Ψυχοσωματικοί δείκτες σχολικού εκφοβισμού και θυματοποίησης σε κατάσταση ηρεμίας και μέσα από τη νοητική επεξεργασία συναισθηματικών σεναρίων

Includes bibliographical references (p. 82-94). Number of sources in the bibliography: 135 Thesis (Ph. D.) -- University of Cyprus, Faculty of Social Sciences and Education, Department of Psychology, 2013. The University of Cyprus Library holds the printed form of the thesis. Η παρούσα διδακτορική διατριβή περιελάμβανε τρεις μελέτες. Η 1η μελέτη αφορούσε τη χορήγηση διαφόρων ερωτηματολογίων σε ένα μεγάλο δείγμα παιδιών και εφήβων (Ν = 907), περιλαμβανομένου του ερωτηματολογίου για τον Σχολικό Εκφοβισμό και τη Θυματοποίηση (BVQ; Olweus, 1996), προκειμένου να επιλεχθούν συμμετέχοντες για την πειραματική φάση της εργασίας (3η μελέτη) και να εξεταστούν οι σχέσεις ανάμεσα στον σχολικό εκφοβισμό και σε διάφορα χαρακτηριστικά προσωπικότητας και συμπεριφοράς. Τα αποτελέσματα της 1ης μελέτης κατέδειξαν ότι περίπου 3% των παιδιών και των εφήβων μπορούν να χαρακτηριστούν ως θύτες, περίπου 4% ως θύματα και περίπου 4% ως θύτες-θύματα. Επίσης, τα αποτελέσματα υποστήριξαν τις υποθέσεις καθώς διαφάνηκε ότι οι θύτες και οι θύτες-θύματα παρουσιάζουν υψηλά επίπεδα αντιδραστικής και προσχεδιασμένης επιθετικότητας καθώς και χαρακτηριστικά που σχετίζονται με ψυχοπάθεια. Ακόμη, η 1η μελέτη κατέδειξε ότι σε ότι αφορά στα «νευρικά συστήματα» του Gray (1987), εκείνο που σχετίζεται με την αναστολή της συμπεριφοράς συνδέεται με τη θυματοποίηση ενώ εκείνο που σχετίζεται με την ενεργοποίηση της συμπεριφοράς, συνδέεται με τον εκφοβισμό. Κατά τη 2η μελέτη, ένα ανεξάρτητο δείγμα παιδιών και εφήβων (Ν = 61) αξιολόγησε διάφορα σενάρια που περιέγραφαν σκηνές από την καθημερινή ζωή και περιελάμβαναν τέσσερα συναισθήματα (φόβο, θυμό, χαρά και ευχάριστη χαλάρωση). Με βάση την αξιολόγηση του δείγματος ως προς διάφορες παραμέτρους των σεναρίων (π.χ. πολύ ευχάριστα- πολύ δυσάρεστα, χαμηλή-υψηλή συναισθηματική διέγερση, χαμηλό-υψηλό αίσθημα κυριαρχίας, πολύ ξεκάθαρη-καθόλου ξεκάθαρη νοητική εικόνα καθώς και τη συναισθηματική αντίδραση που προκαλούσαν), επιλέγηκαν 12 σενάρια για να χρησιμοποιηθούν στο πείραμα. Τα αποτελέσματα υποστήριξαν τις υποθέσεις καθώς οι αξιολογήσεις των παιδιών ταίριαζαν με εκείνες των ενηλίκων που βρέθηκαν σε προηγούμενες μελέτες: τα αρνητικά σενάρια (π.χ. θυμού και ο φόβου) αξιολογήθηκαν χαμηλότερα σε σθένος (πολύ δυσάρεστα) και σε κυριαρχία αλλά ψηλότερα σε συναισθηματική διέγερση σε σχέση με τα θετικά σενάρια (π.χ. χαράς και ευχάριστης χαλάρωσης). Η 3η μελέτη είχε σαν στόχο να εξετάσει πειραματικά τις ψυχοσωματικές αντιδράσεις των παιδιών και εφήβων (Ν = 52) που είχαν επιλεχθεί στην 1η μελέτη με βάση την εμπλοκή τους σε σχολικό εκφοβισμό ή/και θυματοποίηση. Κατά τη διάρκεια της πρώτης φάσης του πειράματος, αφού είχαν τοποθετηθεί εξειδικευμένοι αισθητήρες στα χέρια και στο πρόσωπο των συμμετεχόντων, τους ζητήθηκε να παραμείνουν ακίνητοι στη θέση τους για διάστημα 5 λεπτών χωρίς να εμπλακούν σε κάποια δραστηριότητα (κατάσταση ηρεμίας). Κατά τη διάρκεια της δεύτερης φάσης, ζητήθηκε από τους συμμετέχοντες να φαντάζονται διάφορα σενάρια (που είχαν επιλεγεί κατά τη 2η μελέτη) ως εάν τους αφορούσαν προσωπικά. Τα σενάρια δίνονταν ανά ζευγάρια αλλά οι συμμετέχοντες φαντάζονταν ένα από αυτά κάθε φορά ανάλογα με συγκεκριμένους ήχους οι οποίοι σηματοδοτούσαν ποιο σενάριο θα έπρεπε να φαντάζονταν τη δεδομένη στιγμή, ενώ κατά διαστήματα άκουγαν ένα δυνατό κρότο. Μετά από αναλύσεις παλινδρόμησης τα αποτελέσματα της 3ης μελέτης κατέδειξαν ότι ο εκφοβισμός μπορεί να προβλέψει αρνητικά τον καρδιακό ρυθμό σε κατάσταση ηρεμίας καθώς και την ένταση του αντανακλαστικού του ξαφνιάσματος κατά τη διάρκεια αρνητικών καταστάσεων (σενάρια φόβου), κυρίως για παιδιά και εφήβους που εμπλέκονται τόσο σε εκφοβισμό όσο και σε θυματοποίηση (π.χ. θύτες-θύματα). Επιπρόσθετα, διαφάνηκε η τάση ότι η θυματοποίηση μπορεί να προβλέψει θετικά την ένταση του αντανακλαστικού του ξαφνιάσματος κατά τη διάρκεια αρνητικών καταστάσεων (σενάρια φόβου) για παιδιά και εφήβους που δεν εμπλέκονται σε εκφοβισμό (π.χ. θύματα). Ωστόσο, η θετική συσχέτιση μεταξύ θυματοποίησης ή/και εκφοβισμού-θυματοποίησης με τη διέγερση του αυτόνομου νευρικού συστήματος ως αντίδραση σε πρόκληση (σενάρια θυμού) δεν επιβεβαιώθηκε από τα αποτελέσματα. Με βάση τα αποτελέσματα της διατριβής, προτείνονται παρεμβάσεις που στοχεύουν στη μείωση και πρόληψη του σχολικού εκφοβισμού. Τhe present dissertation included three studies. Study 1 involved greek-cypriot children and adolescents (n= 907) responding to various questionnaires, including the revised bullying and victimization questionnaire (bvq; olweus, 1996) in order to screen for participant identification to a tone-cued imagery experiment (study 3) and to examine associations of school bullying and school victimization with personality and behavioral characteristics. About 3% of the children and adolescents were identified as bullies, 3.9 % as victims and 3.6 % as bully-victims. Results partially confirmed expectations suggesting that bullies and bully-victims have both high reactive and proactive aggression and high callous-unemotional traits; as expected, bis was associated with victimization while bas with bullying. Study 2 involved norming and selecting, through children’s and adolescent’s ratings (n = 61), twelve imagery scripts (three for each of four emotions: anger, fear, joy and pleasant relaxation) to be used in the experiment. results supported expectations showing that children’s ratings matched those of adult’s found in past studies: negative emotion scripts (i.e. anger and fear) received significantly lower ratings on valence and dominance and higher ratings on arousal compared to positive emotion scripts (i.e. joy and pleasant relaxation). Study 3 aimed to experimentally examine the psychophysiological responding of children and adolescents (n= 52) involved in bullying and victimization, in the context of a tone-cued affective imagery paradigm and during a 5-minute resting baseline condition. Results partially confirmed expectations in that high bullying negatively predicted resting heart rate and startle eyeblink reflex magnitude during fear scripts but only for children and adolescents with high victimization (i.e. bully-victims). The expected high victimization combined with low bullying (i.e. victims) positively predicted startle eyeblink magnitude during fear imagery, but results approached statistical significance (p = .07). However, the expected positive association between victimization and bullying-victimization combined with autonomic reactivity during anger scripts (provocation) was not supported by results. Implications for interventions targeted to school bullying behavior are discussed.