Search

Om de effecten van verzurende stoffen op ecosystemen te beschrijven moet de depositie van deze stoffen ook op een voor ecosystemen relevante schaal (typisch enkele kilometers) zijn gegeven. De huidige modellen die het transport van verzurende stoffen over Europa beschrijven, zoals EMEP en TREND model, beschrijven deze depositie op een relatief grote schaal (tientallen kilometers). In dit rapport wordt een beschrijving gegeven van het EDACS (European Deposition of Acidifying Components on Small scale) model. Met dit model wordt de depositie van verzurende stoffen op kleine schaal over Europa berekend. Het doel van deze voorlopige kaarten is het zichtbaar maken van het detail van de verzurende depositie relevant in de effectenstudies. Met deze meer gedetailleerde depositiekaarten is een betere vergelijking mogelijk geworden met de "critical loads" over Europa. De componenten die als verzurend beschouwd worden zijn: SO2 and SO4-- aerosol (SOx), NO, NO2 (NOx), HNO3 and NO3- aerosol and NH3 and NH4+ aerosol (NHx). De droge depositie wordt berekend met behulp van de "inference" methode. Dit betekent dat de depositie op een bepaald oppervlak bepaald wordt uit een geparametrizeerde depositiesnelheid en de concentratie, beide gegeven op eenzelfde hoogte boven het oppervlak. In EDACS worden droge depositievelden over Europa berekend gebruikmakend van het RIVM landgebruikbestand op 1/6 graad x 1/6 graad lengte-breedtegraad rooster en meteorologische informatie en een gedetailleerde beschrijving van het depositieproces (i.e. depositiesnelheid). Deze parametrizaties zijn afgeleid uit experimenten (zoals uitgevoerd in het EUROTRAC/Biatex programma) en literatuurgegevens. De droge depositiesnelheidsvelden per component worden vermenigvuldigd met de concentratievelden van het EMEP Lagrangiaanse verspreidingsmodel op 150x150km resolutie. De natte depositie van verzurende stoffen is ook geschat, op basis van metingen en toegevoegd aan de droge depositiekaarten om zo vervolgens de totale potentiele verzuringskaart over Europa te verkrijgen. De depositievelden vertonen verscheidene ruimtelijk patronen. Deze zijn gekoppeld aan de brongebieden, meteorologische omstandigheden en het landgebruik. De onzekerheden in deze kaarten is groot aangezien er een groot aantal onzekerheden in de droge depositie-parameterizaties en de gegevensbestanden aanwezig zijn. Deze kaarten zijn dan ook voorlopig en zullen in de loop van 1995 en verder, vernieuwd worden. De verzuringskaarten op kleine schaal over Europa worden vervaardigd in samenwerking met het EMEP/MSC-W, te Oslo, Noorwegen.

This first Technical report of the Coordination Center for Effects (CCE) presents European maps of critical loads of actual acidity, sulphur and nitrogen, and maps displaying European geographical patterns of exceedances of current deposition over critical loads. Methods and assumptions used to produce these CCE maps are summarized in this report but can be found in more detail in the Mapping Manual (UN ECE, 1990a) and its annexes, as well as the Mapping Vademecum (Hettelingh and de Vries), 1991), of which several drafts were produced during the mapping exercise. This report also aims to provide an preliminary evaluation of the CCE maps through (1) comparison with the Stockholm Environment Institute senstitivity map which has been used by the UN ECE Task Force on Integrated Assessment Modeling (TFIAM) to assess abatement strategies, and (2) comparison of braodscale European data to two cases of national data used in the mapping exercise.

The work plan for the implementation of the Convention on Long-Range Transboundary Air Pollution under the UN Economic Commission for Europe (UN ECE) includes the production of maps of critical loads, critical levels, and exceedances as a basis for developing potential abatement strategies for sulphur and nitrogen. This Vademecum is designed to provide guidance to those responsible for calculating and mapping critical loads, critical levels, and exceedances on a national or regional scale. The chemical criteria and recommended methods to calculate critical loads and levels are described, together with elaboration of the chemical formulas to be used. These procedures were developed from several workshops and studies, which are referenced in the text. In addition, issues related to the practical aspects of producing maps, as well as statistical and uncertainty issues, are discussed.

Methods for calculating the sensitivity of forest soils and surface waters to deposition of acidity and sulphur using a steady-state mass balance model are presented, along with maps of critical loads in Europa using these methods. This information is compared to present deposition levels to indicate areas where ecosystems are currently receiving high loads of these substances that contribute to observed ecosystem damage. The methods to calculate critical loads of sulphur and nitrogen simultaneously are presented.

VROM-DGM-KvI

Droge heischrale graslanden zijn zeer gevoelig voor verzuring en vermesting als gevolg van atmosferische depositie van zwavel- en stikstofverbindingen. De stikstofdepositie neemt de laatste jaren iets af, maar tegelijk blijken stikstofaccumulatie en verzuring in de bodem van grotere betekenis te zijn dan eerst gedacht. Dit blijkt zelfs reden te zijn om de ‘critial loads’ of kritische depositiewaarden bij te stellen, zoals onlangs in Europees verband is gebeurd. De auteurs wijzen er daarbij op dat ook bij verdergaande, noodzakelijke verlaging van de stikstofdepositie aanvullende herstelmaatregelen nodig zullen zijn voor behoud of herstel van droge heischrale graslanden

Met behulp van simulatiemodellen SMART, SUMO en NTM heeft Alterra onderzoek gedaan naar de ontwikkeling van de biodiversiteit in bossen en heide op arme zandgronden, bij bepaalde combinaties van beheer en abiotische condities. Er zijn twee scenario's van milieukwaliteit doorgerekend, namelijk gelijkblijvende en dalende atmosferische depositie (verzuring) en stikstof (eutrofiëring). Bij het beheer is uitgegaan van wel of geen begrazing. Als maten voor biodiversiteit zijn gebruikt de 'potentiële natuurwaarde' (de kans op rode-lijstsoorten), de kans op het voorkomen van een aantal vegetatietypen, en de variatie in bosstructuur

Terrestrische ecosystemen die geen invloed kennen van grondwater en bovendien een van nature matig tot slecht gebufferde bodem hebben, zijn heel erg gevoelig voor verzuring. Hierbij horen bijvoorbeeld de natuurlijke standplaatsen van Oude eikenbossen (H9190) en Beuken-Eikenbos met hulst (H9120), waarvoor het moeilijk is om beheerstrategieën te ontwerpen die de effecten van verzuring en vermesting tegengaan. Er is in dit OBN-project gewerkt aan de volgende drie onderzoeksvragen: (1) Via welk mechanisme kan de bodem-plant interactie bijgestuurd worden, zodat herstel optreedt van de voedingsbalans van planten en vervolgens ook van de daarvan afhankelijke fauna (plant-insect interactie), (2) Onder wat voor omstandigheden (bodem, depositie, evt. maatregelen in verleden) treedt een verstoorde voedingsbalans op en (3) wat zijn mogelijke praktische maatregelen.

Terrestrische ecosystemen die geen invloed kennen van grondwater en bovendien een van nature matig tot slecht gebufferde bodem hebben, zijn heel erg gevoelig voor verzuring. Hierbij horen bijvoorbeeld de natuurlijke standplaatsen van Oude eikenbossen (H9190) en Beuken-Eikenbos met hulst (H9120), waarvoor het moeilijk is om beheerstrategieën te ontwerpen die de effecten van verzuring en vermesting tegengaan. Er is in dit OBN-project gewerkt aan de volgende drie onderzoeksvragen: (1) Via welk mechanisme kan de bodem-plant interactie bijgestuurd worden, zodat herstel optreedt van de voedingsbalans van planten en vervolgens ook van de daarvan afhankelijke fauna (plant-insect interactie), (2) Onder wat voor omstandigheden (bodem, depositie, evt. maatregelen in verleden) treedt een verstoorde voedingsbalans op en (3) wat zijn mogelijke praktische maatregelen.

This paper is the first in a series of four, describing the hypothesis and approach of a correlative study between observed data on crown condition in Europe, monitored since 1986 at a systematic 16 x 16 km grid, and site-specific estimations of various natural and anthropogenic stress factors. The study was based on the hypothesis that forests respond to various natural and anthropogenic stress factors, whose contribution depend on the geographic region considered. In view of this hypothesis, major stand and site characteristics, chemical soil composition, meteorological stress factors (temperature and drought stress indices) and air pollution stress (concentrations and/or depositions of SOx, NOy, NHx and O-3) were included as predictor variables. The response variables considered were actual defoliation and changes/trends in defoliation for five major tree species. The spatial distribution of the average defoliation during the period 1986-1995 shows high defoliation in Central Europe and in partsof Scandinavia and of Southern Europe. There are, however, sharp changes at country borders, which are due to methodological differences between countries. The spatial distribution of the calculated trends show a distinct cluster of large deterioration in parts of Central and Eastern Europe and in Spain and a rather scattered pattern of positive and negative trends for most of Europe, indicating that other factors than air pollution only have a strong impact on defoliation. The limitations of the study are discussed in view of the quality of the considered response and predictor variables.

Op basis van de resultaten kunnen nieuwe verzuringsdoelstellingen worden afgeleid in relatie tot een gewenst beschermingsareaal voor een gegeven effect

Ter ondersteuning van de interpretatie van de meetresultaten van het Nationaal Meetnet voor Luchtverontreiniging zijn een aantal modellen voor verspreiding en transport over middelgrote afstanden verder ontwikkeld. Met behulp van deze modellen kan het transport en de omzetting van SO2 en NOx over de 400 x 400 km2 omgeving van Nederland gesimuleerd worden. Als resultaat geven de modellen de concentratie- en depositievelden van de primaire componenten SO2 en NO en van de secundaire componenten NO2, sulfaat en nitraat. Met behulp van de modellen kunnen bijdrage-schattingen van landen, broncategorieen, of zelfs een enkele puntbron aan de concentratie en droge/natte depositie bepaald worden.

By means of an atmospheric transport model estimates have been made of the total potential acid deposition in the Netherlands for the years 1980, 1985, 1994 and 2000. Spatial resolution of the calculation was 5 x 5 km2. Emission inventories appied for 1994 and 2000 are based on the emission reduction targets as formulated by the Dutch government in the Abatement Plan Acidification (Bestrijdingsplan Verzuring). For foreign emissions it is assumed that the maximal expected reductions will be realized. The calculations show that for the Netherlands on the average, deposition of total potential acid reduces from 6200 mol H+/ha/yr in 1980 to 3700 mol H+/ha/yr in 1994 and further to 2300 mol H+/ha/yr in 2000. If the assumptions with respect to emission reductions are correct, the deposition target which states that the acid deposition averaged over the Netherlands may not exceed 2400 mol H+/ha/yr, will be reached in the year 2000. Also the target for total nitrogen deposition (1600 mol N/ha/yr) and the interim deposition target formulated for the year 1994 (4000 mol H=/ha/yr) will be realized. Although the deposition decreases, in the year 2000 the deposition flux will exceed the critical value of 2400 mol H+/ha/yr in large parts of the Netherlands. The percentage of 5x5 km2 grid cells in which a potential acid deposition larger than 2400 mol H+/ha/yr has been calculated decreases from 98% in 1985 to 46% in 2000. The additional target value for total-N deposition (1600 mol N/ha/yr) is exceeded in 37% of the grid cells in 2000.

Dit rapport beschrijft een stationair spreadsheet-model ter berekening en uiteenrafeling naar herkomst van de jaargemiddelde depositie van verzurende stoffen in Nederland als gevolg van sectorale emissies van NH3, NOx en SO2 in Nederland en de rest van Europa. De berekening vindt plaats met behulp van overdrachtsmatrices die door het Laboratorium voor Luchtonderzoek van het RIVM zijn ontwikkeld in het kader van het Additioneel Programma Verzuring, dat onder auspicien van de Stuurgroep Verzuring wordt uitgevoerd. De matrices, die overigens in 1989 zullen worden herzien, gelden voor een meteorologisch gemiddeld jaar en beschrijven, gevoed met de emissies in een actueel jaar, de totale depositie van de verzurende stoffen NHx, NOx, en SOx, uitgedrukt in equivalenten potentieel zuur per ha en per jaar. Deze wijze van modellering kent een flink aantal inhoudelijke beperkingen waarvan men zich bewust moet blijven. De flexibiliteit van een dergelijke modellering biedt echter mogelijkheden om gevolgen van maatregelen snel in te schatten, zoals tijdens een symposium in februari 1988 ter plekke is bewezen.

Dit rapport beschrijft het TREND/OPS simulatiemodel waarmee de verspreiding van luchtverontreiniging kan worden berekend op lokale tot Europese schaal. De resultaten van het model worden uitgebreid vergeleken met metingen zoals uitgevoerd in het Landelijk Meetnet voor Luchtverontreiniging. Vervolgens wordt het model toegepast in een drietal studies: 1. De geografische verspreiding van zwavel- en stikstofcomponenten over Nederland en de bodembelasting door depositie van deze stoffen. 2. De invloed van meteorologische parameters op gemiddelde luchtconcentraties van zwaveldioxide in Nederland en de vroegtijdige herkenning van trends in meetreeksen. 3. De verspreiding en depositie van persistente organische verbindingen in de Europese regio. Het gebruik van het model richt zich vooral op verspreiding op langere termijn (maanden tot jaren) en op stoffen waarvan het gedrag zich met lineaire chemie goed laat beschrijven. Voor deze categorie stoffen vormt het beschreven model al enige jaren de basis van veel in Nederland uitgevoerde verspreidings- en herkomstberekeningen. Een meer gebruiksklare versie van het model is bekend onder de naam 'Operationeel Prioritaire Stoffen (OPS)' model.

Dit rapport beschrijft het TREND/OPS simulatiemodel waarmee de verspreiding van luchtverontreiniging kan worden berekend op lokale tot Europese schaal. De resultaten van het model worden uitgebreid vergeleken met metingen zoals uitgevoerd in het Landelijk Meetnet voor Luchtverontreiniging. Vervolgens wordt het model toegepast in een drietal studies: 1. De geografische verspreiding van zwavel- en stikstofcomponenten over Nederland en de bodembelasting door depositie van deze stoffen. 2. De invloed van meteorologische parameters op gemiddelde luchtconcentraties van zwaveldioxide in Nederland en de vroegtijdige herkenning van trends in meetreeksen. 3. De verspreiding en depositie van persistente organische verbindingen in de Europese regio. Het gebruik van het model richt zich vooral op verspreiding op langere termijn (maanden tot jaren) en op stoffen waarvan het gedrag zich met lineaire chemie goed laat beschrijven. Voor deze categorie stoffen vormt het beschreven model al enige jaren de basis van veel in Nederland uitgevoerde verspreidings- en herkomstberekeningen. Een meer gebruiksklare versie van het model is bekend onder de naam 'Operationeel Prioritaire Stoffen (OPS)' model.

niet beschikbaar

2e aanvulling op" Nationale Milieuverkenning 3 1993-2015"

Dit rapport beschrijft OPS-Pro 4.1, de laatste versie van het Operationele Prioritaire Stoffen (OPS) model. Het OPS model is een mechanistisch model dat op lokale en nationale schaal de atmosferische verspreiding van stoffen simuleert aan de hand van actuele meteorologische gegevens. Het model is opgezet als een universeel raamwerk waarmee de verspreiding en depositie van een breed scala aan stoffen kan worden berekend maar het zwaartepunt ligt bij de modellering van de depositie van verzurende stoffen met een hoog ruimtelijke detail. Eerdere versies van het model worden al sinds 1989 gebruikt voor berekeningen in het kader van periodieke Milieubalansen en -verkenningen. Een uitgebreide vergelijking van modelresultaten met metingen van het Landelijk Meetnet Luchtverontreiniging is uitgevoerd. Een goede overeenstemming in ruimtelijke verdeling wordt gevonden voor verzurende stoffen. In absolute zin komen SOx en NOy concentraties goed overeen met de metingen voor de gehele beschouwde periode. Een uitzondering wordt gevormd door NHx stoffen, welke in hun algemeenheid met ca. 25% worden onderschat. Dit verschil is al enige tijd bekend als het 'ammoniakgat'. De totale onzekerheid voor depositie op een ecosysteem dat verspreid ligt over Nederland word geschat op 20, 25 en 30% voor respectievelijk SOx, NOy en NHx. Voor een specifiek ecosysteem (afmeting: 500 x 500m tot 5000 x 5000m) zijn de onzekerheden veel groter: 50, 60, 100% voor respectievelijk SOx, NOy en NHx. Deze onzekerheden zijn inclusief onzekerheden in de hedendaagse emissieschattingen. Onzekerheden in droge depositiesnelheden dragen verreweg het meest bij aan de grote onzekerheidsmarge bij de depositie op lokale schaal.

Met het verzuringsmodel DEADM is voor het jaar 1993 voor Nederland en per verzuringsgebied de potentiele zure depositie berekend. Hierbij is gebruik gemaakt van voorlopige gevalideerde meetwaarden en van voorlopige cijfers voor de ammoniak-emissie. De resultaten van de DEADM berekening, die in dit rapport zijn beschreven, dienen derhalve ook als een voorlopige schatting te worden beschouwd. In dit rapport wordt de DEADM rekenmethode kort beschreven, alsmede de gebruikte invoer gegevens voor het model. De voorlopige schatting voor de potentiele zure depositie wordt uitgedrukt in zuur-equivalenten per hectare per jaar en bedraagt 4000 mol H+ ha-1 j-1. De voorlopige schattingen voor SOx, NOy, NHx en totaal N bedragen respectievelijk: 560, 970, 1910 en 2900 mol ha-1 j-1. De resultaten zijn gepresenteerd in de vorm van een vijftal kaarten en een tabel.

Met het verzuringsmodel DEADM is voor het jaar 1993 voor Nederland en per verzuringsgebied de potentiele zure depositie berekend. Hierbij is gebruik gemaakt van voorlopige gevalideerde meetwaarden en van voorlopige cijfers voor de ammoniak-emissie. De resultaten van de DEADM berekening, die in dit rapport zijn beschreven, dienen derhalve ook als een voorlopige schatting te worden beschouwd. In dit rapport wordt de DEADM rekenmethode kort beschreven, alsmede de gebruikte invoer gegevens voor het model. De voorlopige schatting voor de potentiele zure depositie wordt uitgedrukt in zuur-equivalenten per hectare per jaar en bedraagt 4000 mol H+ ha-1 j-1. De voorlopige schattingen voor SOx, NOy, NHx en totaal N bedragen respectievelijk: 560, 970, 1910 en 2900 mol ha-1 j-1. De resultaten zijn gepresenteerd in de vorm van een vijftal kaarten en een tabel.

Het doel van dit onderzoek is de jaargemiddelde belasting van de Asselsche Heide (met name de meetlokatie van het Rijksinstituut voor Natuurbeheer uit het verzuringsonderzoek) door stikstof- en zwavelverbindingen via atmosferische depositie te schatten.

Zure depositie in Nederland wordt voor ca. een derde veroorzaakt door natte depositie van verzurende componenten. Deze natte zure depositie kan op twee manieren worden berekend: volgens ([H]+2*[NH4])*mm [1] en volgens ([NH4]+[NO3]+2*[SO4])*mm [2]. De uitkomsten van beide berekeningswijzen kunnen echter aanzienlijk en systematisch verschillen. In dit rapport wordt onderzocht in hoeverre beide berekeningswijzen meer met elkaar in overeenstemming kunnen worden gebracht. Het toepassen van een zgn. calciumcorrectie bij methode [2] leidt tot een goede mate van overeenstemming tussen beide methoden. Dit geldt zowel voor gegevens die verkregen zijn met open regenvangers als voor die verkegen zijn met wet-only regenvangers. Het verschil in uitkomst tussen beide berekeningswijzen wordt teruggebracht van gemiddeld 10% tot ruim 1% bij gebruik van gegevens van open regenvangers en tot vrijwel 0% bij gebruik van gegevens van wet-only regenvangers. De door het RIVM gehanteerde berekeningswijze [2] leidt bij gebruik van de 'calciumcorrectie' tot een verlaging van de natte zure depositie gemiddeld over Nederland in de orde van 7%.

Dit rapport beschrijft de resultaten van het het project 'Depositie van verzurende componenten en basische kationen in Duitsland in de periode 1987-1995', dat door het RIVM, TNO en SC-DLO werd uitgevoerd in opdracht en ten laste van het Duitse 'Umweltbundesamt' (UBA). Hoofdproducten van het onderzoek zijn ruimtelijk gedetailleerde schattingen (5x5 km) van droge depositie in Duitsland van verzurende stoffen. Na combinatie met (gemeten) natte depositiewaarden kunnen hiermee overschrijdingen van kritische depositiewaarden worden bepaald. De droge depositiewaarden zijn berekend met het EDACS model (European Deposition of Acidifying Components on a Small scale) welk uitgaat van gemodelleerde concentraties in buitenlucht (vnl. uit het EMEP model) en deze combineert met lokale, meteo- en landgebruikafhankelijke, droge depositiesnelheden. De beschreven studie is een uitbreiding van een project dat in 1996 werd uitgevoerd. De volgende aspecten werden verbeterd c.q. nader onderzocht: a. De verdeling van NH3 concentraties in Duitsland werd berekend met het EUTREND model met een 5x5 km resolutie. b. Een aantal concepten om wolkendepositie te introduceren in het bestaande modelconcept zijn onderzocht. c. De schattingen van 'canopy' uitwisseling voor boslocaties in Duitsland (67 sites) werden gerelateerd aan lokaal gemeten grootheden om betere inzichten in de procesparameters te krijgen. Hoge basische kationendepositie komt voor in het oosten van Duitsland. De hoogste droge depositie van potentieel zuur werd berekend voor Saksen (tot 15000 eq ha-1 y-1), terwijl de hoogste droge depositie van stikstof werd berekend voor het gebied Bremen (tot 2100 eq ha-1 y-1). Droge depositie van SOx, NOy, NHx en potentieel zuur verminderde in de periode 1993-1995 vergeleken met de periode 1987-1989 met respectievelijk 36%, 13%, 21% en 31%. De vermindering in potentieel zuur was het grootst in Saksen: 43% en het kleinst in Baden-WPrttemberg: 12%. Droge depositie van (zeezoutinvloed gecorrigeerde) Ca2+, K+, Mg2+ en basische kationen verminderde tussen deze twee perioden met respectievelijk 42%, 24%, 65% en 43%. Uit vergelijkingen met metingen (voornamelijk doorval) volgt dat de gemodelleerde droge depositie van NHx, Mg2+, Ca2+ and K+ niet significant verschilt van gemeten droge depositie. De spreiding is echter aanzienlijk. Het EDACS model geeft een overschatting van de droge depositie van SOx, NOy en Na met factoren van respectievelijk 2.15, 1.58 and 1.75. De voornaamste oorzaak hiervan voor SOx is de te hoge SO2 luchtconcentratie die het EMEP model berekent. Teneinde een meer realistische droge depositieschatting te krijgen is daarom achteraf voor deze stof een correctie uitgevoerd op basis van gemeten luchtconcentraties in Duitsland.

Dit rapport beschrijft OPS-Pro 4.1, de laatste versie van het Operationele Prioritaire Stoffen (OPS) model. Het OPS model is een mechanistisch model dat op lokale en nationale schaal de atmosferische verspreiding van stoffen simuleert aan de hand van actuele meteorologische gegevens. Het model is opgezet als een universeel raamwerk waarmee de verspreiding en depositie van een breed scala aan stoffen kan worden berekend maar het zwaartepunt ligt bij de modellering van de depositie van verzurende stoffen met een hoog ruimtelijke detail. Eerdere versies van het model worden al sinds 1989 gebruikt voor berekeningen in het kader van periodieke Milieubalansen en -verkenningen. Een uitgebreide vergelijking van modelresultaten met metingen van het Landelijk Meetnet Luchtverontreiniging is uitgevoerd. Een goede overeenstemming in ruimtelijke verdeling wordt gevonden voor verzurende stoffen. In absolute zin komen SOx en NOy concentraties goed overeen met de metingen voor de gehele beschouwde periode. Een uitzondering wordt gevormd door NHx stoffen, welke in hun algemeenheid met ca. 25% worden onderschat. Dit verschil is al enige tijd bekend als het 'ammoniakgat'. De totale onzekerheid voor depositie op een ecosysteem dat verspreid ligt over Nederland word geschat op 20, 25 en 30% voor respectievelijk SOx, NOy en NHx. Voor een specifiek ecosysteem (afmeting: 500 x 500m tot 5000 x 5000m) zijn de onzekerheden veel groter: 50, 60, 100% voor respectievelijk SOx, NOy en NHx. Deze onzekerheden zijn inclusief onzekerheden in de hedendaagse emissieschattingen. Onzekerheden in droge depositiesnelheden dragen verreweg het meest bij aan de grote onzekerheidsmarge bij de depositie op lokale schaal.

niet beschikbaar

Zure depositie in Nederland wordt voor ca. een derde veroorzaakt door natte depositie van verzurende componenten. Deze natte zure depositie kan op twee manieren worden berekend: volgens ([H]+2*[NH4])*mm [1] en volgens ([NH4]+[NO3]+2*[SO4])*mm [2]. De uitkomsten van beide berekeningswijzen kunnen echter aanzienlijk en systematisch verschillen. In dit rapport wordt onderzocht in hoeverre beide berekeningswijzen meer met elkaar in overeenstemming kunnen worden gebracht. Het toepassen van een zgn. calciumcorrectie bij methode [2] leidt tot een goede mate van overeenstemming tussen beide methoden. Dit geldt zowel voor gegevens die verkregen zijn met open regenvangers als voor die verkegen zijn met wet-only regenvangers. Het verschil in uitkomst tussen beide berekeningswijzen wordt teruggebracht van gemiddeld 10% tot ruim 1% bij gebruik van gegevens van open regenvangers en tot vrijwel 0% bij gebruik van gegevens van wet-only regenvangers. De door het RIVM gehanteerde berekeningswijze [2] leidt bij gebruik van de 'calciumcorrectie' tot een verlaging van de natte zure depositie gemiddeld over Nederland in de orde van 7%.

niet beschikbaar

Het doel van dit onderzoek is de jaargemiddelde belasting van de Asselsche Heide (met name de meetlokatie van het Rijksinstituut voor Natuurbeheer uit het verzuringsonderzoek) door stikstof- en zwavelverbindingen via atmosferische depositie te schatten.

In dit rapport worden jaargemiddelde depositie-waarden voor de verzurende componenten in de periode 1980 tot en met 1995 gepresenteerd. In 1995 is de depositie van potentieel zuur sinds 1980 met ca. 51% gedaald. De belangrijkste oorzaak van deze daling is de daling in de SOx depositie in de tweede helft van de tachtiger jaren. De tussendoelstelling voor 1994 van 4000 mol/ha.j ('Bestrijdingsplan Verzuring') is gehaald. Regionaal wordt deze tussendoelstelling nog ruim overschreden. Van de Nederlandse emissies dragen ruim 30% van SO2-emissies, circa 15% van de NOx-emissies en circa 50% van de NH3-emissies bij aan de depositie van potentieel zuur in Nederland. De export van totaal zuur door Nederland is bijna vier keer zo groot als de import. In 1994 draagt de depositie van NHx voor 68% bij aan de depositie van totaal stikstof. De export van totaal stikstof is ruim zes keer zo groot als de import. De bijdrage van de Nederlandse bronnen aan de depositie van potentieel zuur op Nederland was in 1994 circa 53%. Voor NHx domineert de Nederlandse bijdrage met 82%, terwijl ongeveer tweederde van de depositie van SOx en van NOy afkomstig is van het buitenland. Naast het buitenland (47%) leveren de landbouw (31%) en het verkeer (10%) een grote bijdrage. Regionaal verschilt de bijdrage van het buitenland aan de depositie in de regio sterk. Het areaal bos- en natuurgebied met overschrijding van de kritische depositie voor potentieel zuur is in de periode van 1980-1994 afgenomen van 87% tot 81%. In dezelfde periode is het areaal met overschrijding van de kritische stikstofdepositie voor effecten op het bodemvocht afgenomen van 90% tot 86%. Het areaal met overschrijding van de kritische stikstofdepositie voor effecten op de vegetatie is in die periode niet wezenlijk afgenomen. Er heeft slechts een afname plaatsgevonden van het areaal met een overschrijding van meer dan een factor 2 van 90% naar 83%.

Dit rapport beschrijft de resultaten van het het project 'Depositie van verzurende componenten en basische kationen in Duitsland in de periode 1987-1995', dat door het RIVM, TNO en SC-DLO werd uitgevoerd in opdracht en ten laste van het Duitse 'Umweltbundesamt' (UBA). Hoofdproducten van het onderzoek zijn ruimtelijk gedetailleerde schattingen (5x5 km) van droge depositie in Duitsland van verzurende stoffen. Na combinatie met (gemeten) natte depositiewaarden kunnen hiermee overschrijdingen van kritische depositiewaarden worden bepaald. De droge depositiewaarden zijn berekend met het EDACS model (European Deposition of Acidifying Components on a Small scale) welk uitgaat van gemodelleerde concentraties in buitenlucht (vnl. uit het EMEP model) en deze combineert met lokale, meteo- en landgebruikafhankelijke, droge depositiesnelheden. De beschreven studie is een uitbreiding van een project dat in 1996 werd uitgevoerd. De volgende aspecten werden verbeterd c.q. nader onderzocht: a. De verdeling van NH3 concentraties in Duitsland werd berekend met het EUTREND model met een 5x5 km resolutie. b. Een aantal concepten om wolkendepositie te introduceren in het bestaande modelconcept zijn onderzocht. c. De schattingen van 'canopy' uitwisseling voor boslocaties in Duitsland (67 sites) werden gerelateerd aan lokaal gemeten grootheden om betere inzichten in de procesparameters te krijgen. Hoge basische kationendepositie komt voor in het oosten van Duitsland. De hoogste droge depositie van potentieel zuur werd berekend voor Saksen (tot 15000 eq ha-1 y-1), terwijl de hoogste droge depositie van stikstof werd berekend voor het gebied Bremen (tot 2100 eq ha-1 y-1). Droge depositie van SOx, NOy, NHx en potentieel zuur verminderde in de periode 1993-1995 vergeleken met de periode 1987-1989 met respectievelijk 36%, 13%, 21% en 31%. De vermindering in potentieel zuur was het grootst in Saksen: 43% en het kleinst in Baden-WPrttemberg: 12%. Droge depositie van (zeezoutinvloed gecorrigeerde) Ca2+, K+, Mg2+ en basische kationen verminderde tussen deze twee perioden met respectievelijk 42%, 24%, 65% en 43%. Uit vergelijkingen met metingen (voornamelijk doorval) volgt dat de gemodelleerde droge depositie van NHx, Mg2+, Ca2+ and K+ niet significant verschilt van gemeten droge depositie. De spreiding is echter aanzienlijk. Het EDACS model geeft een overschatting van de droge depositie van SOx, NOy en Na met factoren van respectievelijk 2.15, 1.58 and 1.75. De voornaamste oorzaak hiervan voor SOx is de te hoge SO2 luchtconcentratie die het EMEP model berekent. Teneinde een meer realistische droge depositieschatting te krijgen is daarom achteraf voor deze stof een correctie uitgevoerd op basis van gemeten luchtconcentraties in Duitsland.

In dit rapport worden jaargemiddelde depositie-waarden voor de verzurende componenten in de periode 1980 tot en met 1995 gepresenteerd. In 1995 is de depositie van potentieel zuur sinds 1980 met ca. 51% gedaald. De belangrijkste oorzaak van deze daling is de daling in de SOx depositie in de tweede helft van de tachtiger jaren. De tussendoelstelling voor 1994 van 4000 mol/ha.j ('Bestrijdingsplan Verzuring') is gehaald. Regionaal wordt deze tussendoelstelling nog ruim overschreden. Van de Nederlandse emissies dragen ruim 30% van SO2-emissies, circa 15% van de NOx-emissies en circa 50% van de NH3-emissies bij aan de depositie van potentieel zuur in Nederland. De export van totaal zuur door Nederland is bijna vier keer zo groot als de import. In 1994 draagt de depositie van NHx voor 68% bij aan de depositie van totaal stikstof. De export van totaal stikstof is ruim zes keer zo groot als de import. De bijdrage van de Nederlandse bronnen aan de depositie van potentieel zuur op Nederland was in 1994 circa 53%. Voor NHx domineert de Nederlandse bijdrage met 82%, terwijl ongeveer tweederde van de depositie van SOx en van NOy afkomstig is van het buitenland. Naast het buitenland (47%) leveren de landbouw (31%) en het verkeer (10%) een grote bijdrage. Regionaal verschilt de bijdrage van het buitenland aan de depositie in de regio sterk. Het areaal bos- en natuurgebied met overschrijding van de kritische depositie voor potentieel zuur is in de periode van 1980-1994 afgenomen van 87% tot 81%. In dezelfde periode is het areaal met overschrijding van de kritische stikstofdepositie voor effecten op het bodemvocht afgenomen van 90% tot 86%. Het areaal met overschrijding van de kritische stikstofdepositie voor effecten op de vegetatie is in die periode niet wezenlijk afgenomen. Er heeft slechts een afname plaatsgevonden van het areaal met een overschrijding van meer dan een factor 2 van 90% naar 83%.

2e aanvulling op" Nationale Milieuverkenning 3 1993-2015"

Het hoogveenareaal in Nederland is door ontginning, turfwinning, boekweitbrandcultuur en verdroging sterk gereduceerd. De water- en nutriëntenhuishouding van de hoogvenen zijn sterk verstoord door deze aantastingen en bovendien door de neerslag van atmosferisch stikstof (N). Verder is door deze aantastingen de variatie in terreincondities die aanwezig is in intacte hoogveenlandschappen, met name gradiënten van de zure, mineraalarme hoogveenkern naar de gebufferde, mineraalrijkere omgeving, afgenomen. Herstelmaatregelen in de hoogveenrestanten hadden wisselend succes: soms herstelden of ontwikkelden zich vegetaties met bultvormende veenmossen, meestal ontstond een drijvende laag Waterveenmos (Sphagnum cuspidatum) of een zure waterplas. Verder bleef Pijpenstrootje (Molinia caerulea) over grote oppervlakten de vegetatie domineren en vestigden zich Berken (Betula spec.). In het kader van het kennisnetwerk ‘Ontwikkeling en Beheer Natuurkwaliteit’ (OBN) is onderzoek gedaan naar de perspectieven voor hoogveenherstel in Nederland. Twee vragen stonden daarbij centraal: 1. Is hoogveenherstel mogelijk bij de huidige hoge atmosferische N-depositie? 2. Onder welke voorwaarden is succesvol herstel van de karakteristieke flora en fauna mogelijk? De belangrijkste conclusies uit dit onderzoek worden in dit rapport beschreven.

Het hoogveenareaal in Nederland is door ontginning, turfwinning, boekweitbrandcultuur en verdroging sterk gereduceerd. De water- en nutriëntenhuishouding van de hoogvenen zijn sterk verstoord door deze aantastingen en bovendien door de neerslag van atmosferisch stikstof (N). Verder is door deze aantastingen de variatie in terreincondities die aanwezig is in intacte hoogveenlandschappen, met name gradiënten van de zure, mineraalarme hoogveenkern naar de gebufferde, mineraalrijkere omgeving, afgenomen. Herstelmaatregelen in de hoogveenrestanten hadden wisselend succes: soms herstelden of ontwikkelden zich vegetaties met bultvormende veenmossen, meestal ontstond een drijvende laag Waterveenmos (Sphagnum cuspidatum) of een zure waterplas. Verder bleef Pijpenstrootje (Molinia caerulea) over grote oppervlakten de vegetatie domineren en vestigden zich Berken (Betula spec.). In het kader van het kennisnetwerk ‘Ontwikkeling en Beheer Natuurkwaliteit’ (OBN) is onderzoek gedaan naar de perspectieven voor hoogveenherstel in Nederland. Twee vragen stonden daarbij centraal: 1. Is hoogveenherstel mogelijk bij de huidige hoge atmosferische N-depositie? 2. Onder welke voorwaarden is succesvol herstel van de karakteristieke flora en fauna mogelijk? De belangrijkste conclusies uit dit onderzoek worden in dit rapport beschreven.

Droge heischrale graslanden zijn zeer gevoelig voor verzuring en vermesting als gevolg van atmosferische depositie van zwavel- en stikstofverbindingen. De stikstofdepositie neemt de laatste jaren iets af, maar tegelijk blijken stikstofaccumulatie en verzuring in de bodem van grotere betekenis te zijn dan eerst gedacht. Dit blijkt zelfs reden te zijn om de ‘critial loads’ of kritische depositiewaarden bij te stellen, zoals onlangs in Europees verband is gebeurd. De auteurs wijzen er daarbij op dat ook bij verdergaande, noodzakelijke verlaging van de stikstofdepositie aanvullende herstelmaatregelen nodig zullen zijn voor behoud of herstel van droge heischrale graslanden

In dit rapport wordt de ontwikkeling in beeld gebracht van de netto toe- of afname van de stikstofdepositie als gevolg van de stal- en opslagemissies tussen 7 december 2004 en 1 februari 2009 op de verschillende habitattypen in de Natura 2000-gebieden in de provincie Gelderland. Voor de Veluwe is ook de ontwikkeling ten opzichte van het jaar 2000 in beeld gebracht. Daarnaast wordt inzicht geven in de verschillen in dieraantallen en stalsystemen tussen het milieuvergunningbestand van de provincie Gelderland en GIAB (Landbouwtelling) van Alterra en het effect daarvan op de ammoniakemissie en -depositie.

In dit rapport wordt de ontwikkeling in beeld gebracht van de netto toe- of afname van de stikstofdepositie als gevolg van de stal- en opslagemissies tussen 7 december 2004 en 1 februari 2009 op de verschillende habitattypen in de Natura 2000-gebieden in de provincie Gelderland. Voor de Veluwe is ook de ontwikkeling ten opzichte van het jaar 2000 in beeld gebracht. Daarnaast wordt inzicht geven in de verschillen in dieraantallen en stalsystemen tussen het milieuvergunningbestand van de provincie Gelderland en GIAB (Landbouwtelling) van Alterra en het effect daarvan op de ammoniakemissie en -depositie.

Voor veel van de Utrechtse natuurbeschermingswetgebieden is stikstofdepositie een punt van aandacht. Een te hoge stikstofdepositie op de natuurlijke ecosystemen kan leiden tot een verstoring en verslechtering van de biodiversiteit van deze ecosystemen. In veel Natura 2000-gebieden is de stikstofdepositie zo hoog dat daarmee niet wordt voldaan aan de instandhoudingsdoelstellingen voor deze gebieden. Extra beschermde maatregelen zijn noodzakelijk. Om inzicht te krijgen in deze problematiek geeft dit rapport per gebied de totale, actuele stikstofdepositie, uitgesplitst naar verschillende bronnen (landbouw, overige bronnen, buitenland, enz.), de actuele gebiedseigen stikstofdepositie (binnen 10 km zone) als gevolg van de landbouw uitgesplitst naar sector en stallen en mestopslag, aanwendingen beweiding in zones van 0-3 km, 3-5 km en 5-10 km per Natura 2000-gebied en inzicht in omvang (emissie en depositie) en aantal bedrijven in de zone 1-3 km. Daarnaast geeft het onderzoek inzicht in de knelpunten en de urgentie van maatregelen met betrekking tot stikstofdepositie voor drie beschermingsgebieden

Voor veel van de Utrechtse natuurbeschermingswetgebieden is stikstofdepositie een punt van aandacht. Een te hoge stikstofdepositie op de natuurlijke ecosystemen kan leiden tot een verstoring en verslechtering van de biodiversiteit van deze ecosystemen. In veel Natura 2000-gebieden is de stikstofdepositie zo hoog dat daarmee niet wordt voldaan aan de instandhoudingsdoelstellingen voor deze gebieden. Extra beschermde maatregelen zijn noodzakelijk. Om inzicht te krijgen in deze problematiek geeft dit rapport per gebied de totale, actuele stikstofdepositie, uitgesplitst naar verschillende bronnen (landbouw, overige bronnen, buitenland, enz.), de actuele gebiedseigen stikstofdepositie (binnen 10 km zone) als gevolg van de landbouw uitgesplitst naar sector en stallen en mestopslag, aanwendingen beweiding in zones van 0-3 km, 3-5 km en 5-10 km per Natura 2000-gebied en inzicht in omvang (emissie en depositie) en aantal bedrijven in de zone 1-3 km. Daarnaast geeft het onderzoek inzicht in de knelpunten en de urgentie van maatregelen met betrekking tot stikstofdepositie voor drie beschermingsgebieden

Het milieuthema ‘verzuring’ heeft zich sinds de negentiger echter ontwikkeld van een ‘single issue’, zure regen, naar het integraal aanpakken van grootschalige luchtverontreiniging. Dit rapport geeft antwoord op een tiental relevante vragen over dit onderwerp, te weten: 1 Wat wordt precies verstaan onder verzuring en wat zijn de oorzaken daarvan? 2 Wat is de bijdrage van zure depositie aan de verzuring van de bodem? 3 Wat zijn de effecten van verzuring 4 Wat zijn de monitoring systemen waarmee de uitstoot, depositie en effecten van verzuring in beeld worden gebracht 5 Wat zijn de trends in de emissie en depositie van verzurende stoffen 6 Wat zijn de trends in de effecten van verzuring op de abiotische kwaliteit: bodem, bodemvocht en grondwater 7 Wat zijn de trends in de effecten van verzuring op de ecologische kwaliteit: 8 Wat zijn kritische depositieniveaus voor verzurende stoffen en hun overschrijding? 9 Wat zijn de beleidsdoelen voor verzuring en de beleidsinstrumenten waarmee de verzuring wordt aangepakt 10 Hoe haalbaar en noodzakelijk zijn de lange termijn depositiedoelstellingen

Het milieuthema ‘verzuring’ heeft zich sinds de negentiger echter ontwikkeld van een ‘single issue’, zure regen, naar het integraal aanpakken van grootschalige luchtverontreiniging. Dit rapport geeft antwoord op een tiental relevante vragen over dit onderwerp, te weten: 1 Wat wordt precies verstaan onder verzuring en wat zijn de oorzaken daarvan? 2 Wat is de bijdrage van zure depositie aan de verzuring van de bodem? 3 Wat zijn de effecten van verzuring 4 Wat zijn de monitoring systemen waarmee de uitstoot, depositie en effecten van verzuring in beeld worden gebracht 5 Wat zijn de trends in de emissie en depositie van verzurende stoffen 6 Wat zijn de trends in de effecten van verzuring op de abiotische kwaliteit: bodem, bodemvocht en grondwater 7 Wat zijn de trends in de effecten van verzuring op de ecologische kwaliteit: 8 Wat zijn kritische depositieniveaus voor verzurende stoffen en hun overschrijding? 9 Wat zijn de beleidsdoelen voor verzuring en de beleidsinstrumenten waarmee de verzuring wordt aangepakt 10 Hoe haalbaar en noodzakelijk zijn de lange termijn depositiedoelstellingen