Azerbaycan nüfusunun yapısal özellikleri ve eğitim açısından analizi

Çalışma alanı Kafkasya Bölgesinin güneydoğusunda 38°24'-41°54' N enlemleri ile 44o46'-50°50' E boylanılan arasında yer alan Azerbaycan Cumhuriyeti 'nin tamamım kapsamaktadır. Azerbaycan'ın toplam yüzölçümü 86.600 km2'dir. Ülkenin doğusunda Hazar Denizi, kuzeyinde Rusya Federasyonu (Dağıstan Özerk Cum.), kuzeybatısında Gürcistan, batısında Ermenistan, güneyinde İran ile güneybatısında Türkiye yer alır. Kuzeydoğu ve güneybatıda Kafkas (Büyük ve Küçük Kafkaslar) sıradağları ile çevrili olan Azerbaycan arazisinin büyük bölümünü yüksek dağlık alanlar oluşturmakla birlikte, geniş ovalar da (Kura- Araş ovaları gibi) önemli yer tutar. Azerbaycan'ın sahip olduğu karmaşık yeryüzü şekilleri; iklim, toprak ve bitki örtüsünün, su kaynaklarının çeşitliliğine, bunlarla ilişkili olarak da nüfusun eşitsiz dağılmasına yol açmıştır. Azerbaycan iklimi esas itibariyle subtropikal makroklima kuşağında yer alır. Bununla birlikte ülkede dünya için belirlenen 11 iklim tipinden 9 iklim tipi hüküm sürmektedir. Örneğin; geniş Kura-Aras ovalan sıcak ve kurak, Lenkeran-Astara, Şeki-Zagatala bölgeleri nemli, yüksek dağ kuşaklan tundra iklimine sahiptir. Azerbaycan' m yeraltı ve yerüstü su rezervi ise, coğrafi konumuna, yeryüzü şekillerine ve iklim özelliklerine bağlı olarak, sınırlı ve eşitsiz dağılış gösterir. Dağlık bölgede akarsu drenaj ağı sık, ovalarda ise seyrektir. Azerbaycan'da tanm sektörünün temelini pamuk ve üzüm yetiştiriciliği, tahıl üretimi, bağcılık, sebzecilik, meyvecilik, ipekçilik ile tütün ve çay yetiştiriciliği oluşturur. Ancak, Azerbaycan'ın eski Sovyetler Birliği ile 70 yıl süren beraberliği sırasında tanmda pamuk üretimine ve bağcılığa daha fazla önem verilmiştir. Azerbaycan, zengin yeraltı kaynaklarına da sahiptir. Petrol, doğal gaz, alünit, demir, polimetal ve kimya sanayi hammaddesi mineralleri, inşaat malzemesi maddeleri, şifalı sular başlıca yeraltı zenginlik kaynaklandır. Petrol ve doğal gaz kaynaklan Apşeron'da petrol çıkarma, petrol antma, petro-kimya, petrol makineleri, elektro-enerji ve inşaat malzemesi imalatı gibi çeşitli sanayi kollannın gelişmesinde rol oynamıştır. Gelişmiş bir ulaşım ağma sahip olan Azerbaycan'da, 2122 km uzunluğunda demiryolu ve 25.021 km uzunluğunda karayolu ağı bulunmaktadır. Aynca ülkede deniz ve havayolu ulaşımı da oldukça gelişmiştir. Bahsedilen ulaşım sistemleri ile yılda yaklaşık 50 milyon ton/km'den çok yük taşınmaktadır. 1 Ocak 2004 verilerine göre 8.266. 000'e ulaşan Azerbaycan nüfusunun % 51 'i kentlerde, % 49 'u kırsal yerleşmelerde yaşamaktadır. Ancak, ülkenin doğal koşullan ve doğal kaynaklarına göre nüfusun dağılışında önemli bölgesel farklılıklar görülmektedir. Ülke nüfusunun % 75 'i Apşeron, Kura- Araş ve Gence iktisadi bölgelerinde yerleşmiştir. Bu durum, ülkenin çok sektörlü ekonomik yapısından kaynaklanmıştır. Sön verilere göre Azerbaycan nüfusunun; % 27.4'nü 0-14 yaş grubu, % 66'sını 15-64 yaş grubu, % 6.6'sını ise 65+ yaş grubu oluşturmaktadır. Azerbaycan nüfusu, cinsiyet yapısı içerisinde kadın nüfusun bütün sayım dönemlerinde erkek nüfustan yüksek olduğu görülmektedir. Bu durumun başlıca nedenleri Azerbaycan'dan dışa göç ve savaşlardır. Son olarak 1 Ocak 2003 yılı itibariyle de Azerbaycan'da 4.179.500 kadm (% 51) ve 4.023.000 erkek (% 49) yaşamaktadır. Erkeklerin ortalama yaşam sürelerinin kadınlara göre daha düşük olması nedeni ile 65+ yaşlarda kadm nüfus fazlalığı belirgin bir şekilde görülmektedir. Diğer taraftan, 1999 yılı nüfus sayımına göre Azerbaycan'da 30'a yakın etnik gruba ait insanın yaşadığı görülmektedir. Ancak ülke nüfusunun % 90.6'nı Azeriler oluşturmaktadır. Diğer başlıca etnik topluluklar ise Lezgiler, Ruslar ve Ermenilerdir. Nüfusun eğitim durumuna bakıldığında, okuma-yazma bilenlerin % 98.2 gibi oldukça yüksek bir oran gösterdiği anlaşılmaktadır. 1999 yılı sayım sonuçlarına göre kadm nüfusun % 97.78'nin, erkek nüfusunun ise % 98.64'ünün okuma-yazma bildiği görülmektedir. Genel olarak kadm ve erkek nüfus arasındaki okuma-yazma oranında önemli bir farklılık bulunmamaktadır. Bu durum Sovyetler Birliği Döneminde uygulanan eğitim sistemi ile alakalıdır. Okuma-yazma bilen 6 yaş üstü nüfusun bitirilen son öğrenim kurumları içerisinde en büyük payı liseyi bitirenler oluşturmaktadır. 1999 yılında liseyi bitirenlerin % 39.83'lük oranına karşın, ortaokulu bitirenler % 13.01, ilkokulu bitirenler % 12.76, yüksekokul ve üniversiteyi bitirenlerin toplam oranı ise % 17.7'lik bir oran (Yüksekokul veya üniversite mezunu olan erkekler % 19.52, kadınlar ise % 16.01'dir.) oluşturur. Nitekim, son yıllarda liseyi bitirenlerin oram her geçen yıl az da olsa azalmaktadır. Buna karşın, yüksekokul ve üniversiteyi bitirenlerin oranlan artmaktadır. Bu da, sevinilecek bir olgudur. Çünkü eğitim seviyesi yükselen bir toplum, ülkenin büyüme ve gelişmesinde olumlu rol oynar.
Research area, which is located in southeastern part of the Caucasian Region, lies between 38°24'-4r54' latitudes and 44°46'-50°50' longitudes and covers the central of the Azerbaijan Republic, and has an area of 86.600 km2. Azerbaijan is surrounded by Caspian Sea in the east, Russia Federation in the north, Georgia in the NW, Armenia in the west, Iran in the south and Turkey in the SW. Azerbaijan has high mountainous areas like Caucasian mountain range in the southwest and northeast; at the same time the large plains (like Kura-Aras) covering most parts of the areas. Various morphological properties and different climate, vegetation, soil etc. appears and irregular population distribution is main characteristic of the country. In the respect of climatic conditions, Azerbaijan includes the subtropical macroclimatic zone. However 9 of 11 climatic types, which prevail in the World, exist in Azerbaijan, for example. Large Kura-Aras plains are hot and dry, and than Lenkeran-Astara, Şeki-Zagatala regions are humid and high mountain ranges have severe cold climatic conditions. The underground and surface water reservoir of Azerbaijan changes according to topography and climatic particularities. While the drainage network density is higher in the mountainous areas than the plains. Main agricultural productions of Azerbaijan are of cotton, grape, fruit, vegetable, silkworm, tobacco and tea. During the period of old Soviet system agricultural activities have mostly depended on cotton and grape production. Azerbaijan has rich natural resources containing oil, natural gase, bauxite, iron ore, various minerals, construction materials, mineral water and hot springs. Main industrial region has been established in the Apşeron peninsula. Here petroleum refinery plants, machinery, electro machinery, constructional material production factories are found. Ill Azerbaijan has well-developed transportation facilities. Total length of railway is 2122 km and highway is 25.021 km but airway and marine line have not been sufficiently developed. The load carrying capacity is about 50 million ton/km. The total population of Azerbaijan 8.266.000 and they live 51 % population in urban area, and remaining in the rural area, according to data 1 January 2004. Population density varies according to natural environment and natural resources of the country. 75 % of the population lives in the Apşeron peninsula, Kura-Aras corridor and Gence economic region. This situation is related to the economic structure and fertility of the lands. Azerbaijan population age groups are as follows; 0-14 age group is 27.4 %, 15-64 age group is 66 %, mare than 65 age group is 6.6 %. The amount of female population is higher than male population in the all census period due to the migration and internal conflicts. In fact female population accounted to 51 % of the total population. On the other hand the amount of the female population is higher than the male population. The expectancy of female population in the age group of 65+ is much more than the male population. There are nearly 30 ethnic group in Azerbaijan but majority of which (90.6) is Azeri. Leading ethnic groups are Russian, Lezgi, and Armenian. Literacy ration of the Azerbaijan population is 98.2 %, this figure is high as is developed country. There are no considerable differences between female and male population. This situation is depending on education system of Soviet period. The population ratio graduated from the high school is 39.83 %, middle school is 13.01 %, and primary school 12.76 % and university are 17.7 % (male population ratio for university is 19.52 % and female is 16.01 %). As a general rule, the person parentage graduate of the high school is getting decrease while university is getting increase. This situation creates positive effects in the developing of the country.