Search

The growth and decline of salt marshes may be the result of various interacting biogeomorphic processes and external factors. We present a case study of the Mokbaai on the Wadden island of Texel, where we assess the relative importance and the interaction between the biogeomorphic processes and various disturbances. We analysed changes in vegetation composition in the salt marsh and sedimentation–erosion patterns of the adjoining intertidal flat over a 30-year period. Vegetation underwent regression in the lower parts of the marsh, i.e. the low marsh zone changed into pioneer zone. Comparing elevation measurements from 2013 and 1983 showed that the adjoining intertidal flats eroded 15–25 cm. Maintenance dredging of a nearby harbour might negatively impact the sediment balance indicating that the regression of the lower parts of the salt marsh is caused by a lack of sediment. Simultaneously, a change in the local hydrology led to vegetation succession into high and brackish salt marsh, increased organic sediment production and consequently cliff formation. The results from this case study show that, even in a relatively small salt marsh, changes in external factors may set in motion a series of biogeomorphic processes and feedbacks, leading to locally contrasting trends in spatiotemporal development

Deze rapportage beschrijft de monitoring in het kader van de bodemdaling onder de kwelder de Peazemerlannen, gelegen aan de Friese noordoostkust. Er wordt een overzicht gegeven van de activiteiten en meetresultaten in de kwelder en zomerpolder van de Peazemerlannen en het referentiegebied in de kwelderwerken in West-Groningen gedurende de jaren 2007 t/m 2015. De meeste gegevens worden weergegeven vanaf 2007, het startjaar van de gaswinning.

Deze rapportage beschrijft de monitoring in het kader van de bodemdaling onder de kwelder de Peazemerlannen, gelegen aan de Friese noordoostkust. Er wordt een overzicht gegeven van de activiteiten en meetresultaten in de kwelder en zomerpolder van de Peazemerlannen en het referentiegebied in de kwelderwerken in west-Groningen gedurende de jaren 2007 t/m 2014.

In deze rapportage worden de oostelijke, buitendijkse delen van de Nederlandse Waddeneilanden behandeld, de zgn. eilandstaarten. Wanneer deze volledig ontwikkeld zijn bestaat ze uit wadplaten, kwelders en duinen. Dit rapport behandelt de geomorfologie, waterhuishouding en vegetatie van eilandstaarten. De ontwikkeling van eilandstaarten is mede van belang voor de functie die ze hebben in de waterveiligheid.

In het kader van een grootschalig kwelderherstelprogramma waarin het de bedoeling is om het 1100-ha grote complex aan zomerpolders van Noard-Fryslân Bûtendyks (NFB) voor een groot deel tot kwelder om te vormen, is in 2001 een proefproject gestart. In dit project is een bijna 120-ha grote zomerpolder uit 1909 uitgepolderd en heringericht, de zgn. Proefverkweldering. Het proefproject is begeleid door een uitgebreid monitoringsonderzoek met na vier jaar een evaluatie (van Duin et al. 2007; Beintema et al. 2007). Door subsidie van het Waddenfonds werd het mogelijk om het verkwelderingsexperiment tien jaar na de start opnieuw te evalueren. Dit rapport geeft een overzicht van de gegevens die tussen 2000 en 2012 zijn verzameld in het kader van het monitoringsonderzoek naar kwelderherstel in de zgn. Proefverkweldering Noarderleech in Noard-Fryslân Bûtendyks.

Op Ameland vindt bodemdaling plaats als gevolg van gaswinning. Dit heeft consequenties voor de opslibbingsbalans en daarmee de maaiveldhoogte van de oostelijke kwelders Neerlands Reid en De Hon, vergeleken met wanneer er geen bodemdaling zou hebben plaatsgevonden. Dit kan weer gevolgen hebben voor het broedsucces van grondbroedende vogels, dat mede afhankelijk is van het overstromingsrisico. Om de impact van gaswinning op het ecosysteem te bepalen, is het dus mede van belang om inzicht te krijgen in hoe het overstromingsrisico op de kwelders op Ameland zou zijn geweest vanaf 1986 zónder de opgetreden bodemdaling. Daarvoor is het nodig de hoogteligging zonder bodemdaling te reconstrueren.

De kwelder De Karhoek in de Mokbaai op Texel maakt onderdeel uit van het Nationaal Park Duinen van Texel. De Werkgroep Onderzoek van het Nationaal Park vermoedt dat het kwelderoppervlak de afgelopen decennia aanzienlijk is afgenomen en vreest dat de kwelder in de toekomst nog kleiner zal worden. Een ander punt van zorg is de voortgaande rietvorming aan de zuidrand van de Mokbaai. De rietvegetatie verdringt op grote schaal de typische kweldervegetatie

Deze rapportage beschrijft de monitoring in het kader van de bodemdaling onder de kwelder de Peazemerlannen, gelegen aan de Friese noordoostkust. Er wordt een overzicht gegeven van de activiteiten en meetresultaten in de kwelder en zomerpolder van de Peazemerlannen en het referentiegebied in de kwelderwerken in west-Groningen gedurende de jaren 2007 t/m 2013. De meeste gegevens worden weergegeven vanaf 2007, het startjaar van deze gaswinning.

Dit onderzoek is onderdeel van de lopende monitoring van de effecten van de bodemdaling door gaswinning. De observaties over 2013 passen binnen de tot nu toe geobserveerde trends in maaiveldhoogte en vegetatieontwikkeling als gevolg van de bodemdaling op Ameland (Dijkema et al., 2011) en de natuurlijke variatie in opslibbing en vegetatieontwikkeling. De vegetatieontwikkeling heeft op een aantal meetpunten een regressie naar een lagere vegetatiezone of veranderingen binnen een zone laten zien. Dit werd vaak veroorzaakt door een afname van gewone zoutmelde en het innemen van de open plekken door andere soorten, zoals bv. klein schorrenkruid.

In dit rapport staan de Nederlandse kwelders en schorren centraal. Nederland heeft een bijzondere verantwoordelijkheid voor handhaving van de kwantiteit en kwaliteit van de drie betreffende habitattypen ‘eenjarige pioniervegetatie van slik- en zandgebieden met Zeekraal (Salicornia spp.) en andere zoutminnende soorten’ (H1310), meerjarige pioniervegetatie met Slijkgrassen (Spartina spp.) (H1320), en Atlantische kwelders en schorren (H1330). Dit rapport beperkt zich tot de vastelandkwelders. Deze kwelders zijn in grote mate menselijk beïnvloed en kunnen daarom het beste als halfnatuurlijk worden omschreven.

Zowel in nationaal als in trilateraal verband geldt als één van de ecologische doelen voor de Waddenzee een zo groot en natuurlijk mogelijk areaal aan kwelders. Actief ingrijpen om bestaande kwelders in stand te houden dient op een zo natuurlijk mogelijke wijze plaats te vinden. In de kwelderwerken en zomerpolders langs Friese en Groninger vastelandskust is een omslag in beheer ingezet richting duurzamer en minder kunstmatig. Langetermijnmonitoring van onder meer de hoogte- en vegetatieontwikkeling begeleidt deze verandering en dient ook om te zien of de meer natuurlijke wijze van beheer zich verdraagt met de effecten van zeespiegelstijging. De resultaten worden jaarlijks op www.waddenzee.nl gepubliceerd en zijn verder onder andere ook input voor de vijfjaarlijkse Quality Status Reports in het kader van de trilaterale samenwerking tussen de Wadddenzee-landen. De Waddenzee is het belangrijkste gebied voor éénjarige pioniervegetaties van Zeekraal. Deze pionierzone is de overgang van wadplaten naar kwelder en beschermt de hoger gelegen kwelderzones. Door opslibbing worden kwelders hoger, waarbij de vegetatie door successie verandert. De vegetatie ontwikkelt zich tijdens dat proces tot een eindstadium of climaxbegroeiing. De biodiversiteit neemt sterk af als een kwelder in zijn eindfase komt door veroudering met als eindstadium een soortenarme vegetatie van Zeekweek. Begreppeling versnelt de veroudering van de kwelderzone. Beweiding stelt de ontwikkeling van een climaxvegetatie uit. De ideale natuurlijke situatie zou cyclische successie zijn, daarbij zijn aangroei en afslag van kwelders in evenwicht. De kwaliteit van kwelders kan worden verbeterd door de variatie aan hoogtezones, geomorfologische vormen (groene stranden, slufters, zandige kwelders, kleiige kwelders) en beheervormen (beweide en onbeweide kwelders) te behouden of te herstellen

Het Marconi project bij Delfzijl heeft als één van haar doelen het ontwikkelen van nieuwe kwelders bij Delfzijl. De eerste (‘kwelderpark’) heeft als hoofdfunctie recreatie, en de tweede (‘pionierkwelder’) heeft als hoofddoelen kustbescherming en natuur. Deze literatuurstudie geeft informatie over het kwelderherstel en de kwelderaanleg nodig voor het ontwerpproces. Het lijkt mogelijk om een kwelder bij Delfzijl aan te leggen, aangezien getijverschil, vegetatie en sedimentlast in het water daar geschikt voor zijn. Het is wel nodig om de bodem op te hogen tot rond gemiddeld hoog water, bijvoorbeeld met baggerspecie. Ook de hydrodynamiek moet worden aangepast.

Deze rapportage beschrijft de monitoring in het kader van de bodemdaling onder de kwelder de Peazemerlannen. Er wordt een overzicht gegeven van de activiteiten en meetresultaten in de kwelder en zomerpolder van de Peazemerlannen en het referentiegebied in de kwelderwerken in West-Groningen van de jaren 2007 t/m 2012. De meeste gegevens worden weergegeven vanaf 2007, het startjaar van de gaswinning. Oudere data worden, waar nuttig, ook weergegeven of er wordt verwezen naar eerdere rapporten.

Het project Kwelderherstel Groningen werkt aan het vergroten van de biodiversiteit op de kwelders. Dit gebeurt voornamelijk door het herintroduceren van mozaïekbeweiding. De Stichting Het Groninger Landschap (SGL) heeft belangstelling om één of meer proeven uit te voeren in haar kwelders om de mogelijkheden tot vergroten van de natuurlijkheid van het ontwateringssysteem en daarmee duurzaamheid te bevorderen. Dit rapport verkent de mogelijkheden daartoe

Deze vijfde jaarrapportage over de monitoring in het kader van de bodemdaling onder de kwelder de Peazemerlannen bevat een overzicht t/m 2011 van de activiteiten en meetresultaten in de kwelder en zomerpolder van de Peazemerlannen en in het referentiegebied in de kwelderwerken in west-Groningen. De meeste gegevens worden weergegeven vanaf 2007, het startjaar van de gaswinning. Oudere data worden waar nuttig ook weergegeven of er wordt verwezen naar eerdere rapporten. In elk jaarrapport is de rapportage van 2007 als basis gebruikt, aangevuld met de gegevens tot en met het jaar van verslaglegging, zodat voor een overzicht van de beschikbare informatie in principe alleen het laatste jaarrapport nodig is.

In dit rapport wordt een ‘Zoekkaart Kwelders en Waterveiligheid Waddengebied’ gepresenteerd. Deze zoekkaart geeft een beeld van locaties in het Waddengebied waar kwelders mogelijk kunnen bijdragen aan de waterveiligheid. Dit gaat zowel om bestaande kwelders als om het stimuleren van nieuwe kweldervorming. De zoekkaart is gebaseerd op de huidige en toekomstige waterveiligheidsopgave, de abiotische randvoorwaarden en de natuurwaarden langs de Waddenkust. Het Deltaprogramma Waddengebied wil de zoekkaart gebruiken in gebiedsbijeenkomsten, waarin samen met lokale stakeholders wordt gezocht naar geschikte waterveiligheidsstrategieën in het Waddengebied. Deze strategieën richten zich naast waterveiligheid op doelstellingen voor de natuur en de ruimtelijke kwaliteit

In de Waddenzee liggen langs de noordkust van het vasteland van Groningen en Friesland 6000 ha voormalige 'landaanwinningswerken'. Door middel van rijshoutdammen en begreppeling zijn daarin halfnatuurlijke kwelders ontstaan. Sturing van de natuurlijke processen heeft de opslibbing bevorderd, waarna zich spontaan kweldervegetatie heeft gevestigd. Meer dan 50 jaar monitoring blijkt een belangrijke kennisbasis voor beheer van kwelders, biodiversiteit en zeespiegelstijging.

Aanleiding tot dit rapport is de groeiende belangstelling bij beleid en beheer om kwelders aan te leggen, zowel uit natuur- als kustbeschermingsoogpunt. Het doel is op basis van kwantiteits- en kwaliteitskenmerken van bestaande kwelders een overzicht te maken van de randvoorwaarden waaraan een kwelder bij voorkeur moet voldoen. Deze randvoorwaarden zouden een hulpmiddel kunnen zijn bij actieve stimulering van kwelders of verbetering van kwelders.

In de afgelopen jaren zijn verscheidene plannen voor natuurontwikkeling in de Waddenzee ontwikkeld. In essentie leiden deze plannen tot een aanpassing van de reeds aanwezige natuurlijke habitats. Dit gebeurt meestal met een intentie om de natuur te herstellen of te verbeteren, maar het leidt naar de letter van de wet tot een conflict met de Nederlandse natuurwetgeving volgend uit Natura 2000 waarbij behoud van areaal van een bepaald habitattype vaak het instandhoudingsdoel is. In dit rapport wordt uitgelegd onder welke condities en randvoorwaarden toch invulling gegeven kan worden aan natuurontwikkeling. Dit wordt nader uitgewerkt voor een hypothetische casus van kwelderontwikkeling langs de Afsluitdijk.

Door sturing van natuurlijke processen zijn langs de kust van Groningen halfnatuurlijke kwelders gevormd. En wel door middel van rijshoutdammen en begreppeling gevormd en de kweldervegetatie heeft zich natuurlijk gevestigd. De Groninger kwelders verouderen door natuurlijke successie. Dit heeft tot gevolg dat de kweldervegetatie eenzijdiger wordt, het gebied minder aantrekkelijk wordt voor broedvogels en ganzen en de algehele biodiversiteit afneemt. Het Kwelderherstelplan Groningen heeft tot doel de biodiversiteit weer te vergroten door middel van beweiding. Op termijn (minimaal ca. 5 jaar) moet een evaluatie plaatsvinden om te bepalen in welke mate het gevoerde beheer een effect heeft gehad op de biodiversiteit van de kwelders. Om de effecten van het programma te kunnen toetsen is het van belang dat de uitgangssituatie (2009) goed beschreven is. Het voorliggende rapport van IMARES heeft als doel de vegetatie- en maaiveldhoogte in de meetvakken van Rijkswaterstaat in de Groninger kwelderwerken in 2009 te beschrijven. Daarnaast is er een terugblik op de ontwikkeling die deze parameters lieten zien van ca. 1990-2009, waarbij de nadruk ligt op de gegevens uit het beweidbare deel van de kwelder.

Deze vierde jaarrapportage over de monitoring in het kader van de bodemdaling onder de kwelder de Peazemerlannen bevat een overzicht t/m 2010 van de activiteiten en meetresultaten in de kwelder en zomerpolder van de Peazemerlannen en in het referentiegebied in de kwelderwerken in west-Groningen. De meeste gegevens worden weergegeven vanaf 2007, het startjaar van de gaswinning

Reden om de Noordzeekustzone op te nemen in het Natura 2000-netwerk, is de aanwezigheid van zes waardevolle leefgebieden (habitattypen), zes soorten vissen en zeezoogdieren, drie soorten broedvogels en achttien soorten trekvogels. De habitattypen, vissen en zeezoogdieren zijn aangewezen op basis van hun vermelding in de Europese Habitatrichtlijn. De vogelsoorten vanwege zo’n zelfde vermelding in de Europese Vogelrichtlijn. In dit rapport volgt een nadere bespreking van de aard van deze habitattypen en soorten, hun belang voor de Europese natuur en de beschermingsdoelen en - opgaven om dat belang te waarborgen

In de perceptie van de burger is elke verandering in de omgeving een inbreuk in zijn of haar beeld daarvan. Elke gebiedsontwikkeling die we bestuderen staat of valt bij het betrekken van de burger bij die veranderingen, om duidelijk te maken waarom zo’n verandering nodig is en hoe die ook nuttig kan zijn voor de betrokkenen. Voor de natuur is een verandering in een gebied eigenlijk altijd een kans voor opportunisten en een bedreiging voor meestal zeldzame standplaats gebonden soorten. De ontwikkeling van de Zandmotor bij Ter Heijde is een gebiedsontwikkeling, waarvan de noodzaak (kustveiligheid) niet wordt betwist, maar waarvan het nut vanuit het perspectief van de burger nog moet worden aangetoond. Aangezien het kunstmatige karakter van de Zandmotor vele onzekerheden met zich mee brengt en voorspellingen over wat, waar en wanneer zal veranderen, is in deze rapportage geredeneerd dàt er wat gaat veranderen en hoe dat voor wie zou kunnen uitpakken.

Dit WOt-werkdocument is een update van het kwelderboek uit 2001 en gaat ook over de bescherming door de kwelderwerken tegen de Allerheiligenvloed van 2006, over de Kaderrichtlijn Water en over de Sylt Conferentie van 2010. In 2007 verscheen in de WOT IN serie al een deel over Monitoring van kwelders in de Waddenzee, met beheermaatregelen voor alle kwelders (www.waddenzee.nl/Kwelders.1982.0.html). In de publicaties is ook aandacht voor beweiding, vegetatiekaarten, veroudering van de vegetatie, zeegras, grondwerk, ontwatering, en duurzaamheid van de rijshoutdammen.

Het project Zilte Landbouw Texel is in mei 2006 van start gegaan op het perceel nabij ‘De Petten’ op Texel. Er is gekozen om een Zilte Proeftuin aan te leggen op een nabij gelegen perceel waar gedurende twee jaar ongeveer twintig verschillende potentiële zilte gewassen zijn onderzocht op hun groei onder zoute condities en hun marktpotentie. De focus van de werkzaamheden op Texel van de Vrije Universiteit Amsterdam was gericht op Zeekool, Strandbiet, Hertshoornweegbree, Monniksbaard, Reukloze kamille en Wilde Rucola. Daarnaast heeft een langdurig onderzoek plaatsgevonden op de Afsluitdijk wat als referentie heeft gediend voor de natuurlijke groei van halofieten. In de kassen van VU zijn meerdere groei-experimenten onder gecontroleerde omstandigheden uitgevoerd, welke gebruikt zijn om de teelt van de verschillende gewassen op Texel verder te ontwikkelen. De teelt van vooral Zeekool, Zilte Rucola en Strandbiet is met succes opgeschaald en de producten zijn afgezet op de (lokale) markt. Door onder andere de promotie via verschillende kanalen en de unieke smaak van de zilte groenten is een vraag ontstaan naar de zilte gewassen die in veel gevallen het aanbod overtrof.

Deze derde jaarrapportage over de monitoring in het kader van de bodemdaling onder de kwelder de Peazemerlannen bevat een overzicht t/m 2009 van de activiteiten en meetresultaten in de kwelder en zomerpolder van de Peazemerlannen en in het referentiegebied in de kwelderwerken in Groningen. De meeste gegevens worden weergegeven vanaf 2007, het startjaar van de gaswinning.

Van de biodiversiteit in de Nederlandse zoute wateren is momenteel nog ongeveer 40% aanwezig van de biodiversiteit die zou bestaan in een oorspronkelijke, meer natuurlijke situatie. Deze conclusie is gebaseerd op een grote hoeveelheid gegevens over kenmerkende soorten en eigenschappen van de Nederlandse mariene ecosystemen

In de Waddenzee liggen langs de noordkust van het vasteland van Groningen en Friesland 6000 ha voormalige landaanwinningswerken. Door middel van sturing van de natuurlijke processen zijn daarin halfnatuurlijke kwelders gevormd. De kwelders zijn door middel van rijshoutdammen en begreppeling gecreëerd en de kweldervegetatie heeft zich natuurlijk gevestigd. De landaanwinningswerken zijn in 1991 omgedoopt tot "kwelderwerken". Zonder de vroegere “werken” zouden de vastelandkwelders er nu niet zijn en zonder “werken” nu zouden deze kwelders weer verdwijnen. Vanaf 1960-2007 is door het RWS Waterdistrict Waddenzee en IMARES Texel de ontwikkeling van de kwelders gemonitord. 25 meetvakken geven een jaarlijkse feedback naar het kwelderbeheer, dat volgens het “hand aan de kraan” principe met de stakeholders wordt doorgesproken in de Stuurgroep Kwelderwerken. Op grond daarvan zijn de kwelderwerken verder aangepast aan de natuurlijke processen. Beperken van de bezinkvelden tot waar ze echt nodig zijn en vakverkleining van de pionierzone tussen GHW-60 cm en GHW zijn de sleutel. De pionierzone beschermt de kwelder. Dit nieuwste monitoringrapport gaat ook over de kustbescherming die de kwelderwerken boden tegen de Allerheiligenvloed van 2006

Dit rapport is deel van het project “Graadmeterstelsel Biodiversiteit zoute wateren”. Het project is uitgevoerd door Wageningen IMARES en had een looptijd van drie jaar (2003-2006). Het rapport vormt de basis van een programma dat als doel heeft om een adequaat en samenhangend instrumentarium van biodiversiteitgraadmeters, -meetnetten en -modellen voor de zoute wateren op te zetten om de kerntaken van het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) te ondersteunen. Het rapport bevat een aantal overzichten, waaronder: (1) een samenvatting van eerder voorgestelde en soms toegepaste graadmetersystemen, (2) een overzicht van internationale verdragen en bijbehorende (voorgestelde) graadmeters, (3) inpassing van graadmeters in nationale wetten en beleidskaders, (4) een samenvatting van evaluatiekaders voor water- en natuurbeleid, (5) een overzicht van lopende meetnetten, (6) een overzicht van bestaande modellen, en (7) een opsomming van gebruiksfuncties en drukfactoren. Verder is een lijst met graadmeters uitgewerkt waarmee met zo min mogelijk inspanning en kosten, met behulp van bestaande meetnetten, zoveel mogelijk beleidskaders kunnen worden bediend. De set van graadmeters als geheel geeft tevens een representatief beeld van de toestand van de biodiversiteit van de Waddenzee, Noordzee en Delta. Voor de presentatie en een (eenvoudige) analyse van de gegevens is EMIGMA (EffectModellering Indicatoren Gebruik en Management) ontwikkeld. Een applicatie waarmee geaggregeerde gegevens snel beschikbaar zijn en eenvoudig geactualiseerd kunnen worden. Trefwoorden: Graadmeters, indicatoren, biodiversiteit, EMIGMA, mariene milieu, Delta, Waddenzee, Noordzee

Het begrip natuurgrenzen wordt de laatste jaren regelmatig gebruikt in het kader van beleidsontwikkeling. In de praktijk blijkt dat het niet eenvoudig is om het begrip zodanig inhoud te geven dat vergunningverlening er op gebaseerd kan worden. Mede omdat er verwarring en overlap was er met het begrip gebruiksgrens. Geconcludeerd wordt dat er wel degelijk natuurgrenzen bestaan, maar voor het vaststellen daarvan is het noodzakelijk eerst goed te definiëren over welk type natuur we het hebben. Daarom wordt de term natuurtype geïntroduceerd.

Midden jaren 90 heeft de NAM door middel van proefboringen gas ontdekt in zeven velden waaronder Moddergat, Lauwersoog en Vierhuizen. Deze gasvelden maken deel uit van de vigerende winningvergunningen en liggen geheel of gedeeltelijk onder de Waddenzee, net ten noorden van het Lauwersmeer, in het noordoosten van Friesland en het noordwesten van Groningen. Begin 2007 heeft de NAM het genoemde gasveld op de landlocatie Moddergat in productie genomen. In dit deel van Friesland bevinden zich ook de Peazemerlannen, een natuurgebied bestaande uit een zomerpolder en een kwelder. De beschikbare meetgegevens van dit gebied tot en met 2006 betreffende de opslibbing en vegetatie zijn vastgelegd in een rapport met de uitgangssituatie. Om eventuele veranderingen in opslibbing en vegetatieontwikkeling in de Peazemerlannen te kunnen waarnemen worden tijdens de gaswinningsperiode jaarlijks metingen gedaan in het gebied zelf en in een nabijgelegen referentiegebied

It Fryske Gea heeft in 2000 een van de zomerpolders in Noord Friesland met drie doorgravingen van de zomerkade 'ontpolderd'. De evaluatie van deze ontpoldering geeft aan dat de verkweldering volgens plan is verlopen en dat de door sommigen gevreesde negatieve gevolgen vooralsnog zijn uitgebleven. In de evaluatie van het kwelderherstel in Noard-Fryslân Bûtendyks, van 2000 tot 2005 valt te lezen dat zowel het zeewater, als het sediment het gebied goed konden bereiken. Zoutminnende en zouttolerante soorten konden zich daardoor vestigen. Beweiding zorgde voor een hogere diversiteit aan planten. Ganzen benutten de nieuwe kwelder vooral massaal in het voorjaar. De toename van de binnendijkse begrazing door ganzen is niet groot en valt vooral te verklaren uit de toename van de wereldpopulatie Brandganzen. De aantallen broedvogels zijn niet noemenswaard veranderd en de verzilting van de omliggende (boeren)polders is niet opgetreden

Door autonome ontwikkeling vindt in de huidige situatie binnen de kwelderwerken veroudering van kwelders plaats: door opslibbing verdwijnt de lage kwelder ten gunste van de midden kwelder die uiteindelijk voor een groot deel begroeid raakt met Strandkweek. Beweiding kan deze uniforme begroeiing terugdringen en er voor zorgen dat de biodiversiteit verhoogd wordt. Hiermee kan echter niet voorkomen worden dat de ophoging van het maaiveld doorgaat en daarmee in feite ook de veroudering van de kwelder. Voor vogels (ganzen en broedvogels) is het effect van de autonome ontwikkeling voornamelijk afhankelijk van het gevoerde beweidingsbeheer. Vanwege het idee om verjonging van de Friese kwelderwerken door maaiveldverlaging te bewerkstelligen is in opdracht van Rijkswaterstaat Dienst Noord-Nederland een verkenning uitgevoerd waarin twee (cyclische) beheermethodes zijn onderzocht op hun mogelijkheden: cyclisch beheer van kwelders door tijdelijk stoppen van het onderhoud aan de rijshouten dammen. Kleiputten leiden, na afgraven van de midden kwelder, via wad, pionierzone en lage kwelder na ca. 50 jaar weer tot midden kwelder

Deze studie is verricht in het kader van het bodemdalingsonderzoek door gaswinning in de velden Nes, Moddergat, Lauwersoog-C, Lauwersoog-West, Lauwersoog-Oost en Vierhuizen. Net zo als de overige vastelandskwelders langs de Friese en Groninger kust is de opslibbing ook in de Peazemerlannen ruim voldoende om de gemiddelde zeespiegelstijging bij te houden. Door de toenemende maaiveldhoogte vindt successie van de vegetatie plaats. Deze successie, ook wel veroudering genaamd, treedt een verschuiving in de vegetatiesamenstelling op naar het climax-stadium. Door veroudering neemt de biodiversiteit af tot een stadium waar Zeekweek als vrijwel enige plantensoort aanwezig is. Deze autonome ontwikkeling wordt in de Peazemerlannen slechts vertraagd waar beweiding is of waar de ontwatering achterblijft

Zowel in nationaal als in trilateraal verband geldt als één van de ecologische doelen voor de Waddenzee een zo groot en natuurlijk mogelijk areaal aan kwelders. Actief ingrijpen om bestaande kwelders in stand te houden dient op een zo natuurlijk mogelijke wijze te geschieden. In de kwelderwerken en zomerpolders langs het vasteland van de Waddenzee is een omslag in beheer ingezet naar duurzamer en minder kunstmatig. Lange termijn monitoring begeleidt deze verandering en dient ook om te zien of de meer natuurlijke wijze van beheer zich verdraagt met de effecten van zeespiegelstijging. De resultaten worden jaarlijks op www.waddenzee.nl gepubliceerd en dienen als input voor vijfjaarlijkse Quality Status Reports in het kader van de drielanden samenwerking in de Wadddenzee. De Waddenzee is het belangrijkste gebied voor éénjarige pioniervegetaties van Zeekraal. Deze pionierzone is de overgang van wadplaten naar kwelder en beschermt de hoger gelegen kwelderzones. Door opslibbing worden kwelders hoger, waarbij de vegetatie door successie verandert. De vegetatie ontwikkelt zich tijdens dat proces tot een eindstadium of climaxbegroeiing. De biodiversiteit neemt sterk af als een kwelder in zijn eindfase komt door veroudering met als eindstadium een soortenarme vegetatie van Zeekweek. Begreppeling versnelt de veroudering van de kwelderzone. Beweiding stelt de ontwikkeling van een climaxvegetatie uit. De ideale natuurlijke situatie zou cyclische successie zijn, hierbij zijn aangroei en afslag van kwelders in evenwicht. De kwaliteit van kwelders kan worden verbeterd door de variatie aan hoogtezones, geomorfologische vormen (groene stranden, slufters, zandige kwelders, kleiige kwelders) en beheervormen (beweide en onbeweide kwelders) te behouden of te herstellen

In dit rapport wordt een overzicht gegeven van de biologische variabelen in gebieden waar door de gaswinning van de velden Nes, Moddergat, Lauwersoog-C, Lauwersoog-West, Lauwersoog-Oost en Vierhuizen bodemdaling verwacht wordt. De focus is vooral op de buitendijkse vastelandkwelders en de kombergingsgebieden het Pinkegat en de Zoutkamperlaag. Alterra is verzocht een voorspelling te doen ten aanzien van de effecten van de voorziene gaswinning op de plant- en diersoorten in het gebied, waarbij bijzondere aandacht wordt gegeven aan de beschermde dieren en planten als gevolg van de Vogel- en Habitatrichtlijnen. Van habitat-, vegetatietypen en plant/diersoorten met een beschermde status die in de betroffen gebieden voorkomen wordt de huidige staat en de historische ontwikkeling beschreven alsmede relaties met de abiotiek. Aan de hand van de voorspelde bodemdaling worden de verwachte gevolgen voor de relevante habitats en soorten beschreven en worden aanbevelingen voor monitoring gedaan. De algemene conclusie is dat op basis van de voorspelde bodemdaling (vertaald in bodemhoogte, plaatoppervlak en bodemsamenstelling) er geen significante effecten op aanwezige plant- en diersoorten te verwachten zijn.

Ten behoeve van maatlatontwikkeling worden in dit document twee parameters ontwikkeld voor de Nederlandse kwelders. En wel: een areaal-referentie (deze studie gaat uit van historische referenties over bedijkingen; soms is het huidige areaal als referentie of als goede ecologische toestand gebruikt) en een kwaliteitsreferentie (de vegetatiezones sluiten aan bij de bestaande vegetatiesleutel (salt97) en bij internationale waddenzee-monitoring (TMAP)

Alterra bijdrage studie gaswinning Ameland, namelijk deel 5 van de studie

Gegevens betreffende: vernatting en grondwatersamenstelling, verzilting (bodemvochtigheid en saliniteit), vegetatie-ontwikkeling, ganzen en broedvogels. Gezamenlijk onderzoek van: Altenburg & Wymenga, koeman en bijkerk, Rijksuniversiteit Groningen, en Alterra-Texel

DWK-programma 418 ‘Noordzee en kust’ onderzoekt o.a. op welke wijze en waar, tegelijk met vergroting van kustveiligheid, versterking van natuur, landschap en recreatie kan plaatsvinden. Van de ‘zwakke schakels’ van de Hollandse en Zeeuwse kust leek bij de Hondsbossche Zeewering sluftervorming de meeste kansen te bieden voor versterking van natuurwaarden. Bij bestudering van deze casus blijkt dit niet het geval te zijn. Systematische beoordeling van de ecologische effecten van consoliderende, landwaartse en zeewaartse kustverdedigingsvarianten laat zien dat de natuurwaarden het minst hebben te lijden en het meest profiteren van de variant waarbij de huidige zeewering wordt geconsolideerd en overslag van zeewater wordt geaccepteerd. Met name de versterking van het zilte karakter van de Vereenigde Harger- en Pettemerpolder biedt kansen voor vergroting van natuurwaarden