Search

Last century, Lake Taihu (China) became serious eutrophic due to excessive nutrient input. During the 1980s, the first algal blooms emerged in the lake, reaching disastrous proportions in 2007. During that year, the intake of drinking water had to be shut down and millions of people had to look for an alternative source of drinking water. This raises the question whether such problems can be avoided. Of crucial importance in avoiding and reducing toxic algal blooms is the identification of the maximum nutrient load ecosystems can absorb, while remaining in a good ecological state. In this thesis, I aim to determine the critical nutrient load for Lake Taihu. I approach the search for critical nutrient loads of Lake Taihu in five steps with diversity as an overarching topic throughout this thesis: diversity in lakes, diversity in models, diversity in spatial distribution of nutrient and water sources, diversity in the development of lakes around the earth and finally diversity within specific lakes. From the long list of available models I chose the model PCLake to use in my analysis because it is the most extensively used food web model applied for bifurcation analysis of shallow aquatic ecosystems. The approach has resulted in a range of critical nutrient loads for different parts of Lake Taihu. Furthermore, critical nutrient loads depend on management goals, i.e. the maximum allowable chlorophyll-a concentration. According to the model results, total nutrient loads need to be more than halved to reach chlorophyll-a concentrations of 30-40 μg.L-1 in most sections of the lake. To prevent phytoplankton blooms with 20 μg.L-1 chlorophyll-a throughout Lake Taihu, both phosphorus and nitrogen loads need a nearly 90% reduction. This range contrasts to the single point of recovery that is often found for small shallow lakes. The range in critical nutrient loads found for Lake Taihu can be interpreted as providing a path of recovery for which each step leads to water quality improvement in certain parts of the lake. To reach total recovery, nutrient reduction seems to be the most promising management option.

Het rapport “Toestand Vis en Visserij in de Zoete Rijkswateren” bestaat uit drie verschillende delen: Deel I “Trends”, Deel II “Methoden” en Deel III “Data”. In dit rapport (Deel I) worden (i) de trends in commercieel benutte vissoorten per VBC gebied, (ii) de trends in niet-inheemse vissoorten (exoten) en (iii) de trends in ecologische kwaliteitsratio’s vis gerapporteerd. Hiervoor is gebruik gemaakt van de gegevens die binnen de verschillende vismonitoringsprogramma’s op de Zoete Rijkswateren worden verzameld, aangevuld met gegevens over bv. aanlandingen. In de rapportage zijn trendanalyses voor de verschillende commercieel benutte vissoorten en niet-inheemse vissoorten (exoten) gemaakt aan de hand van de beschikbare monitoringsgegevens. De gegevens van deze monitoringsprogramma’s worden gebruikt als indicatoren voor de ontwikkeling van de bestanden van de geanalyseerde soorten over verschillende tijdsperioden. Het rapport concentreert zich op het weergeven van data en trends.

Als onderdeel van het herstel van slikken en schorren in de Oosterschelde heeft Rijkswaterstaat het Rammegors (nabij Sint Philipsland) weer in verbinding gebracht met de Oosterschelde. De doorlaat is eind 2014 geopend, maar door onvoorziene technische mankementen is de doorlaat in de periode 2014-2016 grotendeels gesloten geweest. Tot het moment dat deze studie is uitgevoerd (15 september 2016) waren de schuiven nog steeds gesloten, maar op 5 december 2016 heeft Rijkswaterstaat de doorlaat weer geopend. Om de ontwikkeling van het gebied na het terug brengen van de getijden te kunnen volgen heeft Rijkswaterstaat en het Centre of Expertise Deltatechnologie een monitoringsprogramma opgezet. Het doel van deze monitoring is om de belangrijkste biotische en abiotische ontwikkelingen te volgen. Door de onverwachte technische problemen en het tot tweemaal toe openen en sluiten van het doorlaatmiddel kon de monitoring niet worden uitgevoerd zoals oorspronkelijk de bedoeling was. Nu rijst de vraag hoe het zoute water dat is binnen gelaten in de perioden dat de doorlaat open stond het gebied heeft beïnvloed. Daarom is een tussentijdse inventarisatie uitgevoerd om dit in beeld te brengen. Voorliggend rapport is het resultaat hiervan.

Het rapport “Toestand Vis en Visserij in de Zoete Rijkswateren” bestaat uit drie verschillende delen: Deel I “Trends”, Deel II “Methoden” en Deel III “Data”. In dit rapport (Deel I) worden (i) de trends in commercieel benutte vissoorten per VBC gebied, (ii) de trends in niet-inheemse vissoorten (exoten) en (iii) de trends in ecologische kwaliteitsratio’s vis gerapporteerd. Hiervoor is gebruik gemaakt van de gegevens die binnen de verschillende vismonitoringsprogramma’s op de Zoete Rijkswateren worden verzameld, aangevuld met gegevens over bv. aanlandingen. In de rapportage zijn trendanalyses voor de verschillende commercieel benutte vissoorten en niet-inheemse vissoorten (exoten) gemaakt aan de hand van de beschikbare monitoringsgegevens. De gegevens van deze monitoringsprogramma’s worden gebruikt als indicatoren voor de ontwikkeling van de bestanden van de geanalyseerde soorten over verschillende tijdsperioden. Het rapport concentreert zich op het weergeven van data en trends.

1. Experimental studies have indicated in freshwater ecosystems that a shift in dominance from submerged to free-floating macrophytes may occur with climate change because of increased water surface temperatures and eutrophication. Field evidence is, however, rare. 2. Here, we analysed long-term (26 years) dynamics of macrophyte cover in Dutch ditches in relation to Dutch weather variables and the North Atlantic Oscillation (NAO) winter index. The latter appears to be a good proxy for Dutch weather conditions. 3. Cover of both free-floating macrophytes and evergreen overwintering submerged macrophytes was positively related to mild winters (positive NAO winter index). On the other hand, high cover of submerged macrophytes that die back in winter coincided with cold winters (negative NAO winter index). Our results therefore suggest that the effect of weather on macrophyte species depends strongly on their overwintering strategy. 4. The positive relation of free-floating macrophytes with the NAO winter index was significantly stronger in ditches in organic soil than in those in inorganic soil. This may be because of increased nutrient loading associated with increased decomposition of organic matter and increased run-off to these ditches during mild wet winters. 5. Our results suggest that mild winters in a changing climate may cause submerged macrophytes with an evergreen overwintering strategy and free-floating macrophytes to outcompete submerged macrophytes that die back in winter.

Global warming and eutrophication in fresh and coastal waters may mutually reinforce the symptoms they express and thus the problems they cause.

In a microcosm 15N enrichment experiment we tested the effect of floating vegetation (Lemna sp.) and submerged vegetation (Elodea nuttallii) on denitrification rates, and compared it to systems without macrophytes. Oxygen concentration, and thus photosynthesis, plays an important role in regulating denitrification rates and therefore the experiments were performed under dark as well as under light conditions. Denitrification rates differed widely between treatments, ranging from 2.8 to 20.9 μmol N m−2 h−1, and were strongly affected by the type of macrophytes present. These differences may be explained by the effects of macrophytes on oxygen conditions. Highest denitrification rates were observed under a closed mat of floating macrophytes where oxygen concentrations were low. In the light, denitrification was inhibited by oxygen from photosynthesis by submerged macrophytes, and by benthic algae in the systems without macrophytes. However, in microcosms with floating vegetation there was no effect of light, as the closed mat of floating plants caused permanently dark conditions in the water column. Nitrate removal was dominated by plant uptake rather than denitrification, and did not differ between systems with submerged or floating plants.

Zonder tegenmaatregelen zullen in 2050 gebruik en verspilling van zoet water op wereldschaal minstens drie keer groter zijn dan nu. Het watertekort op de planeet beperkt dan de voedselvoorziening en brengt nog meer schade toe aan ecosystemen. Er moet sterk worden ingezet op hergebruik van water, door het sluiten van kringlopen. Hier wordt een start gegeven vanuit de Millieu- en Watertechnologie. Wie reikt de technologen de hand vanuit Landinrichting en Planning, om een geïntegreerde aanpak te helpen ontwikkelen?.

Exotische rivierkreeften breiden zich zeer sterk uit in Nederland. Wat voor effecten dit heeft op de inheemse waterplantenvegetaties en macrofauna is onbekend. In het kader van het project PLONS voerde Alterra daarom bij wijze van case-studie een experiment uit, waarin de invloed van de rode Amerikaanse rivierkreeft op slootecosystemen onderzocht is. In afgesloten cilinders zijn de veranderingen gevolgd die optraden in de biomassa van verschillende soorten waterplanten en de samenstelling van de macrofaunagemeenschap na introductie van de rivierkreeft. De invloed bleek variabel en soortspecifiek. Met name afstervende planten werden gegeten. Een aantal waterplanten raakte los door het omwoelen van de bodem. De macrofaunagemeenschap werd niet merkbaar beïnvloed. In het maag-darmstelsel van de kreeften werd met name organisch bodemmateriaal en plantenresten aangetroffen, wat een aanwijzing is dat de kreeften een rol spelen bij de afbraak van organisch materiaal. Exoten hoeven dus niet altijd een negatieve invloed te hebben op zoetwaterecosystemen.

Nederland kent een rijke traditie in aquatische ecologie. Diverse universiteiten, HBO-opleidingen en instellingen houden zich bezig met de biologie van zowel het zoete als het zoute water. Opmerkelijk is dat er daarbij verhoudingsgewijs weinig aandacht wordt besteed aan vissen. Wageningen Universiteit en Research Centrum (WUR) vormt daarop een uitzondering. Binnen deze universiteit richten diverse onderzoeksgroepen zich op vissen. De bekendste zijn de leerstoelgroep Aquacultuur en Visserij en het voormalige rijksinstituut voor visserijonderzoek, het RIVO. In dit artikel legt Leo Nagelkerke, universitair docent bij de leerstoelgroep Aquacultuur en Visserij, uit waar zij zich zoal mee bezighouden

Sinds jaar en dag leven er rivierkreeften in de Nederlandse oppervlaktewateren. De laatste jaren zijn ze echter veel vaker in het nieuws dan daarvoor. Dit komt door de opkomst van een aantal opvallende nieuwkomers. Inmiddels staat de teller op tien soorten rivierkreeften, waaronder één inheemse soort. De inheemse rivierkreeft is nog maar op één plek in Nederland te vinden, in de omgeving van Arnhem. Van de negen exoten hebben er zes zich inmiddels in Nederland gevestigd. Het gedrag lijkt per soort te verschillen. Daarmee varieert ook de invloed die de soorten hebben op het ecosysteem en de schade die ze kunnen aanbrengen door bijvoorbeeld graafgedrag.

Recent inventories have documented no less than 211 exotic alien species in the wild for the Dutch Caribbean. These amount to no less than 27 introduced marine species, 65 introduced terrestrial plants, 72 introduced terrestrial and freshwater animals and 47 introduced agricultural pests and diseases. A list of these species, pests and diseases are found in resp. Debrot et al. (2011), Van der Burg et al. 2012, and Van Buurt and Debrot (2012, 2011). The rate of introductions and establishment of invasive alien species (IAS) worldwide has grown rapidly as a result of increasing globalisation. Invasive species cause major ecological effects (decimating native flora or fauna populations) as well as economic losses to these islands, across sectors such as agriculture (diseases, weeds and vectors), fisheries (fish diseases and the lionfish), industry (rodents and termites), tourism (roadside weedy species) and public health (mosquitos). Recently in Curaçao the kissing bug Triatoma infestans was found; this is a vector for Chagas disease. It almost certainly came in with palm leaves imported from South America to be used as roof covering for recreational beach “palapa’s”.

Een verzameling essays over de grote verscheidenheid aan natuur in Europa: wildernis, natuurlijke en oude cultuurlandschappen. Hoe staat het met de bescherming van deze uiteenlopende natuurtypen? Van de Europese laaglandrivieren en hun begeleidende hooilanden tot kalkmoerassen in de bergen: tal van bijzondere landschappen en hun verhalen komen aan bod. flora, fauna, biodiversiteit, natuurbeheer, halfnatuurlijke graslanden, plantengemeenschappen, vegetatiekunde, ecologie, duinen, kalkmoerassen, wateren, bevloeiingssystemen, wildernis, natuur in Europa

Recent inventories have documented no less than 211 exotic alien species in the wild for the Dutch Caribbean. These amount to no less than 27 introduced marine species, 65 introduced terrestrial plants, 72 introduced terrestrial and freshwater animals and 47 introduced agricultural pests and diseases. A list of these species, pests and diseases are found in resp. Debrot et al. (2011), Van der Burg et al. 2012, and Van Buurt and Debrot (2012, 2011). The rate of introductions and establishment of invasive alien species (IAS) worldwide has grown rapidly as a result of increasing globalisation. Invasive species cause major ecological effects (decimating native flora or fauna populations) as well as economic losses to these islands, across sectors such as agriculture (diseases, weeds and vectors), fisheries (fish diseases and the lionfish), industry (rodents and termites), tourism (roadside weedy species) and public health (mosquitos). Recently in Curaçao the kissing bug Triatoma infestans was found; this is a vector for Chagas disease. It almost certainly came in with palm leaves imported from South America to be used as roof covering for recreational beach “palapa’s”.

Een verzameling essays over de grote verscheidenheid aan natuur in Europa: wildernis, natuurlijke en oude cultuurlandschappen. Hoe staat het met de bescherming van deze uiteenlopende natuurtypen? Van de Europese laaglandrivieren en hun begeleidende hooilanden tot kalkmoerassen in de bergen: tal van bijzondere landschappen en hun verhalen komen aan bod. flora, fauna, biodiversiteit, natuurbeheer, halfnatuurlijke graslanden, plantengemeenschappen, vegetatiekunde, ecologie, duinen, kalkmoerassen, wateren, bevloeiingssystemen, wildernis, natuur in Europa

In de Nederlandse uitwerking van de Kaderrichtlijn Water (KRW) wordt ervan uitgegaan dat zoete wateren door fosfor gelimiteerd worden. Uit internationale wetenschappelijke literatuur blijkt echter dat in zoet water ook limitatie door stikstof, silicium en koolstof voor kan komen. Voor (blauw)algen, en daarmee voor de zwem- en drinkwaterkwaliteit, is vooral fosfor van belang, maar voor de diversiteit van ondergedoken waterplanten en de vegetatie van oevers en moerassen blijkt ook stikstof erg belangrijk te zijn. Het risico van een te sterke nadruk van het beleid op reductie van fosforemissies is dat de waterbeheerders in Nederland de verbetering van de ecologische kwaliteit van zoete wateren, zoals vereist voor de KRW, niet bereiken

Al vanaf de jaren '70 verzamelen waterschappen gegevens over de waterkwaliteit. Sinds midden jaren '90 worden deze data gebundeld in de Limnodata Neerlandica. Deze gegevens kunnen gebruikt worden voor het analyseren van het functioneren van het ecosysteem (toestand) en voor het bepalen en volgen van effecten van bijvoorbeeld het klimaat en door de mens gepleegde ingrepen (trend). Het is dan wel belangrijk dat de gegevens kwalitatief en kwantitatief toereikend zijn. Genoemde auteurs hebben een analyse verricht naar de kwaliteit en compleetheid van gegevens in de Limnodata Neerlandica. Deze analyse bevestigt het vermoeden dat de kwaliteit van de gegevens niet altijd voldoende is. Dit artikel bevat aanbevelingen voor verbetering van de kwaliteit van de meetgegevens van de waterschappen en daarmee die van de Limnodata Neerlandica.

Het aantal exoten in het zoete water is de afgelopen decennia sterk toegenomen. Vele macrofauna, vissen en waterplanten hebben zich hier gevestigd door menselijk toedoen, zoals de handel in planten en vissen voor vijvers, het uitzetten van vissen voor sportvissers, de aanleg van het Main-Donaukanaal en het lozen van ballastwater. Tussen deze soortgroepen bestaan verschillen in de belangrijkste manier van introductie en landen van herkomst. In dit artikel wordt ingegaan op de toename van nieuwe soorten vissen, macrofauna en waterplanten in het zoete water. Bijna een derde van de Nederlandse vissoorten is momenteel uitheems. Enkele soorten hebben een negatief effect op hetecosysteem of leiden tot kosten voor de waterschappen.

The waters of the Indo-Pacific were at the centre of the global expansion of marine capture fisheries in the twentieth century, yet surprisingly little has been written about this subject from a historical perspective. This book, the first major study of the history of fishing in Asia and Oceania, presents the case-studies completed through the History of Marine Animal Populations (HMAP) initiative. It examines the marine environmental history and historical marine ecology of the Indo-Pacific during a period that witnessed the dramatic escalation of industrial fishing in these seas.

The fate of the urea-herbicide linuron was studied in experimental ditches. Eight ditches were sprayed three times at monthly intervals, while two served as controls. As a simulation of spray drift, four doses (nominal: 0.5; 5; 15 and 50 pg.dni3) were applied in duplicate. After each herbicide application, the ditches were kept stagnant for a week, followed by a flow period of three weeks with fresh water. No clear stratifican n of linuron could be found in the water compartment. During the stagnant period, half-lives ‘a for the disappearance of linuron in the water compartment ranged from 7.2 to 11.8 days. The rate of disappearance was slower in the ditches treated with the highest dose and in colder treatment periods. A maximum of 6% of the linuron dose was found in the sediment and 1% in the macrophyte compartment. Approximately 20% of the fraction in the sediment compartment was present in the pore water. 01998 Else&r Science Ltd. All rights reserved

To assess the importance and effect of recent exotic species invasions on components of food webs of common Lower Rhine biotopes (breakwaters and channel-connected sandpits), the diets of two important macrozoobenthivores, perch (Perca fluviatilis L.) and eel (Anguilla anguilla (L.)) were compared before and after invasions of exotic Amphipoda

Tot 2012 zijn er circa 66 macrofauna-exoten en 36 exotische water- en oeverplanten vastgesteld in de Nederlandse zoete wateren. Het exacte aantal is niet vast te stellen omdat de herkomst van een aantal soorten onduidelijk is. Voor de zoetwatermacrofauna is dit ongeveer 3% van de totale fauna, terwijl voor waterplanten dit percentage hoger ligt; rond de 8%. De laatste jaren is het aantal nieuwkomers binnen de macrofauna sterk gestegen. De handel in dieren en planten (waarmee de dieren meeliften) is een zeer belangrijke bron van exoten geworden, terwijl voorheen veel dieren zich verspreidden via nieuw gegraven waterwegen. Het aantal vondsten van exotische waterplanten lijkt niet zo sterk toe te nemen. De bron van deze nieuwkomers is meestal de handel in tuin(vijver)- of aquariumplanten. Veel exotische dieren en planten blijken succesvol te zijn in de Nederlandse wateren. Van het totale aantal waargenomen macrofauna-exoten is circa 27% algemeen tot zeer talrijk en afhankelijk van het watertype komt 13-35% tot dominantie in het systeem. Voor de waterplanten is circa 50% vrij tot zeer algemeen. De meeste soorten worden gevonden in beken, sloten, meren/plassen en kanalen. Het beleid op het gebied van exoten verschilt per waterschap. Vaak wordt er geen onderscheid gemaakt tussen inheemse plaagsoorten en invasieve exoten: beleid en beheer is over het algemeen geconcentreerd op veiligheid, waterkwantiteitsbeheersing, bescherming van de inheemse biodiversiteit en op het voorkómen van economische schade. Ee specifieke maatregel is het convenant waterplanten. Met de ondertekening hebben een aantal partijen afgesproken bepaalde soorten invasieve aquarium- en vijverplanten niet meer te verhandelen

In 2010-2011 zijn in 18 Drentse vennen inventarisaties uitgevoerd van beïnvloeding en beheer, waterstandsfluctuaties, waterchemie, vegetatie, kiezelwieren, sieralgen en macrofauna. De resultaten worden vergeleken met die van vergelijkbare inventarisaties in 1990 – 1994 en 2003. In de afgelopen dertig jaar is de kwaliteit van de onderzochte vennen aanzienlijk toegenomen, vooral door de afname van verzurende atmosferische depositie, maar ook door maatregelen tegen eutrofiëring zoals het uitbaggeren van vennen en het bestrijden van meeuwenkolonies. Ook anti-verdrogingsmaatregelen hebben rendement opgeleverd. Gemiddeld is de kwaliteit van de vegetatie, sieralgen en kiezelwieren nu even goed als of zelfs beter dan in de eerste helft van de twintigste eeuw. In de meeste vennen is de kwaliteit van de macrofauna sinds begin jaren negentig niet vooruitgegaan, mogelijk door het slechte koloniserende vermogen van veel macrofaunasoorten, de zuurstofarme waterbodem met toxische zwavelverbindingen en een eventuele ontoereikende omgevingskwaliteit van de vennen. In sommige vennen draagt externe belasting door overnachtende ganzen bij tot eutrofiëring. In vennen waar dat niet het geval is treedt soms interne eutrofiëring op. Door stijging van de pH door afname van verzuring wordt organische stof uit het sediment gemineraliseerd en komen voedingsstoffen vrij in de waterlaag. Vooral in de laatste vijf jaar heeft dat tot achteruitgang van de kwaliteit van algen en macrofauna geleid. Er worden aanbevelingen voor beheer en onderzoek gedaan, zoals het continueren van het huidige beheer, aangevuld met het opnieuw graven van veenputten in dichtgroeiende vennen, het beperken van de invloed van ganzen en grazende runderen en het voorkómen van invasies van exoten. Om de effecten van beleidsmaatregelen en beheer in de toekomst te blijven volgen wordt aanbevolen het onderzoek in alle vennen elke 10-12 jaar te herhalen, aangevuld met frequentere monitoring in een klein aantal vennen.

In 2010-2011 zijn in 18 Drentse vennen inventarisaties uitgevoerd van beïnvloeding en beheer, waterstandsfluctuaties, waterchemie, vegetatie, kiezelwieren, sieralgen en macrofauna. De resultaten worden vergeleken met die van vergelijkbare inventarisaties in 1990 – 1994 en 2003. In de afgelopen dertig jaar is de kwaliteit van de onderzochte vennen aanzienlijk toegenomen, vooral door de afname van verzurende atmosferische depositie, maar ook door maatregelen tegen eutrofiëring zoals het uitbaggeren van vennen en het bestrijden van meeuwenkolonies. Ook anti-verdrogingsmaatregelen hebben rendement opgeleverd. Gemiddeld is de kwaliteit van de vegetatie, sieralgen en kiezelwieren nu even goed als of zelfs beter dan in de eerste helft van de twintigste eeuw. In de meeste vennen is de kwaliteit van de macrofauna sinds begin jaren negentig niet vooruitgegaan, mogelijk door het slechte koloniserende vermogen van veel macrofaunasoorten, de zuurstofarme waterbodem met toxische zwavelverbindingen en een eventuele ontoereikende omgevingskwaliteit van de vennen. In sommige vennen draagt externe belasting door overnachtende ganzen bij tot eutrofiëring. In vennen waar dat niet het geval is treedt soms interne eutrofiëring op. Door stijging van de pH door afname van verzuring wordt organische stof uit het sediment gemineraliseerd en komen voedingsstoffen vrij in de waterlaag. Vooral in de laatste vijf jaar heeft dat tot achteruitgang van de kwaliteit van algen en macrofauna geleid. Er worden aanbevelingen voor beheer en onderzoek gedaan, zoals het continueren van het huidige beheer, aangevuld met het opnieuw graven van veenputten in dichtgroeiende vennen, het beperken van de invloed van ganzen en grazende runderen en het voorkómen van invasies van exoten. Om de effecten van beleidsmaatregelen en beheer in de toekomst te blijven volgen wordt aanbevolen het onderzoek in alle vennen elke 10-12 jaar te herhalen, aangevuld met frequentere monitoring in een klein aantal vennen.

Alterra heeft in het verleden samen met waterschap Veluwe en waterschap Vallei & Eem een typologie voor stromende wateren en bijbehorende streefbeelden gemaakt op basis van de macrofaunagemeenschap. De beektypen zijn geplaatst in het maatweb van cenotypen en gekoppeld aan stuurvariabelen. Dit netwerk is geautomatiseerd in het programmapakket EKOV (Ecologische Karakterisering Oppervlaktewateren Veluwe en Vallei). Inmiddels zijn ook de streefbeelden opgenomen in dit pakket en is het mogelijk om de afstand van een (nieuw) macrofaunamonster ten opzichte van het gekozen streefbeeld te berekenen en te waarderen in een score op de EKOV-maatlat. Hoewel de streefbeelden en onderliggende kwaliteitsklassen voor Veluwe en Vallei nog getoetst moeten worden aan de omschrijving van de referentie en de daarvan afgeleide ecologische toestanden uit de Kaderrichtlijn Water, is de maatlatmethodisch al KRW-bestendig

cum laude graduation (with distinction)

Sinds jaar en dag leven er rivierkreeften in de Nederlandse oppervlaktewateren. De laatste jaren zijn ze echter veel vaker in het nieuws dan daarvoor. Dit komt door de opkomst van een aantal opvallende nieuwkomers. Inmiddels staat de teller op tien soorten rivierkreeften, waaronder één inheemse soort. De inheemse rivierkreeft is nog maar op één plek in Nederland te vinden, in de omgeving van Arnhem. Van de negen exoten hebben er zes zich inmiddels in Nederland gevestigd. Het gedrag lijkt per soort te verschillen. Daarmee varieert ook de invloed die de soorten hebben op het ecosysteem en de schade die ze kunnen aanbrengen door bijvoorbeeld graafgedrag.

Macrofauna speelt een belangrijke rol in het beoordelen van de ecologische kwaliteit van oppervlaktewateren, bijvoorbeeld voor de Europese Kaderrichtlijn Water. Daarnaast kan de samenstelling van de macrofauna informatie geven over kenmerken van of problemen met een water (diagnostische waarde). Na een rapport waarin van een groot aantal Nederlandse soorten de zeldzaamheid is aangegeven (Nijboer & Verdonschot red. 2001), was het achterhalen van de milieu- en habitateisen van de macrofaunasoorten een logisch vervolg. Deze milieu- en habitatkennis maakt het mogelijk om gegevens over macrofauna te gebruiken om de toestand van het oppervlaktewater te omschrijven. Dit biedt een belangrijke meerwaarde bij het gebruik van bestaande biologische parameters in het water- en natuurbeheer.

Het Nederlandse oppervlaktewater wordt sterk belast met stikstof. Dit is afkomstig uit de landbouw, maar ook van industrie, verkeer en huishoudens. Door het teveel aan stikstof verslechtert de waterkwaliteit. In ondiepe meren leidt dit bijvoorbeeld tot overmatige algengroei met zuurstofloosheid en vissterfte tot gevolg. Denitrificatie, de omzetting van de stikstofverbinding nitraat naar stikstofgas, is een natuurlijk proces dat stikstof uit oppervlaktewater verwijdert.

Dominance by free-floating plants results in a loss of plant species in many waters. An important source for re-establishment of non-floating aquatic plants can be the propagule bank. This study focuses on whether the propagule bank of free-floating plantdominated ditch sediments can serve as potential source for recovery of a diverse plant community. The first objective was to determine differences in propagule germination from sediments of ditches in the Netherlands that differ in vegetation composition through a seedling-emergence experiment. The second objective was to analyze the effect of sediment disturbance on the number of germinating propagules. The results show that, compared to sediments from ditches with submerged vegetation, sediments from free-floating plantdominated ditches produced significantly lower numbers of individuals and species of submerged and emergent plants, while numbers of individuals and species of free-floating plants were higher. These results suggest that sediments from free-floating plantdominated ditches have lower potential to recover a diverse plant community probably resulting from positive feedback mechanisms caused by the vegetation present, maintaining the free-floating plantdominated state. Sediment disturbance strongly favors the germination of free-floating plant propagules, especially from free-floating plantdominated ditch sediments. Ditch maintenance activities such as mowing and dredging will therefore likely favor persistence of the free-floating plantdominated state. To shift from dominance by free-floating plants to a more diverse plant community, alternative maintenance methods should be considered that cause less sediment disturbance together with measures that promote colonization such as temporary drawdown or re-introduction of species.

Het Nederlandse oppervlaktewater wordt sterk belast met stikstof. Dit is afkomstig uit de landbouw, maar ook van industrie, verkeer en huishoudens. Door het teveel aan stikstof verslechtert de waterkwaliteit. In ondiepe meren leidt dit bijvoorbeeld tot overmatige algengroei met zuurstofloosheid en vissterfte tot gevolg. Denitrificatie, de omzetting van de stikstofverbinding nitraat naar stikstofgas, is een natuurlijk proces dat stikstof uit oppervlaktewater verwijdert.

In het kader van Natura 2000 zijn voor beekdalen instandhoudingsdoelen geformuleerd voor verschillende beekvissen zoals kleine en grote modderkruiper, rivierdonderpad, rivierprik en bittervoorn. De Rode Lijst bevat eveneens veel beekvissen, waaronder de beekprik, barbeel, sneep, elrits en kwabaal. Vissen zijn een belangrijke indicator voor de kwaliteit van aquatische ecosystemen. Daarom richtte dit onderzoek zich op het vertalen van deze indicatorrol naar concrete habitat- en systeemeisen, zodat waterbeheerders hierbij bij de planning en uitvoering van beekherstelmaatregelen rekening kunnen houden.

Macrofauna speelt een belangrijke rol in het beoordelen van de ecologische kwaliteit van oppervlaktewateren, bijvoorbeeld voor de Europese Kaderrichtlijn Water. Daarnaast kan de samenstelling van de macrofauna informatie geven over kenmerken van of problemen met een water (diagnostische waarde). Na een rapport waarin van een groot aantal Nederlandse soorten de zeldzaamheid is aangegeven (Nijboer & Verdonschot red. 2001), was het achterhalen van de milieu- en habitateisen van de macrofaunasoorten een logisch vervolg. Deze milieu- en habitatkennis maakt het mogelijk om gegevens over macrofauna te gebruiken om de toestand van het oppervlaktewater te omschrijven. Dit biedt een belangrijke meerwaarde bij het gebruik van bestaande biologische parameters in het water- en natuurbeheer.

cum laude graduation (with distinction) Dit proefschrift beschrijft de effecten van klimaatverandering op zowel rivierafvoer als watertemperatuur wereldwijd, samen met de mogelijke consequenties voor rivierecosystemen en koelwatergebruik in de energiesector.

Dit rapport bundelt de belangrijkste kennis over mogelijke invloeden van klimaatverandering op zoete aquatische ecosystemen en geeft waterbeheerders handvatten hoe ze rekening kunnen houden met de effecten van klimaatverandering bij het uitvoeren van hun taken. Met de kennis uit dit rappport kunnen waterbeheerders een optimaal (effectief) pakket aan maatregelen samenstellen om de waterkwaliteit te verbeteren. Daarnaast kunnen ze bij inrichting en beheer goed rekening houden met de effecten van klimaatverandering. Het rapport ondersteunt daarmee het opstellen van de tweede generatie stroomgebiedbeheersplannen, die in 2015 gereed moeten zijn.

Dit rapport bundelt de belangrijkste kennis over mogelijke invloeden van klimaatverandering op zoete aquatische ecosystemen en geeft waterbeheerders handvatten hoe ze rekening kunnen houden met de effecten van klimaatverandering bij het uitvoeren van hun taken. Met de kennis uit dit rappport kunnen waterbeheerders een optimaal (effectief) pakket aan maatregelen samenstellen om de waterkwaliteit te verbeteren. Daarnaast kunnen ze bij inrichting en beheer goed rekening houden met de effecten van klimaatverandering. Het rapport ondersteunt daarmee het opstellen van de tweede generatie stroomgebiedbeheersplannen, die in 2015 gereed moeten zijn.

1. Experimental studies have indicated in freshwater ecosystems that a shift in dominance from submerged to free-floating macrophytes may occur with climate change because of increased water surface temperatures and eutrophication. Field evidence is, however, rare. 2. Here, we analysed long-term (26 years) dynamics of macrophyte cover in Dutch ditches in relation to Dutch weather variables and the North Atlantic Oscillation (NAO) winter index. The latter appears to be a good proxy for Dutch weather conditions. 3. Cover of both free-floating macrophytes and evergreen overwintering submerged macrophytes was positively related to mild winters (positive NAO winter index). On the other hand, high cover of submerged macrophytes that die back in winter coincided with cold winters (negative NAO winter index). Our results therefore suggest that the effect of weather on macrophyte species depends strongly on their overwintering strategy. 4. The positive relation of free-floating macrophytes with the NAO winter index was significantly stronger in ditches in organic soil than in those in inorganic soil. This may be because of increased nutrient loading associated with increased decomposition of organic matter and increased run-off to these ditches during mild wet winters. 5. Our results suggest that mild winters in a changing climate may cause submerged macrophytes with an evergreen overwintering strategy and free-floating macrophytes to outcompete submerged macrophytes that die back in winter.

Eind 2010 is een artikel verschenen over onderzoek naar ziekteverwekkers in de schieraal in Nederland in het blad Aquacultuur. Wij werkten hiervoor samen met de O.V.B. (huidige naam Sportvisserij Nederland) en met het Duitse LANUV Instituut. Onderstaand een samenvatting, waarbij de resultaten tegen het licht worden gehouden.

Uitleg over de totstandkoming van de door het College voor de Toelating van Bestrijdingsmiddelen (CTB) gehanteerde normen voor het bepalen van de risico's van bestrijdingsmiddelen voor het aquatisch ecosysteem, en hoe deze toelatingsnormen zich verhouden tot de in het waterkwaliteitsbeleid gehanteerde maximaal toelaatbare risiconiveaus (MTR's). Beide normen worden vergeleken met de waargenomen effecten van stoffen (insecticiden, herbiciden, fungiciden) in veldexperimenten. Daaruit blijkt dat de CTB-normen voldoende bescherming bieden voor waterorganismen

Regime shifts in shallow lakes may significantly affect partitioning of sediment-bound hydrophobic organic chemicals (HOCs) such as polychlorobiphenyls (PCB) and polycyclic aromatic hydrocarbons (PAH). In replicated experimental model ecosystems mimicking the alternative stable states ‘macrophyte-dominated’ and ‘suspended solid – phytoplankton dominated’, we tested the effects of macrophytes and benthivorous fish presence on mass distribution and bioaccumulation of hexachlorobenzene, PCBs and PAHs. HOC mass distributions and lipid-normalized concentrations in sediment (Soxhlet- and 6-h Tenax-extractable), suspended solids, macrophytes, periphyton, algae, zooplankton, invertebrates and carp revealed that mobile, i.e. less hydrophobic or less aged HOCs were more susceptible to ecological changes than their sequestered native counterparts. Macrophytes were capable of depleting considerable percentages of the bioavailable, fast desorbing HOC fractions in the sediment upper (bioactive) layer, but did not have a significant diluting effect on lipid-normalized HOC concentrations in carp. Carp structured invertebrate communities through predation and stimulated partitioning of HOCs to other system compartments by resuspending the sediment. These results show that shifts in ecosystem structure have clear effects on fate, risks and natural attenuation of sediment-bound organic contaminants.