Netwerken, vertrouwen en wederkerigheid: over de complexiteit van het concept sociaal kapitaal

Dit is de basistekst van een reeks over sociaal kapitaal. Hier worden de theoretische concepten behandeld die in de bijhorende artikels over sociaal kapitaal worden geconcretiseerd en geïllustreerd. De inleiding brengt sociaal kapitaal in verband met enkele verwante begrippen, met name sociale cohesie, gemeenschap en solidariteit. Vervolgens gaan we op zoek naar de wortels van het concept. Het zal duidelijk worden dat sociaal kapitaal geen recente uitvinding is, maar zijn oorsprong vindt bij klassieke denkers uit de 18e en 19e eeuw. Ook de term sociaal kapitaal is niet nieuw; we bespreken enkele prominente auteurs die het begrip als eerste introduceerden. In een derde punt komen enkele recentere definities aan bod. De visies van de drie sociaal kapitaal-protagonisten Pierre Bourdieu, James Coleman en Robert Putnam worden achtereenvolgens besproken. Ten vierde tonen we aan dat sociaal kapitaal zich laat ontleden in twee belangrijke componenten: netwerken en houdingen, ook wel de structurele en attidunale component genoemd. Vervolgens gaan we dieper in op drie fundamenteel verschillende types sociaal kapitaal, met name bonding, bridging en linking. Sociaal kapitaal kan verder op verschillende niveaus bestudeerd worden; in een zesde punt komen zowel het macroperspectief als de microbenadering aan bod. De bronnen en effecten van sociaal kapitaal worden respectievelijk in deel zeven en acht behandeld. Ten slotte worden naast de positieve effecten ook enkele schaduwzijden van sociaal kapitaal belicht. We ronden af met enkele conclusies en kritische bedenkingen.