Search

De Nederlandse gezondheidszorg verandert ingrijpend. Zorggebruik en zorgkosten nemen de komende jaren verder toe. Daarnaast is er momenteel al sprake van structurele arbeidskrapte in de zorgsector en dit groeit in de toekomst verder, mede door de beperkte relatieve toename in mantelzorgers. Burgers willen ook steeds langer thuis blijven wonen en participeren in de samenleving. Als gevolg van deze uitdagingen zijn er in de zorgsector twee grote transities gaande om de samenleving toekomstbestending en vitaal te houden: Een verschuiving van ‘Ziekte en Zorg’ naar ‘Gezondheid en Gedrag’, waarbij zelfredzaamheid en de eigen regie van de burger over zijn gezondheid centraal staan (cliënt centraal). De extramuralisering van de zorg, waarbij de zorg en ondersteuning steeds meer verleend zal gaan worden bij burgers thuis en op andere locaties dan in de zorginstelling. Door bovenstaande transities moet Nederland andere manieren vinden om de zorg in de toekomst te organiseren en deze te bekostigen.

Onder de noemer Green Challenge Meeldauw startte vorig jaar een door het Productschap Tuinbouw en bedrijfsleven gefinancierd en door LTO Glaskracht Nederland begeleid masterplan, dat meer inzicht en oplossingen moet bieden bij het voorkomen en bestrijden van echte meeldauw. De aanvankelijke focus op siergewassen is inmiddels verbreed met vruchtgroenten. Onderzoekster Jantineke Hofland-Zijlstra van Wageningen UR Glastuinbouw doet verslag van de voorlopige resultaten.

De belangstelling van telers voor biostimulanten neemt gestaag toe. Deze producten bevorderen de groei, productiviteit en weerbaarheid van gewassen. In een gezamenlijk project met de praktijk doet Wageningen UR Glastuinbouw onderzoek naar de invloed van biostimulanten op het afweermechanisme van tomatenplanten. Het einddoel is een framewerk waarmee telers hun gewas effectief en op voorspelbare wijze weerbaarder kunnen maken.

Research in the VenLowKas trial greenhouse in Bleiswijk, the Netherlands, has been geared up for growing in a (very) high humidity. The climate control is set to a moisture deficit of 1 gram water per m3 air. Botrytis has not been a problem and production is clearly ahead of the previous year. “The heating was hardly on during the last five months. We anticipate the total energy consumption being the equivalent of around 10 m3 natural gas per m2, including the electricity consumption for the air circulation,” says Feije de Zwart, of Wageningen UR Greenhouse Horticulture.

Tot voor kort was hergebruik van gietwater in de teelt van potorchideeën niet aan de orde. Bedrijfshygiëne en de vrees voor teruglopende waterkwaliteit hield verduurzaming van de teelt op dit punt lang tegen. Strengere emissienormen dwingen ook deze gewasgroep om te investeren in waterontsmetting en hergebruik. Dankzij kennisopbouw door een praktijknetwerk en concreet onderzoek koerst de sector naar verduurzaming. Het ‘laaghangende fruit’ is eenvoudig te plukken, maar er moet nog veel gebeuren om aan de normen voor 2015 en 2016 te kunnen voldoen.

IJzer is onder normale wortelcondities vaak moeilijk opneembaar voor planten. Dat geldt ook en misschien wel juist voor substraatteelten. IJzerchelaten – organische moleculen die ijzerionen adsorberen en afstaan aan of in plantenwortels – bieden uitkomst. Bij de keuze van het juiste chelaat dient men niet alleen oog te hebben voor de pH van de voedingsoplossing of in de mat. Zij kunnen ook verbindingen aangaan met andere spoorelementen, waardoor drainwateranalyse soms een vertekend beeld geeft van wat er werkelijk beschikbaar is.

De overheid gaat glastuinbouwbedrijven verplichten om hun lozingswater te zuiveren. Met ingang van 2018 moet volgens de beleidsnota van het Ministerie van Economische Zaken 75% van de verontreinigingen – in het bijzonder gewasbeschermingsmiddelen – worden weggezuiverd om het aantal normoverschrijdingen met 50% te laten dalen. In 2023 komt de norm waarschijnlijk op 95% te liggen. Om in beeld te krijgen hoe de bedrijven dit voor elkaar moeten krijgen, nemen onderzoekers verschillende zuiveringstechnieken onder de loep.

Dat een diffuus kasdek – met of zonder antireflectiecoating – meerwaarde biedt ten opzichte van traditioneel basisglas weten telers inmiddels. Het is echter niet eenvoudig om tot een juiste glaskeuze te komen. Onderzoekster Silke Hemming zet de relevante aspecten op een rij. Een onderschatte factor is het doormeten van glasmonsters op basis van goede steekproeven bij grootschalige nieuwbouwprojecten.

Omnivore roofwantsen voeden zich zowel met prooien (plagen) als plantmateriaal. Hierdoor zijn zij in principe inzetbaar wanneer er nog géén plagen aanwezig zijn in het gewas. Wageningen UR Glastuinbouw onderzocht welke omnivore roofwantsen perspectief bieden tegen wittevlieg in de gerberateelt. De bestrijdingsresultaten waren bemoedigend, maar in een aantal gevallen veroorzaakten de alleseters ook zuigschade aan de bloemen. Vervolgonderzoek moet meer duidelijkheid verschaffen over hun waarde voor de praktijk.

Sinds enige jaren vindt er op kleine schaal onderzoek plaats naar manieren om gewasresten, doordraai en/of tuinbouwproducten van mindere kwaliteit toch tot waarde te kunnen brengen. Planten bevatten immers tal van hoogwaardige grondstoffen die nog nauwelijks worden ontgonnen en interessant kunnen zijn voor de industrie, de farmacie of de land- en tuinbouw zelf. Op initiatief van bloemenveiling Flora Holland neemt een consortium van onderzoeks- en kenniscentra nu op een breed spectrum siergewassen onder de loep.

Als vooraanstaand in- en exporteur van plantaardig uitgangsmateriaal en eindproducten heeft Nederland ook de taak om ongewenste organismen die met de handelswaar kunnen meereizen buiten of juist binnen de deur te houden. Wageningen UR ontwikkelt samen met partners in binnen- en buitenland nieuwe diagnose- en screeningsmethoden waarmee inspectie- en keuringsdiensten hun taken beter en efficiënter kunnen vervullen. DNA-analyse op de plaats van inspectie speelt daarin een belangrijke rol.

Enkele jaren geleden zette Wageningen UR in op een integrale benadering van plantgezondheid. Onder de noemer ‘Het Nieuwe Doen in Plantgezondheid’ wordt die lijn doorgetrokken. Programmamanager plantgezondheid Helma Verberkt en onderzoeksmanagers Rob Meijer en Willem Jan de Kogel belichten de achtergronden, kansen en knelpunten.

In een meerjarig, door het PT, TKI en telers gefinancierd project onderzocht Wageningen UR Glastuinbouw hoe de chrysantenteelt minder afhankelijk kan worden van chemische middelen in de strijd tegen grondgebonden ziekten en plagen, zoals Pythium. Vorig jaar beoordeelde de instelling een reeks van alternatieve middelen. Dat traject is nu aangevuld met een model en een snelle, indicatieve testmethode voor de bodemweerbaarheid tegen deze ziekte. Het plaatje is nog niet compleet, maar de voorlopige uitkomsten geven hoop, erkennen telers en DLV.

Het onderzoek in de VenLowKas in Bleiswijk staat dit jaar in het teken van het telen bij (zeer) hoge luchtvochtigheid. De klimaatregeling is ingesteld op een vochtdeficit van 1 gram water per m3 lucht. Er zijn geen problemen geweest met Botrytis en de productie ligt duidelijk voor op vorig jaar. “De laatste vier maanden is er nauwelijks gestookt. Wij denken dat het totale energieverbruik zal uitkomen rond de 10 m3 aardgas equivalenten per m2, inclusief de elektriciteitscomponent voor luchtcirculatie”, zegt Feije de Zwart van Wageningen UR Glastuinbouw.

Nu het Productschap Tuinbouw is weggesaneerd, is het ook gedaan met de collectieve financiering van onderzoek. Volgens Sjaak Bakker, business unit manager van Wageningen UR Glastuinbouw, dient de sector haar eigen bijdrage aan strategisch toegepast onderzoek snel op de rit te krijgen. Lukt dat niet, dan zullen ook de subsidiestromen vanuit Den Haag en Brussel opdrogen. Dat kan onherstelbare schade aanrichten. Vooralsnog blijft hij optimistisch.

Een internationaal consortium ontwikkelt een modulair robotsysteem dat in enkele gewassen specifieke handelingen moet kunnen verrichten, zoals oogsten (paprika, appels, druiven) en precisiespuiten. De Nederlandse betrokkenen concentreren zich op het oogsten van paprika’s. Teler Robert Vollebregt maakt samen met projectcoördinator Jan Bontsema en technisch onderzoeker Jochen Hemming van Wageningen UR een tussenbalans op.

Intensief recirculeren spaart water en meststoffen, maar soms is spuien noodzakelijk. Een oplopend natriumcijfer is een belangrijke aanleiding om recirculatie- en spoelwater te lozen. Blijkens onderzoek bevat het uitgangswater vaak veel natrium. Meestal meer dan er via meststoffen het bedrijf binnenkomt. Wim Voogt van Wageningen UR Glastuinbouw is gespecialiseerd in meststoffen en zet de situatie uiteen.

De belangstelling voor gezonde en lekkere voeding groeit. Dat maakt het interessant om meer inzicht te krijgen in de smaakvoorkeuren van specifieke doelgroepen. Het Smaakteam van Wageningen UR Gastuinbouw en de afdeling Consument en Ketenonderzoek van het LEI brengen deze de komende jaren in kaart. Het project ‘Smakelijke vermarkting van gezonde groenten en fruit’ moet de opmaat worden voor consumentgerichte productontwikkeling en effectievere marketing.

In de zoektocht naar een homogener kasklimaat is Van den Berg Roses uit Delfgauw in september gestart met een eenjarige proef, die de effecten van verticale luchtcirculatie in kaart moet brengen. Het streven is om via een geoptimaliseerd kasklimaat een uniformer gewas, productieverhoging en een langduriger vaasleven te realiseren, indien mogelijk bij een lager aardgasverbruik. De hele rozensector kan van de uitkomsten profiteren.

Op termijn mogen tuinbouwbedrijven geen meststoffen en gewasbeschermingsmiddelen meer uitstoten en dienen teeltsystemen volledig gesloten te zijn. Een aantal bedrijven boekt al goede vooruitgang. Met voldoende wateropslag- en ontsmettingscapaciteit, zorgvuldig werken en een beetje durf is het milieu gediend en wordt flink bespaard op bemestingskosten.

Met nieuwe systemen voor luchtbehandeling kan Het Nieuwe Telen nog beter renderen. Dat is de uitkomst van praktijkonderzoek aan enkele recent geïntroduceerde systemen. Met deze systemen is op efficiënte wijze een homogener kasklimaat te realiseren. Dit beperkt de risico’s van een iets hogere luchtvochtigheid en brengt hogere isolatiewaarden van het kasdek binnen bereik. Het sleutelwoord is: precisie.

In gesloten en semigesloten kassen is het mogelijk om hogere productieniveaus te realiseren en tegelijkertijd energie te besparen. Uit recent onderzoek van Wageningen UR Glastuinbouw blijkt dat ook de kwaliteit van tomaten baat heeft bij geconditioneerde teeltomstandigheden. De vruchten worden iets grover en steviger en behouden hun stevigheid langer. Dit resulteert in een iets langer uitstalleven. Bij koeling van onderaf is het effect het grootste.

Vochtregulering met aangezogen en verwarmde buitenlucht maakt opgang in de tulpenbroeierij op water. Wagemaker Flowers in Hoogkarspel deed er als eerste ervaring mee op. Bolbloementeler Jeffrey Wagemaker en klimaatspecialist Jouke Campen van Wageningen UR Glastuinbouw doen verslag van de ervaringen.

Een groeiend aantal substraattelers gebruikt middelen die het wortelmilieu zouden vitaliseren en gewassen weerbaarder maken. Hoewel zij er baat bij zeggen te hebben, is niet altijd duidelijk wat deze middelen precies doen en hoe men de teelt er gericht mee kan sturen. Het vierjarige project ‘Weerbaar substraat’ moet daar verandering in brengen.

Het aanbod van diffuse kasdekmaterialen en coatings werd in het recente verleden steeds breder, maar wordt geleidelijk opgeschoond. Dat maakt het op termijn mogelijk om een beperkt aantal soorten in grotere hoeveelheden, dus goedkoper te produceren. De meerwaarde van diffuus licht is afdoende bewezen, maar onderzoek naar de precieze effecten van glasstructuren en coatings op specifieke gewassen blijft wenselijk. Waar staan we nu, wat kunnen we ermee en waar spitst het onderzoek zich de komende jaren op toe?

Recent onderzoek naar mogelijkheden om de verspreiding van tomatenbronsvlekkenvirus in kassen met paprika te beperken, heeft nieuwe inzichten opgeleverd. Besmette planten blijken zeer aantrekkelijk te zijn voor trips, veruit de belangrijkste verspreider van het virus. Het is daarom zaak om besmette planten zo snel mogelijk te ruimen en de tripspopulatie onder de duim te houden

Nederlandse kassen werden de afgelopen decennia gestaag hoger: gemiddeld één meter per tien jaar. Nu een goothoogte van 6 of 7 m voor nieuwe kassen eerder regel dan uitzondering is, lijkt het optimum te zijn bereikt. Nog hogere kassen hebben weliswaar een iets stabieler klimaat, maar het relatieve voordeel daarvan wordt steeds kleiner. Bovendien vergen extreem hoge kassen een zwaardere constructie en meer materiaal, verbruiken ze meer energie en stuiten ze op groeiend maatschappelijk verzet.

Glas- en coatingproducenten hebben in de afgelopen paar jaar veel werk gemaakt van de ontwikkeling van diffuse kasdekmaterialen en dito schermen voor de glastuinbouw. Het aanbod is hierdoor sterk verbreed. Silke Hemming van Wageningen UR Glastuinbouw houdt de nieuwe materialen tegen het licht en maakt een tussenbalans op. Telers met specifieke lichtwensen krijgen echt iets te kiezen.

Phalaenopsiskwekerij Opti-flor in Monster breidt uit. De 6.000 m2 grote warme afdeling van de nieuwe kas krijgt dubbel glas, dat tevens diffuus is. Volgens Peter Zwinkels van Technokas rendeert dit kasdek op termijn beter dan een dek met kanaalplaten van polycarbonaat of acrylaat. Het vervuilt minder snel en het is niet brandgevaarlijk, wat bij acrylaat wel het geval is.

Het project Glastuinbouw Waterproof zet in op een gesloten waterkringloop op substraatbedrijven. Onderzoek moet daarvoor nieuwe mogelijkheden creëren en doorontwikkelen. De drie sporen waarlangs dat gestalte krijgt zijn het opheffen van groeiremmingen als aanleiding voor spuien, intensiever hergebruik van drainwater door optimalisatie van de bemesting en tenslotte het zuiveren van lozingswater. Intensiever hergebruik van drainwater kan bedrijven duizenden euro’s per jaar besparen.

Een jaar lang zijn er op het GreenQ Improvement Centre in Bleiswijk tomaten geteeld onder belichting volgens de principes van Het Nieuwe Telen. Het besparingsdoel – 30% minder gasverbruik bij gelijke productie – is bijna gehaald, ondanks het feit dat de grenzen van een verantwoorde teelt soms werden overschreden. “Juist daar hebben we veel van geleerd”, vertelt onderzoeker Tom Dueck van Wageningen UR Glastuinbouw.

Het Nieuwe Telen staat volop in de belangstelling. Met deze teeltwijze, gebaseerd op ontvochtiging van kaslucht met aangezogen en voorverwarmde buitenlucht in combinatie met intensief schermen, kan tot 30% energie worden bespaard zonder concessies te doen aan opbrengst en kwaliteit. Bij Wageningen UR Glastuinbouw en het Improvement Centre in Bleiswijk zijn diverse schermstrategieën gebruikt in diverse proeven met uiteenlopende gewassen. Wat zijn de ervaringen tot op heden?

Binnen het programma Duurzame Logistiek van Connekt valt het programma Lean en Green. Doel is om 250 partijen te werven die bereid zijn om hun activiteiten duurzamer uit te voeren. Dit gebeurt op basis van strenge criteria. Opvallend is dat bij de eerste 115 koplopers duurzaamheid hand in hand gaat met bedrijfseconomische besparingen.

Wageningse onderzoekers ontwikkelden in 2005 een methode om op basis van diverse klimaatgegevens online het ventilatievoud van een kas te schatten. Deze is nu uitgebreid voor situaties waarin wordt geschermd. Met deze methode is het mogelijk om slimmer en nauwkeuriger te ventileren en energie te besparen, stelt matricariateler Jaap van den Beukel uit Venlo vast. Hij was actief betrokken bij de ontwikkeling en beproeving.

In vier afdelingen met verschillende groeilichtsystemen proberen onderzoekers, bijgestaan door telers, optimale teeltresultaten te behalen. Het tomatengewas onder SON-Tlicht kwam sneller op gang en ligt voor in productie, maar de onderste bladeren zijn dunner en verouderen sneller. Daardoor hebben deze planten per saldo een iets lagere fotosynthesecapaciteit dan onder LED-licht. De gewassen onder LED’s zijn relatief laag belast, wat de productieachterstand mede verklaart. Het lijkt verantwoord om onder LED-licht eerder een hogere stengeldichtheid aan te houden.

Na pilots in komkommer en tomaat in 2009 is het praktijkonderzoek naar Het Nieuwe Telen dit jaar aanzienlijk verbreed. Het Productschap en het ministerie van LNV zetten nu via het programma Kas als Energiebron extra middelen in om de opgedane kennis over te dragen aan de praktijk.

Anders dan NOx kan etheen in paprika al bij zeer lage concentraties ernstige schade en productiederving veroorzaken. Onderzoekers achten het daarom niet verantwoord om fors hogere CO2-concentraties na te streven dan 800 ppm bij gebruik van gereinigde rookgassen. Voorts raden zij aan etheenconcentraties in de kas te meten (bij voorkeur op lage hoogte) en niet te doseren vlak na het in- of terugschakelen van WKK of ketel. Op die momenten vindt er geen optimale verbranding plaats en ontstaat er extra verontreiniging

Diffuus licht bevordert de ontwikkeling en productiviteit van gewassen. Onderzoek en praktijk wijzen uit dat diffuus glas een forse meerproductie mogelijk maakt. Het rendement hangt af van de gewasbehoefte enerzijds en de technische prestaties van het diffuse glas anderzijds. Een sterke lichtverstrooiing gaat vaak gepaard met een lage lichtdoorlatendheid. Kritisch rondkijken en zoeken naar de juiste balans is dus het parool.

De pijlers van Het Nieuwe Telen zijn ontvochtiging van kaslucht met verwarmde buitenlucht in combinatie met intensief schermen. Onderzoek toont aan dat deze manier van telen veel energie kan besparen in vruchtgroenteteelten. In tomaat en komkommer is de potentiële besparing groter dan in paprika. De productieniveaus zijn minstens gelijkwaardig aan die van conventionele teelten.

Met verbeterde spuittechnieken zijn tegenvallende gewasbeschermingsresultaten in potplanten deels te verhelpen. Dat kan door de bestaande technologie toe te passen in een spuitconfiguratie die goed aansluit op het gebruikte teeltsysteem. In praktijkproeven gaven systemen voor bespuiting van bovenaf met luchtondersteuning, hoge druk of (verticale) spuitlansen een 10 tot 15% betere gewasdekking.

De mineermot Tuta absoluta bedreigt de tomatenteelt en moet met meerdere wapens worden bestreden. In Spanje verloopt de biologische bestrijding door de sluipwesp Trichogramma achaeae en de roofwants Nesidiocoris tenuis zeer succesvol. Voor laatstgenoemde is Macrolophus in Nederland een goede vervanger. Het onderzoek richt zich op selectieve insecticiden, op middelen met een repellent werking en op betere natuurlijke vijanden

Effectieve gewasbescherming moet zijn gebaseerd op een combinatie van hygiëne, doelgericht monitoren en ingrijpen, correctie met natuurlijke middelen en het streven naar een natuurlijk evenwicht. Weerbaarheid en flexibiliteit vormen hierin sleutelbegrippen. Intensivering van resistentieveredeling en onderzoek naar antagonistische micro-organismen en het wortelmilieu moet het ardenaal versterken en de sector minder afhankelijk maken van chemische middelen. Deze zijn steeds minder terreindekkend en worden door frequent en te eenzijdig gebruik gevoeliger voor resistentieopbouw

Groeilicht met SON-T lampen boven en LED’s tussen het gewas lijkt voor de tomatenteelt de meest kansrijke optie voor de korte en middellange termijn. De optimale verhouding tussen boven- en tussenbelichting kan per ras variëren. Nader onderzoek naar alternatieve rijensystemen, lamphoogte en stralingshoeken kan het rendement van tussenbelichting verbeteren; het potentieel wordt nog niet volledig benut. Deze optimalisatieslag zal positief uitwerken op productie, vruchtkwaliteit en energie-effi ciëntie.

TNO en Wageningen UR hebben hun verschillende methodieken voor de bepaling van U-waarden geëvalueerd en vervangen door één nieuwe methode. Dit biedt zowel producenten als gebruikers meer duidelijkheid. Onderzoek naar hoogisolerende schermconfiguraties heeft uitgewezen dat een extra schermlaag meer bespaart dan het vervangen van bestaande schermen door doeken of folies met lagere U-waarden. Met een hoogtransparant scherm en actieve ontvochtiging met aangezogen buitenlucht, is overdag veel winst te boeken.

Een robuuste, veerkrachtige gewasbescherming vergt een nadrukkelijker keuze voor minder kwetsbare gewassen, rassen en teeltsystemen. Daarnaast moet de beheersing van ziekten en plagen, zowel bovengronds als in bodem en in substraat, meer dan nu gebaseerd zijn op ecologische, zelfregulerende of stuurbare principes. Telers, toeleveringsbedrijven, adviseurs, overheden en onderzoek kunnen van deze uitdagingen samen een nieuwe realiteit maken

Er zijn tal van opties beschikbaar voor het telen van gewassen onder meer of minder geconditioneerde omstandigheden. Onderzoek wijst uit dat sommige concepten goed kunnen concurreren met een WKK. Naarmate de sparkspread daalt, worden meer concepten rendabel. Bij het selecteren van een alternatief teeltconcept is het verstandig om naast de verwachte jaarkosten ook eventuele baten in termen van productieverhoging, kwaliteitsverbetering en lagere ziektedruk mee te wegen

Na twee seizoenen waarin LED-belichting in diverse teelten is beproefd, hebben onderzoek, praktijk en leveranciers de balans opgemaakt. De resultaten zijn bemoedigend, maar er valt nog veel te leren. Verbeteringspotentieel is er volop. In overleg met het Productschap Tuinbouw en LNV zijn nieuwe onderzoeksprojecten geformuleerd. Diverse betrokkenen blikken terug en vooruit