Polska w Europie 1989-2014. 25 lat po przemianach – niektóre płaszczyzny przeobrażeń społeczno-kulturalnych

Przeobrażenia społeczno-kulturalne są następstwem każdej transformacji systemowej, gdyż zmiany polityczno-ustrojowe implikują daleko idące przekształcenia w różnych dziedzinach życia człowieka. Szczególnie narażone na różnego typu przemiany jest społeczeństwo, gdyż to ono je wymusza w pierwszej fazie tranzycji, a następnie staje się odbiorcą zmian normatywnych, gospodarczych, mieszkaniowych, edukacyjnych i innych. Spośród funkcjonującej w procesie transformacji triady polityka – gospodarka – społeczeństwo, to ono właśnie jest najsłabszym ogniwem. O ile polityka rozwijana jest zgodnie z inicjatywami podejmowanymi przez konkretne elity, a gospodarka potrafi napędzać się koniunkturalnie, o tyle społeczeństwo zależne jest w dużej mierze od instytucji państwa. Stąd też funkcjonalność jego organów, odpowiednie wdrożenie do nowej formacji społeczno-ekonomicznej, zaadoptowanie do systemu politycznego nowych wzorców, norm i wartości jest gwarantem ugruntowania przemian, ale także i zrozumienia dla kontynuowanych działań transformacyjnych. Podjęte w niniejszym tomie kwestie odnoszą się do newralgicznych problemów związanych z polskimi aspektami transformacji społeczno-kulturalnej ostatniego ćwierćwiecza. Wśród nich obecność swą zaznaczyła ewolucja terminu patriotyzm, gdyż tę kategorię w warunkach III RP należało kształtować wręcz jako wyzwanie dla zainicjowanych przemian. Materiał ten rozpoczyna niniejszą część studiów. Innym istotnym elementem stało się bezpieczeństwo, rozpatrywane w kategoriach społecznych, co znalazło uwypuklenie w artykule drugim. Na tło współczesnych procesów migracyjnych, które towarzyszyły Polakom szczególnie od XVIII w., uwagę zwrócono w kolejnym studium. Następne materiały odnoszą się do problematyki nowych mediów, organizacji pozarządowych oraz zmiany nastawienia instytucji państwowych do podstawowych praw i obowiązków człowieka i obywatela. Instytucje te i instrumenty należało tworzyć w nowych warunkach bądź budować je na nowo. Dalsze artykuły zwracają uwagę na rolę rodziny, reformę emerytalną oraz projekty edukacyjne realizowane w placówkach szkolnych i pozaszkolnych. Kwestie te szczególnie silnie oddziaływały na społeczeństwo w procesie przemian. Tom niniejszy kończą dwa teksty poświęcone problemom kultury polskiej i polonijnej poza granicami kraju. Przedstawiona w niniejszym tomie problematyka zwraca uwagę na te aspekty polskiej transformacji systemowej, które dotyczą nas samych, czyli osób, które w niej uczestniczyły, nierzadko tworzyły jej instrumenty oraz kształtowały nowe oblicze państwa polskiego. Małgorzata Sikora-Gaca