Erken Memlük döneminde mezalim müessesesi (1250-1382)

Müslüman toplumlarda adâletin tesisi hususu ilk dönemlerden itibaren önem verilen bir konu olmuştur. Alimler tarafından telif edilen çeşitli türdeki eserlerde kadıların yanı sıra idarecilerin de adâletin tesisi ile sorumlu oldukları belirtilmiştir. Bu sorumluluk doğrultusunda ilk İslam toplumlarından itibaren idareden sorumlu devlet adamları, çeşitli şekillerde işlenen hukuksuzlukları gidermeye ve adâleti tesis etmeye özen göstermiştir. Mezalim müessesesi bu sorumluluk sonucunda zamanla belli muhakeme usulü ve prosedürlere sahip olan kurumsal bir yapı kazanmıştır. Erken Memlük dönemi icra edilen bu davalara genellikle devlet idarecileri başkanlık etmesi ve çeşitli konulara dair şikâyetler düzenli bir şekilde ele alınması bakımından önem ifade etmektedir. Dolayısıyla bu dönemde icra edilen mezalim davalarının incelenmesi mezalim müessesesinin pratikteki uygulamasının ortaya konulması açısından önem ifade etmektedir. Tezde Erken Memlük döneminde Kahire ve diğer bölgelerde icra edilen yetmiş yedi adet dava çeşitli açılardan incelenerek kurumun özellikleri belirtilmeye çalışılmıştır. Sonuç olarak mezalim müessesesinin Erken Memlük döneminde sadece devlet adamları tarafından işlenen hukuksuzlukları değil şerîatin sınırları içerisinde sosyal, iktisadî ve ahlakî hususlarda da kararlar alan bir kurum olduğuna ulaşılmıştır.--------------------In Muslim societies, the issue of instituting justice has been central since the early periods. It is stated in various types of works written by scholars that administrators, as well as qādis, are responsible for the establishment of justice. In line with this responsibility and since the days of the first Islamic communities, statesmen in charge of administration have taken care to eliminate unlawful acts committed in various ways and to institute justice. As a result of this responsibility, the institution of mazālim gradually assumed an institutional structure that featured a certain methodology of reasoning and a particular set of procedures. These mazālim lawsuits, which were conducted in the early Mamluk period, are significant because they were overseen by state executives and regularly dealt with complaints about a whole array of diverse issues. Hence, examining the mazālim cases executed in this period becomes important in revealing how the institution of mazālim functioned in practice. By analyzing seventy-seven lawsuits conducted in Cairo and other regions during the Early Mamluk period from various angles, this thesis attempts to delineate the general features of the institution of mazālim. The thesis concludes that the institution of mazālim in the Early Mamluk period did not only address acts of lawlessness committed by statesmen, but also pronounced judgments on social, economic and moral issues within the limits of the sharīʾa.