Evoked potentials of the orofacial region in the stress and pain states and their modulation by analgesics and anxiolytics

Uvod. Evocirani potencijali predstavljaju promene u električnoj aktivnosti nervnog sistema izazvane nekim stimulusom. Koriste se za dijagnozu patoloških lezija n. trigeminusa i za praćenje efikasnosti različitih tretmana trigeminalne neurlagije. Takođe su vredan istraživački alat za otkrivanje fundamentalnih aspekata senzorne fiziologije. Dokazani su efekti širokog spektra opioidnih i neopioidnih analgetika na komponente evociranih potencijala u eksperimentalnom modelu bola. Isto tako evocirani potencijali su korisno neurofiziološko sredstvo za proučavanje emocija povezanih sa bolom. Poznato je da endogeni faktori kao što su stepen uznemirenosti osobe, stres, značenje i značaj stimulusa takođe određuju evocirane potencijale. Veza kasnih komponenti evociranih potencijala sa senzacijom bola je samo indirektna i predstavlja odraz emocionalnih procesa izazvanih primarnom senzacijom bola. Stres je faktor koji izaziva i održava intenzitet bola. Psihološki stres može proizvesti efekte u različitim fiziološkim sistemima koji su slični onima nastalim fizičkim uzrokom zbog aktiviranja dva sistema stresnog odgovora: simpatiko-adrenomedularnog sistema i hipotalamo-hopofizno-adrenalne osovine. Hronično povišen nivo glukokortikoida ugrožava sinaptičku plastičnost i kogniciju, smanjuje neurogenezu i gustinu kičmene moždine, dovodi do morfolških oštećenja, kao npr. demijelinizacije i atrofije dendrita, kao i funkcionalnih poremećaja, tipa hipersenzitivnosti neurona. Bol je složeno iskustvo koje jednako podrazumeva nocicepciju kao i emocionalni i kognitivni aspekt koji mogu menjati njegovu percepciju. Bol nije jednostavna posledica aktivacije receptora za bol, već složen subjektivni doživljaj, na koga umnogome utiču psihološki, socijalni, emocionalni i mnogi spoljni faktori. Cilj istraživanja. Osnovni cilj istraživanja je da se registrovanjem evociranih potencijala nastalih stimulacijom zubne pulpe uoče promene u prenošenju nervnih signala kod ispitanika pod stresom i pacijenata sa trigeminalnom neuralgijom, kao i pod dejstvom analgetika, anksiolitika i placeba. Metod istraživanja. Istraživanje je sprovedeno na klinici za Oralnu hirurgiju Instituta za Stomatologiju Stomatološkog fakulteta u Pančevu, posle dobijanja saglasnosti Etičkog odbora ustanove. U istraživanju je učestvovalo 120 ispitanika, 59 muškog pola i 61 ženskog pola, podeljenih u šest grupa. Najveći deo uzorka formiran je od studenat, dobrovoljca, Stomatološkog fakuleta u Pančevu. Pacijenti sa trigeminalnom neuralgijom dobijeni su sa Neurološkog odeljenja Opšte bolnice Pančevo, kao i sa Klinike za Maksilofacijalnu hirurgiju Instituta za Stomatologiju Stomatološkog fakulteta u Pančevu. Grupa ispitanika pod stresom bila je formirana iz zdrave mlade populacije na osnovu rezultata Skale depresivnosti, anksioznosti i stresa. Nakon potpisivanja informisanog pristanka za učešće u istraživanju ispitanicima je uzeta anamneza i izvršen neurološki i stomatološki pregled, a zatim su sami popunjavali Skalu depresivnosti, anksioznosti i stresa, jedan od najpoznatijih instrumenata, konstruisan sa namerom da u sebi objedini procenu tri neprijatna emocionalna stanja: depresivnosti, anksioznosti i stresa. Pre otpočinjanja registrovanja evociranih potencijala svim ispitanicima je izmeren arterijski pritisak i puls i određen prag percepcije bola ispitivačem vitaliteta pulpe stimulacijom gornjih centralnih skutića strujom niskog intenziteta, koji će biti stimulisani i u cilju registrovanja evociranih potencijala. Posle postizanja praga percepcije bola ispitanici su davali subjektivan iskaz o jačini stimulusa na osnovu Wong-Bakerove vizuelno deskriptivne skale. Sve navedeno je ponovljeno i nakon registrovanja evociranih potencijala. Standardizovanje uslova i parametara stimulacije i registrovanja evociranih potencijala vršeno je na ispitanicima kontrolne grupe promenom jačine impulsa, perioda ponavljanja impulsa, broja usrednjenih uzoraka, pojačenja impulsa, propusne moći gornjeg filtera i dužine snimka. Na svakom ispitaniku je urađeno pet snimanja. Kod pacijenata sa neuralgijom trigeminalnog nerva snimanje je izvođeno na oba gornja centralna sekutića. Grupama ispitanika koje su dobijale Brufen, Bromazepam ili placebo dva puta je vršeno snimanje evociranih potencijala, prvi put pre primene leka, a drugi put 45 minuta nakon primene leka. Nivo salivarne α-amilaze određivan je upotrebom aparata Nipro Salivary Amylase Monitor. Pljuvačku za određivanje nivoa kortizola sakupljali smo pomoću Salivette vaterolni. Nakon centrifugiranja iz supernatanta je određivana koncentracija kortizola ELISA imunoesej testom-Eclia. Rezultati istraživanja. Dobijeni parametri stimulacije i registrovanja su: konstantna jačina struje od 1 mA, trajanje impulsa 1 ms, period ponavljanja impulsa 1 u sekundi, broj usrednjenih uzoraka 2, pojačanje impulsa 10 µV, propusna moć gornjeg filtera 70 Hz, propusna moć donjeg filtera 0,5 Hz, dužina snimka u trajanju od 300 ms. Određene su standardne vrednosti perioda latence i amplitude talasa evociranih potencijala: N60, P100, N145 i P195 za osobe muškog pola i N55, P95, N145 i P195 za osobe ženskog pola. Latence N1 talasa kod osoba ženskog pola su statistički značajno kraće (p