Okuma Parçalarının Anlaşılması Bağlamında Değiştirim Unsurunun İşlevi

Araştırmanın temel amacı, metindilbilimin inceleme unsurlarından biri olan değiştirim yoluyla öğrencilerin ders kitaplarındaki okuma parçalarını daha kolay anlamasını sağlamaktır. Metinsellik ölçütlerinden değiştirim, okuma parçalarındaki sözcükler ve sözcük grupları ile dil unsurları arasında gerçekleşen sözcüksel ve dilbilgisel ilişkilerin anlamsal bütünlüğünü belirlemeye yardım eder. Değiştirim, araştırmanın odağını, öğrencilerin; metinleri dikkatli okuma, anlama, metinlerden çıkarımlarda bulunma, yorumlama becerilerini geliştirmek amacına göre yönlendirir. İncelenen ders kitabındaki okuma parçalarında ada dayalı değiştirim, sözce değiştirimi, tümceye dayalı değiştirim, eyleme dayalı değiştirim (Torusdağ ve Aydın, 2017) tespit edilmiş ve bu unsurların hangi kelimelerin ve cümlelerin yerini tuttuğu belirtilmiştir. Bu çalışmada araştırma yöntemi olarak doküman incelemesi ve betimsel analiz yöntemi kullanılmıştır (Yıldırım ve Şimşek, 2016). Ortaokul 5. Sınıf Türkçe Ders Kitabındaki okuma parçaları, değiştirim açısından incelenmiş ve okuduğunu anlamayı kolaylaştırıcı olma yönünde tespit yapılmıştır. Değiştirimin, öğrencilerin kelimeleri tekrar etmelerini azaltmak, metinleri anlama, yorumlama, metinde ana fikri bulma, metinle ilgili sorulara cevap verme becerilerini geliştirmesi noktasında önemli rol oynadığı belirlenmiştir. Değiştirim unsurlarının; sözce değiştirimi, tümceye dayalı değiştirim, ada dayalı değiştirim, eyleme dayalı değiştirimin doğru ve yerinde kullanıldığında öğrencilerin anlama, yorumlama, ana fikri bulma, metinle ilgili soru sorma gibi birçok yetisini artırdığı tespit edilmiştir. Uygulamada etkinlik olarak öyküleyici metinlerde özellikle okuduğunu anlamayı pekiştiren sözce değiştiriminin, tümceye dayalı değiştirimin çoğunlukta olduğu bir okuma parçası önerilmiştir.