Evaluation of Saltuknâme With Regard to Rites of Passage

Cem Sultan’ın emri üzerine Ebu’l Hayr-ı Rûmî tarafından yedi yılda (1473-1481) sözlü kaynaklardan derlenerek hazırlanan Saltuknâme’de Sarı Saltuk’un Ankabil adlı atı ve tahta kılıcıyla, yerin altı ve üstünde gösterdiği kahramanlıklar anlatılmıştır. Ayrıca Nasreddin Hoca, Dede Korkut, Cengiz Han, Timur, Alaadin Keykubat, Ertuğrul Gazi, Osman Gazi Yıldırım Beyazıt, Sultan Mehmet, Cem Sultan, vb. pek çok tarihi şahsiyetle ilgili bilgiler de yine Saltuknâme’de bulunmaktadır. Folklorik bir terim olan geçiş dönemleri; doğum, evlenme ve ölüm âdetlerini içine alır. Ne yazık ki Cumhuriyet döneminde folklorun sözlü kaynakları araştırılırken, yazılı kaynaklarından olan Saltuknâme üzerinde bu yönüyle durulmamıştır. Saltuknâme’de evlenme âdetleriyle ilgili iki kavram gözden kaçmamaktadır. Bu kavramlardan birincisi kalındır. Kız kendisiyle evlenmek isteyen gençten kalın olarak huma kuşu, sığırcık suyu, gevher-i şebçerağ’ı istemektedir. Konuyla ilgili ikinci kavram beşük kürtmesidir. Doğum âdetleriyle ilgili bilgi ise; Edirne’de bulunan Ak Cami’ye konulan asmani yeşim taşıdır ki, onun olduğu yere yıldırım düşmez, çocuğu olamayan kankı avrat ol taşı yalasa oğlana hamile kalurdı cümlesinde yatmaktadır. Ölüm adetlerinde Server’in yidi ve kırk gün yas tutmasından söz edilmektedir. Makalede, evlenme, doğum ve ölüm âdetlerinde karşılaşılan hususlar değişik kaynaklardan yararlanılarak değerlendirilecektir. Bu makalenin yardımıyla Saltuknâme, geçiş dönemleri açısından incelenme fırsatı bulmuş olacaktır. Böylece daha önce Hacı Bektaş Veli Velâyetnamesi ve Danişment Ahmet Gazi destanında konuyla ilgili yapılan çalışmalara bir yenisi daha eklenecektir.
Within Saltukname, which was prepared by Ebu'ul Hayr-ı Rumi with the order from Cem Sultan and compiled through the oral sources in seven years (1473-1481), the heroic deeds of Sarı Saltuk (Yellow/Blonde Saltuk) which he achieved with his horse Ankabil and his wooden sword is represented. Furthermore, it is also possible to find information about historic characters such as Nasreddin Hoca, Dede Korkut, Cengiz Han, Timur, Alaadin Keykubat, Ertuğrul Gazi, Osman Gazi Yıldırım Beyazıt, Sultan Mehmet and Cem Sultan in Saltukname. The rites of passage, which is a folkloric term includes the birth, marriage and death customs. Unfortunately, during the Republic period, while the oral sources of folklore were being researched, one of the written sources, Saltukname, was not taken into account in this respect. Within Saltukname, two concepts regarding the marriage customs are noteworthy. The first of these is kalın (leave). The bride asks the young man who wants to marry her huma kuşu, sığırcık suyu, and gevher-i şebçerağ as kalın. The second concept is beşük kürtmesi (betrothal in the cradel). The information about the birth customs is the one found regarding the asmani yeşim taşı (light blue jade stone), whose grounds do not receive lightning bolts, placed in Ak Cami (White Mosque) located in Edirne, lies in the sentence kankı avrat ol taşı yalasa oğlana hamile kalurdı (when an infertile woman licks that stone, she gets pregnant for a boy). In death customs, Server's yidi ve kırk gün (seven and forty days) mourning is mentioned. In this article, the matters noticed in marriage, birth and death customs will be evaluated using various sources. With the help of this study, Saltukname will have the chance to be studied from the point of rites of passage. Thus, we have the opportunity of enlarging this topic by a third study in addition to the previous ones carried out on Hacı Bektaş Veli Velayetnamesi and Danişment Ahmet Gazi legend.