Ο Ζωγράφος της Μέγαιρας

Ο Ζωγράφος της Μέγαιρας (Beldam Painter, Hexen Maler, Peintre de la Mégère, Pittore della Megera) είναι ένας αγγειογράφος του ύστερου μελανόμορφου ρυθμού. Η δραστηριότητά του τοποθετείται στο β΄ τέταρτο του 5ου αιώνα π.Χ., περί το 470-450 π.Χ. Το εργαστήριό του, όμως, το οποίο υπήρξε δραστήριο, φαίνεται ότι συνέχισε τη λειτουργία του μέχρι τουλάχιστον το 440/430 π.Χ. Ο Ζωγράφος της Μέγαιρας επιδόθηκε κυρίως στην παραγωγή ληκύθων, ιδιαίτερων σχημάτων (λήκυθοι τύπου BEL με εσωτερικό ελαιοδοχείο, λήκυθοι τύπου ATL, λήκυθοι με στόμιο τύπου καπνοδόχου), τα οποία δημιουργήθηκαν κατά βάση από τον ίδιο και περιορίστηκαν σχεδόν αποκλειστικά εντός του εργαστηρίου του. Eλάχιστα ακόμη αγγεία άλλων σχημάτων, μικρού επίσης μεγέθους, όπως αλάβαστρα, ένας αρύβαλλος και μερικές αρυβαλλοειδείς λήκυθοι έχουν συσχετιστεί μαζί του. Παίρνει το όνομά του από τη λήκυθο 1129 (CC961) του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, στην οποία απεικονίζεται μία δεμένη σε φοίνικα γυναικεία μορφή βασανιζόμενη από σατύρους, που χαρακτηρίστηκε από τον Beazley ως ένα είδος Μέγαιρας. Στη διατριβή εξετάζεται αρχικά το σχήμα των ληκύθων του Ζωγράφου της Μέγαιρας, επισημαίνονται τα γενικά χαρακτηριστικά τους που τις καθιστούν ευκόλως αναγνωρίσιμες, εξετάζονται αναλυτικά τα επιμέρους χαρακτηριστικά του κάθε τύπου και ταξινομούνται χρονολογικά σε πρώιμη (470-460 π.Χ.), μέση (460-450 π.Χ.) και ύστερη φάση (περί το 450 π.Χ.). Διερευνόνται επίσης τα τεχνικά χαρακτηριστικά των ληκύθων του ζωγράφου, η τεχνοτροπία του, τα γενικά χαρακτηριστικά διακόσμησης. Εξετάζονται επίσης τα εικονογραφικά πρότυπα μέσα στο εργαστήριό του και οι ενδείξεις τυποποίησης της παραγωγής του εργαστηρίου του. Γίνεται ειδική μνεία στη χρονολόγηση των ληκύθων του και στην εξάπλωσή τους.Ιδιαίτερο κεφάλαιο καταλαμβάνει η εικονογραφική ανάλυση των παραστάσεων που κοσμούν τις ληκύθους του αγγειογράφου μας, καθώς επίσης εκείνων της τεχνοτροπίας και του εργαστηρίου του και ορισμένων ληκύθων άλλων αγγειογράφων που όμως εμπίπτουν στην παράδοσή του. Η ανάλυση της εικονογραφίας αναπτύσσεται σε τέσσερεις επιμέρους ενότητες στις οποίες περιλαμβάνονται σκηνές μυθολογικού περιεχομένου, σκηνές από την καθημερινή ζωή, σκηνές με θρησκευτικό περιεχόμενο και σκηνές σχετιζόμενες με τον κόσμο των νεκρών. Σε ξεχωριστό υποκεφάλαιο εξετάζονται ορισμένες λήκυθοι οι οποίες ύστερα από τη συνολική θεώρηση του έργου του αποκαλύπτεται ότι αποδόθηκαν εσφαλμένα από τους μελετητές στον ζωγράφο μας.Οι λήκυθοι με φυτικά και γραμμικά μοτίβα του ζωγράφου και του εργαστηρίου του υπήρξαν εξαιρετικά πολυάριθμες. Εξετάζεται η κατανομή τους κατά το σχήμα της ληκύθου και κατηγοριοποιούνται σε ομάδες με βάση τη διακόσμησή τους. Διακρίνονται σε ληκύθους με φυτικά μοτίβα (ανθέμια, θαλλός κισσού, θαλλός δάφνης) και σε ληκύθους με γραμμικά μοτίβα (δικτυωτά κοσμήματα, απλά γραμμικά μοτίβα), στις οποίες περιλαμβάνονται επιμέρους υποκατηγορίες με βάση τη διευθέτηση των μοτίβων επάνω στη διακοσμητική επιφάνεια ή/και την ανάπτυξη των ζωνών με παραπληρωματικά μοτίβα διακόσμησης. Περιλαμβάνονται επίσης ειδικές κατηγορίες ληκύθων με συνδυασμό ζωνών από φυτικά και γραμμικά μοτίβα, με συνδυασμό φυτικών μοτίβων και λιγοστές ακόμη μελαμβαφείς λήκυθοι. Γίνεται επίσης αναφορά σε ληκύθους με φυτικά και γραμμικά μοτίβα άλλων αγγειογράφων, οι οποίες φέρουν συναφή διακόσμηση με τις παραπάνω και, επιπλέον, στοιχεία της παράδοσης του αγγειογράφου μας, αλλά χωρίς να αποτελούν τυπικά δείγματά του. Ακόμη, εξετάζονται λήκυθοι άλλων εργαστηρίων, π.χ. του κορινθιακού, που αντιγράφουν εκείνες του ζωγράφου μας, καθώς επίσης λιγοστά αγγεία άλλων σχημάτων που αποδόθηκαν στον ζωγράφο μας ή θεωρείται ότι η νοοτροπία διακόσμησής τους εμπνέεται από αυτόν.Οι σχέσεις του Ζωγράφου της Μέγαιρας με άλλους συγχρόνους του αγγειογράφους αναπτύσσονται σε ξεχωριστό κεφάλαιο. Εντοπίζονται οι επιρροές που δέχτηκε από ομοτέχνους του (Ζωγράφος του Θησέως, Ζωγράφος της Αθηνάς), που πιστοποιούν την προέλευσή του από συγκεκριμένο καλλιτεχνικό κύκλο. Διερευνόνται επίσης οι σχέσεις του με άλλους ζωγράφους του μελανόμορφου και ερυθρόμορφου ρυθμού (π.χ. Ζωγράφος του Φόλου, Ζωγράφος του Αίμονος, Ζωγράφος της Καρλσρούης), όπως αυτές πιστοποιούνται από επιρροές του που είναι εμφανείς σε ληκύθους των αγγειογράφων αυτών. Γίνεται απόπειρα σύνδεσης σε ορισμένες περιπτώσεις συγκεκριμένων αγγειογράφων με συγκεκριμένες φάσεις του έργου του ζωγράφου μας. Γίνεται ακόμη αναφορά στο έργο άλλων αγγειογράφων που δέχτηκαν την επιρροή του Ζωγράφου της Μέγαιρας σε μικρότερο βαθμό και μάλλον με τρόπο έμμεσο (π.χ. Ζωγράφος του Ικάρου, Ζωγράφος του Αισχίνου, Ζωγράφος του Τύμβου). Τέλος, επιχειρείται μια συνολική ερμηνεία του έργου του Ζωγράφου της Μέγαιρας, η οποία εμφορείται από την προσπάθεια τοποθέτησης του αγγειογράφου στην εποχή του, δηλαδή στο β΄ τέταρτο του 5ου αιώνα π.Χ. Εξετάζονται οι επιρροές στο έργο του από τις τεχνικές κατακτήσεις της μεγάλης ζωγραφικής που βρίσκεται σε άνθιση την περίοδο αυτή, καθώς επίσης η επίδραση του θεάτρου και της επικής ποίησης στην επιλογή και στη διαμόρφωση της εικονογραφίας του. Διερευνόνται επίσης πιθανές επιδράσεις στο έργο του από τις μεταθανάτιες αντιλήψεις της εποχής και πιθανή συσχέτιση αυτών με τα ιδιαίτερα και πρωτότυπα θέματα που συχνά επιλέγει να απεικονίσει επάνω στα αγγεία του, κυρίως στις ληκύθους του τύπου BEL.