Nieuwe rollen, nieuwe kansen? : een programmeringsstudie voor toezicht op controle in het agro-foodcomplex

Samenvatting I. Achtergrond en opzet onderzoek Bij toezicht op controle gaat het om nieuwe toezichtarrangementen waarin de private sector meer zorg draagt voor de naleving van wettelijke regels en waarin de overheid meer op afstand opereert doch eindverantwoordelijk blijft. Bij het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) is de verwachting dat toezicht op controle zal leiden tot een meer efficiënte en effectieve borging van publieke belangen. Deze verwachting kenmerkt zich doorgaans door een opvatting van toezicht op controle waarin het samenspel tussen overheid en het bedrijfsleven in het kader van een slimmere regulering centraal staat. In het Beleidskader Toezicht op Controle (Bk TopC) staan de voorwaarden beschreven voor toezicht op controle. In samenhang hiermee zijn in 2005 vijf initiatieven op het vlak van zelfcontrole en certificering gekozen als pilots voor het beleid. Het betrof twee kwaliteitssystemen in de plantensector (Milieu Programma Sierteelt en Primabol), twee in de diervoederindustrie (Good Manufacturing Practice+ en TrusQ) en het Integrale Ketenbeheersingssysteem in de varkenssector. Deze programmeringsstudie beoogt de kennislacunes te identificeren die van belang zijn voor de verdere ontwikkeling van toezicht op controle in het agro-foodcomplex. De opdracht was breed te kijken naar de mogelijkheden van nieuwe toezichtarrangementen, niet alleen voor het publieke belang van voedselveiligheid maar ook voor aanverwante publieke belangen zoals voedselkwaliteit (opgevat als authentiek en hoogwaardig voedsel), dierenwelzijn, milieu en `fair trade¿. Ook was er de vraag hoe het alternatieve zichtkeuringssysteem van Vion zich verhield tot toezicht op controle. De algemene probleemstelling luidt als volgt: Welke economische, bestuurskundige en maatschappelijke factoren zijn van belang voor de ontwikkeling van nieuwe toezichtarrangementen in het agro-foodcomplex en welke kennislacunes treden naar voren bij een nadere analyse van deze factoren? Zoals vaker bij relatief nieuwe beleidsontwikkelingen bleek ook bij toezicht op controle geen gedeelde visie te bestaan binnen het krachtenveld van de diverse betrokken partijen. Tegen de achtergrond van de kabinetsvisie Andere Overheid en de LNV-wens van een agro-foodcomplex dat midden in de samenleving staat (Visienota Voedsel en Groen) werd tevens duidelijk dat bij toezicht op controle in bredere zin ook vragen spelen over de ontwikkeling van dialoog en de maatschappelijke verankering van nieuwe toezichtarrangementen. In moderne netwerksamenlevingen lijkt effectief en efficiënt beleid in toenemende mate afhankelijk van het wederzijdse vertrouwen dat in horizontale communicatieverbanden wordt opgebouwd. Deze studie draagt bij aan de discussies die dit oproept voor toezicht op controle door de haken en ogen van de verschillende onderwerpen zichtbaar te maken. Het onderzoek is uitgevoerd met behulp van documentenstudies, workshops, interviews, observaties van beleidsprocessen en uitwisseling van informatie en inzicht met andere onderzoekers. Ook is aandacht geschonken aan relevante ervaringen op andere beleidsterreinen.