Search

In het kader van het Deltaprogramma, het Hoogwaterbeschermingsprogramma (HWBP) en het Meerjarenprogramma Infrastructuur, Ruimte en Transport (MIRT) gaan de komende jaren veel projecten in uitvoering. Dat biedt veel kansen om wateropgaven en natuurdoelen te combineren. Voor EZ is het waardevol om beter inzicht te hebben in regionale projecten en initiatieven die in de periode 2015 – 2021 in uitvoering gaan en die kunnen bijdragen aan de NAGW. Daarvoor is behoefte aan een kansenkaart met projecten die relevant zijn voor NAGW en inzicht geven in hoe EZ bij die projecten kan bijdragen aan het concretiseren van het gedachtegoed van NAGW. Op basis daarvan kan EZ beoordelen hoe en bij welke projecten/processen EZ om strategische redenen betrokken wil zijn. Alterra, onderdeel van Wageningen UR, heeft in opdracht van EZ deze kansrijke projecten in beeld gebracht.

Dit rapport beschrijft de inhoudelijke, bestuurlijke en organisatorische overeenkomsten en verschillen tussenhet Deltaprogramma (DP) en de Natuurambitie grote wateren (NAGW). Het doel van deze analyse wasdaarbij om kansrijke aanknopingspunten te identificeren die nuttig zijn voor het ministerie van EconomischeZaken om het gedachtegoed uit de NAGW in te bedden bij de uitvoering van het Deltaprogramma. Daarnaastis gekeken in welke beleids- en uitvoeringstrajecten het relevant is om vanuit EZ deel te nemen metmenskracht, kennisontwikkeling of cofinanciering. De analyse is gedaan voor het Rivierengebied, deZuidwestelijke Delta (inclusief Rijnmond-Drechtsteden) en het IJsselmeergebied. De inhoudelijke samenhangis het grootst tussen DP en NAGW binnen rivierverruimingsprojecten, projecten die gedeeltelijk herstel vanestuariene dynamiek beogen en projecten in het IJsselmeergebied die uitgaan van de ‘Building with Nature’-benadering. De MIRT en KRW Uitvoerings- en financieringsprogramma’s van het ministerie van IenM biedenmeer aanknopingspunten dan het Hoogwaterbeschermingsprogramma voor de NAGW. Ook programma’szoals LIFE en EFRO, die vaak worden gecoördineerd vanuit EZ, bieden kansen voor interdepartementalekennisontwikkeling samen met de regio’s.

Large nutrient losses to groundwater and surface waters are a major drawback of the highly productive agricultural sector in The Netherlands. The resulting high nutrient concentrations in water resources threaten their ecological, industrial, and recreational functions. To mitigate eutrophication problems, legislation on nutrient application in agriculture was enforced in 1986 in The Netherlands. The objective of this study was to evaluate this manure policy by assessing the water quality status and trends in agriculture-dominated headwaters. We used datasets from 5 agricultural test catchments and from 167 existing monitoring locations in agricultural headwaters. Trend analysis for these locations showed a fast reduction of nutrient concentrations after the enforcement of the manure legislation (median slopes of -0.55 mg/l per decade for total nitrogen (N-tot) and -0.020 mg/l per decade for total phosphorus (P-tot)). Still, up to 76 % of the selected locations currently do not comply with either the environmental quality standards (EQSs) for nitrogen (N-tot) or phosphorus (P-tot). This indicates that further improvement of agricultural water quality is needed. We observed that weather-related variations in nutrient concentrations strongly influence the compliance testing results, both for individual locations and for the aggregated results at the national scale. Another important finding is that testing compliance for nutrients based on summer average concentrations may underestimate the agricultural impact on ecosystem health. The focus on summer concentrations does not account for the environmental impact of high winter loads from agricultural headwaters towards downstream water bodies.

Nederland staat de komende jaren voor forse opgaven op het gebied van waterveiligheid, zoetwatervoorziening, waterkwaliteit en natuur. Daarbij is het belangrijk bij deze investeringen ambities te laten ‘meekoppelen’ om zo meer maatschappelijk rendement te halen. In opdracht van het ministerie van Economische Zaken heeft Alterra een onderzoek uitgevoerd naar de succesfactoren en belemmeringen van het mee-koppelen van water- en natuuropgaven. Op basis van interviews met diverse vertegenwoordigers van rijksoverheid, provincies, waterschappen, bedrijfsleven en natuurorganisaties zijn de belangrijkste succesfactoren en belemmeringen in beeld gebracht, die zijn vertaald naar aanbevelingen om het meekoppelen van water- en natuuropgaven te stimuleren.

De fosforconcentraties in het oppervlaktewater stijgen in de door landbouw gedomineerde delen van de Drentsche Aa ondanks de flinke afname van het gebruik van meststoffen door het aangescherpte mestbeleid. In het project Monitoring Stroomgebieden is in detail gekeken naar de relatie tussen het mestbeleid en de oppervlaktewaterkwaliteit. De stijgende trend in delen van het stroomgebied van de Drentsche Aa kan worden verklaard door de toegenomen fosfaatverzadiging van de landbouwbodems in combinatie met toename van neerslag en hogere grondwaterstanden. Door bij de interpretatie van de oppervlaktewatermetingen beter gebruik te maken van de informatie uit het bodemkwaliteitsmeetnet kan zeer gericht worden gestuurd op een goede oppervlaktewaterkwaliteit.

De provincie Gelderland heeft samen met gemeenten en Manifestpartners een herijkte provinciale EHS uitgewerkt. De herijkte EHS is getoetst op de internationale doelen in het kader van (1) de Vogel- en Habitatrichtlijn (VHR), (2) de Kaderrichtlijn Water (KRW), en (3) de ambities die voortvloeien uit het Gelders Coalitieakkoord Uitdagend Gelderland. Uit de analyses blijkt dat de herijkte EHS een verbetering oplevert ten opzichte van de huidige EHS. Voor het behalen van deze verbetering is het noodzakelijk dat de plannen van Gelderland en de Manifestpartners in zijn geheel worden uitgevoerd. Met de oorspronkelijke EHS zouden verdere verbeteringen kunnen worden gerealiseerd, maar ook hiervoor geldt dat zonder meer oppervlak voor natuur de doelstellingen van de VHR niet volledig gerealiseerd kunnen worden.

In opdracht van het ministerie van Economische zaken, Landbouw en Innovaties (EL&I) in nagegaan wat de ontwikkeling is van de milieutoestand van de bodem en het grond- en oppervlaktewater in relatie tot de mestwetgeving. Het betreft hier de vruchtbaarheidstoestand van de bodem in termen van fosfaattoestand en organische stof-toestand, de nitraatconcentratie in het bovenste grondwater in landbouwgebieden en de nutriëntenconcentraties van stikstof en fosfor in het oppervlaktewater. Zowel de trend in de afgelopen decennia als de huidige toestand is vastgesteld. Daarnaast zijn de emissies naar het oppervlaktewater aangegeven en is de herkomst van de vrachten door uit- en afspoeling afgeleid. De milieukwaliteit van het grondwater en oppervlaktewater is de afgelopen decennia verbeterd. Vooral in het Zuidelijke zandgebied wordt gemiddeld de nitraatdoelstelling nog niet gehaald. In het zoete oppervlaktewater voldoet 30% van de meetpunten aan zowel de stikstof en fosfordoelstellingen die door de waterschappen zijn gesteld in het kader van de Kaderrichtlijn Water. De diffuse belasting van het oppervlaktewater is voor een substantieel deel afkomstig uit de landbouw. Nationaal bezien worden er geen grote negatieve gevolgen van het mestbeleid voor de bodemvruchtbaarheid, organische stofgehalte en gewasopbrengsten waargenomen.

In het kader van het project 'Meerjarig monitoringsprogramma naar de uit- en afspoeling van nutriënten vanuit landbouwgronden in stroomgebieden en polders' zijn de effecten van het mestbeleid op stroomgebiedsniveau onderzocht. Ter ondersteuning van de kwantificering van het aandeel van de landbouw op de nutriëntenbelasting van het oppervlaktewater is voor ieder van de vier pilotgebieden een modelsysteem opgezet. Dit modelsysteem is gefaseerd, van grof naar fijn, uitgebouwd. In dit rapport wordt de laatste stap in de uitbouw van het modelsysteem beschreven, de kalibratie. Het doel van dit rapport is om te evalueren of de gekalibreerde procesmodellen in de vier gebieden in voldoende mate in staat zijn om de nutriëntenconcentraties in het oppervlaktewater te simuleren.

Om de relatie tussen landbouw en oppervlaktewaterkwaliteit te kunnen leggen, zijn de afgelopen acht jaar in het project Monitoring Stroomgebieden diverse deelaspecten aan bod gekomen. Dit boek geeft een makkelijk leesbare samenvatting van alle onderzoeksresultaten die in het project Monitoring Stroomgebieden zijn geboekt. Daaraan ten grondslag liggen 37 wetenschappelijke rapporten. Het betreft de gebieden: Krimpenerwaard, Drentse Aa, Schuitenbeek en Quarles van Ufford

Om de invloed van het mestbeleid op de oppervlaktewaterkwaliteit te kwantificeren is inzicht in de bijdrage van (diffuse) bronnen en de transportroutes naar het oppervlaktewater noodzakelijk. Om zicht te krijgen op de nutriëntenhuishouding in vier stroomgebieden is er vanaf 2004 aanvullend in het oppervlaktewater gemeten. Voor de interpretatie van deze meetgegevens en het leggen van relaties tussen bronnen en routes waren modellen en aanvullende metingen noodzakelijk. In dit rapport worden de oppervlaktewatermetingen in ruimte en tijd voor de vier gebieden beschreven. Vervolgens wordt ingegaan op monitoring van beleid. Daarnaast zijn uit alle kennis die binnen Monitoring Stroomgebieden is opgedaan, de vijfentwintig belangrijkste tips gehaald voor het waterbeheer om zicht te krijgen op de nutriënten in het oppervlaktewater van stroomgebieden zodat de kwaliteit efficiënt kan worden gestuurd.

Deze rapportage richt zich op het bemalingsgebied Quarles van Ufford. Om zicht te krijgen op de nutriëntenhuishouding in het gebied is er vanaf 2004 aanvullend op het reguliere meetnet van het waterschap in het oppervlaktewater gemeten. Voor de interpretatie van deze meetgegeven en het leggen van relaties om de bronnen en transportroutes van nutriënten in beeld te brengen waren modellen en aanvullende metingen noodzakelijk. In dit synthese-rapport worden de bronnen, routes en de sturingsmogelijkheden om de nutriëntenkwaliteit in het oppervlaktewater van Quarles van Ufford te verbeteren beschreven.

Deze rapportage richt zich op het stroomgebied de Schuitenbeek. Om zicht te krijgen op de nutriëntenhuishouding in het gebied is er vanaf 2004 aanvullend op het reguliere meetnet van het waterschap in het oppervlaktewater gemeten. Voor de interpretatie van deze meetgegevens en het leggen van relaties om de bronnen en transportroutes van nutriënten in beeld te brengen waren modellen en aanvullende metingen noodzakelijk. In dit syntheserapport wordt de nutriëntenhuishouding in de bodem en het oppervlaktewater van de Schuitenbeek beschreven, met als doel het totale systeem te doorgronden (waaronder de bronnen en routes van nutriënten in het systeem) en vanuit die positie de sturingsmogelijkheden om de waterkwaliteit te verbeteren aan te geven.

Deze rapportage richt zich op het stroomgebied de Drentse Aa. Om zicht te krijgen op de nutriëntenhuishouding in het gebied is er vanaf 2004 aanvullend op het reguliere meetnet van het waterschap in het oppervlaktewater gemeten. Voor de interpretatie van deze meetgegevens en het leggen van relaties om de bronnen en transportroutes van nutriënten in beeld te brengen waren modellen en aanvullende metingen noodzakelijk. In dit syntheserapport wordt de nutriëntenhuishouding in de bodem en het oppervlaktewater van de Drentse Aa beschreven, met als doel het totale systeem te doorgronden (waaronder de bronnen en routes van nutriënten in het systeem) en vanuit die positie de sturingsmogelijkheden om de waterkwaliteit te verbeteren aan te geven.

In dit rapport staat beschreven hoe voor vier stroomgebieden de fosfaattoestand van de bodem is gekwanticeerd. Deze informatie wordt gebruikt om procesmodellen te voeden die de af- en uitspoeling van fosfaat naar grond- en oppervlaktewater kunnen voorspellen. Eerst is op een beperkt aantal locaties binnen elk stroomgebied de fosfaattoestand bepaald op vier dieptes. Vervolgens is de fosfaattoestand op deze locaties ruimtelijk geïnterpoleerd naar alle overige locaties in het stroomgebied waarbij zoveel mogelijk gebruik is gemaakt van bestaande informatielagen. Op deze wijze is voor elk stroomgebied een driedimensionaal beeld verkregen van de fosfaattoestand. Het gebruik van deze gegevens als invoer voor de procesmodellen heeft geleid tot een verbetering van de berekende af- en uitspoeling van fosfaat.

In het kader van het project `Monitoring Stroomgebieden' worden gemeten nutriëntenconcentraties en waterafvoeren opgeslagen in een database. Deze database is voorzien van functionaliteit die de invoer controleert op een groot aantal potentiële fouten. Tevens kan de database op basis van de opgeslagen gegevens afgeleide gegevens berekenen. In dit rapport wordt deze `slimme database' beschreven.

In vier onderzoeksgebieden is alle bestaande kennis van het oppervlaktewatersysteem en de waterkwaliteit verzameld. Het betreft: de Drentse Aa, een zandgebied met lage nutriëntenbelasting; de Schuitenbeek, een zandgebied met hoge nutriëntenbelasting; de Krimpenerwaard, een veenpolder; Quarles van Ufford, een bemalen rivierkleigebied. Vervolgens zijn waar nodig extra veldmetingen gedaan. Deze aanvullende metingen hebben kennishiaten binnen de gebieden opgevuld en zijn ingezet voor de bouw van een model dat de relaties tussen alle onderdelen in het oppervlaktewatersysteem betrouwbaar en gedetailleerd weergeeft. Dat model is gebouwd als afgeleide van een bestaand, landelijk model (STONE), dat in fases is verfijnd en uitgebreid op basis van steeds gedetailleerdere systeemkennis en gebiedsdata. Aanpassingen in het model zijn steeds getoetst aan meetgegevens uit het gebied, waarmee direct duidelijk werd of de aanpassing resulteerde in een beter werkend model.

In het kader van het project `Monitoring Stroomgebieden' wordt een instrument ontwikkeld dat tot doel heeft de bijdrage van de landbouw aan de belasting van het oppervlaktewater met stikstof en fosfor te kwanti ceren en de veranderingen daarin als gevolg van het mestbeleid. Hiervoor is gekozen voor een aanpak waarbij naast metingen gebruik wordt gemaakt van modelsystemen. In dit rapport wordt de modelprestatie van de ontwikkelde modelsystemen gekwanticeerd op basis van validatie. Daarbij wordt gekeken hoe goed de ontwikkelde modelsystemen in staat zijn om temporele patronen in en absolute waarden van debieten en stikstof- en fosforconcentraties te beschrijven en te voorspellen.

In het kader van het project `Monitoring Stroomgebieden' wordt een instrument ontwikkeld dat tot doel heeft de bijdrage van de landbouw aan de belasting van het oppervlaktewater met stikstof en fosfor te kwanti ceren en de veranderingen daarin als gevolg van het mestbeleid. Hiervoor is gekozen voor een aanpak waarbij naast metingen gebruik wordt gemaakt van modelsystemen. In dit rapport wordt de modelprestatie van de ontwikkelde modelsystemen gekwanti ceerd op basis van validatie. Daarbij wordt gekeken hoe goed de ontwikkelde modelsystemen in staat zijn om temporele patronen in en absolute waarden van debieten en stikstof- en fosforconcentraties te beschrijven en te voorspellen.

Deze rapportage “Onzekerheden in debietmetingen” vormt een onderdeel van het project ‘Monitoring Stroomgebieden’. Voor het kwantificeren van de landbouw in de belasting van het oppervlaktewater en de ontwikkeling van een monitoringsmethodiek is het noodzakelijk om een goed beeld te hebben van de waterkwaliteit, maar ook van de waterkwantiteit in een stroomgebied. Over onzekerheden in waterkwantiteitsmetingen is relatief veel bekend, echter de informatie over onzekerheden in debietmetingen is gering. Omdat inzicht in deze onzekerheden van belang is voor de hierboven beschreven doelen van het project Monitoring Stroomgebieden is onderzoek verricht naar de onzekerheden van debietmetingen en de consequenties van deze bevindingen voor het project ‘Monitoring stroomgebieden.

In het kader van het project `Monitoring Stroomgebieden' wordt een instrument ontwikkeld dat tot doel heeft de bijdrage van de landbouw aan de belasting van het oppervlaktewater met stikstof en fosfor te kwanti ceren en de veranderingen daarin als gevolg van het mestbeleid. Hiervoor is gekozen voor een aanpak waarbij naast metingen gebruik wordt gemaakt van modelsystemen. In dit rapport wordt de modelprestatie van de ontwikkelde modelsystemen gekwanti ceerd op basis van validatie. Daarbij wordt gekeken hoe goed de ontwikkelde modelsystemen in staat zijn om temporele patronen in en absolute waarden van debieten en stikstof- en fosforconcentraties te beschrijven en te voorspellen.

In het kader van het project `Monitoring Stroomgebieden' wordt een instrument ontwikkeld dat tot doel heeft de bijdrage van de landbouw aan de belasting van het oppervlaktewater met stikstof en fosfor te kwanti ceren en de veranderingen daarin als gevolg van het mestbeleid. Hiervoor is gekozen voor een aanpak waarbij naast metingen gebruik wordt gemaakt van modelsystemen. In dit rapport wordt de modelprestatie van de ontwikkelde modelsystemen gekwanti ceerd op basis van validatie. Daarbij wordt gekeken hoe goed de ontwikkelde modelsystemen in staat zijn om temporele patronen in en absolute waarden van debieten en stikstof- en fosforconcentraties te beschrijven en te voorspellen.