Search

De achteruitgang van bloemzoekende insecten is een bedrieging voor een scala aan ecologische processen en diensten die deze dieren verzorgen. Wegbermen zijn vaak rijk aan bloeiende kruiden en kunnen daardoor van groot belang zijn voor deze dieren. Maar hoe kunnen deze bermen het beste beheerd worden? Wageningen Universiteit deed een experiment in een grazige berm, waarbij bloembezoek bekeken werd in relatie to vijf maairegimes

Om een inschatting te kunnen maken van het risico dat honingbijen blootgesteld worden aan gewasbeschermingsmiddelen, andere stoffen zoals atmosferische depositie van fijnstof en organismen zoals plantpathogene microorganismen, is in opdracht van het Ministerie van EZ/Landbouw een samenvatting gemaakt van de informatie, beschikbaar over de aantrekkelijkheid van Nederlandse gewassen voor honingbijen (Apis mellifera). De opdracht is vorm gegeven in twee delen. Deel I is een beschrijving van het bijenvolk met de focus op het foerageergedrag, gevolgd door een beschrijving van factoren die het foerageergedrag bepalen, hoe de bijen hun omgeving exploreren en exploiteren en een lijst met kengetallen over het foerageren van honingbijen. Deel II geeft een overzicht van cultuurgewassen en wilde planten met bijbehorende waarden van nectar en stuifmeel voor honingbijen met bloeitijden en verwijzingen naar goede drachtplantenboeken. Hieronder zijn puntsgewijs relevante zaken gegeven die in het rapport verder uitgewerkt zijn. Honingbijen zijn voor hun voedsel (nectar en stuifmeel) volledig afhankelijk van planten. Het foerageergedrag en de voorkeur voor gewassen hangt af van de behoefte in het volk en de aantrekkelijkheid van het gewas als nectar- en stuifmeelbron. Het foerageergedrag wordt voortdurend aangepast aan de beschikbare dracht en de behoeften van het bijenvolk. Honingbijen leven in volken die variëren in grootte van ~7000 individuen in het voorjaar (maart) tot 20 000 à 30 000 in de zomer en weer afnemend in oktober. In het actieve foerageer- en broedseizoen is een derde tot een vierde deel foerageerster (haalbij). In de loop van een seizoen halen de bijen ten behoeve van het volk 25 kg water, 20 - 30 kg stuifmeel, 125 kg nectar en kleine hoeveelheden hars (propolis). Voor het halen van deze voedselcomponenten vliegen bijen tot 2 km voor water, tot 6 km voor stuifmeel en tot 12 à 13 km voor nectar. Meestal zullen de vluchten echter beperkt zijn tot 600-800 meter. De foerageerafstanden zijn in de zomer (juli – augustus) langer dan in het voorjaar (maart – mei). Met andere woorden, in het voorjaar wordt het voedsel in een kleiner gebied verzameld dan in de zomer. Het risico dat bijen aan een bespuiting zullen worden blootgesteld zou daarom na half juni hoger kunnen zijn dan in het voorjaar. Maar aan de andere kant zijn dan de meeste bespuitingen met insecticiden achter de rug. Het risico van blootstelling aan een insecticide is hoger in een gewas met een goed nectar- (hoeveelheid en suikerconcentratie) en stuifmeelaanbod. Foerageersters vliegen per dag gemiddeld 10 keer uit om voedsel te verzamelen, elke trip kan van een paar minuten tot een uur duren. Door communicatie via de bijendans en trophallaxis (voedseluitwisseling) wordt de keuze voor het benutten van een bepaalde dracht sterk gestuurd. Dat betekent dat bijen zich niet homogeen verdelen over het drachtgebied maar focussen op de meest profijtelijke drachten. Als gevolg daarvan is ‘geen bezoek’ en ‘veel bezoek’ in de verdeling meer vertegenwoordigd dan ‘een beetje bezoek’. Bijenvolken van een bijenstand verdelen zich niet allemaal gelijk over het drachtgebied; verschillende volken bezoeken deels verschillende en deels overlappende drachten. Hoewel de triggers en veelal de drempels bekend zijn, evenals de manier van foerageren, is het nog niet mogelijk precies te voorspellen hoe een volk zich verdeelt over meerdere velden. Omgekeerd is ook niet te voorspellen welk aandeel van verschillende volken op verschillende locaties in een bepaald veld mag worden verwacht. De nectar die binnengebracht wordt, wordt binnen enkele uren verdeeld over het volk; foerageersters gebruiken het als brandstof voor nieuwe foerageervluchten, het komt in het larvenvoedsel terecht en het meeste wordt opgeslagen. Vaste deeltjes zoals fijnstof en microbiële plantpathogenen verdelen zich snel over de bijen in het volk door fysiek contact

Om een inschatting te kunnen maken van het risico dat honingbijen blootgesteld worden aan gewasbeschermingsmiddelen, andere stoffen zoals atmosferische depositie van fijnstof en organismen zoals plantpathogene microorganismen, is in opdracht van het Ministerie van EZ/Landbouw een samenvatting gemaakt van de informatie, beschikbaar over de aantrekkelijkheid van Nederlandse gewassen voor honingbijen (Apis mellifera). De opdracht is vorm gegeven in twee delen. Deel I is een beschrijving van het bijenvolk met de focus op het foerageergedrag, gevolgd door een beschrijving van factoren die het foerageergedrag bepalen, hoe de bijen hun omgeving exploreren en exploiteren en een lijst met kengetallen over het foerageren van honingbijen. Deel II geeft een overzicht van cultuurgewassen en wilde planten met bijbehorende waarden van nectar en stuifmeel voor honingbijen met bloeitijden en verwijzingen naar goede drachtplantenboeken. Hieronder zijn puntsgewijs relevante zaken gegeven die in het rapport verder uitgewerkt zijn. Honingbijen zijn voor hun voedsel (nectar en stuifmeel) volledig afhankelijk van planten. Het foerageergedrag en de voorkeur voor gewassen hangt af van de behoefte in het volk en de aantrekkelijkheid van het gewas als nectar- en stuifmeelbron. Het foerageergedrag wordt voortdurend aangepast aan de beschikbare dracht en de behoeften van het bijenvolk. Honingbijen leven in volken die variëren in grootte van ~7000 individuen in het voorjaar (maart) tot 20 000 à 30 000 in de zomer en weer afnemend in oktober. In het actieve foerageer- en broedseizoen is een derde tot een vierde deel foerageerster (haalbij). In de loop van een seizoen halen de bijen ten behoeve van het volk 25 kg water, 20 - 30 kg stuifmeel, 125 kg nectar en kleine hoeveelheden hars (propolis). Voor het halen van deze voedselcomponenten vliegen bijen tot 2 km voor water, tot 6 km voor stuifmeel en tot 12 à 13 km voor nectar. Meestal zullen de vluchten echter beperkt zijn tot 600-800 meter. De foerageerafstanden zijn in de zomer (juli – augustus) langer dan in het voorjaar (maart – mei). Met andere woorden, in het voorjaar wordt het voedsel in een kleiner gebied verzameld dan in de zomer. Het risico dat bijen aan een bespuiting zullen worden blootgesteld zou daarom na half juni hoger kunnen zijn dan in het voorjaar. Maar aan de andere kant zijn dan de meeste bespuitingen met insecticiden achter de rug. Het risico van blootstelling aan een insecticide is hoger in een gewas met een goed nectar- (hoeveelheid en suikerconcentratie) en stuifmeelaanbod. Foerageersters vliegen per dag gemiddeld 10 keer uit om voedsel te verzamelen, elke trip kan van een paar minuten tot een uur duren. Door communicatie via de bijendans en trophallaxis (voedseluitwisseling) wordt de keuze voor het benutten van een bepaalde dracht sterk gestuurd. Dat betekent dat bijen zich niet homogeen verdelen over het drachtgebied maar focussen op de meest profijtelijke drachten. Als gevolg daarvan is ‘geen bezoek’ en ‘veel bezoek’ in de verdeling meer vertegenwoordigd dan ‘een beetje bezoek’. Bijenvolken van een bijenstand verdelen zich niet allemaal gelijk over het drachtgebied; verschillende volken bezoeken deels verschillende en deels overlappende drachten. Hoewel de triggers en veelal de drempels bekend zijn, evenals de manier van foerageren, is het nog niet mogelijk precies te voorspellen hoe een volk zich verdeelt over meerdere velden. Omgekeerd is ook niet te voorspellen welk aandeel van verschillende volken op verschillende locaties in een bepaald veld mag worden verwacht. De nectar die binnengebracht wordt, wordt binnen enkele uren verdeeld over het volk; foerageersters gebruiken het als brandstof voor nieuwe foerageervluchten, het komt in het larvenvoedsel terecht en het meeste wordt opgeslagen. Vaste deeltjes zoals fijnstof en microbiële plantpathogenen verdelen zich snel over de bijen in het volk door fysiek contact

Wegbermen kunnen een belangrijke bijdrage leveren aan flora en vegetatie van Nederland. Bermen van rijkswegen worden al lang ecologisch beheerd. Het effect van dit beheer was nog niet eerder landelijk beoordeeld. In dit artikel een beschrijving van de botanische veranderingen na 15 jaar. Aan ieder vegetatietype is een vegetatiekundig waardeoordeel gegeven in een vijfdelige schaal

Using a large number of physical and chemical soil measurements, biomass measurements, and other site conditions (e. g. management, shading, exposition), an accurate synecological description is given of 15 semi-natural, species-rich plant communities. The communities studied belong to 11 alliances, comprising 10 associations and 3 trunk communities: Urtico-Aego podietum, Alliario-Chaerophylletum, Valeriano-Filipenduletum, Fritillario-Alopecuretum pratensis, Calthion, Triglochino-Agrostietum stoloniferae, Ranunculo-Alopecuretum geniculati, Arrhenatheretum elatioris, Mesobromion, Phleo-Tortuletum, Spergulo-Corynephoretum, Genisto-Callunetum, and Ericion. The studied syntaxa, covering a wide range of (unfertilized) edaphic conditions, represent a cross-section of the more valuable plant communities occurring along roadsides in the Netherlands. The study thus renders a synecological reference framework, valuable not only for practical applications such as ecological roadside management and (re-)construction but also from a broader scientific interest since all the communities studied occur also outside roadside habitats and several also occur outside the Netherlands. To guide the synecological descriptions, the data were analysed for 'master factors', defined as those environmental variables that best distinguish between the plant communities. Discriminant analysis revealed eight: shading intensity, spring groundwater level, average lowest groundwater level, soil pH, CaCO3 content, the fraction of soil particles < 16 μm, the degree of nitrification, and the amount of available K. Of the studied sites, 87 percent could be accurately classified using these environmental variables and only 4 ere misclassified as entirely unrelated syntaxa. It was concluded that the obtained master factors permit an adequate ecological description and it is suggested that for practical applications assessment of these eight variables is sufficient.

De zoektocht naar geschikte toepassingen van allerlei afvalstromen gaat door. Ook grasachtige biomassa ofwel maaisel van diverse terreinen kan een hogere waarde krijgen door het als grondstof te gebruiken voor een veelheid aan toepassingen. In dit rapport worden de leverende partijen van niethoutige biomassa beschreven en mogelijke bestemmingen met bijbehorende kwaliteitseisen. En met name hoe dit in de keten van oogst, bewaring en transport kan worden uitgevoerd.

De zoektocht naar geschikte toepassingen van allerlei afvalstromen gaat door. Ook grasachtige biomassa ofwel maaisel van diverse terreinen kan een hogere waarde krijgen door het als grondstof te gebruiken voor een veelheid aan toepassingen. In dit rapport worden de leverende partijen van niethoutige biomassa beschreven en mogelijke bestemmingen met bijbehorende kwaliteitseisen. En met name hoe dit in de keten van oogst, bewaring en transport kan worden uitgevoerd.

In 1998 a female specimen of Eoferreola rhombica (Christ, 1791) was collected in a road-verge on the Veluwe. The nearest populations of this species are found in northern France and eastern Germany. It is possible that this insect was transported by traffic from one of these populations. However at the collection site a large population of the rare host spider Eresus sandaliatus (Martini & Goeze, 1778) is known to be present for many years. Therefore the presence of a population of E. rhombica cannot be excluded. Future observations have to reveal the status of this spider wasp in the Netherlands.

Veen en klei onder wegen krimpen en rijpen doordat bomen vocht eraan onttrekken. Dit veroorzaakt ongelijkmatige zakkingen, waardoor de weg scheurt. Het ongemak en gevaar voor de weggebruiker en de herstelkosten zijn voor wegbeheerders reden de bomen te kappen en aanplant langs andere wegen te weren. Dit staat haaks op het algemeen beleid om meer bomen langs wegen te planten. Het artikel geeft aan hoe groot de kans op schade is en hoe die is te voorkomen door een juiste boomkeuze en door rekening te houden met de grondsoort en hydrologische toestand. Een kaart van Nederland met schaderisico's is gegeven en een methodiek om deze per locatie vast te stellen.

Toepassing van bermmaaisel als bodemverbeterend middel vraagt een ontheffing op grond van de Meststoffenwet. Valorisatie van groenafval tot meststof betekent dat bepalingen rond afvalstoffen niet meer van kracht zijn. In de provincies Gelderland, Noord-Brabant en Overijssel worden pilots gestart om te onderzoeken of het bermmaaisel kan voldoen aan de gestelde eisen

Nederland heeft veel bermen. Het gemaaide gras kan middels vergisting of compostering worden gebruikt als biogas. Maar er moeten nog wel wat praktische problemen worden opgelost.

Nederland heeft veel bermen. Het gemaaide gras kan middels vergisting of compostering worden gebruikt als biogas. Maar er moeten nog wel wat praktische problemen worden opgelost.

De achteruitgang van bloemzoekende insecten is een bedrieging voor een scala aan ecologische processen en diensten die deze dieren verzorgen. Wegbermen zijn vaak rijk aan bloeiende kruiden en kunnen daardoor van groot belang zijn voor deze dieren. Maar hoe kunnen deze bermen het beste beheerd worden? Wageningen Universiteit deed een experiment in een grazige berm, waarbij bloembezoek bekeken werd in relatie to vijf maairegimes

Bermen vormen een dicht netwerk, dat bijzonder rijk aan planten en dieren is. Rijkswaterstaat financiert de bijzondere leerstoel Ecologische Inrichting en Beheer van Infrastructuur aan Wageningen UR. Daar inventariseert men de ecologische waarde van wegbermen en doet men onderzoek naar het beste beheer

Wegbermen kunnen een belangrijke bijdrage leveren aan flora en vegetatie van Nederland. Bermen van rijkswegen worden al lang ecologisch beheerd. Het effect van dit beheer was nog niet eerder landelijk beoordeeld. In dit artikel een beschrijving van de botanische veranderingen na 15 jaar. Aan ieder vegetatietype is een vegetatiekundig waardeoordeel gegeven in een vijfdelige schaal

Met behulp van een GIS-systeem is gekeken naar de begroeiing van bermen langs provinciale wegen en autosnelwegen op de Veluwe in relatie tot de plaatsen waar boommarters zijn doodgereden. In deze relatie is ook de hoeveelheid verkeer onderzocht. Boommarters worden vaak doodgereden op plaatsen waar opgaande en structuurrijke begroeiing langs de wegen voorkomt, met name als deze uit naaldhout bestaat. Op enkele autosnelwegen is de verkeersintensiteit inmiddels `s nachts ook zo hoog dat een oversteek een gevaar vormt. Voor alle wegvakken van 100 meter van de onderzochte wegen is aangegeven of de boommarter weinig of geen risico, een gemiddeld risico of een hoog risico loopt om bij het oversteken te worden doodgereden.

Toepassing van bermmaaisel als bodemverbeterend middel vraagt een ontheffing op grond van de Meststoffenwet. Valorisatie van groenafval tot meststof betekent dat bepalingen rond afvalstoffen niet meer van kracht zijn. In de provincies Gelderland, Noord-Brabant en Overijssel worden pilots gestart om te onderzoeken of het bermmaaisel kan voldoen aan de gestelde eisen

Met behulp van een GIS-systeem is gekeken naar de begroeiing van bermen langs provinciale wegen en autosnelwegen op de Veluwe in relatie tot de plaatsen waar boommarters zijn doodgereden. In deze relatie is ook de hoeveelheid verkeer onderzocht. Boommarters worden vaak doodgereden op plaatsen waar opgaande en structuurrijke begroeiing langs de wegen voorkomt, met name als deze uit naaldhout bestaat. Op enkele autosnelwegen is de verkeersintensiteit inmiddels `s nachts ook zo hoog dat een oversteek een gevaar vormt. Voor alle wegvakken van 100 meter van de onderzochte wegen is aangegeven of de boommarter weinig of geen risico, een gemiddeld risico of een hoog risico loopt om bij het oversteken te worden doodgereden.

Ecologisch groenbeheer in Veenendaal heeft bijgedragen aan de biodiversiteit in deze gemeente. Dit is onder meer onderzocht aan de hand van de flora en wilde bijen. In de openbare ruimte zijn 53 soorten wilde bijen waargenomen (inclusief hommels). Alstuinen en waarnemingen van voor 1997 ook worden meegerekend, bedraagt het aantal soorten 65. Het rapport bevat richtlijnen voor het ontwerp en het beheer van groene elementen in het stedelijk gebied.

Roadside habitats nowadays contribute considerably to the amount of natural areas in the Netherlands. The ecological role of roadsides is recognized by the Dutch government and road authorities, and the interest in ecological management is growing. The study considers a cross-section of the more valuable plant communities occurring on Dutch road verges and investigates a large number of environmental factors. Aiming to provide an ecological framework that can be used as a reference for ecological management, the study presents an accurate synecological description of the studied syntaxa. An additional field experiment shows that large amounts of nutrients are lost from cuttings, already in the first few weeks after mowing. The effect of various hay removal delay times on the nutrient balance of the different communities is modelled. In most cases, cuttings should be removed within one week (or two at most) if the amounts of nutrients removed are to exceed the inputs through atmospheric deposition. Exploiting the unfertilized, semi-natural character of the sites and the wide range of conditions involved, the data are also used to detect and test general relationships. Investigating soil versus biomass relations it is shown that, over a wide environmental gradient, no simple relationship exists between the vegetation tissue concentration and soil availability of a nutrient (with the possible exception of K).Focussing on diversity, unimodal species richness relationships are identified for both maximum standing biomass and productivity, but these only explain a small part of the variation and are apparent only if soil factors are not considered. The "hump-shape" is more pronounced for standing biomass than for productivity, suggesting that competition for light is the key-factor. Particularly the numbers of rare and endangered species are curtailed strongly by high biomass values. Management affects species richness positively, but also this effect is apparent only if soil factors are not considered. To investigate the nature of Ellenberg indicator values, these are correlated to the measured soil and vegetation parameters. Soil pH is shown not to be adequately indicated by the so-called Ellenberg reaction values, but instead they properly reflect soil total calcium ( i.e. both exchangeable calcium and calcium in the form of carbonates). Ellenberg nitrogen values best indicate productivity. Ellenberg moisture values best indicate the average lowest soil moisture content, but they also provide an appropriate indication of the average annual groundwater level or alternatively the average spring groundwater level. Over the wide range of unfertilized conditions studied, in situ average annual N mineralization can be predicted well from a few directly measured soil parameters. The pool of mineral N just before the growing season is the best correlate. Together with moisture content and pH, this variable can explain 83.5% of the variation in annual N mineralization.Key-words:diversity, ecological management, indicator values, infrastructure, nitrogen mineralization, nutrient availability, productivity, standing biomass, vegetation.

Dit rapport betreft een haalbaarheidsstudie naar de mogelijkheden om bij aanleg, inrichting en beheer van rijkswegen bij te dragen aan de habitat- en corridorfunctie van wegbermen voor dieren. Er wordt een overzicht gegeven van beschikbare kennis, mogelijkheden voor de toepassing daarvan en bruikbare gegevensbestanden. Voorgesteld wordt om een beslissingondersteunend systeem te ontwikkelen op basis van bestaande informatie. Allereerst komen hiervoor in aanmerking soorten waarvoor de berm optimaal habitat kan vormen: een aantal soorten kleine zoogdieren, amfibiel reptielen, dagvlinders, loopkevers en sprinkhanen/krekels. In tweede instantie komen ook andere soorten in aanmerking, waarvoor de berm marginaal habitat of functiegebied is.

Invloed van lichtvervuiling op vogels