Geographical study of Sarıkamış

ÖZET DOKTORA TEZİ SARIKAMIŞ'IN COĞRAFÎ ETÜDÜ Cemal SEVİNDİ Danışman : Doç.Dr.Lütfı ÖZAV 1999; Sayfa: Jüri : Doç.Dr.Lütfı ÖZAV Araştırma sahasını oluşturan Sarıkamış ilçesi, Doğu Anadolu Bölgesi'nin Erzurum-Kars Bölümü sınırları içerisinde yer alır. Yönetim açısından Kars iline bağlı olan Sarıkamış ilçesinin yüzölçümü 1951 km2 kadardır. Bu alanı kuzeyde Selim (Kars), kuzeybatıda Şenkaya (Erzurum), batıda Narman (Erzurum), güneybatıda Horasan (Erzurum), güneyde Eleşkirt (Ağrı) ve doğuda Kağızman (Kars) ilçeleri çevrelemektedir. Erzurum-Kars Bölümü'nde yer alan araştırma sahası, bu bölümün dağlar, vadiler ve yüksek plato düzlüklerinden oluşan morfolojik görünümüyle uyum içerisindedir. Araş nehri ve Kars çayı ile bu akarsulara ait kollar tarafından derin bir şekilde yarılmış olan sahada, yükselti farkları 1500 m'yi aşabilmektedir. Karasal iklimi şartlarının etkisi altındaki araştırma sahasında, Sarıkamış Meteoroloji İstasyonu'nun 32 yıllık (1962-1994) gözlem verilerine göre yıllık ortalama sıcaklık 3.2 °C'yi bulmaktadır. Yıllık sıcaklık amplütüdünün 25.4 °C'ye ulaştığı, donlu günlerin ise 200 günü aştığı Sarıkamış ülkemizin en soğuk yörelerinden biridir. İnceleme sahasında 1997 yılı itibarıyla bir kent (Sarıkamış), 56 köy ile 10 mahalle yerleşmesi bulunmaktaydı. Söz konusu yerleşim birimlerinde 1997 yılı Genel Nüfus Sayımı sonuçlarına göre toplam 57 228 nüfus yaşamaktaydı. Belirtilen nüfus miktarının % 43.3'ü (24 779) Sarıkamış kentinde, % 56.7'si (32 449) ise kırsal yerleşmelerde oturuyordu. Sürekli nüfus barındıran bu yerleşme şekillerinin dışında, sahada yayla ve kışlalardan oluşan 29 yerleşmeden mevsimlik olarak yararlanılmaktadır. Araştırma sahasının en önemli yerleşmesi olan Sarıkamış kenti, Kars platosunun güneybatısında kurulmuştur. Kars çayı vadisinde 2060 m'den başlayan kent yerleşim sahası, 2156 m'ye kadar çıkabilmektedir. Bu özelliği ile Sarıkamış ülkemizin en yüksekte kurulmuş kentlerinden biridir. Tarihimizde 93 Harbi olarak bilinen 1877-1878 Osmanlı-Rus savaşının ardından, Ruslar tarafından askerî amaçlarla kurulmuş Sarıkamış, stratejik konumu nedeniyle askerî önemini Rus işgalinden sonra da korumuştur. Gerçekten de yıllara göre bazı değişiklikler göstermekle beraber, hemen her devrede kent nüfusunun %40'tan fazlasını askerî nüfus meydana getirmektedir. Bu özelliği nedeniyle Sarıkamış, ülkemizin az sayıdaki garnizon kentlerindendir. İklim koşullarının ekip-biçme faaliyetlerini büyük ölçüde sınırlandırmış olduğu araştırma sahasında, hayvancılık nüfusun temel geçim kaynağı haline gelmiştir. Ekip-biçme faaliyetleri ise daha çok hayvancılığı destekler niteliktedir. Saha genelinde çayır ve mera arazilerinin geniş yer kaplaması da (907.4 km2), hayvancılık faaliyetinin yaygın olarak yapılmasına zemin hazırlamıştır. Sarıkamış ilçesi, doğal ve beşerî turistik değerler bakımından oldukça zengin bir potansiyele sahiptir. II ABSTRACT DOCTORATE THESIS GEOGRAPHICAL STUDY OF SARIKAMIŞ Cemal SEVİNDİ Supervisor : Doç.Dr.Lütfı ÖZAV 1999; Pages: Jury: Doç.Dr.Lütfı ÖZAV Town of Sarıkamış including investigation field is located in Erzurum-Kars section of East Anatolia Region. Town of Sarıkamış depending on the province of Kars with regard to administration has a 1951 km2 area. This area was surraunded with Selim in the north, with Şenkaya in northwest, with Narman in the west, with Horasan in the southwest, with Eleşkirt in the south, and with Kağızman the east. Investigation area locating in Erzurum-Kars section is in a harmony with its morphologic appearance consisting of high plateaus, valleys and the mountains of this section. In the area seperated deeply by the river of Aras and Kars stream and their branches, the differences in altitudes can exceed over 1500 m. In the investigation area affected by continental climate, average annual temperature in terms of 32 years observation date of Sarıkamış Meterology Station can exceed 3.2 °C. Sarıkamış, where annual mean temperature amplitudes reaches 25.4 °C, and where frost days reach up to 200 days, is one of the coldest region of our country. In investigation field, there was a town (Sarıkamış) 56 villages and 10 districts. In mentioned settlements, acoording to 1997 Common Census, a 57 228 population had been living. 43.3 % of this mentioned population had been living in downtown of Sarıkamış (24 779), and 56,7 % (32 449) of this population had been living in the countryside. Except 29 settlements which consist of plateaus and barracks used for seasonal settlements. The town of Sarıkamış, the most important settlement in the investigation field with regard to population and function is located in the southwest of Kars plateau. Town settlement area starting with 2060 m in Kars stream valley can exceed to 2156 meter high. For this reason, Sarıkamış is one of the highest settlements in our country. Following 1877- 1878 Ottoman-Russian war known as 93 War in our history, Sarıkamış was setted by Russians with military purposes and it protected its military importance after Russian invasion because of its strategic settlement. So nearly in each period, over 40 % of its population consist of military population. For this reason, Sarıkamış is one of the rarest Gorrison Towns. In the investigation field where harvest and cultivation was limited in a great scale, husbandry of animals is the most important livelihood source. Cultivation and harvest have supported animal-husbandry. The fact that meadows and pastures have wide areas in the field (907.4 km2) led to animal commonly. The town of Sarıkamış has fairly rich potential with regard to natural, humanities on touristics values. 510