Tefsirlerde kaynak güvenilirliği sorunu; Elmalılı örneği

Tefsirlerde kaynak güvenilirliği sorunu dolayısıyla aktarılan bilginin bağlayıcılığına dair problemler ilk dönem tefsir rivayetlerinin isnad açısından mevkûf ve maktû’ olmasıyla ortaya çıkmıştır. Bu sorun sonraki dönemlerde müfessirlerin, kendilerinden önceki tefsirlerden yaptıkları alıntılarda da ilk kaynaklara inmemeleri veya bilginin doğruluğunu tespit konusunda titiz davranmamaları sonucunda genel bir yönelim halini almıştır. Bu durum akademik kaygıların yanı sıra tefsir eserleri başta olmak üzere doğruluk ve mevsukiyetiyle değer kazanan İslami literatürün kaynak güvenilirliği açısından gözden geçirilmesini gerekli kılmaktadır. Son zamanlarda klasik tefsirler üzerine yapılan tahkik ve tahric faaliyetlerinin yanı sıra müellifin belirttiği kaynaklara ulaşma (azv/isnad) çalışmalarına gösterilen yoğun ilginin de bu sebeple oluştuğu söylenebilir. Türkiye’de Latin harfleriyle neşredilen ilk tefsir olma özelliğini taşıyan Elmalılı M. Hamdi Yazır’ın (1878-1942) Hak Dini Kur’an Dili isimli tefsiri de birçok kaynaktan yararlanılarak telif edilen özgün bir eserdir. Yazır, eserinin mukaddimesinde en fazla istifade ettiği kaynakları zikretmiş ve hangi durumlarda kaynaklara yer verip-vermeyeceğine dair metodunu açıklamıştır. Ayrıca bunu tefsirinde tatbik ederek kaynak verme konusundaki hassasiyetini göstermiştir. Eserlerin kaynaklarının değerli oluşu hakkındaki farkındalık, Elmalılı Tefsiri üzerine bugüne kadar yapılan çalışmaların hemen hepsinde devam etmiş az veya çok onun istifade ettiği kaynaklara değinilmiştir. Yazır’ın bu konudaki hassasiyetine ve üzerine yapılan çalışmalarda Elmalılı’nın kaynaklarının dikkate alınmasına rağmen Hak Dini Kur’an Dili’nin kaynakları hakkında birçok yanlış ve hatayla karşılaşılmaktadır. Bu makale; Elmalılı’nın kendinden önceki tefsirlerden tevarüs ettiği, kendisinin zuhülen düştüğü, tebyiz (temize çekme) çalışmaları sırasında oluşan, tefsirin Latin harflerine çevrilmesinde ve yapılan sadeleştirmelerde ortaya çıkan ayrıca Elmalılı’nın tefsirinin kaynaklarını konu alan çalışmalarda yer alan hataların tespitini amaçlamaktadır.
The problem of source reliability in the commentaries was revealed by the fact that the narrations of the first period tafsirs were mawkuf and maqtu hadiths in terms of isnad (chain of authority). In the subsequent periods, the quotations made by mufassirs from previous tafsir books, and not tracing the first sources, also not being meticulous about determining the accuracy of the information started to be a general tendency. In addition to academic concerns, this situation necessitates the revision of Islamic literature, which has gained value with its truth, specifically with tafsir works. It can be said that the intense interest in the researches (tahqiq) and investigations (takhrij) on the classical tafsirs has been created for this reason. In Turkey, carrying the distinction of being the first tafsir printed in the Latin alphabet Elmalili M. Hamdi Yazir’s (1878-1942) True Religion Quran Language (Hak Dini Kur’an Dili) is also an original interpretation of copyright works that are ben efiting from many sources. Yazir, in the introduction of his work, in addition to the resources he benefited the most in the outcome of the work also explained the method of whether or not to give place to resources in a work. He showed his sensitivity to the issue by applying these methods to his tafsir. The awareness of the value of the resources of the works has been continued in almost all of the works done so far on Yazir’s tafsir. Despite the fact that he was very sensitive on this respect and resources are taken into consideration in the studies made about his work, many errors are encountered about the sources of the Hak Dini Kur’an Dili. The aim of this study is to determine the errors in Yazir’s studies on the sources of tafsirs, which emerged during the translation of the tafsir into Latin letters and the simplification of the tafsir, and also to determine the errors in the works that are about the sources of the Elmalili tafsir.