Afyonkarahisar kalesinin mevcut durumunun saptanması ve dönemsel analizi = The determination of Afyonkarahisar castle current situation and its historical analysis

İnsanoğlunun varoluşundan itibaren en temel ihtiyaçlarından biri olan barınma, çeşitli saldırılara karşı korunmayı da beraberinde getirerek savunma yapılarının inşa edilmesini gerektirmiştir. Yapı sanatı içerisinde istihkâmlı kentlerdeki savunma yapılarından; kalelerin, kent surlarının ve kulelerin inşasını gerçekleştiren insanoğlu için özellikle orta çağdan itibaren gelişen savaş teknikleri ve savaş aletleri nedeni ile kaleler önemli bir konuma gelmiştir. Medeniyetlerin beşiği olan Anadolu'da bulunan savunma yapıları mimarisinin gelişerek, dünya mirasına ve ortak kültürümüze katkı sağlamasını desteklemek amacıyla Afyonkarahisar Kalesi tez çalışması kapsamında değerlendirmeye alınmıştır. Afyonkarahisar kent sınırları içerisinde, merkez konumunda bulunan ve fiziki yerleşimin başlangıç noktası olarak kabul edilen Afyonkarahisar Kalesi, coğrafi konumu ve morfolojik yapısı itibari ile savunma kalelerine örnek teşkil edecek nitelikte bir yapılaşmaya sahiptir. Yapı tarihsel süreç içerisinde, MÖ 1800'lü yıllardan itibaren Hititler, Frigler, Lidyalılar, Persler, Helenler, Romalılar, Bizanslılar, Selçuklular ve Osmanlılar gibi pek çok medeniyet tarafından kullanılmış, bazı dönemlerde kaleye farklı işlevler yüklemiş ve kale sınırları içerisinde yeni yapılar inşa edilmiştir. Doğal ve arkeolojik sit alanı olarak tescilli Afyonkarahisar Kalesi'nde günümüzde bahsedilen uygarlıklara ait izlerin çoğu kaybolmuş, dönemsel özellikleri yitirmiş veya varlıkları dahi tespit edilememiş durumdadır. Geçirdiği onarımlar ve yapılan yanlış müdahaleler kalenin özgün yapısının bozulmasına ve tarihi kimliğinin hasar görmesine neden olmuştur. Çalışma kapsamında kente ve kaleye ilişkin pek çok veri bir araya getirilmiş bu sayede etkin bir kaynak oluşumu sağlanmıştır. Mimari açıdan bilimsel çerçevede etkin bir değerlendirmeye tabi tutulmamış Afyonkarahisar Kalesi'nin mevcut durumunun kayıt altına alınması ve yapılan araştırmalar neticesinde özellikle kaybolan dönem eklerine ilişkin oluşturulabilecek projelere altlık elde edilmesi sağlanmaya çalışılmıştır. Yazılı kaynakların taranması, dönemlere ait harita, gravür, resim gibi görsel kaynakların yorumlanması ve arazi çalışmalarından yola çıkılarak Afyonkarahisar Kalesi'ne ilişkin tespitlerde bulunulmuştur. Yapılan çalışma referans alınarak, toplumların kültürlerine, sosyal ve ekonomik yaşantılarına, tarihsel süreç içindeki varlıklarına ilişkin pek çok çıkarımda bulunulabilir yeni projeler üretilmesi sağlanabilir. Kentin tarihi belleğinde önemli bir konumda bulunan Afyonkarahisar Kalesi'nin kültür turizmine kazandırılması kapsamında tezde yer alan verilerden yararlanılabilir. Anahtar Kelimeler: Afyonkarahisar, Afyonkarahisar Kalesi, Tarihsel ve Kültürel Süreklilik, Rölöve, Restitüsyon, Savunma Yapıları, Koruma
The sheltering which has been one of the most basic needs of human being since its existence has required building the construction of defense as well as the protection against various attacks. Among the defense structures in fortification cities in the constructive art; castles have been become an important position for the human being who built the castles, the city walls and the towers, especially due to the developed war techniques and war tools from the middle ages. The Afyonkarahisar Castle has been evaluated within the scope of the thesis in order to support the development of architecture of defense structures in Anatolia, which is the cradle of civilization, and to contribute to the world heritage and the common culture. Afyonkarahisar Castle, within Afyonkarahisar city borders, in the central location and considered as the starting point of the physical settlement, has a structure that is an example of defense castle regarding its geographical location and morphological structure. During the historical process of structure, it was used by a great many civilizations such as Hittites, Phrygians, Lydian, Persians, Hellenes, Romans, Byzantines, Seljuk and Ottomans and in some period of time, the castle had different functions and new structures was built within the castle boundary since 1800 BC. In the Afyonkarahisar Castle, which is registered a natural and archaeological site, most of the traces of civilizations mentioned today have been lost also lost their periodical features or even their existence could not be determined. The repairs and incorrect interventions caused the original structure of the castle to deteriorate and its historical identity was damaged. Many data related to city and the castle collected within the scope of the study, thereby an effective resource has been provided. It has been tried to provide a base for the projects that can be created especially for the annexes of the lost period as a result of the researches conducted and the current situation of Afyonkarahisar Castle which has not been subject to an effective evaluation in terms of architecture, in the scientific framework. It has been shown some determinations regarding the Afyonkarahisar Castle based on literature review interpretation of visual resources such as maps, engravings and paintings of the period and field work. With reference to the work done, it can be provided new projects can be product by making interference about the cultures, social and economic life of society and its existence in the historical process. The data included in the thesis can be used within the scope of bringing Afyonkarahisar Castle, which has an important position in the historical memory of city, to the tourism. Keywords: Afyonkarahisar, Afyonkarahisar Castle, Historical and Cultural Continuity, Restoration, Building Survey, Restitution, Defense Structures, Conservation
Tez (Yüksek Lisans) - Süleyman Demirel Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Mimarlık Anabilim Dalı, 2020.
Kaynakça var.