Search

Sosyal tarih, devleti Osmanlı modernleşme sürecinin tek faili olarak görmek yerine farklı toplumsal aktörlere odaklanarak süreci anlamak için yeni bakış açıları sunar. Bu yaklaşım, Osmanlı İmparatorluğu’ndaki sıradan insanları yukarıdan aşağıya modernleşme politikalarının pasif alıcıları veya modernleşmeye karşı reaksiyoner güçler olarak görmeyi reddeder. Tüketim modern zamanlarda sosyal farklılıkları ifade etmeye yönelik yaygın sosyal ve ekonomik davranış haline geldiğinden, modernleşme sürecinde sosyal aktörlerin rolünü anlamanın önemli bir yönü onların tüketim pratikleri üzerine düşünmektir. Bu çalışma, giyim ve modadaki; medya ve reklamlardaki, kamusal alanların kullanımındaki, boş zaman etkinlikleri ve hayır işlerindeki ve son olarak kültürel tüketimdeki değişimlere odaklanarak 19. yüzyıl Osmanlı İmparatorluğu’nda tüketim örüntülerini ele alan bu makale, Osmanlı İmparatorluğu’ndaki farklı toplumsal grupların tüketim pratiklerinin, genel toplumsal yapı içinde, kendilerini diğer toplumsal gruplara ve devlete karşı nasıl konumlandırdıklarını açıkladığını savunmaktadır., Social history opens new perspectives into understanding the Ottoman modernization process by focusing on different social actors rather than seeing the state as the only agent of the process. This approach rejects considering ordinary people in the Ottoman Empire as passive recipients of top-down modernization policies or reactionary forces against modernization. An important aspect of understanding the role of social actors in the modernization process is to reflect on their consumption practices, as consumption has become the widespread social and economic behavior for social differentiation in modern times. By focusing on the changes in clothing and fashion; media and advertisement; use of public spaces; leisure activities and charity; and cultural consumption in the 19th century Ottoman Empire, this paper argues that consumption practices of different social groups in the Ottoman Empire explains how they locate themselves within the general social structure against other social groups and the state.

Tarihsel olarak kültür değişimi genellikle bir kültürün bir başka kültürle teması sonucu ortaya çıkmıştır. Bu süreçte rol oynayan en temel kurumlardan biri basındır. Bu yönüyle basın, Batı kültürünün Osmanlı toplumuna taşınmasında önemli bir rol oynamıştır. Dönemin kadın dergilerinde hâkim olan düşünce, toplumun modernleşmesinin, kadının dönüşümüyle mümkün olacağı şeklindedir. Kadın dergilerinde ele alınan kadının eğitimi, kadın-erkek eşitliği, kadının toplumsal statüsü, moda, kadının giyim kuşamı, saç ve güzellik gibi konularla Osmanlı kadın kimliği Batılılaşma/modernleşme yolunda önemli mesafeler kat etmiştir. Çalışmanın dönemsel kapsamı 1860-1923 yılları arasındaki kadın dergileridir. Çalışmanın sınırlılığı ise dergilerde ele alınan çok çeşitli konular arasından kadının görünürlüğüne ilişkin kılık kıyafet ve buna yönelik reklamlardır. Çalışmanın amacı, Batı kültürünün Osmanlı toplumuna taşınmasında dönemin kadın dergilerinin rolünü irdelemektir. Giyim kuşam, saç ve güzellik gibi görünür öğelere sayfalarında bolca yer veren Osmanlı kadın dergilerinin Batı kültürünün Osmanlı toplumuna taşınmasında önemli bir rolü olduğuna çalışmanın sonucunda ulaşılmıştır. Historically, cultural change has generally occurred as a result of a culture’s contact with another culture. One of the main institutions that play a role in this process is the press. In this respect, the press played an important role in the transfer of western culture to Ottoman society. The idea that prevailed in women’s magazines of the period is that the modernization of society will be possible by the transformation of women. Ottoman women’s identity has made great strides towards westernization / modernization with issues such as women’s education, gender equality, women’s social status, fashion, women’s clothing, hair and beauty, which have been discussed in women’s magazines. The periodic scope of the study is women’s magazines between 1860-1923. The limitation of the study is disguise dress and advertisements aimed at the visibility of women among the wide variety of topics covered in magazines. The aim of the study is to examine the role of women's magazines of the period in the transfer of Western culture to Ottoman society. As a result of the study, it was found that Ottoman women’s magazines, which include visible elements such as clothing, hair and beauty, played an important role in the transfer of Western culture to Ottoman society.

Osmanlı Devleti’nin modern-merkezi devlet araçlarını inşa etme süreci II. Mahmud dönemiyle özellikle 1830’lu yıllardan itibaren resmi devlet politikası halinde ortaya çıkmıştır. Onun başlattığı modernleşme projesi Tanzimat Fermanı adı altında formülleştirilmiştir. Tanzimat’ın getirdiği reformların bürokratik kurumlar üzerindeki ilk etkisi, ana yönetme aygıtı olan Bab-ı Âli’ye danışmanlık ve uzmanlık desteği sağlama amacıyla çeşitli meclislerin kurulmasıdır. Tanzimat’tan hemen evvel kurulan hatta Tanzimat ilkelerinin tespitinde önemli katkıları olan Meclis-i Vala-yı Ahkam-ı Adliye bu anlayışın ilk ürünüdür. Tanzimat bürokrasisinin rasyonel, hızlı, etkili yönetim sistemi kurma çabaları çerçevesinde bu kurumsal yapı da sürekli dönüşümlere, reformlara tabi tutulmuştur. Nihayetinde 1868 yılında modernleşme sürecinin tek bir çatı altında yürütülmesinin faydalı olmadığı görülerek meclis ikili yapı sistemine evrilmiştir. Bir bakıma kuvvetler ayrılığı prensibi üzerinden gerçekleştirilen bu bölünme sonunda idari işlerin tasarrufuyla mükellef Şura-yı Devlet ve adli konulardan sorumlu Divan-ı Ahkam-ı Adliye ortaya çıkmıştır.

Kemal Karpat’ın değerlendirmesini yaptığımız kitabı, The politicization of Islam : Reconstructing Identity, State, Faith, and Community in the late Ottoman State ismiyle 2000 yılında Oxford University Press tarafından yayınlanmış ve 2004 yılında dilimize “İslam'ın Siyasallaşması: Osmanlı Devleti'nin Son Döneminde Kimlik, Devlet, İnanç ve Cemaatin Yeniden Yapılandırılması” başlığıyla tercüme edilmiştir. Yazarın Osmanlı kimliği, göç, uluslaşma, milliyetçilik gibi konulardaki çalışmalarının hacimli bir hülasası olan eser, Osmanlı’nın son döneminin anlaşılması açısından önemli bir boşluğu doldurmuştur.

Medeniyet, ‘medenilik’ ve ‘medenileşme süreci’ gibi kavramlarla birlikte kullanılarak, toplumların ulaşması gereken, tekil bir olgu olarak sunulmaktadır. Bunun birtakım toplumsal etkilerinin olması kaçınılmaz bir gerçektir. Bu etkiyi Osmanlı modernleşme hareketine baktığımızda da görmek mümkündür. Bu etkinin görüldüğü en önemli kişilerden biri de Ahmet Cevdet Paşa’dır. Bu noktada Ahmet Cevdet Paşa’nın görüşlerini anlamak Osmanlı modernleşmesi ve medeniyet ilişkisini anlamamıza yardımcı olacaktır. Bu çalışmada Ahmet Cevdet Paşa’nın Osmanlı modernleşmesi içindeki yeri onun medeniyet anlayışı çerçevesinde incelenecektir. Böylece medeniyetin ulaşılması gereken bir idealden ziyade sosyal bir vaka olduğu ve medeniyetin tekil bir olgudan ziyade, etkileşim halinde gelişerek ilerleyen ve milletler veya coğrafyalar arasında geçişkenlik gösterebilen bir süreç olduğu anlatılmaya çalışılacaktır.

Cataloged from PDF version of article. Thesis (M.S.): Bilkent University, Department of Turkish Literature, İhsan Doğramacı Bilkent University, 2019. Includes bibliographical references (leaves 292-296). Bu çalışmada, 19. yüzyılda üretilen Tanzimat romanlarının bireyselleşme/özerkleşme istenci üzerinden okunabileceği düşüncesi ele alınmıştır. Taaşşuk-ı Talat ve Fıtnat (1872), Müsâmeretnâme (1872), Hasan Mellah (1874), İntibah (1874) romanları karşılaştırmalı olarak incelenmiştir. Bir “olay” olarak babasızlık ve aşk, bir “eylem” olarak benlik/nefs, vicdan ve irade savaşı, öznenin intikamı ve intiharı, bir “beyan” olarak öznenin kıssadan hissesi bahsi ile incelenen romanlarda; dönem sonu kuşağının kapıldığı özerk ve öznel var oluş arzusu, bu arzunun karşılaştığı zorluklar ve mücadele sırasında görünür hale gelen zafiyetlere dikkat çekilmiştir. Yapılan bu inceleme ile yalnızca erkek karakterlerin değil, kadın karakterlerin de “kendi” arzuları için benliklerini yeniden tanımlama çabası içerisinde olduklarını göstermek hedeflenmiştir. Böylece dönem romanlarına ilişkin yinelenen bakış açıları yerine farklı bir yaklaşım geliştirerek her türden yetkenin denetimi ve tehdidi karşısında itaate tâbi olmak yerine, etken ve iradi bir varoluş mücadelesinin yürütüldüğüne, karakterlerin edilgin olmadığına dikkat çekilmiştir. Yürütülen bu mücadele ile çağın gerisinde kalan uygulama ve düzenlemeler kadar, davranış ve düşünce modlarının da tasfiyesi için eleştiri ve özeleştiriden yana bir talebin, okuyucu dikkatine sunulduğu bu çalışmada ele alınan bir diğer konudur. Geleneksel zihin yapısına göre biçim verilen özne üretim biçiminin değişmekte olduğuna da işaret eden bu mücadeleler aracılığıyla modern zihin yapısı ile etkileşime giren öznelerin; “eşitlik”, “hak”, “hürriyet”, “özgürlük”, “özerklik” ve “adalet” kavramlarını müzakere inisiyatifi aldıkları ve bu inisiyatifin özneden özneye değişebildiği ortaya konmuştur. Romanlardaki erkek ve kadın öznelerin erginleşme niyetlerine yönelik arzuyu netleştiren bu mücadelelerin, aynı zamanda Osmanlı‟nın 19. yüzyılda ciddiyet kazanan bekâ savaşımı ile de koşut olduğu tepit edilmiştir. Bu bağlamda, özerk ve öznel var oluş arzusunun yalnızca romanlarda değil, siyasal alanda da gözlemlenebileceği saptanmıştır. Sonuç olarak Osmanlı‟nın 19. yüzyılda deneyimlediği sürecin; hem siyasal, hem de sosyo-kültürel alanda özgün bir modernleşme olduğu, bu deneyimden pay alan öznelerin ise gerek “kendi” arzuları için gerek imparatorluk bekâsı adına değerli bir mücadele verdikleri kanıtlanmıştır. This thesis is premised upon the conception that the Tanzimat novels produced in the 19th century can be read within the context of the demand for individualization/autonomy. In this regard, the novels Taaşşuk-ı Talak ve Fıtnat (1872), Müsâmeretnâme (1872), Hasan Mellah (1874), and Intibah (1874) are comparatively analyzed. In these novels, fatherlessness and love are discussed as an “incident,” the self/nefs, the fight between conscience and willpower, and the subject‟s revenge and suicide as an “act”; and the subject‟s morality as a “statement,” and attention is drawn to the desire of autonomous and subjective existence that seized the end-of-the-period generation, the difficulties that this desire met, and the weaknesses that became pronounced during the struggle. In this thesis, it is aimed to demonstrate that not only the male characters but also the female characters were in a struggle to redefine their identities for their “own” desire. Thus, it is shown that the characters were not passive; that they carried out an active and willful struggle for existence contrary to the common repeated position regarding this period‟s novels that the characters were subject to obedience in the face of the control and threat of authority. Another point presented to the attention of the reader in this thesis is that in the struggle for existence was a demand for the elimination of the practices and regulations as well as the modes of thinking that fell behind the times for the sake of developing criticism and self-criticism. It is pointed out that the subjects who were shaped by the traditional mentality interacted with the modern mindset through these struggles and took initiative to discuss the notions of “equality”, “rights”, “liberty”, “freedom”, “autonomy”, and “justice”. It is argued that the struggles defining the desire of the male and female subjects‟ maturation intentions were also in parallel with the Ottoman Empire‟s survival struggle that gained ground in the 19th century. In this context, it is shown that the desire for an autonomous and subjective existence can be observed not only in the realm of the novels but also in the realm of the politics. Consequently, it is proven that the process that the Ottoman Empire experienced in 19th century was an original modernization process in both political and socio-cultural field and the subjects who had their share of this experience went through a valuable struggle for both their own desire and the empire‟s survival. by Müge Uzbilek Akkuş M.A.

19. yüzyılın başından itibaren Osmanlı İmparatorluğu‟nda büyük bir değişim süreci başladı. Bu değişimi tetikleyen iç ve dış faktörler vardı. Bir süreklilik taşıyan değişim sürecinin amacı, imparatorluğun birliğini korumak ve diğer ülkeler karşısında güç kaybını durdurmaktı. Süreç içinde hukuki, siyasi, ekonomik ve toplumsal alanda birçok düzenleme yapıldı, devleti modernleştirmenin fikri ve kurumsal temelleri atıldı. Osmanlı modernleşmesi, bürokratik bir karakter taşıyordu. Sürece yön veren düşünce, devleti kurtarmak düşüncesiydi. Sürecin en etkili aktörleri ise Jön Türkler ve onların içinden çıkan İttihat ve Terakki Cemiyeti‟ydi. İTC, önce II. Abdülhamid‟e karşı çok sert bir muhalefet sergiledi, sonra iktidarı eline geçirdi. İktidarı döneminde İTC, bir taraftan modernizasyona hız verdi, bir taraftan kendi hegemonyasını kurdu. İTC‟nin mutlak iktidarı, içte ve dışta bir yıkımla sonuçlandı Since the beginning of the 19th century, a great transformation has started in the Ottoman Empire. There were internal and external factors that triggered this change. The aim of this continuous change was to protect the unity of the empire and stop the loss of power against other countries. During the process, many legal, political, economic and social arrangements were made. The intellectual and institutional foundations of modernizing the state were laid. Ottoman modernization had a bureaucratic character. The thought that guided the process was to save the state. The most influential actors of the process were the Young Turks and the Committee of Union and Progress (ITC) that emerged from them. ITC, firstly showed a very hard opposition against II. Abdulhamit and then took power in his hands. During his reign, ITC accelerated modernization on one hand and established his own hegemony on the other. The absolute power of the ĠTC has resulted in destruction both inside and outside

In this research, the buildings which were constructed as schools in İzmir from the period of Tanzimat to Republic and have reached today are discussed. In 19th century, as a continuation of the reforms that Sultan Mahmud II had started, Rescript of Tanzimat was declared in 1839, the changes in the following period both created needs for new institutions and new city centres, and required renovations in the systems of education, planning and zoning. In this framework, new architectural types with new architectural styles were added to the architectural repertoire. The government offices, post offices, the buildings of city halls, stations, hospitals, police stations and schools became the areas to which the motifs and forms of Baroque and Rococo as well as the styles such as Neo-Classic, Neo-Gothic, Art Nouveau and Orientalist elements were applied on their own or with an eclectic approach. In the period of modernization, in parallel with the acceleration of relations with the West, education increasingly came into prominence. Beside the new centralized form of government and seeking for a new social order which were aimed to be made country-wide through the reforms, the function of education, shaped by ideas in favor of modernization, as a kind of transformation mechanism became a current issue. In parallel with the system of education that gradually renewed and changed, the buildings of schools were constructed first in Istanbul and then in rural areas. Following the declaration of Tanzimat, benefitting from the civil rights and the possibilities provided by the legal regulations made one after another, foreigners, Levantines and non-muslims also constituted their own educational institutions. These educational institutions tried to apply the examples of the West both in the content of education they provided and the language of architecture they adopted. In the second half of the 19th century, it is possible to say that a significant physical transformation took place in İzmir which was one of the important port cities of the era with its large trade volume and where a Western community lived having a numerical density as well as an economical potential. Within the scope of this transformation, the reflections of reforms and practices in both education and architecture can also be observed in Izmir. In the districts where the Muslims lived and in the places which could be counted as the centre of the city, the buildings that hosted new educational institutions were built by the state. At the same time, it is observed that Levantines, foreigners, and non-muslims who were bourgeoisified thanks to the given equal ownership rights to each nation in the cities and especially by the handover of the capital, also constructed many educational buildings while creating their own urban environment in the areas which they preferred. In The Second Constitutional Period while the reforms in the field of education continued, the preferences of transforming power that changed the direction in relation to the ideology created the architectural style called such names as “National Architecture Renaissance” or “Ottoman Revival” and educational buildings also took place among the buildings which were constructed in this style. In the scope of this study, the written source related to this topic has been examined, the architectural drawings, realized by on-site studies and scientific criteria, have been supported with visual materials. İÇİNDEKİLER KABUL VE ONAY i BİLDİRİM ii YAYIMLAMA VE FİKRİ MÜLKİYET HAKLARI BEYANI iii ETİK BEYAN iv ÖZET v ABSTRACT vii ŞEKİL LİSTESİ xi GİRİŞ 1 1. BÖLÜM 5 TANZİMAT’TAN CUMHURİYET’E OSMANLI MODERNLEŞMESİ VE EĞİTİM ALANINDAKİ YENİLİKLER 5 1. 1. Tanzimat Öncesi Gelişmeler 6 1. 2. Tanzimat Dönemi (1839-1876) 9 1. 3. II. Abdülhamid Dönemi (1876-1909) 15 1. 4. II. Meşrutiyet Dönemi ve Sonrası (1908-1923) 23 1. 5. Modernleşme Sürecinde Yabancı ve Gayrimüslimlerin Eğitimi 30 2. BÖLÜM 39 TANZİMAT SONRASI OSMANLI MODERNLEŞME SÜRECİNDE KENTLEŞME VE MİMARLIK ALANINDAKİ YENİLİKLER 39 2. 1. Tanzimat Öncesi Gelişmeler 40 2. 2. Tanzimat’tan II. Meşrutiyet’e Kent ve Mimaride Değişim (1839-1908) 46 2. 3. II. Meşrutiyet Dönemi’nde Mimarlık Ortamı ve “Milli Mimari Rönesansı” (1908-1923/30) 52 3. BÖLÜM 56 OSMANLI MODERNLEŞMESİ VE İZMİR 56 3. 1. Tanzimat Öncesinde İzmir 56 3. 1. 1. Kentin Tarihsel Gelişimi 56 3.1.1.1. Kuruluşundan 18. Yüzyıl Sonuna Kadar İzmir ……………………….57 3.1.1.2. 19. Yüzyıl Başındaki Gelişmeler………………………………………64 3. 1. 2. Kentin Demografik ve Sosyo-Ekonomik Yapısı 65 3. 1. 3. Kentin Fiziksel Yapısı 72 3. 2. Tanzimat’ın İlanından Sonra İzmir……………………………………...88 3. 2. 1. İdari Yapıdaki Değişimler 88 3. 2. 2. Ekonomik Alandaki Gelişmeler 89 3. 2. 3. Demografik Yapı 91 3. 2. 4. Kent ve Mimari Doku 96 3.2.4.1. İlk Kent Planları………………………………………………………101 3.2.4.2. Ulaşım ve Altyapıdaki Yenilikler…………………………………….102 4. BÖLÜM 107 TANZİMAT SONRASI MODERNLEŞME SÜRECİNDE İZMİR’DE İNŞA EDİLEN VE GÜNÜMÜZE ULAŞAN EĞİTİM YAPILARI 107 4. 1. İzmir-Konak Mesleki Ve Teknik Anadolu Lisesi 107 4. 2. İzmir Mithatpaşa Anadolu Teknik, Teknik ve Endüstri Meslek Lisesi 156 4. 3. İzmir Atatürk Lisesi 174 4. 4. İzmir Namık Kemal Lisesi 225 4. 5. İzmir Karşıyaka İmam Hatip Ortaokulu 281 4. 6. İzmir Kız Lisesi 306 DEĞERLENDİRME VE SONUÇ 322 KAYNAKÇA 338 EK 1. Doktora Tez Çalışması Orijinallik Raporu ……………………………….. 352 EK 2. Tez Çalışması Etik Komisyon Muafiyeti Formu …………………………. 354 Bu araştırmada Tanzimat’tan Cumhuriyet’e İzmir’de okul olarak inşa edilen ve günümüze ulaşan yapılar ele alınmıştır. 19. yüzyılda, II. Mahmut'un başlattığı yenileşme hareketlerinin devamı olarak, 1839'da Tanzimat Fermanı ilan edilmiş, takip eden dönemdeki değişimler, yeni kurumlara ve kent merkezlerine ihtiyaç doğururken eğitim, planlama ve imar sistemlerinde de yenileşmeye gidilmesini gerektirmiştir. Bu bağlamda yeni bina tipleri yeni mimari üsluplarla birlikte mimari repertuara katılmıştır. Hükümet konakları, postaneler, belediye, gar, hastane, karakol ve okul binaları, Barok ve Rokoko motif ve biçimlerin yanı sıra Neo Klasik, Neo-Gotik, Art Nouveau gibi üslupların ve Oryantalist unsurların tek başlarına ya da eklektik yaklaşımla bir arada uygulandığı alanlar olmuşlardır. Modernleşme sürecinde Batı ile ilişkilerin ivme kazanmasına koşut olarak eğitim giderek ön plana çıkmış ve bir tür toplumsal dönüşüm mekanizması olarak işlemesi gündeme gelmiştir. Kademeli olarak yenilenen ve değişen eğitim sistemine paralel olarak, okul binaları önce İstanbul sonra taşrada inşa edilmiştir. Tanzimat’ın ilanını takiben yapılan yasal düzenlemelerin sağladığı olanaklardan yararlanan yabancı, Levanten ve gayrimüslimler de kendi eğitim kurumlarını oluşturmuşlardır. Bu eğitim kurumları, hem verdikleri eğitimin içeriği hem de kullandıkları mimarlık diliyle Batı’daki örnekleri uygulamaya çalışmışlardır. 19. yüzyılda geniş ticaret hacmi ile dönemin önemli liman kentlerinden biri olan İzmir’de, belirgin bir fiziksel dönüşümün gerçekleştiğini söylemek mümkündür. Bu dönüşüm kapsamında, hem eğitim hem mimarlık alanında gerçekleşen yenilik ve uygulamaların yansımaları İzmir’de de izlenebilir. Her millete eşit mülk edinme hakkı tanınmasıyla, özellikle sermayenin el değiştirerek artması sayesinde burjuvalaşan gayrimüslimler, yabancılar ve Levantenlerin tercih ettikleri bölgelerde kendi kentsel çevrelerini yaratırken pek çok eğitim yapısı da inşa ettikleri görülür. II. Meşrutiyet Dönemi’nde ise eğitim alanında yenilikler devam ederken, değişen iktidarın ideolojik temelleriyle bağlantılı olarak yön değiştiren tercihler “Milli Mimari Rönesansı”, “Osmanlı Canlandırmacılığı” gibi isimlerle anılan mimari akımı yaratmış ve bu üslupta inşa edilen yapılar arasında okul binaları da yerini almıştır. Araştırma kapsamında konuyla ilgili yazılı kaynaklar incelenmiş, bilimsel ölçütlerle gerçekleştirilen mimari çizimler, görsel malzemeyle desteklenmiştir.

Stratford Canning, a typical nineteenth century British diplomat and lived between 1786 and 1880, spent many of his 94 years in the Ottoman Empire. Not only his service time that he spent in the capital city of the Ottoman Empire was important, but it was crucial because his incumbency overlapped distinct stages of development that the Ottoman Empire went through. Canning himself witnessed pivotal developments in the Ottoman Empire in the 19th century such as The Napoleonic Wars, The Treaty of Bucharest with Russia, Mahmud II’s Reforms, The Tanzimat Era, The Rejuvenation Policy of the Ottoman Empire, The Crimean War, and The Preparation Process of the Royal Edict of Reform (1856). He also took part in these developments as a diplomat of the world hegemon. This study focused on Cannings’ incumbency between 1841 and 1847 when he worked as a diplomat under Foreign Secretary Aberdeen. The main focus of the study is the problem of the Rejuvenation of the Ottoman Empire which was a part of the policy of protecting the territorial integrity and independence of the Ottoman Empire that we think that it is not a simple matter but a very intricate issue. On the one hand, the study challenges a commonly held assumption that explains the Rejuvenation of the Ottoman Empire that regulated economy, state-individual relationship, the restoration of the army, the reassignment of administrative body in Cebel-i Lübnan, and the entire central administrative body by grounding it on dualisms such as teacher-student, parent-child in the literature. On the other hand, the study argues that the Rejuvenation Process was “interactive” and “reciprocal” and it was comprised of not only partnership but also disagreements and it was based on “collaboration and communication”. Tipik bir 19. yüzyıl Britanya diplomatı olan Stratford Canning 1786-1880 yıllarını kapsayan doksan dört yıllık ömrünün hayli uzun sayılabilecek bir evresini Osmanlı İmparatorluğu’nda geçirmiştir. Canning’in Osmanlı mesaisi sadece payitahtta yaşadığı uzun yıllarla değil, bu yılların İmparatorluğun geçmekte olduğu kritik süreçlere denk gelmesiyle de önem kazanmaktadır. Napolyon Savaşları, Rusya ile imzalanan Bükreş Antlaşması, Yunan bağımsızlığı, Mısır meselesi, II. Mahmud dönemi ıslahatları, Tanzimat Dönemi ve İmparatorluğu’nun “gençleştirilmesi” politikası, Kırım savaşı, Islahat Fermanı’nın oluşum süreci gibi Osmanlı İmparatorluğunun 19. yüzyılda yaşadığı mühim gelişmelere bizzat şahit olan Canning, dönemin dünya hegemonunun bir temsilcisi olarak bu süreçlerde bazı roller de üstlenmiştir. Bu çalışmada Canning’in Dışişleri Bakanı Aberdeen’in emrinde çalıştığı 1841-1847 yılları arasındaki görevine odaklanılmıştır. Buradaki en önemli sorun alanımız bir veri olarak değil de bir sorunsal olarak gördüğümüz İmparatorluğun toprak bütünlüğünü ve bağımsızlığını koruma politikasının içerisinde cereyan eden imparatorluğun “yenileşmesi/gençleştirilmesi” meselesi olmuştur. Çalışma dâhilinde ekonomiden, devlet-fert ilişkisine, askeri yeniden yapılanmadan Cebel-i Lübnan’daki idarî değişime tüm merkezi idareyi kapsayan bu alana dair literatürde hâkim olan öğretmen-öğrenci, vasi- çocuk karşıtlığına dayanan bakış açısına karşı çıkılmış ve sürecin ortaklığın yanı sıra çatışmayı da içeresinde barındıran, “işbirliği ve irtibat”a dayanan, “interaktif ve karşılıklı” bir ilişkiyi işaret ettiği kanıtlanmaya çalışılmıştır.

Towards the end of the era of Mahmud II within the framework of permanent diplomatic system establishing diplomatic relations with Europa again in the Ottoman Empire appears the most important issue that the lack of the personnels brought up from the Muslimsubjects to be employed at the level of ambassador, respectively. However, though over time this problem has been exceeded. By the time some of diplomats was trained by the foreign offices. From Tanzimat to the fall of the state the Ottoman Empire was represented by more then one hundred and thirty diplomatic representatives at different levels. One of those who served in five different capital Mahmud Esad Pasha was. In accordancewith the tradition of foreign affairs Esad Pasha was the first ambassador brought up from the ground up. In this study mainly, it is emphasized the education of Esad Pasha, which institutions he took vocational education and won the experience and becoming a candidate of diplomat, afterwards his experinece of the foreign affairs, in which diplomatic centers how he used it., II. Mahmud döneminin sonlarına doğru sürekli diplomasi anlayışı çerçevesinde Avrupa ile yeniden diplomatik ilişkiler kuran Osmanlı İmparatorluğu’nda görünür en önemli sorun, Müslüman teb´adan sefir düzeyinde istihdam edilecek yetişmiş personelin bulunmayışı idi. Ancak zaman içinde geçte olsa bu sorun aşıldı. Sefirlerin bir bölümü hariciye kalemlerinde yetişmeye başladı. Tanzimat’tan devletin yıkılışına değin yüz otuzu aşkın kişi Osmanlı İmparatorluğu’nu farklı düzeylerde diplomatik temsilci olarak temsil etti. Bunlardan biri de beş farklı başkentte görev yapan Mahmud Esad Paşa idi. Esad Paşa hariciye geleneğine uygun olarak temelden yetişmiş ilk sefir idi. Bu çalışmada esas olarak, Esad Paşa’nın aldığı eğitim, hangi kurumlarda mesleki eğitim alıp tecrübe kazandığı ve bir diplomat adayı haline geldiği, bilahere hariciye birikimini hangi diplomatik merkezlerde nasıl kullandığı üzerinde durulmaktadır.

06.03.2018 tarihli ve 30352 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan “Yükseköğretim Kanunu İle Bazı Kanun Ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun” ile 18.06.2018 tarihli “Lisansüstü Tezlerin Elektronik Ortamda Toplanması, Düzenlenmesi ve Erişime Açılmasına İlişkin Yönerge” gereğince tam metin erişime açılmıştır. Birçok çalışmaya konu olmuş olan Osmanlı Modernleşmesi farklı disiplinlerin bakış açısı ile ele alınmıştır. Bu çalışmalarda Osmanlı Modernleşmesinin siyasi, iktisadi ve sosyal boyutu incelenmesine rağmen, Osmanlı Modernleşmesinin edebi eserler üzerinden okunması zayıf kalmıştır. Bu çalışmanın amacı Osmanlı Modernleşmesi'nin toplumsal etkilerini, Ahmed Midhat Efendi'nin romanları üzerinden incelemektir. Konuya edebiyat-toplum ilişkisi açısından yaklaşılmaktadır. Tanzimat Fermanı ile yönünü resmen Batı'ya çeviren Osmanlı'nın geçirdiği değişim ve dönüşüm Ahmet Midhat Efendi'nin romanları merkeze alınarak anlaşılmaya çalışılacaktır. Bu bakımdan üzerinde durulan problematik modernleşme sürecinde Osmanlı toplumunda ortaya çıkan alafranga ve alaturca insan tiplerinin Ahmed Midhat Efendi'nin romanlarındaki yansımasıdır. Kaynak taraması ve söylem analizi yönteminin kullanıldığı çalışmada cevap aranan sorular; Ahmed Midhat Efendi'nin romanlarında, Alaturka insan tipleri ile modernleşme süreciyle birlikte ortaya çıkan Alafranga insan tiplerinin, iktisadi ve sosyal zihni kavrayış ve yaşayış açısından bu süreçten nasıl ve ne şekilde etkilendiğidir. Ulaşılan sonuçlar ise; Osmanlı modernleşmesinin toplumda zihni kırılmalar meydana getirdiği; bu kırılmanın alafranga ve alaturca olarak iki ayrı cenah teşkil ettiği ve bu iki zıt tipin zihni duruşlarının, yeni olanı alma şekillerinin –eğitim, iktisadi tasavvur, kent, vb- topluma yabancılaşmada ya da kendi kültür havzasında kalma tercihinde başat rol oynadığıdır. Anahtar Kelimeler: Osmanlı Modernleşmesi, Ahmed Midhat Efendi ve Romanları,İnsan Tipleri Being a subject matter of many studies, Ottoman modernization is handled in various disciplines. In these studies, Ottoman modernization is addressed in political, economic and social dimensions. However, reading Ottoman modernization over literal works is not sufficient. This study aims at analyzing this era by the help of Ahmet Mithat Efendi'si works. Its approach is based on literature-society relations. It seeks for understanding change and transformation of the Ottoman, which directed its route to the West, by focusing on the works of Ahmet Mithat Efendi. Thus, the Problematic in this work is the Alaturka (in the Ottoman or Turkish style) and Alafranga (in the European or Western style) human types, who are reflected in Ahmet Mithat Efendi's works. The methods used in this study are literature review and discourse analysis. The research question is about how Alafranga and Alaturka human types of modernization were effected from this process in terms of political and social perception and their way of life. The research concludes with findings that Ottoman modernization paved way for "logical turn" in the society. Emergence of two human types in oppositional positions and their ways of inheriting the "new" -education, economic imagination, urban and etc. - play a leading role for preference of alienation or adherence to the cultural area. Keywords: Ottoman Modernization, Ahmed Midhat Efendi and His Novel's, Human Types

Cumhuriyet dönemi tarihçilerinin Osmanlı modernleşmesine ilişkin incelemelerinde genellikle iki temel yaklaşımın ön plana çıktığı görülmektedir. Kültür-eksenli ilk yaklaşım, Fransız Devrimi’nden I. Dünya Savaşı’nın sonuna kadar uzanan gelişmeleri çağdaş ulusal kimliğinin oluşumu merkezinde ele alırken, iktisat-eksenli bakış açısı, aynı süreci tarım toplumundan kapitalist topluma geçiş sorunu bağlamında okumaktadır. Buna karşılık II. Dünya Savaşı sonundan itibaren etkisini hissettirmeye başlayan üçüncü bir yaklaşım, Osmanlı-Türk modernleşme tarihini, hukuk devletinin gelişim aşamaları çerçevesinde değerlendirmiştir. Tarihçi Reşat Kaynar’ın, İstanbul Hukuk Fakültesi profesörlerinden Sıddık Sami Onar’ın sınıflandırdığı devlet modelleri doğrultunda kaleme aldığı ‘Türkiye’de Hukuk Devleti Kurma Yolundaki Hareketler’ (1960) adlı eseri bu üçüncü bakış açısının dikkate değer bir örneğidir. Bu makalenin amacı, Türkiye’de hukuk eksenli tarih yazımının geçmişine ışık tutmaktır. We meet two main approaches in the Ottoman history researches of Republican era historians: The cultural-based essays generally evaluate the events of modern age -from French Revolution to World War I- through the problematic of the emergence of modern national identity, while the economybased perspective handles the same process as transition from agricultural community to capitalist society. Meanwhile after the end of World War II, we encounter a third way of interprating the Ottoman-Turkish modernization, which is based upon the development of ‘rechtstaat’ (the rule of law) notion. Reşat Kaynar’s work, ‘The Movements Towards Founding a Rechtsaat in Turkey’ (1960), which was written upon the government models classified by Sıddık Sami Onar, professor of the Istanbul University Faculty of Law, represents a considerable example of this third view. The aim of this article is to throw light on the past of the juridical-based history-writing.

Modernleşmenin doğasında dinin doldurduğu geleneksel dünyayı dönüştürerek içine aklı ve bilimi koyma miti vardır. Batı'da bu süreç, bilimsel gelişmelerin ışığında kilisenin ve öğretilerinin sorgulanmasıyla başlamış ve gelinen noktada siyasi meşruluk arayışlarının din ile bağlantısı kesilmiş görünmektedir. Daha çok 19. yüzyıl ile alakalı olan Osmanlı Devleti'nin modernleşme sürecinde ise din birçok yerde temel meşrulaştırma kaynağı olmuştur. İdeolojiler yüzyılı olarak da anılan bu yüzyılda Devlet-i Âliye'yi kurtarabilmek için birçok aydın tarafından birçok fikir önerisi getirilmiştir. Bu fikirlerin başında ise temelde devlet içindeki tüm unsurların birleşmesine dayanan Osmanlıcılık ile İslam'ın modern bir yorumunu sunan İslamcılık gelir. 19. yüzyılda yaşamış bir aydın olarak Murad Bey de bir yandan bu akımlardan etkilenmiş, bir yandan da II. Meşrutiyet yıllarındaki daha sert tartışmalara örnek söylemler geliştirmiştir. Bu çalışma ile Murad Bey'in fikirlerinin Osmanlıcılık ile İslamcılık arasında bir konumdan incelenebileceği savunulmuştur.Anahtar Sözcükler :Modernleşme, Osmanlı Modernleşmesi, Osmanlıcılık, İslamcılık, Mizancı Murad Bey,İttihad ve Terakki Partisi, II. Meşrutiyet Within the nature of modernization there is the myth which asserts that mind and science were inserted into the traditional world that was filled by religion. In the West, this process started with questioning the church and its teachings in the light of scientific developments, and at the moment, the search for legitimacy is totally disconnected from religion. However, in the modernization process of the 19th-century Ottoman Empire, religion was taken as the base of political legitimacy. In this century, which is also called the century of ideologies, numerous ideological solutions were developed to save the Empire by the intellectuals. The two most prominent of these ideologies is Islamism and Ottomanism. Islamism is a modern interpretation of Islam, and Ottomanism fundamentally suggests the co-habitance of all nations under the state. A 19th-century intellectual Murad Bey also, on the one hand was influenced by these trends, and on the other hand developed a discourse that underlies the more rigid discussions of the 2nd Constitutional Era. In the current study it is argued that Murad Bey's ideology could be studied within a shared frame of both Islamism and Ottomanism.Keywords :Modernization, Ottoman Modernization, Ottomanism, Islamism, Mizancı Murad Bey,Committee of Union and Progress, Second Constitutional Era 141

18. yüzyılın başından itibaren Batının üstünlüğünü kabul etmiş olan Osmanlı bürokrasisi ve aydınları için temel hedef, devleti içine girmiş olduğu siyasal, ekonomik ve sosyal bunalımlardan çıkarmak olmuştur. Bu düşünce doğrultusunda 18. ve 19. yüzyılda Batıda gelişen pek çok fikir akımının etkisi altında kalan Osmanlı aydını üzerinde, özellikle toplum mühendisliği yönü ağır basan Pozitivizm'in derin etkileri gözlemlenmiştir. Ancak Pozitivizm'le ilk temas eden ve onun Türkiye'ye girişine öncülük eden Osmanlı aydınları da dahil olduğu halde hiç kimse Pozitivizm'in "bilgi kuramına" ve bilimsel anlayışına doğrudan ilgi duymamış ve üzerinde yoğunlaşmamış, var olan sınırları ise tekrardan öteye geçememiştir. Osmanlı aydınlarının büyük oranda etkisi altında kaldıkları Pozitivist düşüncenin bilim kuramına herhangi bir bakış açısı kazandırmak veya bir takım eklemeler yapmak hususunda başarısız oldukları gözlemlenmiştir. Doğal olarak bu noktada Osmanlı aydını bilgiyi üreten değil, sadece kullanan pozisyonunda kalmıştır. Basic target for Ottoman bureaucracy and intelligentsia accepting the superiority of the West since the begining of 18th century was to get out of the political, economic and social depression which empire got into. Strong impressions of positivism, outweighing the side of social engineering, were observed on the Ottoman intelligentsia ,in line with this target, affected by a good number of movement of idea developing in West. However, nobody without excepting the Ottoman intelligentsia who contacted with the positivism for the first time and facilitated its access to Turkey was interested in "information theory" and scientific understanding of positivism directly, concentrated on it and the concern to available borders wouldn't be anything but repetition. It was observed that Ottoman intelligentsia had failed to give point of view or make addition to science theory of pozitivist thought, of which Ottoman intelligentsia was under the influence substantially. Naturally, at this point, Ottoman intelligentsia had position not productor of information but user of that.

Modernleşme, geleneksel toplumların değişim ve dönüşüm süreçlerini ifade eden bir kavramdır. Modernleşme sürecine tüm geleneksel toplumlar gibi Osmanlı-Türk toplumu da katılmıştır. Yaklaşık iki asır süren Osmanlı modernleşme sürecini, şerif Mardin‟in nasıl analiz ettiği bu çalışmamızın temel konusunu oluşturmaktadır. Mardin Osmanlı modernleşme sürecini, merkez-çevre, sivil toplum sorunu ve din-devlet-toplum ekseninde yaptığı sosyolojik analizlerle açıklamaktadır. Biz bu çalışmamızda Mardin‟in, Osmanlı modernleşme sürecini nasıl algıladığı, nasıl analiz ettiği ve nasıl yorumladığını araştırdık Modernization is the process through which fundamental transformations and changes take places in the traditional societies. Ottoman-Turkish society has practiced modernization as well all other traditional societies. The basic subject in this study is Şerif Mardin‟s conception of Ottoman modernization which has continued about two centuries. Mardin elucidates Ottoman-Turkish modernization process particularly focusing on the problem of civil society, the dichotomy of center and periphery, and the relations among religion, society and state. In this study it is essentially questioned that how ġerif Mardin accepted, analyzed and discussed Ottoman modernization process.