Search

Jaarverslag

De overheid stelt steeds nieuwe beperkingen aan middelen en meststoffen. Volgens de nieuwe Lector Duurzaam Bodembeheer Gera van Os gaan de ontwikkelingen daarom gedwongen van chemisch naar evenwichtiger. Moderne technieken en analysemethodes kunnen daarbij van dienst zijn. „Teelt moet optimaal in duurzaamheid.”

Onderzoeker Gera van Os begon dit jaar als lector Duurzaam Bodembeheer aan CAH Vilentum in Dronten. "Extra aandacht voor de bodem is een mooie kans." Dit artikel geeft een interview weer met deze onderzoeker.

Dit artikel omvat de jaarverslagen van de volgende KNPV-werkgroepen over 2014: Bodempathogenen en bodemmicrobiologie; Fusarium; Oömyceten; Nematoden; Onkruidbeheersing; Middelenresistentie; Fytobacteriologie; Gewasbescherming en Maatschappelijk Debat; Jongeren; Fytobacteriologie; Graanziekten.

Een voldoende hoog organisch stofgehalte in de bodem is nodig voor een goede bodem- en waterkwaliteit en een optimale teelt. Dit rapport beschrijft de resultaten van een tweejarige veldproef op duinzandgrond naar de effecten van fosfaat-arme alternatieven voor huidige organische meststoffen, waarmee telers het bodem organische stofgehalte op peil kunnen houden. In de bollenteelt op duinzandgrond worden stalmest, GFT-compost en groenbemesters toegepast voor het organisch stof management. Dit is een lastige opgave binnen de aangescherpte gebruiksnormen in de mest- en mineralen wetgeving. De aanvoernorm voor fosfaat is de eerste waar telers tegenaan lopen. Op basis van een inventarisatie, uitgevoerd door CLM en PPO (Van Os et al., 2012), heeft het MilieuPlatform een drietal materialen geselecteerd met een gunstiger organische stof/fosfaat verhouding dan die van stalmest en GFT-compost: cacaodoppen, kokosvezels en Biochar. De resultaten uit het onderzoek geven een indicatie van de mate van geschiktheid van deze materialen voor toepassing in de bollenteelt. De beoordeling van de organische materialen heeft plaatsgevonden op basis van de volgende criteria: goede verwerkbaarheid, effecten op vochtvasthoudend vermogen van de grond, de beschikbaarheid van nutriënten N en P, de bolopbrengst, het organische stof gehalte in de bodem en op de bodemweerbaarheid. In de veldproef zijn twee doseringen toegediend van cacaodoppen, kokosvezels en biochar en vergeleken met GFT-compost. Alle materialen waren goed verwerkbaar, maar elk had z’n eigen voor- en nadelen bij de overige criteria. Toediening heeft geleid tot: • Significante verhoging van het organisch stof gehalte in de bodem bij de hoge dosering van cacaodoppen en biochar • Verhoging van het vochtvasthoudend vermogen bij alle organische materialen • Verhoging van de bolopbrengst alleen bij compost en de hoge dosering kokosvezels • Kans op stikstofimmobilisatie bij de hoge dosering van kokosvezels en biochar; hiermee moet rekening worden gehouden bij de bemesting. • Verhoging van NPK-gehaltes in de bol bij hoge dosering van cacaodoppen • Verhoging van de bodemweerbaarheid tegen Pythium, Rhizoctonia solani (bolaantasting) en Meloïdogyne hapla (noordelijk wortelknobbelaaltje) via biologische èn fysisch-chemische mechanismen. Op basis van de gemeten waarden kan het volgende worden afgeleid: • De afbraaksnelheid van de materialen neemt toe in de volgorde: biochar (meest persistent), cacaodoppen, compost, kokosvezels (relatief makkelijk afbreekbaar) • De potentiële verhoging van het bodem organisch stof gehalte bij de maximaal toegestane dosering (op basis van fosfaat-aanvoernorm) neemt toe in de volgorde: cacaodoppen (minste verhoging), Biochar/compost, kokosvezels (grootste verhoging) • Met kokosvezels kan (in theorie) het organisch stof gehalte in de bodem het meest efficiënt worden verhoogd binnen de aanvoernorm, vanwege het extreem lage fosfaatgehalte. Bij gelijke hoeveelheid organische stof is de kostprijs van de geteste materialen (gebaseerd op de huidige leveringshoeveelheden) in alle gevallen aanzienlijk hoger dan die van GFT-compost. Volledige vervanging van compost en stalmest door een van de alternatieve producten lijkt, vanwege de diverse nadelen, niet reëel. Een optimale toediening van organische materialen zal daarom in de praktijk neerkomen op een slimme combinatie van verschillende producten, die gezamenlijk alle gewenste functies van organische stof in de bodem vervullen. Organische stof management is een proces van de lange adem, waarbij de samenstelling van (het mengsel van) de organische producten is belangrijk is. Bij regelmatige toediening van grote hoeveelheden zijn de effecten onbekend. Hiervoor is langjarig onderzoek nodig.

Het onderzoeksthema Methodieken Kennisoverdracht (BO 28) levert bouwstenen aan voor het verbeteren van kennisvalorisatie, tot waarde brengen van kennis, middels integrale kennisketens en een effectieve en efficiënte inzet van kennismiddelen door en voor kennispartners en ondernemers in Greenportregio’s. Dit met als doel dat de keten van kennis naar kunde, naar kassa structureel wordt. Het onderliggende project is mogelijk gemaakt door financiering vanuit het ministerie van Economische Zaken en aansturing vanuit de topsector Tuinbouw en Uitgangsmaterialen (T&U).

De notitie ‘Kennis- en innovatiesystemen in de Greenportregio’s: monitor IDC Duin- en Bollenstreek 2014’ is een publicatie van onderzoeksthema Methodieken Kennisoverdracht (MK). Het betreft een aanvulling van de stand van zaken (2014) op de paragraaf greenportregio Duin- en Bollenstreek (pp. 40-43) in de gelijknamige tweede tussenrapportage resultaten monitorstudie 2013 (http://edepot.wur.nl/297588).

Deze notitie beschrijft de tussentijdse stand van zaken van een monitorings en evaluatietraject 2012–2015 in het kader van het onderzoeksthema Methodieken Kennisoverdracht. De ontwikkelingen en de verankering van samenwerking in regionale kennis en innovatiesystemen wordt bestudeerd in zeven Greenportregio’s: Westland Oostland (Innovatie en Demonstratie Centra), Duin en Bollenstreek (IDC Bollen en Vaste planten), Noord Holland Noord (Agrivizier), Greenport Gelderland (voorheen Betuwse Bloem), Boskoop (Kennis en Innovatie Impuls), Aalsmeer (Innovatiemotor) en Venlo (GreenBrains). De studie richt zich specifiek op: Het monitoren en evalueren van het samenwerkingsproces om de regio’s zowel intern als regio overstijgend een spiegel met geleerde lessen voor te houden en ‘best practices’ te documenteren. En het leveren van kennis op maat op basis van specifieke vragen van de betreffende Greenportregio’s.

Het management van een tomatenbedrijf moet snel besluiten welke maatregelen ze gaat treffen om een gevaarlijke bacteriebesmetting op hun tomaten op te sporen, te bestrijden en om nieuwe besmettingen te voorkomen. Doen ze dit niet, dan kan het bedrijf failliet gaan. Deze opdracht kregen docenten en bestuurders van agrarische MBO-scholen voorgelegd in een game die onderdeel wordt van een nieuwe lesmodule. Tijdens een workshop op 24 januari 2014 werd proefgedraaid met de game.

De notitie betreft een aanvulling van de stand van zaken (2014) op de paragraaf greenportregio Aalsmeer in de gelijknamige tweede tussenrapportage resultaten monitorstudie 2013 Het thema MK levert bouwstenen aan voor het verbeteren van kennisvalorisatie, het tot waarde brengen van kennis, middels integrale kennisketens en een effectieve en efficiënte inzet van kennismiddelen door en voor kennispartners en ondernemers in Greenportregio’s. Dit met als doel dat de keten van kennis naar kunde, naar kassa structureel wordt.

Dit artikel omvat de jaarverslagen van de volgende KNPV-werkgroepen over 2013: Bodempathogenen en bodemmicrobiologie; Fusarium; Oömyceten; Onkruidkunde; Botrytis; Nematoden; Fytobacteriologie; Gewasbescherming en Maatschappelijk Debat; Jongeren.

In opdracht van het Innovatie) en Demonstratie Centrum (IDC) Bollen en Vaste Planten is onderzocht hoe de samenwerking tussen onderwijs het IDC het beste vorm gegeven kan worden. Hiertoe is bij onderwijsinstellingen geïnventariseerd welke behoefte en randvoorwaarden er zijn en voor welke samenwerkingsvorm het meeste draagvlak is. Dit is gebeurd op basis van gesprekken met vijf groene) en grijze onderwijsinstellingen in de Duin) en Bollenstreek. Alle bezochte scholen hebben aangegeven dat zij grote meerwaarde zien in de samenwerking met het IDC Bollen en Vaste planten rond innovatievraagstukken uit de praktijk. De belangrijkste drijfveren van de scholen hiervoor zijn het prikkelen van het ‘nieuwsgierigheidsgen’ bij studenten, het opdoen van onderzoeksvaardigheden, interdisciplinaire samenwerking en cross)overs tussen groen)grijs en grijs)groen. Omdat deze aspecten onvoldoende aan de orde zijn in de traditionele stagewerkplaatsen, hebben de scholen behoefte om meer samenwerking te zoeken met andere partijen in de regio.

In veldproeven is aangetoond dat verhoging van het organisch stofgehalte leidt tot verbetering van de bodemweerbaarheid tegen Pythium, M. hapla en P. penetrans. Op basis van de onderzoeksresultaten hebben tien bollentelers uit Noord-Holland de vraag opgeworpen hoe ze binnen de wettelijk gestelde kaders voldoende organisch materiaal kunnen aanvoeren om de bodemweerbaarheid te verbeteren.

Kort jaarverslag over 2012.

In de Greenportregio Aalsmeer spelen ‘erfbetreders’ een belangrijke rol in de ondersteuning van ondernemers bij hun (dagelijkse) vraagstukken in relatie tot de bedrijfsvoering. De erfbetreders zijn partijen/personen die met enige regelmaat bij ondernemers op de bedrijven komen, zoals adviseurs, intermediairs en toeleveranciers. In het kader van de Innovatiemotor Greenport Aalsmeer is in dit project onderzocht welke rol erfbetreders kunnen spelen in regionale innovatietrajecten, als intermediair tussen ondernemers en kennispartners. Zijn zij in staat om een brede groep ondernemers te bereiken, innovatievragen op te halen en deze door te vertalen naar kennisprojecten? Om deze vragen te beantwoorden zijn erfbetreders van vijf verschillende organisaties geïnterviewd: een adviesdienst, twee toeleveranciers, een brancheorganisatie en een financiële instelling. Dit project is mogelijk gemaakt door financiering vanuit de topsector tuinbouw en uitgangsmate" rialen (T&U). De middelen zijn ingezet als cofinanciering van het project Innovatiemotor Greenport Aalsmeer dat mede gefinancierd wordt vanuit het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling (EFRO).

Wie pakweg tien jaar geleden in de bloembollensector begon over bodemweerbaarheid werd een beetje meewarig aangekeken. Nu is dat anders. Belangrijk, meer aan doen, dat zijn de opvattingen die een groeiende groep telers heeft. Om die reden wijdt BloembollenVisie een serie aan bodemweerbaarheid, bodemvruchtbaarheid en bodemleven. In de vierde aflevering is het woord aan drie onderzoekers van PRI en PPO van Wageningen UR die zich met deze drie onderwerpen bezighouden.

In een zaal in het proefbedrijf van Wageningen UR in Lelystad zitten op een woensdag twintig tuinbouwers in opleiding, een paar docenten en een coördinator. Een jonge ondernemer staat bij de powerpoint en vertelt hoe hij het doet. Vandaag gaat het over energie.

In 2010 is het project Goed door Grond van start gegaan, een initiatief van 10 bollentelers in Noord-Holland. In dit project zetten de betrokken bloembollenbedrijven een passend bodemmanagementsysteem op dat gedurende 3 jaar op een deel van het perceel wordt toegepast. Centrale vraagstelling is: Leidt een dubbele dosering compost en de teelt van groenbemesters tot verhoging van de biodiversiteit en bodemweerbaarheid? De nadruk ligt hierbij op drie bodemgerelateerde ziekten: Rhizoctonia solani, Pythium en wortellesieaaltjes (Pratylenchus penetrans).

Met het intreden van het Vierde Actieprogramma Nitraatrichtlijn op 1 januari 2010 zijn de fosfaatgebruiksnormen verder aangescherpt. Om de kwaliteit van bloembollenpercelen op duinzandgrond voor de langere termijn te waarborgen is het van belang om te beschikken over alternatieve materialen die veel effectieve organische stof leveren en weinig fosfaat bevatten. Voorwaarde hierbij is dat andere belangrijke functies die organische stof heeft in de bodem, waaronder bodemweerbaarheid, behouden blijven.

In het gebied Holland Rijnland en dan met name in de Greenport Duin- en Bollenstreek is er een tekort aan bekwaam en beschikbaar personeel voor de groene sector op niveau 3 en 4. De Provincie Zuid Holland, regio Holland Rijnland wil graag een stimulerende rol spelen in het opheffen van dit tekort. Om die reden heeft men een subsidie toegekend aan het project “Holland Rijnland werkt lerend”. De verstrekte subsidie is bedoeld om bestaande initiatieven verder te brengen.

De KNPV-najaarsbijeenkomst op 8 december, had dit jaar als onderwerp ‘De Bodem’. Het programma is samengesteld in samenwerking met de Werkgroep Bodempathogenen en bodemmicrobiologie. De dag was tevens ook de najaarbijeenkomst van deze KNPV-werkgroep. Een recordaantal van 125 deelnemers, enthousiast publiek, gezelligheid, netwerken, een afwisselend programma, en inspirerende sprekers, maakten de dag tot een overdonderend succes.

Met de afnemende beschikbaarheid van chemische gewasbeschermingsmiddelen, is de land- en tuinbouw steeds meer aangewezen op de natuurlijke, ziekteonderdrukkende eigenschappen van de bodem. In een ziektewerende grond zal, ondanks de aanwezigheid van een ziekteverwekker, geen of weinig schade optreden in een vatbaar gewas. Het microbiële bodemleven is hierbij een belangerijke factor. Een rijk en divers bodemleven kan goede concurrenten of antagonisten tegen ziekteverwekkers bevatten. De samenstelling van het bodemleven is afhankelijk van de fysische en chemische eigenschappen van de bodem. Toevoeging van organische stof kan de fysische- en chemische variatie in de grond verhogen en daarmee ook de bodembiodiversiteit. Maar, zorgt meer organische stof ook altijd voor een hogere bodemweerbaarheid? Dit is onderzocht in het project TopSoil + (2005-2009)

Voor de meeste mbo-leerlingen bollenteelt van het Clusius College was de workshop op 16 maart bij Praktijkonderzoek Plant & Omgeving (PPO) in Lisse een eerste kennismaking van het onderzoek, maar niet voor tweedejaars leerling Gert Aardenburg. Hij was er kort van te voren eerder geweest met zijn begeleider van het stagebedrijf tijdens een middag over galmijten. “Het is heel interessant. De onderzoekers kunnen je het verhaal vertellen achter de problemen waar telers mee te maken hebben.”

Verslagen van de KNPV-werkgroepen: Bodempathogenen en bodemmicrobiologie, Phytophthora en Pythium, Onkruidkunde, Botrytis, Nematoden, Graanziekten, en Fytobacteriologie.

Een goede bodemstructuur die onderdak biedt aan microbieel bodemleven dat vervolgens voldoende voedsel heeft, maakt de grond weerbaar. Daar begint het voorkomen van valse meeldauw bij zonnebloemen. Gecoat zaad biedt bescherming en tijdens de teelt wordt deze keuze in chemische bespuitingen iets groter.

Studenten die nu worden opgeleid voor een functie in de agrarische sector of agrarisch ondernemer krijgen met precisielandbouw te maken. Het is de taak van het agrarisch onderwijs hen hierop voor te bereiden. Een groep medewerkers van het praktijkonderzoek van Wageningen UR-PPO-agv heeft samen met vier leerkrachten techniek van agrarische HBO, MBO en praktijkcentra modules voor theorie- en praktijklessen ontwikkeld. In deze publicatie zijn deze modules samengebracht.

Tien Noord-Hollandse bollentelers zijn zo geïnteresseerd geraakt door onderzoek van Gera van Os naar bodemweerbaarheid, dat ze zelf een praktijkproef hebben opgezet. Al in het eerste jaar zijn er positieve effecten.

Jaarverslag 2009 van de KNPV Werkgroep Bodempathogenen en Bodemmicrobiologie.