De structuur en dynamiek van criminele netwerken

Met zijn oratie Netwerken op niveau plaatst Toine Spapens, hoogleraar criminologie aan de Universiteit van Tilburg, zich in een traditie van Nederlandse en buitenlandse onderzoekers die sociale netwerken centraal stellen bij de beschrijving en verklaring van het verschijnsel georganiseerde criminaliteit. Misdaadorganisaties werden in het verleden vaak voorgesteld als hecht gestructureerde ‘maffia’s’, zoals we die kennen uit films als The Godfather. Maar sinds het rapport van de onderzoeksgroep Fijnaut en de rapportages op basis van de Monitor Georganiseerde Criminaliteit kan het denken in termen van sociale netwerken als een dominant paradigma worden beschouwd, zowel in de wetenschap als in de praktijk van de bestrijding van georganiseerde criminaliteit (o.a. Fijnaut e.a., 1996; Kleemans e.a., 1998; 2002; Kruisbergen e.a., 2012). In zijn oratie bespreekt Spapens eerst de geschiedenis van de studie van sociale netwerken, om vervolgens in te gaan op criminele netwerken op drie niveaus: micro-, meso- en macroniveau. Op veel punten is zijn rede prikkelend en uitdagend en geeft deze veel stof tot nadenken. Het eerste deel van de rede betreft een beschrijving van de studie van sociale netwerken. Spapens behandelt daarbij de studie van netwerken binnen gemeenschappen, binnen economische markten en binnen organisaties. Ten slotte gaat hij in op een kleiner thema binnen dit onderzoeksveld: de studie van geheime genootschappen. Na deze korte schets van het onderzoeksveld dat de studie van georganiseerde criminaliteit zo sterk heeft beinvloed, komt Spapens aan bij het centrale deel van zijn oratie: de studie van criminele netwerken op microniveau, op mesoniveau (buurten, gemeenschappen en regio’s) en op macroniveau (op landelijk en wereldniveau). Spapens begint met de studie van criminele micronetwerken en laat zien hoe gericht empirisch onderzoek korte metten heeft gemaakt met het standaardbeeld van criminele organisaties die de vorm zouden hebben van een bureaucratie met een strikte hierarchie, een taakverdeling en een sanctiesysteem, een beeld dat we niet alleen kennen uit populaire films als The Godfather, maar ook uit het beroemde boek Theft of the nation van Donald Cressey (1969). Ook gaat hij in op meer praktische toepassingen: sociale netwerkanalyse als onderzoeksmethodiek, gecombineerd met ideeen over hoe criminele netwerken