Search

Geschiedenis van de veroordeling tot, en de beëindiging van, de levenslange gevangenisstraf opgelegd aan een seriemoordenaar

Geschiedenis van de veroordeling tot, en de beëindiging van, de levenslange gevangenisstraf opgelegd aan een seriemoordenaar

Geschiedenis van de veroordeling tot, en de beëindiging van, de levenslange gevangenisstraf opgelegd aan een seriemoordenaar

Dit artikel geeft een overzicht van de rechtspraak over de levenslange gevangenisstraf van de afgelopen zeven jaren, uitspraken die samengenomen invulling proberen te geven aan de door het EHRM (in de zaken Vinter e.a./VK en Murray/Nederland) vereiste review procedure. De rechtspraak loopt tot 26 april 2016. De uitspraken laten zien hoe de Nederlandse rechter de afgelopen jaren probeerde om aan levenslanggestraften het door het EHRM vereiste ‘prospect of release’ te bieden terwijl de overheid, die ‘levenslang is levenslang’ in haar vaandel had gehesen, daaraan niet wilde meewerken, liever gezegd: dat streven tegenwerkte. Het leidde tot een ‘battle of powers’ waarin op 5 april 2016 voorlopig de laatste slag is toegebracht aan de administratie, met het rechterlijk oordeel dat niet de minister maar de rechter in beginsel het laatste woord heeft in de gratieprocedure. Op die rechtspraak kan met het arrest van het EHRM van 26 april 2016 (Murray tegen Nederland) in de hand worden voortgebouwd.

In deze editie komen enkele oud-winnaars van de Willem Nagelprijs (Marc Schuilenburg, Marieke Liem, Lieven Pauwels en Tom Daems) aan het woord komen over een carrière voor en na het winnen van de Willem Nagelprijs.

Naar aanleiding van de inwerkingtreding van het Besluit Adviescollege levenslanggestraften per 1 maart 2017, een eerste stap in een procedure tot tussentijdse toetsing van de levenslange gevangenisstraf, wordt gekeken naar de Verenigde Staten. Daar wordt de mogelijkheid tot ‘parole’, een met de tussentijdse toetsing vergelijkbaar systeem, al lange tijd toegepast. In dit artikel wordt ingegaan op de vraag welke lessen geleerd kunnen worden van de praktijk van de zogenaamde ‘Parole Board hearings’. Om deze vraag te beantwoorden wordt ingegaan op de achtergrond en werking van parole en de wijze waarin parole in de praktijk tot uitvoer wordt gebracht. Daarbij wordt aandacht besteed aan de samenstelling van Parole Boards, de invloed van nabestaanden op de parolebeslissing, het moment waarop die beslissing wordt genomen en de wijze waarop re-integratie na parole vorm krijgt. Op basis van de valkuilen die in de Amerikaanse praktijk worden aangetroffen, worden aandachtspunten voor de Nederlandse procedure geformuleerd.

In deze scriptie is onderzocht of de tenuitvoerleggingregimes van de levenslange gevangenisstraf van het Koninkrijk der Nederlanden voldoen aan de eisen van 3 EVRM alsmede welke aanbevelingen kunnen worden gedaan ter verbetering van de verschillende stelsels binnen het Koninkrijk. Geconcludeerd kan worden dat de recente beleidswijziging in Nederland op een aantal onderdelen spanning laat zien met 3 EVRM, met name ten aanzien van het moment waarop moet worden begonnen met re-integratie activiteiten. Op de eilanden bestaat er al jaren een herbeoordelingsprocedure. Er is echter geconcludeerd dat met betrekking tot het detentieregime, er sprake is van ernstige tekortkomingen. Het gevolg hiervan is dat de stelsels niet voldoen aan de eisen van artikel 3 EVRM. Nederland kan op de volgende punten leren van de stelsels op de eilanden: • Leg de herbeoordelingsprocedure in handen van de rechter. • Maak de procedure eenvoudiger: een tussenstap is niet nodig. Een herbeoordelingsprocedure voorafgegaan door een op maat gemaakt detentieplan, is eenduidiger. • Neem onduidelijkheid weg met betrekking tot termijnen. • Kies voor een wettelijke regeling. • Bouw resocialisatie rustig en stapsgewijs op, bijvoorbeeld via een detentieplan of een penitentiair programma. Aanbevelingen met betrekking tot de eilanden: • Verbetering van het detentieregime en het vrijmaken van middelen en capaciteit hiervoor.

Dit artikel bespreekt het Nederlandse regime van de levenslange gevangenisstraf in het kader van de internationale rechtsorde: hoe passen andere, vergelijkbare landen de levenslange gevangenisstraf toe, en wat hebben we gezamenlijk afgesproken en als juridisch kader ontwikkeld hieromtrent? De internationale rechtsorde verbiedt de levenslange gevangenisstraf niet, maar verbindt er wel beperkingen aan. Een levenslange gevangenisstraf moet periodiek worden herzien en zowel theoretisch als in de praktijk tot vrijlating kunnen leiden. De Nederlandse wijze van uitvoeren van levenslang staat op gespannen voet met de internationale rechtsorde, voornamelijk voor wat betreft de toegang voor levenslanggestraften tot resocialisatie-activiteiten. Omdat zij hiervan verstoken zijn, kunnen zij zich in de praktijk niet kwalificeren voor eventuele vervroegde vrijlating en bestaat er daardoor geen reëel perspectief op het verkorten van de straf. Dit is niet alleen door de internationale rechtsorde vereist, maar ook moreel belangrijk omdat we in Nederland hebben afgesproken te straffen door mensen hun vrijheid te ontnemen, niet hun menselijkheid.

Dit artikel bespreekt het Nederlandse regime van de levenslange gevangenisstraf in het kader van de internationale rechtsorde: hoe passen andere, vergelijkbare landen de levenslange gevangenisstraf toe, en wat hebben we gezamenlijk afgesproken en als juridisch kader ontwikkeld hieromtrent? De internationale rechtsorde verbiedt de levenslange gevangenisstraf niet, maar verbindt er wel beperkingen aan. Een levenslange gevangenisstraf moet periodiek worden herzien en zowel theoretisch als in de praktijk tot vrijlating kunnen leiden. De Nederlandse wijze van uitvoeren van levenslang staat op gespannen voet met de internationale rechtsorde, voornamelijk voor wat betreft de toegang voor levenslanggestraften tot resocialisatie-activiteiten. Omdat zij hiervan verstoken zijn, kunnen zij zich in de praktijk niet kwalificeren voor eventuele vervroegde vrijlating en bestaat er daardoor geen reëel perspectief op het verkorten van de straf. Dit is niet alleen door de internationale rechtsorde vereist, maar ook moreel belangrijk omdat we in Nederland hebben afgesproken te straffen door mensen hun vrijheid te ontnemen, niet hun menselijkheid.

Uit twee recente uitspraken van de Haagse voorzieningenrechter blijkt dat de rechter die de Koning adviseert over het gratieverzoek en de voor de gratiebeslissing verantwoordelijke bewindsman van mening verschillen over de uitleg van de Europese rechtspraak inzake de tenuitvoerlegging van de levenslange gevangenisstraf. Dit leidt niet alleen tot een onverkwikkelijk openbaar debat over de toekomst van juist degenen die zich in een uitzonderlijk kwetsbare positie bevinden maar zet ook het gratie-instituut op het spel. Indien de bewindsman geen oog meer heeft voor het in de Gratiewet vervatte evenwicht tussen rechter en administratie om de inbreuk op de machtenscheiding, die gratieverlening in feite is, te rechtvaardigen, beantwoordt het recht van gratie niet meer aan zijn doel. Dit doel is namelijk 'ertoe bij te dragen dat door de onafhankelijke rechter opgelegde sancties in overeenstemming met eisen van rechtvaardigheid, humaniteit en doelmatigheid ten uitvoer worden gelegd’ (Memorie van toelichting Gratiewet, p. 14 en 15).

De Nederlandse levenslange gevangenisstraf staat al enige tijd onder druk. Uitspraken van het EHRM en de Nederlandse rechter hebben de politiek gedwongen om te komen met aanpassingen in de huidige wijze van de tenuitvoerlegging van deze straf. In deze bijdrage worden de door de staatssecretaris van Veiligheid en Justitie voorgestelde en reeds doorgevoerde wijzigingen inzake de levenslange gevangenisstraf beschouwd in het licht van artikel 3 EVRM zoals uitgelegd door het EHRM.

De Nederlandse levenslange gevangenisstraf staat al enige tijd onder druk. Uitspraken van het EHRM en de Nederlandse rechter hebben de politiek gedwongen om te komen met aanpassingen in de huidige wijze van de tenuitvoerlegging van deze straf. In deze bijdrage worden de door de staatssecretaris van Veiligheid en Justitie voorgestelde en reeds doorgevoerde wijzigingen inzake de levenslange gevangenisstraf beschouwd in het licht van artikel 3 EVRM zoals uitgelegd door het EHRM.

In rechtswetenschappelijke kringen wordt de levenslange gevangenisstraf ter discussie gesteld. De politiek lijkt daar nog niet aan toe: tal van aansprekende argumenten lijken niet bestand te zijn tegen de huidige tijdsgeest. In dit artikel een speurtocht naar argumenten die het wellicht minder gemakkelijk afleggen tegen het tegenwoordige maatschappelijke klimaat, omdat ze zijn ontleend aan eigentijdse wetenschappelijke inzichten over de werking van het menselijk brein.

Today life imprisonment is increasingly tested against human right standards. The importance of a perspective on release is being stressed out as the main condition for the humanity of this sentence, not only in the juridical literature but also by the European Court of Human Rights. The European Court states that the life sentence should be de jure and de facto reducible for it not to be in conflict with Article 3 of the European Convention on Human Rights and Fundamental Freedoms ('the prohibition on inhuman and degrading punishment'). However the condition of reducibility creates an uncertain situation for the detainee which in turn becomes problematic in relation to the condition of humanity. It is reasonable that an uncertain situation of detention brings about an additional suffering for the convict, on top of the inevitable suffering caused by the deprivation of liberty. The question concerning the humanity of the situation of uncertainty has been put forward to the court in two recent cases. The Courtstated that a life sentence without a minimum term indeed entails anxiety and uncertainty, but continued by judging that these are the natural consequences of the sentence of life and if there is a prospect of release, there is no reason to conclude to an inhuman punishment. Based on the current jurisprudence of the European Court one may not expect any further developments to a humanizing of the prison sentences in the near future, unless the member states decide to follow the example of Portugal and follow their own course, tributary to the ideals of the Enlightenment.

In rechtswetenschappelijke kringen wordt de levenslange gevangenisstraf ter discussie gesteld. De politiek lijkt daar nog niet aan toe: tal van aansprekende argumenten lijken niet bestand te zijn tegen de huidige tijdsgeest. In dit artikel een speurtocht naar argumenten die het wellicht minder gemakkelijk afleggen tegen het tegenwoordige maatschappelijke klimaat, omdat ze zijn ontleend aan eigentijdse wetenschappelijke inzichten over de werking van het menselijk brein.

In rechtswetenschappelijke kringen wordt de levenslange gevangenisstraf ter discussie gesteld. De politiek lijkt daar nog niet aan toe: tal van aansprekende argumenten lijken niet bestand te zijn tegen de huidige tijdsgeest. In dit artikel een speurtocht naar argumenten die het wellicht minder gemakkelijk afleggen tegen het tegenwoordige maatschappelijke klimaat, omdat ze zijn ontleend aan eigentijdse wetenschappelijke inzichten over de werking van het menselijk brein.

De explosieve groei van het aantal levenslange gevangenisstraffen vraagt om heroverweging van de wijze van tenuitvoerlegging van deze straf. Het is noodzakelijk om daarbij over de landsgrenzen heen te kijken.

De explosieve groei van het aantal levenslange gevangenisstraffen vraagt om heroverweging van de wijze van tenuitvoerlegging van deze straf. Het is noodzakelijk om daarbij over de landsgrenzen heen te kijken.

De explosieve groei van het aantal levenslange gevangenisstraffen vraagt om heroverweging van de wijze van tenuitvoerlegging van deze straf. Het is noodzakelijk om daarbij over de landsgrenzen heen te kijken.