Motiveer mij intrinsiek!: Leidt verschoolsing tot motivatieverlies bij studenten?

Sinds in 2008 afspraken zijn gemaakt tussen het ministerie OCW, de Vereniging van Nederlandse Samenwerkende Universiteiten (VSNU) en de Vereniging Hogescholen (HBO-raad) over de verbetering van het studiesucces, hebben alle universiteiten maatregelen genomen om de studieuitval en vertraging te beperken. Veel van deze maatregelen hebben een structurerend en dwingend karakter. Met duidelijke deadlines, strengere regels en een stevige aansturing van het leerproces wordt de vrijblijvendheid in het hoger onderwijs teruggedrongen. Deze maatregelen hebben volgens critici tot verschoolsing geleid. De maatregelen lijken niettemin in het universitaire onderwijs effect te sorteren; alle universiteiten halen inmiddels de studiesuccesdoelstellingen en het rendement is spectaculair verbeterd. Men kan stellen dat veel van de genomen maatregelen gebaseerd zijn op behavioristische principes, waarbij de leeromgeving zo wordt ingericht dat het gewenste gedrag wordt gestimuleerd of afgedwongen. De vraag is wat dit doet met de motivatie van studenten. In de zelfdeterminatietheorie waarschuwt men voor het gebruik van beloningen, omdat daarmee de intrinsieke motivatie uitdooft. Juist nu alle opleidingen learners for life willen opleiden, die ook blijven studeren zonder een dwingende structuur, rijst de vraag of behavioristische principes de uiteindelijke leerdoelen niet in de weg zitten. Het gegeven dat enerzijds studiesucces wordt bevorderd door maatregelen als structuur en deadlines, die gericht zijn op de extrinsieke motivatie, en dat anderzijds intrinsieke motivatie gevaar loopt uit te doven, noemen we de motivatieparadox. Deze paradox proberen we in dit artikel nader te analyseren, waarbij we tot de conclusie komen dat er een “best of two worlds” mogelijk is. We stellen dat behavioristisch ogende studiesuccesmaatregelen deel uit kunnen maken van een pakket aan maatregelen dat erop gericht is studenten te helpen meer intrinsieke of autonome motivatie voor de studie te ontwikkelen. Daarbij is onder meer van belang hoe zulke maatregelen door de studenten worden ervaren: als straffen en beloningen die hen in het gareel moeten houden, of als hulpmiddelen op weg naar een zelfstandig en volwaardig lidmaatschap van de academische gemeenschap.