Search

Een beek in het Noorden van het land waarover in 1941 wordt gemeld dat in de benedenloop meer dan 5000 pond dode vis is afgevoerd en rond 1961 vrijwel alle vis uit het water verdwenen blijkt te zijn. Ook het water waar een monsternemer in 1964 meldt dat de roggebroden tijdens het uitvoeren van de metingen voorbijdreven. Het is erg moeilijk voor te stellen dat we het hier hebben over de Drentsche Aa, één van de meest intacte beeksystemen van Nederland. De beek heeft de laatste eeuw grote veranderingen in waterkwaliteit ondergaan, zowel in positieve als negatieve zin. Welke oorzaken lagen hieraan ten grondslag, hoe reageerde de beekgebonden natuur hierop en wat is er nodig voor verder herstel?

De in 2005 uitgevoerde herinrichting van het beekdal van de Geeserstroom bestond uit de omvorming van een regulier landbouwgebied naar een door natuurlijke waterhuishoudkundige processen aangestuurd natuurgebied, met een nevenfunctie voor waterberging. Vooraf was een 19de -eeuwse beekdallandschap voorzien, met in het midden een stromende beekloop. Het beekdal blijkt zich in de periode tot 2016 echter ontwikkeld te hebben tot een zogenaamd doorstroommoeras, dat inmiddels een grote diversiteit aan moerasvegetaties en een zeer soortenrijke moerasvogelgemeenschap kent. Een doorstroommoeras is een mengvorm van moeras en beek en vormt qua watertype een overgang tussen stromend en stilstaand water. Naast de genoemde ecologische waarden zijn er lokaal echter ook enkele waterhuishoudkundige knelpunten en waterkwaliteitsproblemen ontstaan.

In de Leuvenumse beek wordt vanaf 2014 het suppleren van zand als beekherstelmaatregel toegepast door Waterschap Vallei en Veluwe en Natuurmonumenten. Omdat over deze relatief nieuwe maatregel nog niet veel kennis voorhanden is, worden sindsdien de hydromorfologische en biologische ontwikkelingen gevolgd. In 2016 zijn in een aantal suppletietrajecten metingen verricht aan het profiel van de beekbodem, zijn substraatschattingen en metingen aan stroomsnelheid en diepte van de beek verricht en is de samenstelling van de macrofaunalevensgemeenschap onderzocht met behulp van een quickscan-techniek. De macrofauna- en substraatmetingen zijn een herhaling van metingen in 2014, zodat de ontwikkeling in de tijd is vastgelegd.

De toestand en ontwikkeling van macrofauna in de langzaam stromende Noord-Brabantse laaglandbeken en -riviertjes (KRW-watertypen R4, R5 en R6) blijft in veel gevallen ver achter bij de doelen die voor deze beken geformuleerd zijn in het kader van, onder andere, de KRW. Om de oorzaken hiervan te identificeren zijn monitoringsdata van de waterschappen, gegevens afkomstig van de NDFF en historische gegevens geanalyseerd, waarbij gekeken is naar de status van voorkomen en de milieu- en habitatpreferenties van de in de macrofauna maatlat genoemde kenmerkende soorten voor de verschillende watertypen.

In de beek de Hooge Raam is een beekherstelproject gekoppeld aan een uniek veldexperiment. Het doel van het veldexperiment was om over een periode van drie jaar de temporele morfodynamiek te volgen van een rechte beekloop met een breed en ondiep dwarsprofiel. Ongeveer 8 maanden na aanleg zijn alternerende banken ontstaan. In eerste instantie namen de banklengte en bankamplitude toe. Vervolgens stabiliseerde de banklengte, maar nam de bankamplitude af. Uiteindelijk verdween het regelmatige alternerende bankenpatroon en maakte het plaats voor een grillig bodemprofiel. De dynamiek van de alternerende banken liep parallel aan het verloop van het bodemverhang; het bodemverhang halveerde van initieel 1,8 m/km naar 0,9 m/km. Het uiteindelijke bodemverhang ligt tegen de bovengrens van bodemverhangen die typisch zijn voor laaglandbeken. Het is daarom onwaarschijnlijk dat alternerende banken in laaglandbeken zullen ontstaan. Dit alternatief voor hermeandering is waarschijnlijk niet geschikt voor het herstel van laaglandbeken. Hermeandering lijkt daarom nog steeds de meest effectieve methode om de ruimtelijke stromingsvariatie in Nederlandse laaglandbeken terug te brengen

De waterbel van De Veluwe staat volop in de belangstelling. Deze waterbel zorgt voor een continue stroom naar de beken en sprengen. Maar snappen we wel voldoende hoe het watersysteem werkt? Op basis van twee werksessies is beschikbare kennis op een rij gezet en zijn kennisleemtes gesignaleerd. Conclusie is dat we nog lang niet alles weten over de verdamping en het transport van water in de onverzadigde zone, twee processen die van grote invloed zijn op de beekafvoer.

Veel beken hebben een onvoldoende ecologische kwaliteit. Ondanks dat sterk wordt ingezet op beekherstel, leidt dit niet altijd tot het gewenste kwaliteitsverbetering. De oorzaak hiervan is het eenzijdig aanpakken van bepaalde factoren in plaats van het geheel dat sturend is voor een levensgemeenschap. Aan de hand van de Hierdense Beek laten we zien hoe verschillende factoren inwerken op de ecologische kwaliteit en waar de kansen en beperkingen liggen voor beekherstel.

In de Snelle Loop zijn in 2012 verschillende typen houtconstructies aangebracht. Waterschap Aa en Maas en studenten van de HAS Hogeschool in Den Bosch verrichten sindsdien jaarlijks fysisch-chemische, hydromorfologische en biologische metingen. In deze studie zijn de tot nu toe verzamelde gegevens over de effecten op de levensgemeenschap na drie jaar geëvalueerd. Het hout bleek effect te hebben op de levensgemeenschap, maar grote jaarlijkse verschillen lieten zien dat met name effecten op een groter schaalniveau een sturende rol spelen. Er worden aanbevelingen gedaan voor de opzet van monitoring om onderscheid te kunnen maken tussen effecten op verschillende schaalniveaus

In de Snelle Loop zijn in 2012 verschillende typen houtconstructies aangebracht. Waterschap Aa en Maas en studenten van de HAS Hogeschool in Den Bosch verrichten sindsdien jaarlijks fysisch-chemische, hydromorfologische en biologische metingen. In deze studie zijn de tot nu toe verzamelde gegevens over de effecten op de levensgemeenschap na drie jaar geëvalueerd. Het hout bleek effect te hebben op de levensgemeenschap, maar grote jaarlijkse verschillen lieten zien dat met name effecten op een groter schaalniveau een sturende rol spelen. Er worden aanbevelingen gedaan voor de opzet van monitoring om onderscheid te kunnen maken tussen effecten op verschillende schaalniveaus

Monitoringsdata van Brabantse beken laat zien dat bomen belangrijk zijn voor het halen van ecologische doelen. Echter, voor maximale effectiviteit met betrekking tot vegetatieontwikkeling en koeling van het beekwater voldoet alleen de zwaarste beschaduwingsklasse (>70%) en moet gestreefd worden naar lange beschaduwde trajecten. Macrofauna profiteert vooral via de door bomen gegenereerde substraatdifferentiatie. Het toepassen van beschaduwing brengt voor de waterschappen wel grote uitdagingen met zich mee. Verder blijkt uit de data-analyse dat jaarrond voldoende stroming een vereiste is voor de ecologische doelrealisatie in de trajecten.

In deze rapportage worden maatlatten beschreven voor het beoordelen van doorstroommoerassen en moerasbeken. In dit rapport wordt de nadruk gelegd op beken met moerasontwikkeling op zandgrond (KRW-typen R4 en R5), omdat deze wateren talrijk en wijd verspreid voorkomen op de Nederlandse hogere zandgronden. In hoofdstuk 2 wordt een systeembeschrijving gegeven van het doorstroommoeras en de moerasbeek. Ook wordt de relatie tussen deze wateren en de bestaande KRW-typen beschreven. In hoofdstuk 3 tot en met 8 wordt een aanzet gegeven voor maatlatten voor de verschillende biologische, fysisch-chemische en hydromorfologische kwaliteitselementen op basis van de huidige kennis van deze systemen en beschikbare datasets uit Nederland en het buitenland. In hoofdstuk 9 een monitoringsprotocol gegeven, omdat de huidige voorschriften niet in alle gevallen bruikbaar zijn in doorstroommoerassen en moerasbeken. Ten slotte zijn in de hoofdstukken 11 en 12 de maatlatbeschrijvingen opgenomen analoog aan de beschrijvingen opgenomen in Van der Molen et al. (2012).

In 2014-2105 zijn de fysische en biologische korte-termijn-effecten van het herhaaldelijk suppleren van zand op een drietal locaties in de Leuvenumse beek onderzocht. Er is gekeken naar de mate van ophoging en verspoeling van het ingebrachte zand, de interactie tussen het zand en houtpakketten, de consequenties van depositie van organisch materiaal als gevolg van verstuwing van de beek en tenslotte naar de effecten op de macrofauna.

Monitoringsdata van Brabantse beken laat zien dat bomen belangrijk zijn voor het halen van ecologische doelen. Echter, voor maximale effectiviteit met betrekking tot vegetatieontwikkeling en koeling van het beekwater voldoet alleen de zwaarste beschaduwingsklasse (>70%) en moet gestreefd worden naar lange beschaduwde trajecten. Macrofauna profiteert vooral via de door bomen gegenereerde substraatdifferentiatie. Het toepassen van beschaduwing brengt voor de waterschappen wel grote uitdagingen met zich mee. Verder blijkt uit de data-analyse dat jaarrond voldoende stroming een vereiste is voor de ecologische doelrealisatie in de trajecten.

Van de meeste beken in Nederland is de natuurkwaliteit de afgelopen eeuw sterk achteruitgegaan. Eén van de oorzaken is de sterk veranderde hydrologie van veel beekdalen, met name de veel grotere afvoerpieken. Kennis over de relatie tussen de afvoerdynamiek van een beek en de beekfauna is, ook in het kader van de Europese Kaderrichtlijn Water, van groot belang voor optimaal beheer en behoud van beekecosystemen. In dit artikel wordt ingegaan op het voorkomen van de in Nederland zeldzame kokerjuffer Agapetus fuscipes, als indicator

Waterschap De Dommel wil voor het stroomgebied van de Aa of Goorloop en het Dalemstroompje een samenhangende inrichtingsvisie opstellen. De visie moet beeldend en in heldere taal weergeven hoe het waterschap haar doelstellingen in dit beekdal wil realiseren. De doelstellingen zijn gekoppeld aan de functie waternatuur voor de beken en het herstel van drie zogeheten natte natuurparels. Voor het opstellen van de visie is inzicht nodig in het hydrologisch functioneren van het gebied, in de huidige situatie en na realisatie van maatregelen, om daarmee de hydrologische effectiviteit van ingrepen in het landgebruik en de waterhuishoudkundige inrichting en beheer te kunnen aangeven. Daartoe is een modelonderzoek uitgevoerd dat in dit artikel wordt beschreven

De Kathager Beemden liggen in de noordelijke helft van Zuid-Limburg, op de flanken van het Geleenbeekdal, gemeente Nuth. Van de 40 ha met een reservaatbestemming is ruim de helft in eigendom en beheer bij Natuurmonumenten; de rest is particulier bezit. In dit artikel wordt een gedetaillerd overzicht gegeven van de vegetatie in twee graslandpercelen op de oostelijke dalflank, waar op talrijke punten water uittreedt

Een beek in het Noorden van het land waarover in 1941 wordt gemeld dat in de benedenloop meer dan 5000 pond dode vis is afgevoerd en rond 1961 vrijwel alle vis uit het water verdwenen blijkt te zijn. Ook het water waar een monsternemer in 1964 meldt dat de roggebroden tijdens het uitvoeren van de metingen voorbijdreven. Het is erg moeilijk voor te stellen dat we het hier hebben over de Drentsche Aa, één van de meest intacte beeksystemen van Nederland. De beek heeft de laatste eeuw grote veranderingen in waterkwaliteit ondergaan, zowel in positieve als negatieve zin. Welke oorzaken lagen hieraan ten grondslag, hoe reageerde de beekgebonden natuur hierop en wat is er nodig voor verder herstel?

Diep in de Achterhoek ligt een van de best bemeten en begrepen beken van de wereld. Al vijftig jaar zijn Wageningse wetenschappers en studenten hier kind aan huis.

In het voorjaar van 2014 zijn in de herstelde middenloop van de Heelsumse beek op de Veluwe enkele duizenden larven van de voor laaglandbeken karakteristieke kokerjuffer Lepidostoma basale uitgezet. De reden om de natuur een handje te helpen is dat veel beekinsecten zich slecht verspreiden. Soorten die van nature in zo’n beek thuishoren lijken veel door beekherstelmaatregelen geschikt gemaakte beken niet te kunnen bereiken. In dit artikel wordt de situatie een jaar na het uitzetten van dieren besproken. Was het project succesvol en welke consequenties heeft dit voor de evaluatie van beekherstelprojecten?

Om de verschillende aspecten van beekherstel te belichten staat in dit deel de geologische en morfologische processen van beken centraal. Aanleiding voor dit boek is dat in veel beekherstelprojecten de beekbedding een nieuwe vorm krijgt. In de praktijk bestaan er veel vragen over het ontwerp en de vormgeving van deze nieuwe beddingen. Het gaat hierbij om de vraag wat het ‘juiste’ ontwerp is en wat de te verwachten afvoerdynamiek is van de herstelde beek. In dit handboek worden theorie en praktijk gecombineerd. U vindt een praktisch stappenplan voor het ontwerpproces, maar ook een theoretisch kader. Ook worden enkele praktijkvoorbeelden gegeven.

Nederland heeft circa 17.000 kilometer beken, waarvan een groot deel niet voldoet aan de ecologische kwaliteitsdoelen en normen gesteld vanuit de KaderRichtlijn Water (KRW). De kwaliteit laat sterk te wensen over: van de Europese landen neemt Nederland de tweede laatste positie in wat betreft de kwaliteit van de beken en rivieren. Op een groot aantal locaties zijn inmiddels beekherstelmaatregelen genomen. Het resultaat van beekherstel blijft biologisch gezien op veel plekken achter ten opzichte van de positieve ontwikkelingen met betrekking tot de waterkwaliteit. Een belangrijke reden hiervoor is dat veel voor laaglandbeken kenmerkende soorten maar een beperkt verspreidingsvermogen hebben. Door habitatvernietiging en vervuiling zijn deze typische soorten teruggedrongen in kleine, geïsoleerde populaties. De kans op terugkeer is hierdoor minimaal. In dit soort gevallen kan herintroductie een uitkomst zijn.

Nederland heeft circa 17.000 kilometer beken, waarvan een groot deel niet voldoet aan de ecologische kwaliteitsdoelen en normen gesteld vanuit de KaderRichtlijn Water (KRW). De kwaliteit laat sterk te wensen over: van de Europese landen neemt Nederland de tweede laatste positie in wat betreft de kwaliteit van de beken en rivieren. Op een groot aantal locaties zijn inmiddels beekherstelmaatregelen genomen. Het resultaat van beekherstel blijft biologisch gezien op veel plekken achter ten opzichte van de positieve ontwikkelingen met betrekking tot de waterkwaliteit. Een belangrijke reden hiervoor is dat veel voor laaglandbeken kenmerkende soorten maar een beperkt verspreidingsvermogen hebben. Door habitatvernietiging en vervuiling zijn deze typische soorten teruggedrongen in kleine, geïsoleerde populaties. De kans op terugkeer is hierdoor minimaal. In dit soort gevallen kan herintroductie een uitkomst zijn.

Een groot deel van onze beken heeft op dit moment een verre van natuurlijk verloop. Om wateroverlast tegen te gaan zijn in de vorige eeuw veel van oudsher kronkelige beken rechtgetrokken. Rechte beken voeren het water sneller af. Maar tegenwoordig is dat niet meer gewenst. Die snelle afvoer leidt tot verdroging en rechtgetrokken beken bieden weinig kansen voor een diversiteit in flora en fauna. Met beekherstel probeert men dat tij te keren. Bart Makaske en Gilbert Maas van Alterra schreven een boek over hoe je beken het beste laat kronkelen.

Waterplanten vormen een essentieel onderdeel van laaglandbeken. Naast hun ecologische functie hebben ze een significante impact op de geomorfologie, waterkwaliteit en waterkwantiteit van laaglandbeken. In Nederland heeft historisch gezien de nadruk altijd gelegen op het verwijderen van waterplanten uit waterlopen om de primaire functie, het watervoerend vermogen, te handhaven. De hoge kosten van het maaibeheer in Nederland in combinatie met de aandacht voor de positieve ecologische effecten van waterplanten vanuit de Kaderichtlijn Water, de mogelijkheden om water vast te houden met behulp van waterplanten om zo verdroging van natuurgebieden en de toenemende droogteschade in de landbouw tegen te gaan, hebben geleid tot het idee om te kijken in hoeverre het mogelijk is om de werking van de stuwen in watergangen te vervangen door waterplanten.

Waterplanten vormen een essentieel onderdeel van laaglandbeken. Naast hun ecologische functie hebben ze een significante impact op de geomorfologie, waterkwaliteit en waterkwantiteit van laaglandbeken. In Nederland heeft historisch gezien de nadruk altijd gelegen op het verwijderen van waterplanten uit waterlopen om de primaire functie, het watervoerend vermogen, te handhaven. De hoge kosten van het maaibeheer in Nederland in combinatie met de aandacht voor de positieve ecologische effecten van waterplanten vanuit de Kaderichtlijn Water, de mogelijkheden om water vast te houden met behulp van waterplanten om zo verdroging van natuurgebieden en de toenemende droogteschade in de landbouw tegen te gaan, hebben geleid tot het idee om te kijken in hoeverre het mogelijk is om de werking van de stuwen in watergangen te vervangen door waterplanten.

In het voorjaar van 2014 zijn in de herstelde middenloop van de Heelsumse beek op de Veluwe enkele duizenden larven van de voor laaglandbeken karakteristieke kokerjuffer Lepidostoma basale uitgezet. De reden om de natuur een handje te helpen is dat veel beekinsecten zich slecht verspreiden. Soorten die van nature in zo’n beek thuishoren lijken veel door beekherstelmaatregelen geschikt gemaakte beken niet te kunnen bereiken. In dit artikel wordt de situatie een jaar na het uitzetten van dieren besproken. Was het project succesvol en welke consequenties heeft dit voor de evaluatie van beekherstelprojecten?

Waterbedrijf Groningen gebruikt het water van de Drentsche Aa voor drinkwaterbereiding. Ter hoogte van het innamepunt worden regelmatig bestrijdingsmiddelen aangetroffen in normoverschrijdende concentraties. Het oppervlaktewater in het stroomgebied is intensief bemonsterd in de periode 2011- 2013. Vijf stoffen zijn geselecteerd voor een analyse van de oorzaken van het aantreffen in het oppervlaktewater. Voor de meeste stoffen is drainage en mogelijk ook afspoeling de belangrijkste emissieroute. Het probleem valt niet op te lossen door alleen naar het gebruik in de landbouw te kijken, of door uitsluitend maatregelen te nemen die gericht zijn op het beperken van drift. Maatregelen dienen genomen te worden op de meest kwetsbare locaties of percelen, waar deze in termen van emissiereductie en kosten het meest effectief zijn. Er zijn aanknopingspunten om deze locaties op voorhand te selecteren.

Waterbedrijf Groningen gebruikt het water van de Drentsche Aa voor drinkwaterbereiding. Ter hoogte van het innamepunt worden regelmatig bestrijdingsmiddelen aangetroffen in normoverschrijdende concentraties. Het oppervlaktewater in het stroomgebied is intensief bemonsterd in de periode 2011- 2013. Vijf stoffen zijn geselecteerd voor een analyse van de oorzaken van het aantreffen in het oppervlaktewater. Voor de meeste stoffen is drainage en mogelijk ook afspoeling de belangrijkste emissieroute. Het probleem valt niet op te lossen door alleen naar het gebruik in de landbouw te kijken, of door uitsluitend maatregelen te nemen die gericht zijn op het beperken van drift. Maatregelen dienen genomen te worden op de meest kwetsbare locaties of percelen, waar deze in termen van emissiereductie en kosten het meest effectief zijn. Er zijn aanknopingspunten om deze locaties op voorhand te selecteren.

Om de verschillende aspecten van beekherstel te belichten staat in dit deel de geologische en morfologische processen van beken centraal. Aanleiding voor dit boek is dat in veel beekherstelprojecten de beekbedding een nieuwe vorm krijgt. In de praktijk bestaan er veel vragen over het ontwerp en de vormgeving van deze nieuwe beddingen. Het gaat hierbij om de vraag wat het ‘juiste’ ontwerp is en wat de te verwachten afvoerdynamiek is van de herstelde beek. In dit handboek worden theorie en praktijk gecombineerd. U vindt een praktisch stappenplan voor het ontwerpproces, maar ook een theoretisch kader. Ook worden enkele praktijkvoorbeelden gegeven.

Alterra onderzocht voor de beken in het noordwesten van Drenthe in hoeverre water in de bovenlopen kan worden vastgehouden om de overlast op de Groninger boezem tegen te gaan, en ook een bijdrage te leveren aan verdrogingsbestrijding in natuurgebieden. Hierbij is gebruik gemaakt van het hydrologisch model SIMGRO. In dit artikel wordt de opzet van het model beschreven