Balıkesir Orman Bölge Müdürlüğü ormanlarında kızılçamlarda (Pinus brutia Ten.) zarar yapan scolytinae (Coleoptera – Curculionidae) türleri ve bunlarla ilişkili funguslar

YÖK Tez No: 647559 Pinus cinsinin Türkiye'deki en önemli temsilcilerinden olan kızılçam (Pinus brutia) Doğu Akdeniz Bölgesinin bir ağaç türüdür. Dünya üzerinde en geniş yayılışını Türkiye'de Akdeniz sahillerini baştanbaşa kaplayarak yapmaktadır. Kızılçam yaşayan tüm canlılar gibi zararlı ve hastalık etmenlerinin etkisine maruz kalmaktadır. Bir Scolytinae türü olan Orthotomicus erosus kızılçamın en tanınmış böcek zararlılarındandır. Kabuk böceklerinin funguslarla ilişkisi ise uzun zamandır bilinmektedir ancak ülkemizde çalışılmış bir konu değildir. Araştırmamız kuzeydeki doğal yayılış alanı olan Çanakkale ve Balıkesir ormanlarında kızılçamda yaşayan Scolytinae türlerini ve bu türlerle ilişkli funguslar hakkındaki bilgileri ortaya koymayı amaçlamaktadır. Bu kapsamda 18 örnekleme noktasına tuzak odunu bırakılmış ve bunlar düzenli aralıklarla kontrol edilmiştir. Surveylerde tuzak odunlarının kabukları kaldırılarak ergin kabuk böcekleri, larvaları, pupaları ve yolların bulunduğu odun doku örneklenmiştir. Laboratuvara getirilen böcekler klasik yöntemlerle teşhis edilmiştir. Ayrıca erginleri, larvaları, pupaları ve yollarının bulunduğu odun dokudan izole edilen fungus türleri ise klasik ve moleküler yöntemlerle ortaya konulmuştur. Araştırmamız sonucunda 6 tribeden 21 türe ait 2136 adet kabuk böceği elde edilmiştir. Teşhis çalışmaları sonucunda kabuk böcekleri Crypturgus cinereus, C. hispidulus, C. numidicus, C. pusillus, Hylastes angustatus, H. linearis, H. opacus, Ips sexdentatus, O. erosus, O. longicollis, Pityogenes bidentatus, P. calcaratus, P. pennidens, Carphoborus henscheli, Hylurgus ligniperda, H. micklitzi, Tomicus destruens, T. minor, T. piniperda, Xyleborinus saxesenii, Xyleborus eurygraphus olarak tanımlanmıştır. Araştırma alanında C. cinereus, C. numidicus, C. pusillus, P. calcaratus, C. henscheli, X. saxesenii ve X. eurygraphus'un daha önce kaydına rastlanmamıştır. Dominant kabuk böceği türümüz O. erosus olup, bu türün yanısıra P. pennidens ve H. angustatus alanın indikatör türleridir. Balya (1), Kireç (3) ve Gelibolu (16) kabuk böceği bolluğunun en fazla olduğu örnekleme noktalarıdır. Fungus türleri için 2020 adet araştırma objesi besi ortamlarına alınmıştır. Fungus tanılama en bol elde edilen kabuk böceği türü O. erosus üzerinden yapılan 825 adet fungal izolattan oluşturulan gruplardan klasik ve moleküler yöntemler kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Araştırmamız sonucunda Ascomycota'dan Ophiostoma ips, O. rectangulosporium, Leptographium wingfieldii, Boeremia exigua, Trichoderma sp., Beauveria bassiana ve Basidiomycota'dan Sistotrema brinkmannii olmak üzere 7 tür belirlenmiştir. O. ips, O. rectangulosporium ve L. wingfieldii ophiostomatoid türler olup her biri ülkemiz için yeni kayıttır. Alanda fungusların bolluğunun en fazla olduğu örnekleme noktaları sırasıyla Kireç (1), Gökçedağ (2) ve Balya (3)'dır. Fungus türleri içinde dominant tür O. ips, indikatör türler ise O. ips ve L. wingfieldii olarak belirlenmiştir. L. wingfieldii – Tomicus spp. ilişkisi daha önceki çalışmalardan iyi bilinen bir ilişkidir. Araştırmamız L. wingfieldii'nin O. erosus üzerinden en yüksek frekansta izolasyonun gerçekleştirildiği çalışmadır. Alanımızda kabuk böceklerinin ve taşıdıkları fungusların bolluğunun en fazla olduğu örnekleme noktaları Balya ve Kireç'tir. Özellikle bu bölgelerde uygun bir mücadele yönetim planı yapmak bir gerekliliktir. Teşhisi yapılan fungus türlerinden B. bassiana entomopatojen olarak ele alınan türlerden olup kabuk böcekleri ile mücadelede kullanım olanakları değerlendirilmelidir. Tanılanan diğer fungus türleri bitkilerle ilişkilidir. Bunlar kızılçam dalları üzerine inokule edilmiş ve patojenisiteleri araştırılmıştır. Sonuçlar tüm fungus türlerinin kızılçam dallarının diri odunu üzerinde geliştiklerini göstermiştir. Oluşturdukları lezyon büyüklükleri göz önünde bulundurulduğunda araştırmamızın en virulant türü ophiostomatoid bir tür olan O. ips iken bunu yine bir ophpiostomatoid tür olan L. wingfieldii takip etmektedir. Diğer fungus türlerinin virulant olmadıkları söylenebilir. Kabuk böceği – fungus simbiyozu dünya literatüründe genişçe ele alınmış bir ilişkidir. Bu tez çalışması ülkemizde kabuk böceklerinin funguslarla ilişkisini ortaya koymaya yönelik olarak yapılmış ilk çalışma niteliğindedir. Bu yönüyle araştırmamızın sonuçlarının kabuk böcekleri ve taşıdığı hastalıklar ile mücadele çalışmalarına katkıda bulunacağı düşünülmektedir. Turkish red pine (Pinus brutia) which is one of the most important representatives of the Pinus genus in Turkey is a species of the Eastern Mediterranean Region. It makes the widest dispersal in the world covering throughout the Mediterranean coast in Turkey. Like all living thigns, Turkish red pine is exposed to the effets of harmful and disease agents. Scolytinae species, especially Orthotomicus erosus, are well-known insect pests of Turkish red pine. Bark beetles association with fungi has been known for a long time but it has not been studied in our country. Our research aims to propound the knowledge of Turkish red pine inhabiting - Scolytinae species and their associated fungi in Balıkesir and Çanakkale Region which are the natural distribution area in the north. In this context, the wood traps were left at 18 sampling sites in the area and checked out at regular intervals. In the surveys, the bark was removed from wood traps and adult bark beetles, larvae, pupas, and their galleries were collected. The insects brought to the laboratory were identified by classical methods. The fungi species isolated from the adults, larvae, pupas, and galleries were determined using classical and molecular methods. Due to our research, 2136 individual bark beetles belonging to 6 tribes and 21 species were obtained. Identification studies showed that Scolytinae species; Crypturgus cinereus, C. hispidulus, C. numidicus, C. pusillus, Hylastes angustatus, H. linearis, H. opacus, Ips sexdentatus, O. erosus, O. longicollis, Pityogenes bidentatus, P. calcaratus, P. pennidens, Carphoborus henscheli, Hylurgus ligniperda, H. micklitzi, Tomicus destruens, T. minor, T. piniperda, Xyleborinus saxesenii, Xyleborus eurygraphus were found. In the research area, C. cinereus, C. numidicus, C. pusillus, P. calcaratus, C. henscheli, X. saxesenii and X. eurygraphus have not been previously recorded. Dominant bark beetle species was O. erosus and besides this species P. pennidens and H. angustatus were indicator species of the area. Balya (1), Kireç (3) and Gelibolu (16) were the sampling sites with the highest abundance of bark beetles. For fungal isolations, 2020 research items were taken into the medium. Fungal identifications were carried out using classical and molecular methods on the groups consisting of 825 fungi isolates obtained from O. erosus that the most abundant bark beetle species. Due to our research, 6 fungi species were determined from Ascomycota and 1 species from Basidiomycota. These species are respectively; Ophiostoma ips, O. rectangulosporium, Leptographium wingfieldii, Boeremia exigua, Trichoderma sp., Baeuveria bassiana, and Sistotrema brinkmannii. O. ips, O. rectangulosporium and L. wingfieldii are ophiostomatoid species, each of which is a new record for our country. The sampling sites with the highest abundance of fungi in the area were Kireç (1), Gökçedağ (2) and Balya (3) respectively. Among the fungi species, the dominant species was O. ips and the indicator species were O. ips and L. wingfieldii. L. wingfieldii - Tomicus spp. the association is well – known from previous studies. Our research is the study in which L. wingfieldii was isolated from O. erosus at the highest frequency. The sampling sites with the highest abundance of fungi and their vector bark beetles were Balya and Kireç in our research area. It is a requirement to make a practicable biological control management plan, especially in these sites. Among the fungi species identified, B. bassiana is one of the species treated as entomopathogenic fungus and its possibilities for use in the control of bark beetles should be investigated. All other fungi species identified are associated with plants. They were inoculated on the branches of Turkish red pine and their pathogenicity was investigated. Our results show that all fungi species develop on the sapwood of Turkish red pine branches. Considering the lesion sizes they formed, the most virulent species of our study is O. ips, an ophiostomatoid species, followed by L. wingfieldii, which is also an ophpiostomatoid species. It can be said that other fungi species are avirulent. Bark beetle - fungus symbiosis is widely discussed in the world. To our knowledge, this thesis is the first study to reveal the relationship of bark beetles with fungi in Turkey. In this respect, it is thought that the results of this thesis will contribute to the control bark beetles and the diseases they carry.