Hacı Bayram Velî’nin halifelerinden Eşrefoğlu Rûmî’nin Müzekki’n-Nüfûs’unda zikir

Hacı Bayram Velî’nin Halifelerinden Eşrefoğlu Rûmî’xxnin Müzekki’n-Nüfûs’unda Zikir -- VEYSEL AKKAYA (11.03.2019 -11.03.2019 ) , Yayın Yeri:IV. Uluslararası Hacı Bayram-ı Velî Sempozyumu , 2019 GİRİŞ: Eşrefoğlu Rûmî’nin doğum tarihi kesin belli olmamakla birlikte, Menâkıb-ı Eşrefzâde’ye istinaden, 779 (1377) olarak belirtilir. Eşrefoğlu, gençlik yıllarına kadar İznik’te âilesinin yanında eğitim görmüştür. Ardından Bursa’ya giderek, Çelebi Sultan Memhmed Medresesi’nde dânişmend olmuş, medresenin ileri gelen talebeleri arasında yer almıştır. Medrese eğitiminin tamamladıktan sonra Hacı Bayram Velî’ye intisap eden Eşrefoğlu Rûmî, onun terbiyesinde seyr u sülûkunu tamamlamıştır. Hacı Bayram Velî damadı da olan Eşrefoğlu, daha sonra memleketi İznik’e halife tayin etmiştir. Şeyhine “Seyr u sülûkun sonu var mıdır?” şeklinde bir soru ile mânen daha ileri gitmek istediğini arz edince, Hacı Bayram Velî onu Kâdirî şeyhi Hüseyin elHamevî’ye göndermiştir. Böylece Eşrefoğlu Rûmî el-Hamevî’den de hilâfet alarak, Eşrefiyye tarikatının pîri olmuştur. Eşrefoğlu Rûmî’nin tarikatı kısa zamanda geniş bölgelere yayılmıştır. Ayrıca Kâdirîye tarikatının ikinci pîri kabul edilmiş olması oldukça önemlidir. ö874/1469-70 [?] vefat eden Eşrefoğlu, Dîvân, Tarîkatnâme ve Müzekki’n-Nüfûs olmak üzere üç eser kaleme almıştır. En meşhur eseri,1448 yılında yani İstanbul’un fethinden beş yıl önce yazdığı Müzekki’nNüfûs’tur. Nefislerin tezkiyesini anlatan eser, Kur’ânî bir tabir olan “tezkiye” merkezli tasavvuf anlatımı olması açısından ayrıca dikkate değer olup, yazıldığı devirden itibaren geniş kitleler tarafından benimsenerek günümüze ulaşmıştır.1 Latinizesi ve bazı sadeleştirmeleri bulunan eserin farklı baskılara mevcuttur. Biz bildirimizde transkripsiyonu yapılan ilmî neşrini kullanmayı tercih ettik.2 Eşrefoğlu iki bölümden oluşan eserinde, önce dünyâ sevgisinin fayda ve zararları üzerinde durarak, bu sevgi ile mücadele etmek için tevekkül ve sabır konusu işler. İkinci bölümde ise nefsin tezkiyesini ele alır. Nefs-i emmâreden başlayarak nefs mertebelerinde tezkiyenin az yemek, az konuşmak, az uyumak ve halvet ile nasıl gerçekleşeceğini anlatır. Bu tezkiyenin temel şartı ise zikirdir. Bütün bunların gerçekleşmesi için, bir mürşide ihtiyaç vardır.