Nusayriliğin teşekkülü ve inanç sistemi

ÖZETNusayrilik 3/9. yy.'da Irakta Muhammed b. Nusayr tarafından kuruldu. Nevbahti ve Kummi gibi birçok Şia müellifi ile Sünni müelliflerden Şehristaniye göre İbn Nusayr onuncu imam Ali el-Hadinin taraftarlarındandır. İmamın ilahi bir yapıya sahip olduğunu iddia etmiş, kendisinin de onun peygamberi olduğunu ilan etmiştir. Fakat Nusayrilere göre ise İbn Nusayr, onbirinci imam Hasan el-Askerinin ashabındandır. İbn Nusayrdan sonra fırkanın başına Muhammed b. Cündeb, ondan sonra da Abdullah b. Muhammed el-Cünbülâni geçer. Cünbülâni, Cünbülâni tarikatını kurarak fırkaya tasavvufi bir boyut katar. Birçok Fars kültürünün Nusayriliğe geçişinde onun etkisinin olduğu ileri sürülür. Cünbülâniden sonra fırkanın liderliğini Hüseyin b. Hamdan el-Hasibi alır. Hasibi Büveyh ve Hamdanilerin siyasi desteğini alarak düşüncelerini rahat ve hızlı bir şekilde yayar. Fırka mensuplarını belli bir hiyerarşiye göre düzene koyması, fırkanın inanç esaslarını tesbit etmesi ve baskılar dolayısıyla mensupların birbirlerini tanımaları için 'ams' sembolünü ortaya koyması gibi birçok faliyetleri gözönünde bulundurulursa fırkanın ikinci kurucusu sayılır. Tenasuh ve şarabın helal sayılması gibi birtakım inançları olduğu ileri sürülür.Hasibiden sonra fırkanın başına Muhammed b. Ali el-Cilli, ondan sonra da Surur b. Kasım et-Taberâni geçer. Nusayrilik, İslam dininin ana prensipleri çerçevesinde geliştirilen bir fırka olduğu için temel inançlarında en büyük etki İslam'a aittir. Bununla beraber, tarihi süreç içerisinde değişik din ve inanç yapılarıyla ilişkisi bulunduğundan dolayı, onların inançlarından da bir çoğunu almış ve kendi yapısına uygun bir hale sokmuştur. Ayrıca bu inancı benimseyen kavim ve aşiretlerin İslam'dan önceki dini ve kültürel mirasının da büyük bir tesiri olmuştur. Nusayri inanç sitemi, Ali'nin ilahlaştırılmasına dayanmaktadır. Onlara göre Allah kendini insanlara tanıtmak için insan suretine girmektedir. Allah yedi kez insan suretine girmiştir. Allah, en son ve mükemmel şekliyle Ali b. Ebi Talib suretinde zuhur etmiştir. Ali, Muhammed'; Muhammed de Selman'ı yaratmiştır. Bu üç zat birbirinden ayrılmazlar. Selman, beş yetimi(melek) yaratmış, bu melekler de bütün dünyayı yaratmıştır. Nusayri inançlarından bir tanesi de hubut ve tenasuh görüşüdür. Onlar, daha öceleri parıldayan nurlar şeklinde Ali'yi seyreder ve tesbih eder bir vaziyetteydiler. Bir takım hatalarından dolayı Ali onları, ceza olarak, dünyaya indirdi ve insan bedenine hapsetti. Ali'yi ilah olarak tanıyanlar belli merhalelerden sonra önceki nur hallerine yükselecekler. Fakat O'nu inkar edenler, sürekli bir şekilde hayvan cesedleri şeklinde dünyaya geleceklerdir. Nusayriler, inançlarını gizlerler. Takiyye yaparak hakim dine uygun hareket ederler. Onlara göre böyle davranmak akıllıca bir iş olup aksi ise deliliktir. Nusayriler, Hıristiyanlıktan da çok etkilenmiş onlardan bir çok dini unsur aldıklarını görüyoruz. Şarabı kutsarlar ve ayinlerinde kullanırlar. İsa'nın doğumu ve daha bir çok Hıristiyan bayramını kutlarlar.Nusayrilerin inanç sistemi derinliğine araştırıldığında gök cisimleri ve yıldızların takdisi gibi konularda paganizm, yahut Sabii putperestliğinden; 'ams' teslis inancı, hubut(inme) düşüncesi, şarabı takdis edip bayramlarını kabul etme konusunda Hıristiyanlıktan; oniki imama inanma, Muhammed b. El-Askeri'yi mehdi olarak kabul etme konusunda İsnaaşeriyye Şiasından; te'vil ve batınilik konusunda hasım olmalarına rağmen İsmailiyyeden; Muharrematın mübah sayılması ve dini vazifelerin ıskatıgibi konularda Mecusilik, Mazdekilik ve aşırı Şiadan; yaratılış nazariyesi ve bazı felsefi yorumlar konusunda Yeni Eflatun ve İhvan-ı Safa felsefesinden etkilendiklerini görülür. SUMMARYThe sect was formed in Irak in the mid-3rd/9th century. The founder of the sect was Muhammed b. Nusayr. According to Newbahti and Kummi İbn Nusayr was a supporter of the tent imam Ali el-Hadi. He procaimed the divine nature of the imam. And claimed for himself the status of a profet; he professed metempsychosis (tenasuh) and antinomianizm (ibaha). According to Nosairi tradition, İbn Nusayr was the favourite disciple of the elevent imam Hasan el-Askeri (d.260/874) el-Askeri entrusted to İbn Nusayr a new revelation which was to constitute the nucleus of the Nosairi doctrine.İbn Nusayr's successor, Muhammed b. Cündeb, nothing is known other than his name. His successor was Ebu Muhammed Abdullah el-Cünbülâni (d.287/900). He seems to have been a Persian immigrant from the region of Fars in Irak. It is probably he was responsible for certain Iranian features of the Nusayrian doctrine, for example the adaption of the Iranian festivals, nevruz and mihrican.The successor of el-Cünbülâni was Huseyin b. Hamdan el-Hasibi who the second founder of the sect. He have earned his living as such at the courts of the Buyids in Irak and in western Persia. Later at the courts of the Hamdanids of Mawsil and Aleppo.It was evidently he conveyed the doctrines of the sect to northern Syria. Hasibi died at Aleppo in 346/957 or 358/969. His tomb to the north Aleppo, known by the name of Şeyh Yabrak. It is venareted by Nosairies today.Hasibi's successor was Muhammed b. Ali el-Cilli. He died in Aleppo after 348/994. Surur b. Kasım et-Tabarâni, successor of el-Cilli left the town, on account of the incessant warfare in the region and settled at Lazikiyye. He was the true founder of the Syrian Nosairi comminity. He died at Lazikiye in 426/1034-5.The religious system of the Nosairis form a bizarre syncretism of Christian, pagan and Muslim elements. The latter borrowed from the most fanatical Shia theories and closely resembling İsmailism, which appears to have influenced them. According to them, Ali became an incarnation pure and simple of the divinity. The first of their dogmas is that of a divine triad. It consists of a first cause colled "ma'na". And the second hypostases "ism" is proceeding from ma'na. The third hypotases "bab" is proceeding from the ism. Or "ma'na" created "ism", ism created "bab". The three persons of triad have clothed themselves in human flesh in each of the seven sycles. The last of this manifestation or incarnations coincided with the period of Hijra. It was composed of 'Ali, Muhammed and Selman'.The triad is denoted by the symbol 'AMS', formed by the letters 'ayn,mim, sin' the initial of the names of the three Nosairi hypostases : Ali, Muhammed and Selman. The Nusairis believe in metempsychosis. The Milki Way is made up of the souls of the 'Uniterian'(believer in Nosairis doctorines),faithful, transformed into stars. According to Nosairis, who don't believe doctorines of Nosairis, transmigreate into the bodies of animals. They alone among the Muslim factions admit the Fall. In the beginning, these souls were all glittering stars and enjoyed the vision of Ali. But they delighted in the contemplation of their own exellence and to punish this pride Ali banished them to earth and imprisoned them in human bodies. Religious secrecy is observed very strictly. Its violation entails the death penalty. They like certain other sect, are allowed to conform outwardly to the dominant religion. And be Christans with Christians, Muslims with Muslims. 'We Nosairis' they sometimes say, 'are the body and the other cults a garment. Now, the garment does not change the nature of the man but leaves him as he was. Thus we olways remain Nosairis, although outwardly we may adopt the religios paractices of our neighbours.