La thélogie de spiritualite dans la formation des personnes consacrées selon l’enseignement de l’Eglise

Temat formacji w dokumentach kościelnych można uznać za jeden z najbardziej zgłębionych w ostatnich latach. Konkluzję dociekań może stanowić stwierdzenie: „Głównym celem procesu formacyjnego jest przygotowanie człowieka do całkowitego poświęcenia się Bogu przez naśladowanie Chrystusa w służbie misji […]. Zważywszy, że ideałem życia konsekrowanego jest upodobnienie się do Pana Jezusa i do Jego całkowitej ofiary z siebie, cała formacja powinna zmierzać przede wszystkim do osiągnięcia tego celu” (VC 65). Dokumenty wskazują na bardzo pilną potrzebę, by instytuty życia konsekrowanego i stowarzyszenia życia apostolskiego jak najszybciej opracowały ratio institutionis, tzn. program formacyjny inspirowany charyzmatem instytutu, który w jasnej i dynamicznej formie ukaże drogę, jaką należy przejść, aby w pełni przyswoić sobie duchowość swego instytutu (por. VC 68). Autorka przedstawia działalność formacyjną na tle współczesnego świata. Ukazuje zadania i metody stojące u podstaw wychowania i troski o przyszłe pokolenia. Teologia duchowości przy opracowaniu tego ratio - praktycznym wytyczeniu duchowej drogi i teologicznym jej umotywowaniu - jest niezbędna. Sama profesja rad ewangelicznych w adhortacji Vita consecrata została odniesiona nie do jakiejś neutralnej wizji człowieka, lecz do tych wewnętrznych poranień (por. 1 J 2,16), które naznaczają swym piętnem wszelkie człowiecze relacje z rzeczywistością. Rady ewangeliczne jawią się tu jako „duchowa terapia” (por. VC 87) dla czasów nam współczesnych. Instrukcja Rozpocząć na nowo od Chrystusa dopowiada, że profesja tych rad jest drogą do pełnej realizacji osoby, potężnym antidotum na skażenie ducha, życia i kultury (nr 13). Człowiek przychodząc na świat, „jest dany samemu sobie w stadium niejako początkowym, jest szkicem do przyszłego obrazu. Jeśli trzyma się kurczowo tego szkicu, pielęgnuje tego niepełnego siebie, nie ma odwagi oddać się czemuś poza sobą, wtedy coraz bardziej ubożeje, jego horyzont się zacieśnia” (R. Guardini, Bóg daleki. Bóg bliski, Poznań 1991, s. 269). W naturze człowieczej tkwi wezwanie do przekraczania własnych granic. Nie chodzi o lekkomyślne zrezygnowanie z siebie i zdanie się na „ślepy los” i pustkę egzystencjalną, lecz „o zainteresowanie czymś poza sobą samym, co jest na tyle wartościowe, że warto dla tego czegoś zrezygnować z siebie” (tamże, s. 270). W przypadku obrania drogi rad ewangelicznych, człowiek wyrzekając się siebie, odnajduje się w całej pełni – poza sobą – w Chrystusie. Dostrzega wówczas i rozumie, że potrzebuje rzetelnego studium teologii, które zdynamizuje jego ducha i uporządkuje sposób widzenia świata wewnętrznego i zewnętrznego. Papież Benedykt XVI przed rokiem skierował do seminarzystów pouczenia, przydatne także dla osób konsekrowanych: „Wiara chrześcijańska posiada wymiar racjonalny i intelektualny, który należy do jej istoty. Bez niego wiara nie byłaby sobą. Św. Paweł mówi o pewnej «formie nauczania», której zostaliśmy poddani w Chrzcie (por. Rz 6, 17). Wszyscy znacie słowo św. Piotra, uważane przez średniowiecznych teologów za uzasadnienie dla teologii racjonalnej i opracowanej naukowo: «zawsze gotowi do obrony wobec każdego, kto domaga się od was uzasadnienia tej nadziei, która w was jest» (1 P 3, 15). Nauczyć się zdolności dawania takich odpowiedzi to jedno z podstawowych zadań w latach seminarium. […] kochajcie teologię i studiujcie ją uważnie i z wrażliwością […]”(http://www.vatican.va/holy-father/benedict_xvi/letters/2010/documents/hf_ben xvi_let_20101018_seminaristi_pl.html [20 VI 2011]). Teologia w zakresie formacji ma zatem specyficzny charakter - najpierw formuje przekonania osoby do prawd i zasad wiary, przechowanych w skarbcu Kościoła. Te prawdy i zasady, zasymilowane głęboko, są następnie niesione w osobie dla udostępnienia tym, których należy pozyskać dla Chrystusa. Jedną wiarę różne uformowane osoby roznoszą po świecie odmiennie (charyzmatycznie), ale nie rozbieżnie (komunijnie). Niewątpliwie „metodą Ducha jest niepowtarzalność […]. Gdy Duch słabnie, doświadczenia w dziedzinie myśli, metody życia zaczynają się ujednolicać”( J. Guitton, dz. cyt., s. 500. ), niebezpiecznie uniformizować. Z drugiej zaś strony, wielorakość natchnień Ducha nie utożsamia się z jakąś „duchowością konceptu” (zob. M. Zioło, Rozstania, w: http://mateusz.pl/wdrodze/nr379/12-wdr.htm [20 VI 2011]), tj. gonitwy od pomysłu do pomysłu; od programu do programu osób odpowiedzialnych za formację. Zwłaszcza gdy takie pomysły uniemożliwiają rzeczywisty rozwój duchowy formowanych i rozmijają się ze wskazaniami Kościoła albo wręcz im się sprzeniewierzają. L’article présente des directives de l’Eglise du temps après le Concile Vatican II tirées de l’enseignement pontifical et des documents de la Congrégation pour les Instituts de Vie Consacrée et les Sociétés de Vie Apostolique. La formation des personnes consacrées est un sujet largement abordé dans les documents d’Eglise dans les dernières années. On y remarque surtout les trois thèses suivantes: la spiritualité a un rôle prioritaire dans la formation théologique des personnes consacrées; la réflexion théologique éclaire le sens et la valeur de la vie consacrée; la formation spirituelle doit comprendre tout l’être de la personne formée, et non pas seulement quelques composantes de sa personnalité. Ces trois thèses se laissent résumer par un passage de la Vita consecrata: «Du fait que la finalité de la vie consacrée consiste à être configuré au Seigneur Jésus dans son oblation totale de lui-même, c’est à cela surtout que doit tendre la formation. […] Si tel est le but de la vie consacrée, la démarche qui y prépare devra avoir et montrer un caractère de totalité: elle devra être une formation de tout l’être, dans les différentes composantes de sa personnalité, dans les comportements comme dans les intentions. Parce qu’elle tend précisément à la transformation de toute la personne, il est clair que la tâche de la formation n’est jamais achevée. En effet, il convient d’offrir sans cesse aux personnes consacrées des occasions d’affermir leur adhésion au charisme et à la mission de leur Institut»(VC 65). Chaque Institut de vie consacrée doit élaborer un programme de forma tion (ratio institutionis), inspiré par son propre charisme. Ce programme aurait comme but de montrer le chemin qui serait à faire pour entrer dans la spiritualité de l’Institut. Pour formuler un tel programme et tracer un tel chemin, la connaissance générale de la théologie de spiritualité est nécessaire.