Search

In augustus 2023 zagen duikers exemplaren van een grote platworm die nog nooit eerder in onze Noordzee was waargenomen. Inmiddels heeft het dier zich van de Oosterschelde uitgebreid naar andere Zeeuwse wateren en werden ook al exemplaren bij wrakken in de Noordzee gezien. De flamenco-platworm is bezig met een gracieuze, 0nmiskenbare opmars.

In deze Staringia is een keur aan interessante artikelen opgenomen (11 verschillende bijdragen en een uitvoerige gezamenlijke literatuurlijst) over de zoogdierpaleontologie van zowel de land- als de zeezoogdieren, over vogels, vissen, amfibieën en reptielen, mollusken, archeologische objecten uit de steentijd, de geologie, de paleo-botanie, 14 C dateringen op en stabiele isotopen gevonden in fossiele botten.

De strandwerkgroep van de KNNV-afdeling Alkmaar-Den Helder houdt al zeventien jaar bij wat er aanspoelt langs onze kust. Gedurende die tijd vielen er veel soorten en veranderingen te noteren. Van de 144 soorten gevonden schelpen worden hier enkele groepen besproken.

Naar aanleiding van een tentoonstelling in RMO wordt het, tijdens de IJstijden drooggevallen, Noordzeegebied besproken. Zowel geografie als archeologie worden aangestipt.

Het verzamelen van Noordzee-fossielen bij de twee zandsuppleties van de Zandmotor (tussen Ter Heide en Hoek van Holland) en de tweede Maasvlakte, wordt besproken. Er wordt uitgebreid stilgestaan bij het zoeken, determineren en conserveren van fossielen, de geologie van de Noordzee tijdens het Kwartair, en de vele vondsten van verschillende diergroepen.

Het hier besproken boek verhaalt over de bewoning van Doggerland, de drooggevallen Noordzeebodem ten tijde van de ijstijden. Het boek is ook voor jongere lezers interessant.

Offshore wind farms in the Dutch North Sea must make demonstrable efforts to stimulate native nature within the wind farm. For example, suitable scour protection or fish hotels can be placed around wind turbines that serve as nursery areas or offer shelter. Also flat oysters can be placed, which can form reefs and attract great biodiversity. Commissioned by the Ministry of Agriculture, Nature and Food Quality, Witteveen+Bos and Wageningen Marine Research have produced a catalog of such Nature Inclusive Design options. The catalog shows the target species for which the option is suitable, the expected construction costs, and where the materials can be purchased., Off shore windparken in de Noordzee hebben een inspanningsverplichting om inheemse natuur te stimuleren binnen het windpark. Zo kan rondom windturbines aangepaste steenstort of vishotels worden geplaatst met opgroei- en schuilmogelijkheden voor kabeljauw. Ook kunnen platte oesters worden geplaatst die riffen kunnen vormen en een grote biodiversiteit kunnen aantrekken. In opdracht van het ministerie van LNV hebben Witteveen+Bos en Wageningen Marine Research een catalogus gemaakt van dergelijke Nature Inclusive Design opties. De catalogus laat zien voor welke doelsoorten de optie geschikt is, wat de verwachte constructiekosten zijn, en waar de materialen gekocht kunnen worden.

Duik met De Lichtkogel in de geschiedenis van zeewier, ontdek de voedingswaarde en gezondheidsvoordelen en leer meer over de teelt en de vele toekomstige mogelijkheden.

Het ministerie van LNV heeft in de Kennis- en innovatieagenda LNV 2019-2030 de koers voor de komende tien jaar en de uitvoering hiervan bepaald. Vanuit het Noordzee2030-programma is door de ministeries van LNV en van Infrastructuur en Waterstaat (IENW) het initiatief genomen om een Kennisagenda op te stellen, waarin de vragen die de verschillende belanghebbenden hebben gesteld tijdens het consultatieproces rond Noordzee2030, zijn samengevat (Ministerie van LNV & IENW, 2018). De Kennisagenda vormde belangrijke input voor de ambities en bijbehorende innovatieopgaven van het Ministerie van LNV. Wat ontbreekt, is een analyse van vraag en aanbod, met andere woorden: Welke kennisvragen zijn afgedekt binnen lopende programma's en welke nog niet? En wat betekent dit voor de programmering van het Ministerie van LNV. Voorliggende programmeringsstudie beschrijft de kennis- en innovatieopgaven die gekoppeld zijn aan duurzaam meervoudig gebruik van Noordzee. Hierbij staan de realisatie van de energietransitie, het efficiënt inrichten van de ruimte op de Noordzee om zoveel mogelijk bestaande en nieuwe activiteiten duurzaam te kunnen laten plaatsvinden en het verbeteren van de ecologische kwaliteit van de Noordzee, centraal.

Het eurogeulgebied voor de kust van Zuid-Holland is een bekende vindplaats voor laat-pleistocene zoogdierresten. Vier expedities met Eurokotters in dit gebied leverden 1818 fossiele exemplaren van 29 soorten weekdieren op. Chamelea striatula, Corbicula fluminalis s.l., Gari fervensis en Modiolus modiolus werden nog niet eerder uit het Eurogeulgebied verzameld. Uiteenlopende conservering en ecologie van gevonden soorten wijst erop dat er zeker vijf verschillende fossiele molluskenfauna’s voorkomen. Opgevist en van gesuppleerde stranden opgeraapt materiaal zijn aanvullend op elkaar.

Koen van Swam van de Stichting Noordzeeboerderij laat in deze reportage zien hoe het groeien van zeewier samen gaat met natuurontwikkeling, een uitgangspunt van kringlooplandbouw. Zeewier is een heel veelzijdig gewas. Het kan dienen als voedsel voor mensen, dieren en andere planten. En je hebt geen land, zoet water of mest nodig om het te kweken. Het groeien van zeewier gaat samen met natuurontwikkeling, het uitgangspunt van kringlooplandbouw.

In de Noordzee komen ongeveer twintig soorten haaien en roggen voor. Ze vormen de groep van de kraakbeenvissen. Een deel van deze vissen is levendbarend en brengt dus levende miniaturen van de volwassen vis voort en een ander deel zet onder water eieren af in een eikapsel. Hoe gaat het met deze soorten in de Noordzee? Een recente inventarisatie langs de Noord Hollandse kust werpt hier nieuw licht op.

Klimaatverschuiving heeft gevolgen voor de biodiversiteit van de Nederlandse zeedieren. Het is echter meer dan de migratie van zuidelijke soorten richting het noorden zoals we dat bij veel planten en dieren op het land en in de lucht waarnemen. De recente dynamiek in de populaties van zeenaaktslakken illustreert dat treffend.

Een uniek naslagwerk over de vissen van de Noordzee en de Waddenzee; Vlinders en damherten in Amsterdamse Waterleidingduinen

This study, as part of the Wozep-project Behaviour and Collision Risk of Bats (Bats_2), investigates how bat behaviour can be studied near offshore wind turbines. To find out whether it is wise to continue and further develop behavioural research at wind turbines in the context of the Wozep programme, we first conducted a feasibility study on land.

This report presents the results of the cod monitoring program 2016. The research was commissioned by the Dutch Ministry of Economic Affairs within the EZ-program Beleidsondersteunend Onderzoek. Cod catches of the vessels in the fleet segments BT2 (beam trawl and pulse trawl) and TR (otter trawls and seines) need to be monitored yearly, due to the Dutch implementation of the European cod recovery plan. The European cod recovery plan restricts the fishing effort of European fleets catching cod. Fishing effort, based on historical track records, is allocated to different gear groups. Fishing effort can be transferred between gear groups by use of conversion factors. In the Netherlands fishing effort is transferred yearly from the BT2 gear group to the TR group, based on a national conversion factor of 1:3 (BT:TR) kWdays instead of the European conversion factor of 1:16. This is because the cod catches in the Dutch TR fleet are not as high as the European conversion factor implies. In order to substantiate for the national conversion factor, the Dutch government is obliged to report cod catches per unit of effort (CpUE) of the vessels in these gear groups to the European Commission. An overview is provided of the fishing activity, the cod landings and the cod landings per unit of effort of the various gear categories in the BT2 and the TR fleet segments during the year 2016. First the cod Catch per Unit of Effort (CpUE) transition ratio between the BT2 on the one hand and the TR1C plus TR2 fleet segments on the other hand was calculated. And secondly the percentage of cod avoidance trips – trips during which 5% or less cod was caught – in the TR-fleet were calculated. The TR fleet has a higher cod CpUE on average than the BT fleet. When the cod targeted fisheries (TR1AB) are not taken into account, the CpUE effort transition ratio (TR1C+TR2): BT2 of 2016 lies between 4.2:1 and 5.7:1, depending on whether the ratio is calculated on the basis of minimum or maximum cod di, In dit rapport worden de resultaten van het kabeljauwmonitoringsprogramma 2016 gepresenteerd. Dit onderzoek is uitgevoerd in opdracht van het Nederlandse Ministerie van Economische Zaken, binnen het EZ-programma Beleidsondersteunend Onderzoek. Kabeljauwvangsten van de schepen in de vlootsegmenten BT2 (boomkor en pulskor) en TR (bordenvisserij en flyshooters) moeten jaarlijks gemonitord worden, in verband met de Nederlandse implementatie van het Europese kabeljauwherstelplan. Het Europese kabeljauwherstelplan beperkt visserijinspanning voor Europese vloten die kabeljauw vangen. Visserijinspanning wordt toegewezen aan verschillende tuigcategorieën op basis van historische vangsten. Visserijinspanning in een bepaalde categorie kan overgeheveld worden naar een andere categorie, maar wel volgens een ruilfactor. In Nederland wordt visserijinspanning jaarlijks overgeheveld van het BT2-vlootsegment naar het TR-vlootsegment volgens de ruilfactor van 1:3 (BT:TR) kilowattdagen in plaats van de Europees vastgestelde ruilfactor van 1:16. De reden hiervoor is dat een conversiefactor van 1:3 meer overeenkomt met de daadwerkelijke Nederlandse kabeljauwvangsten in de tuigcategorieën. Om de nationaal gehanteerde ruilfactor te onderbouwen heeft de Nederlandse overheid de verplichting om jaarlijks de kabeljauwvangst per eenheid van visserijinspanning (CpUE) van de schepen in deze tuigcategorieën te rapporteren aan de Europese Commissie. In dit rapport wordt een overzicht gepresenteerd van de visserijactiviteit, de kabeljauwvangsten en de kabeljauwaanlandingen per eenheid visserijinspanning van de BT2 en TR-vlootsegmenten gedurende het jaar 2016. Daarnaast is de kabeljauwvangst-per-eenheid-inspanningsratio van de BT2 aan de ene kant en de TR1C plus de TR2 vlootsegmenten aan de andere berekend en het percentage kabeljauwvermijdingsreizen – visreizen waarbij 5% kabeljauw of minder is gevangen – in de TRvlootsegmenten. Het TR-vlootsegment heeft gemiddeld een hogere kabeljauwvangst per eenh

Suppleties van zand op vooroever of strand worden in opdracht van Rijkswaterstaat uitgevoerd om de Nederlandse kust tegen erosie te beschermen en om voldoende zand in het kustfundament te houden. Een groot deel van de suppleties vindt plaats in of nabij de kuststrook die binnen de Natura2000 regelgeving wordt beschermd, de Noordzeekustzone. Het is dus van belang de eventuele effecten van deze praktijk op de natuur zorgvuldig te bestuderen, zodat dit effect kan worden afgezet tegenover het algemene nut voor de maatschappij. Betere kennis van de effecten kan leiden tot beperking van eventuele schade aan- en mogelijk zelfs tot versterking van- gewenste natuurwaarden en ecosysteemdiensten. Tot nog toe is er relatief weinig aandacht geweest voor de gevolgen van suppleren op vispopulaties in vergelijking met benthos, terwijl de kinderkamerfunctie van de ondiepe kustzone een zeer belangrijke economische ecosysteemdienst levert. Kennis van de habitatfactoren die het voorkomen van juveniele vis in kinderkamers bepalen leidt tot een verbeterd inzicht van de gevolgen van suppleties op vispopulaties en van de voedselketen van viseters in de ondiepe kustzone. In overleg met natuurorganisaties en de kennisinstituten Deltares en Wageningen Marine Research is in 2016 het document `Ecologische effecten van zandsuppleties’ (Herman et al., 2016) geschreven met als doel onderzoek te formuleren naar ecologische effecten van zandsuppleties. In het onderdeel ‘uitvoeringsplan’ (deel C in Herman et al. 2016) zijn 3 onderzoekslijnen (ook wel Krachtlijnen genoemd) gedefinieerd, te weten: Vooroever, Duinen en Waddenzee. Het hier beschreven meetplan voor een survey in 2017 valt onder de onderzoekslijn Vooroever. De onderzoeksvraag die in dit meetplan wordt behandeld volgt uit de prioritering van de krachtlijn Vooroever: (Cumulatieve) gevolgen van reguliere suppleties op samenstelling en functioneren van het ecosysteem van de vooroever. Deze onderzoeksvraag luidt: “Wat zijn de cumulatieve gevolg

The exploitation of wild shellfish has developed from free fisheries to a strongly regulated commercial activity, in which economic and ecological objectives are both aimed for. Within the framework of this policy an annual stock estimate is made for the economic important species: razor shell (Ensis directus) and cut-through shell (Spisula subtruncata), and other less economic species. The survey covers the entire Dutch coastal zone, and is commissioned by the Ministry of Economic Affairs. The fieldwork for the 23 th successive survey since 1995 was carried out in spring 2017. The principle objective of this survey is the assessment of the stock sizes of the economically important species Ensis directus and Spisula subtruncata in the Dutch coastal zone, including the Natura-2000 areas: “Noordzeekustzone”, “Voordelta”, “Vlakte van de Raan”, and the mouth of the Westerschelde estuary. In addition to the two most important species, we also report on the occurrence of three species of occasional economic importance: otter shell (Lutraria lutraria), striped venus clam (Chamelea striatula), and banded wedge shell (Donax vittatus). For the Dutch coastal zone the total stock size was estimated at 397.2 million kg fresh weight for razor shells, and 1,281.7 million kg fresh weight of cut-through shells. Stocks of the the other species were estimated at 18.1 million kg fresh weight for striped venus clams, 38.0 million kg fresh weight of banded wedge shells and 4,931 million individuals of otter shells. The stock of razor shells showed a sharp increase and was found to be the highest since 1995. The same can be said for the cut-through shells, where the stock of biomass increased to a level which is the highest since 1995. Also the stock of the otter shell and the banded wedge shell increased where the stock of the striped venus clam showed a slight decrease., De visserij op schelpdieren in de Nederlandse kustwateren heeft zich ontwikkeld van een vrije visserij tot een sterk gereguleerde visserij waarbij naast economische ook ecologische doelstellingen nagestreefd worden. In het kader van de uitvoering van dit beleid wordt jaarlijks een bestandsopname van Amerikaanse zwaardscheden (Ensis directus), halfgeknotte strandschelpen (Spisula subtruncata), en de overige veel voorkomende soorten met een potentieel belang voor visserij, uitgevoerd door Wageningen Marine Research (WMR). Het onderzoek is uitgevoerd in opdracht van het Ministerie van Economische Zaken: programma Wettelijke Onderzoekstaken, BAS code: WOT-05-001-008. De inventarisatie is uitgevoerd in het voorjaar van 2017 en is daarmee de 23ste opeenvolgende gebiedsdekkende survey die op deze manier sinds 1995 wordt uitgevoerd. Het primaire doel van deze inventarisatie is een schatting te maken van de bestanden van de economisch en ecologisch belangrijke soorten mesheft (Ensis directus) en halfgeknotte strandschelp (Spisula subtruncata) in de Nederlandse kustwateren en de daarin gelegen Natura-2000 gebieden Noordzeekustzone, Voordelta, Vlakte van de Raan en de monding van de Westerschelde. Over overige soorten schelpdieren die van economische betekenis kunnen zijn, wordt gerapporteerd wanneer bestanden van enige omvang aanwezig zijn. In 2017 is dit het geval voor otterschelpen (Lutraria lutraria), venusschelpen (Chamelea striatula) en zaagjes (Donax vittatus). In 2017 werd een totale biomassa geschat van 397,2 miljoen kg versgewicht aan mesheften en 1.281,7 miljoen kg versgewicht aan halfgeknotte strandschelpen. Daarnaast is een bestand aangetroffen van 18,1 miljoen kg versgewicht aan venusschelpen en 38,0 miljoen kg versgewicht aan zaagjes. Voor otterschelpen is het bestand geschat op 4.931 miljoen individuen. Opvallend is de sterke toename van de halfgeknotte strandschelp waarvan de biomassa het hoogst gemeten ooit is sinds de schelpdierinventarisatie gestart is. Van

The Marine Strategy Framework Directive (MSFD) requires the European Member States to develop programmes of measures to achieve or maintain Good Environmental Status (GES) in European Seas. To be able to evaluate the quality state of the marine waters on a regular basis and the effect of measures taken, monitoring programs for MSFD descriptors and indicators have been established by the Member states. GES is described by 11 descriptors, and marine litter is one of them. The Dutch monitoring program for this descriptor includes amongst others the collection of data on the presence, abundance and distribution of litter on the seafloor. According to the Dutch program, the data on seafloor litter must be collected by statutory task fish surveys using standardized GOV fishing net, as a part of the International Bottom Trawl Survey (IBTS). This report presents the results of the seafloor litter monitoring during the IBTS survey of Quarter 1 2016. Seafloor litter data is collected annually during this survey since 2013, and the new data is presented in perspective of the data collected in previous years. This is done for the composition and the spatial distribution of the seafloor litter from the catch. The composition of the litter collected in 2016 is similar compared to earlier years; plastic and specifically rope/lines are the most dominant litter items found. The survey was again carried out on board the UK vessel CEFAS Endeavour, and the standard Dutch IBTS area including the Channel area was covered. Even though, due to a survey design based on random sampling within ICES rectangles, comparison in spatial distribution of litter as well as in estimates of the amount of litter between years is difficult. The spatial distribution of the litter seems random with small and large catches close to each other. It might be a result of small probability of actually catching litter items with a GOV trawl not designed for this purpose, or by differences in seafloor structure. I

In dit rapport wordt het concept ‘Bouwen met Noordzee-natuur’ uitgewerkt tot een aantal adviezen aan het Ministerie van Economische Zaken (EZ) om ‘Bouwen met Noordzee-natuur’ een stap verder te brengen in de concretisering. De definitie van ‘Bouwen met Noordzee-natuur’ zoals gebruikt in dit rapport is: Het gebruik maken van de zee en de natuur op een manier die leidt tot versterking van het mariene systeem, de natuur en de biodiversiteit (bron: Gebiedsagenda Noordzee 2050). Dat laatste kan vervolgens worden geoperationaliseerd als versterking van behoud en duurzaam gebruik van soorten en habitats die van nature in de Nederlandse Noordzee voorkomen, dan wel meer specifiek in relatie tot inheemse soorten en habitats van Natura 2000- en KRM-soorten en -gebieden, en/of inheemse rode lijst-soorten, en inheemse soorten en habitats van de OSPAR-lijst. De kans op introductie van exoten moet daarbij geminimaliseerd worden. In het voorliggend document zijn kansen en knelpunten voor het concept Bouwen met Noordzee-natuur geïnventariseerd door middel van een kennisinventarisatie, interviews en een workshop met stakeholders.

Dit rapport gaat over de mogelijkheden voor de ontwikkeling van populaties platte oesters (Ostrea edulis) binnen bestaande en geplande windmolenparken in het Nederlandse deel van de Noordzee. In opdracht van het Ministerie van EZ is nagegaan welke eisen de platte oester stelt aan de omgeving, gericht op de habitatkarakteristieken van windparklocaties in de Noordzee. Daarbij is er vanuit gegaan dat er binnen de windparken geen sprake is van bodemberoerende activiteiten die nadelig zijn voor platte oesters.

To close the knowledge gap described above, or better said in order to make a start to overcome this crucial lack of insight into (sub)population sizes, RWS commissioned the Bats_1 study as part of the Wind op Zee Ecological Programma (Wozep; in English: Wind at Sea Ecological Programme), a multi-annual research programme initiated in view of the realisation of new offshore wind farms under the SER agreement (2013). Aim of the Bat_1 desk study is to estimate the extent to which (sub)populations of Nathusius’ Pipistrelle and possibly other relevant bat species, expressed in terms of numbers of individuals, use migration routes across the southern North Sea (SNS)1. This information is of great importance to be able to make better estimates of what the Potential Biological Removal (PBR) values are of Nathusius’ Pipistrelle and possibly other bat species, knowing that these values depend on the size of the (sub)populations to be considered.

The objective of the research presented in this thesis was to understand the patterns of benthic biodiversity on reefs in the North Sea. To gain this understanding, I studied which species are present on natural and artificial reefs, what environmental and biotic variables influence the presence and absence of a selection of these species and one of the possible pathways by which these species may colonise the reefs studied; the stepping stone effect. The first goal was to increase the available knowledge on which species are present at reefs. The second goal was to understand the patterns observed in the variation of species at these reefs. The third goal was to evaluate whether Mytilus edulis utilises offshore artificial structures as stepping stone to colonise very far offshore locations. The final goal was to assess the impact artificial reefs have on the benthic biodiversity of the North Sea. To attain these goals, natural and artificial reefs were sampled using diver operated airlift samplers and box corers. To evaluate the effects generalised linear and additive models were created. When available, additional data from other sources were also used. The following conclusions are drawn: Lanice conchilega is an ecosystem engineer creating intermediate sand-reef systems. When rocky reefs are present on a sandy bottom, local biodiversity is doubled. Distributions of the native Caprella linearis and the invasive Caprella mutica showed a significant difference, demonstrating that C. linearis’ habitat preference does not fully overlap with that of C. mutica. Thus, the native and alien Caprellids are likely to be able to co-exist in the North Sea. M. edulis presence increases habitat heterogeneity, which increases species richness. Mytilus edulis uses offshore structures as stepping stones to colonise locations in the North Sea that cannot be reached in a single generation. Depth, location effect and habitat type influence the species composition on North Sea reefs mo

This report is an update of the data and analysis on the value of the fishing activities of the Dutch, British, Danish, German, Belgian, Swedish and French fishing fleets on the proposed closed areas on the Dogger Bank. The effort, value and landings are presented for a five-year period (2010-2015) and show large variations over the last years, driven mainly by fishing opportunities for plaice for the Dutch and British fleets and sandeel for the Danish and German fleets.