Search

BoerenNatuur Kennisuur – Ecologie en beheer van droge dooradering. Spreker: Ernst Oosterveld (Altenburg & Wymenga ecologisch onderzoek). In dit BoerenNatuur Kennisuur wordt de kennis over de ecologie van de soorten die landschapselementen als belangrijk leefgebied hebben op een rij gezet en wordt deze kennis vertaald in praktische beheertips.

Kleine landschapselementen zoals hagen, houtwallen, knotwilgen en geriefbosjes vormden ooit het karakteristieke Utrechtse landschap. Ze zijn een lust voor het oog en van levensbelang voor de biodiversiteit. In de afgelopen eeuw ging bijna zestig procent van deze elementen verloren. Daarom stelt de provincie Utrecht subsidie beschikbaar aan boeren voor de aanleg van nieuwe landschapselementen. Statige bomenlanen op de Heuvelrug, kleine bosjes en houtwallen in de Gelderse Vallei, geurende meidoornbloemen in de uiterwaarden. Ze geven de provincie Utrecht karakter en getuigen van het verleden en de tradities van de streek. Ook leveren deze kleine landschapselementen een grote bijdrage aan een duurzame, toekomstbestendige omgeving. Al op een relatief klein oppervlak hebben ze grote impact op de biodiversiteit en bieden ecologische voordelen: opslag van CO2 en water, vermindering van fijnstof en minder hittestress voor het vee.

Heel veel soorten vlinders, bijen, sprinkhanen, libellen, vogels, vleermuizen en planten zijn afhankelijk van het boe- renland en hebben het door al die veranderingen moeilijk. Sinds 1990 zijn sommige soortgroepen van het boerenland zoals vlinders en vogels met 40 tot 50% afgenomen. Voor veel van deze soorten geldt dat het boerenland in hun voordeel kan veranderen als meer boeren aan de slag gaan met agrarisch natuurbeheer en met natuurinclusieve maatregelen.

In het voorjaar van 2023 voerde Sovon Vogelonderzoek Nederland een integrale broedvogelkartering uit in de Alde Feanen e.o. Deels betreft dit een professionele kartering, deels een kartering door vrijwilligers in vaste proefvlakken om broedvogels te monitoren. Naast de Alde Feanen gaat het om de gebieden It Eilân (EilânWest en -Oost), De Burd (Noarder- en Súderburd) en Fônejacht. Dit rapport doet verslag van de resultaten van deze grootschalige broedvogelkartering.

De bodem van het veenweidegebied in Noordwest Overijssel daalt, onder andere als gevolg van de ontwatering van het gebied. Deze ontwatering zorgt ervoor dat er zuurstof bij het veen komt, waardoor het veen afbreekt, met de uitstoot van het broeikasgas CO₂ tot gevolg. Vernatting van het veen kan dit tegengaan, maar heeft effecten op de bedrijfsvoering van agrariërs.

Boeren produceren niet alleen voedsel, ze geven daarbij ook het landschap (mede) vorm. Aangezien de helft van ons land in gebruik is voor landbouw, drukken boeren een groot stempel op het ‘aanzien van Nederland’. Boeren hebben van oudsher het landschap gevormd door het in cultuur te brengen. Hoe het eruit ziet, is mede afhankelijk van de bodem en hydrologische omstandigheden. Het moedermateriaal van de bodem en de waterbeschikbaarheid bepalen sterk welke bomen, struiken en planten er groeien en welke vormen van landbouw zich daar ontwikkelen: fruitteelt, akkerbouw, (melk)veehouderij of juist mengvormen.

Zijn 115 koeien grazen ’s zomers naast elzensingels, houtwallen en pingoruïnes. Het bedrijf van Jappie Hooisma ligt in Kootstertille, in het hart van de Noordelijke Friese Wouden.

De provincie Zuid-Holland wil graag meer Kluten succesvol laten broeden in de provincie, omdat het broedsucces in met name zoete wateren laag lijkt te zijn. Dit rapport gaat in op de randvoorwaarden om Kluten meer succesvol te laten broeden en waar rekening mee gehouden moet worden bij de aanleg van nieuwe broedlocaties. Op basis van de nu beschikbare kennis, lijkt door de kans op predatie te verminderen, het broedsucces te verbeteren. Broedeilanden lijken hierbij een rol te kunnen spelen, omdat de kans op nestpredatie hier lager is. Naast de realisatie van nieuw broedhabitat, speelt ook het beheer van (potentiële) broedlocaties een rol om op de lange termijn geschikte broedgelegenheden te kunnen bieden.

Dit actieplan beschrijft eerst hoe de akkervogels ervoor staan, wat ze nodig hebben en welke inspanningen al zijn getroost. Vervolgens worden doelen en ambities, de gewenste acties en de mogelijke financiering van die acties geschetst.

Voor u ligt het Natuurbeheerplan 2025 van provincie Gelderland. Dit plan beschrijft de beleidsdoelen en de subsidiemogelijkheden voor de ontwikkeling en het beheer van natuurgebieden, agrarische natuur en landschapselementen in de provincie. Het Natuurbeheerplan is verankerd in het Subsidiestelsel Natuur en Landschap (SNL) 2016. Dit stelsel bestaat uit: de ‘Subsidieverordening Natuur- en Landschapsbeheer 2016’ (SVNL2016) voor het beheer van natuur en landschap en de ‘Subsidieregeling Kwaliteitsimpuls Natuur en Landschap 2016’ (SKNL2016) voor investeringen in natuur en landschap (omvorming, inrichting en kwaliteitsontwikkeling). De provincie stelt de kaders voor de uitvoering van het natuur- en landschaps– beheer door dit Natuurbeheerplan vast te stellen. Het Natuurbeheerplan geeft aan waar welke natuur aanwezig is en welke beheerdoelen hiervoor gelden. Daarnaast financiert de provincie een aanzienlijk deel van de kosten voor de ontwikkeling en het beheer van natuur door middel van subsidies. Het Natuurbeheerplan vormt de basis voor de aanvraag van deze subsidies. Afgelopen jaren is samen met al onze partners hard gewerkt aan de realisatie van het Gelders Natuurnetwerk (GNN). Dit heeft als resultaat dat we erin slagen de afgesproken hectares voor het Natuurnetwerk te realiseren. Basis voor deze opgave zijn de afspraken die provincie Gelderland in 2013 met het ministerie van LNV zijn overeengekomen en die zijn vastgelegd in het zogenaamde Natuurpact. Binnen de opgave uit dit Natuurpact is er geen ruimte meer voor realisatie van nieuwe natuur, rekening houdend met alle lopende initiatieven. Bovenstaande is aanleiding voor gehele herziening van het Natuurbeheerplan.

Deze handreiking maakt onderdeel uit van een set van 8 handreikingen Mooi Nederland, bedoeld om concrete handelingsperspectieven aan te reiken voor het werken aan ruimtelijke opgaven op concrete plekken, van binnenstad tot buitengebied. Een handelingsperspectief voor gebieden die aan de slag gaan met de doelstelling van 10% groenblauwe dooradering van het landelijk gebied. Dat is waar deze handreiking over gaat. Naast een algemene inleiding en de nadruk op de mogelijke meerwaarde geeft het richting aan hoe je komt tot een geslaagd plan voor groenblauwe dooradering.

Sinds het ontstaan van de landbouw maken bomen en struiken een integraal onderdeel uit van het boerenbedrijf, zeker in de Achterhoek. Geriefhoutbosjes en andere beplantingsvormen met hakhout dienden om stook- en geriefhout te leveren voor de verkoop of voor dagelijks gebruik op de boerderij. Voor de komst van het “puntdroad” hadden houtwallen en heggen in de veehouderij tevens een functie als erfafscheiding en veekering. Tegenwoordig hebben houtwallen en houtsingels minder agronomische functies. Landschapselementen kunnen echter - naast leverancier van biodiversiteit en landschappelijke aantrekkelijkheid - weer een functionele rol gaan vervullen. Vooral bij de grondgebonden melkveehouderij in het kleinschalige coulissenlandschap van de Achterhoek, maar ook in het rivierengebied, liggen er goede kansen voor (her)introductie. De uitdaging is vooral om landschapselementen zo te situeren en vorm te geven, dat ze naast het verhogen en verbinden van biodiversiteit op het bedrijf en de omgeving, ook functionele waarden hebben voor de bedrijfsvoering van een melkveehouderij. Dat kan zijn op het vlak van veevoeding en dierwelzijn, maar ook milieukwaliteit en klimaat. Het Achterhoekse landschap is sinds eeuwen een product geweest van menselijke activiteiten en daarom op te vatten als een cultuurlandschap. Met vernieuwde functionele houtwallen creëren we een vernieuwd cultuurlandschap, passend bij de uitdagingen en wensen van de huidige en toekomstige landbouw en maatschappij.

Over het Aanvalsplan Landschap(selementen) van Deltaplan Biodiversiteitsherstel met 120 partners vanuit natuur, landbouw, milieu, bedrijfsleven, met medewerking van Ministeries LNV, BZK, OCW, provincies en RCE en hoe dit gefinancierd zou kunnen worden. Deze presentatie is onderdeel van bijeenkomst "Groenblauwe diensten als potentieel verdienmodel voor landbouw en natuur", de derde Werkplaats Netwerk Platteland op donderdag 30 mei 2024 in Wildlands in Emmen.

Een gevolg van de veranderingen in het landbouwsysteem sinds midden vorige eeuw is het steeds meer verdwijnen van houtsingels en houtwallen. Het project ‘Houtwal 2.0’ wil daar een kentering in teweegbrengen. Het initiatief is van Wageningen University & Research (WUR) en het Louis Bolk Instituut en wordt gefinancierd vanuit het Platform Natuurinclusieve Landbouw Gelderland. Het vindt plaats op Agro-Innovatiecentrum De Marke in het Gelderse Hengelo.

Tijdens dit BoerenNatuur Kennisuur komt Anthonie Stip, projectleider en podcastmaker bij De Vlinderstichting, opnieuw aan het woord. Dit keer gaat hij in op de kansen voor insecten in het Leefgebied (droge) Dooradering. Wat is het belang van het netwerk van landschapselementen voor de ecologie van insecten? Hoe kun je de ANLb-beheerpakketten voor dit leefgebied zo uitvoeren dat je ook de insectendiversiteit bevordert? Is er meer nodig dan het huidige ANLb?

In 2022 heeft het Rijk doelen gepresenteerd voor natuurherstel, water en klimaat in het Nationaal Programma Landelijk Gebied (NPLG). Om deze doelen te behalen, heeft het Rijk aan de provincies gevraagd om gebiedsplannen op te stellen voor hun eigen grondgebied. Uiterlijk 1 juli 2023 moet de eerste versie van de plannen op provinciale schaal klaar zijn. Net als het Rijk, beschouwen we het NPLG als een aftrap van een meerjarig transitieproces. We onderkennen de verschillende opgaven voor het landelijk gebied, zoals het noodzakelijke herstel van de natuur, het aanpassen van het landschap op het veranderende klimaat en het ruimte maken voor het watersysteem. Deze opgaven vereisen een integrale aanpak. We beschouwen het NPLG als een integraal plan dat deze verschillende opgaven voor het landelijk gebied bij elkaar brengt. Maar ook als een plan met toekomst voor de landbouw. Het NPLG is daarmee een plan voor het herstel én behoud van onze natuur, voor de biodiversiteit, voor de gezondheid van onze inwoners en tegelijkertijd voor het bieden van perspectief voor de agrarische sector. Als provincie Groningen werken we toe naar de gevraagde integrale oplossing door de NPLG-doelen te verbinden met onze eigen, provinciale doelen, zoals beschreven in ons koersdocument voor de omgevingsvisie Dit is Groningen. Onze doelen overlappen met de NPLG-doelen en zijn zelfs breder. Er spelen immers ook andere grote (ruimtelijke) opgaven in onze provincie. Denk aan woningbouwopgaven, mobiliteitsvraagstukken, de energietransitie en onze wensen voor de ruimtelijke kwaliteit. Dit is een complexe ruimtelijke puzzel die we samen moeten gaan leggen. Hoewel deze startnotitie (januari 2023) zich primair richt op de transitie van het landelijk gebied, zullen wij waar mogelijk ook de bredere (ruimtelijke) opgaven hierin een plaats geven.

Het algemene doel van dit onderzoek is om tot een kwaliteitsbeoordeling van het beheer te komen en of er, indachtig de habitatbenadering van de Wet Natuurbescherming, daadwerkelijk veilig broedhabitat wordt geboden. De waterschappen Hunze en Aa’s en Noorderzijlvest voeren in de provincies Groningen en Drenthe het beheer over ca. 6275 kilometer aan watergangen. Ze zijn opgericht om voor droge voeten te zorgen en zijn met hun takenpakket dienend aan de belangen van landbouw, de bebouwde omgeving en natuur. Los daarvan vormen de watergangen een geheel eigen leefgebied voor tal van planten- en dierensoorten. Vissen, libellen, amfibieën, reptielen, dagvlinders, zoogdieren en vogels gebruiken allemaal op eigen wijze dit leefgebied. De watergangen vormen voor een flink aantal vogelsoorten een belangrijke plek voor de reproductie, zowel om te broeden, te foerageren en/of veilig jongen groot te brengen. De Wet Natuurbescherming omvat een zorgplicht voor alle soorten, waarbij kwetsbare of beschermde soorten in principe gespaard moeten worden.

In het Aanvalsplan Landschap wordt ingezet op 10% groenblauwe dooradering van het landelijk gebied. Het achterliggende doel is herstel van de biodiversiteit en levering van landschapsdiensten. Maar hoe verhouden deze doelen zich tot de beoogde toename? Is 10% genoeg om de biodiversiteit te herstellen? Zijn er nog andere belangrijke randvoorwaarden? Een verkenning van de wetenschappelijke literatuur.

Deze poster is bedoeld ter inspiratie voor de toepassing van maatregelen ten gunste van de biodiversiteit in het agrarisch landschap.

Provincies, Rijk en vele partners werken samen aan het versterken van de kwaliteit en de hoeveelheid natuur. In 2013 maakten Rijk en provincies in het Natuurpact afspraken over het ontwikkelen en beheren van de natuur op het land. Tot en met 2027 werken de provincies vanuit dit Natuurpact aan drie hoofdambities: 1. Vergroten van de biodiversiteit; 2. Versterken van de maatschappelijke betrokkenheid bij natuur; 3. Versterken van de verbinding tussen natuur en economie. In deze negende Voortgangsrapportage Natuur (VRN) rapporteren we aan de hand van de natuurkwantiteit en natuurkwaliteit hoe het gaat met de natuur in Nederland. Dit doen we, mede op verzoek van de Tweede Kamer, aan de hand van de volgende indicatoren: A. De ontwikkeling van het Natuurnetwerk Nederland: het aantal verworven en ingerichte hectares voor nieuwe natuur; B. De ontwikkeling van het Agrarisch Natuur- en Landschapsbeheer; C. De ontwikkeling van natuurkwaliteit: indicatoren over de conditie van soorten (planten en dieren) en over de conditie van ecosystemen. Andere resultaten gaan over het Programma Natuur en de Landelijke Bossenstrategie.

Overzicht Beheerpakketten Agrarisch Natuur & Landschapsbeheer, versie 2023.

Dit rapport vat de belangrijkste resultaten samen van het Meetnet Broedvogels in 2022. Na een bespreking van methode en materiaal (hoofdstuk 2) en de weersomstandigheden en waterstanden in 2022 (hoofdstuk 3) komen de belangrijkste ontwikkelingen bij broedvogels in dat jaar aan de orde (hoofdstuk 4). Daarbij is er ook aandacht voor de provinciale meetnetten en trends (1246 provinciale trends van in totaal 167 verschillende soorten) en ontwikkelingen in de Zoete Rijkswateren. In hoofdstuk 5 worden 70 zeldzame broedvogels (5.3) en 20 kolonievogels (5.4) kort besproken en komen 53 schaarse of algemene soorten uitgebreider aan bod (5.5). Veel van de besproken soorten spelen een rol bij Natura 2000 of staan op de Rode Lijst. In de uitgebreidere soortteksten wordt onder andere ingegaan op provinciale ontwikkelingen en wordt gebruik gemaakt van gegevens uit het Meetnet Nestkaarten en/of CES. Tabel 5.1 geeft een overzicht van getelde aantallen en schattingen van een selectie van soorten. De landelijke indexen (199 soorten) staan in bijlage 2 en zijn, net als de provinciale indexen, tevens beschikbaar via de website van Sovon (stats.sovon.nl). Hetzelfde geldt voor de trends en aantalsinformatie van de Natura 2000-gebieden.

Het Europees Gemeenschappelijk Landbouwbeleid gaat na 2022 op de schop. Op 1 juni 2018 heeft de Europese commissie hiervoor wetsvoorstellen gepresenteerd. In deze voorstellen is duidelijk gemaakt dat de Europese commissie het GLB doelgerichter wil inzetten voor milieu, klimaat, biodiversiteit en landschap. Ook de Nederlandse rijksoverheid is voornemens het GLB in te zetten voor deze doelen. De vraag is hoe dit concreet uitgewerkt kan worden voor de Nederlandse landbouwsector, hoe dit samenhangt met initiatieven voor verduurzaming binnen de verschillende landbouwsectoren en voedselketens en wat agrarisch ondernemers nodig hebben om verduurzaming in de bedrijfsvoering verder vorm te geven. LTO Nederland heeft het initiatief genomen om boeren & tuinders te consulteren over deze vraag in de GLB Pilot Sectorale bouwstenen. In 2019 en 2020 zijn de mogelijkheden die agrariërs zien om duurzaamheid in hun bedrijfsvoering verder vorm en een impuls te geven opgehaald. De pilot heeft een platform geboden voor alle boeren en tuinders van Nederland om mee te praten over de Nederlandse invulling van het GLB voor na 2022. Door middel van een communicatiecampagne zijn een online enquête en interactieve bijeenkomsten per sector onder de aandacht gebracht. Ruim 2.200 boeren en tuinders hebben hun inbreng geleverd. Deze inbreng is per sector en voor de grotere sectoren uitgesplitst naar bodemtype en/of regio uitgewerkt in sectorrapportages. Voor u ligt de sectorrapportage melkveehouderij op klei gronden met daarin de bevindingen uit de pilot voor deze sector.

Ondanks dat Nederland vaker te maken heeft met warme dagen, hebben nog steeds niet alle dieren de optie om schaduw op te zoeken. Daardoor hebben zij een grotere kans op hittestress. Wat is de regelgeving rondom schaduw voor dieren in de wei? Wat zijn de symptomen van hittestress bij dieren? Hoe zat het vroeger met natuurlijke schaduw op het platteland? En tegen welke problemen lopen mensen aan wanneer ze schaduw willen creëren in de wei? Brigitte de Bruijn (onderzoeker WUR) legt uit wat hittestress is waar weidedieren in Nederland steeds vaker last van hebben doordat er steeds meer warme dagen zijn. De NVWA controleert of veehouders wel voldoen aan de wet- en regelgeving om weidedieren voldoende natuurlijke beschutting en verkoeling in oppervlaktewater te geven. De Vereniging Nederlands Cultuurlandschap geeft aan dat er de afgelopen decennia veel hagen, houtwallen, singels en sloten zijn verdwenen uit het agrarische landschap en zet zich in om deze te herstellen door middel van natuurinclusieve landbouw (agroforestry). Veel boeren willen wel meedoen, maar lopen tegen onduidelijke regelgeving aan.

In deze factsheet wordt ingegaan op hoe agroforestry (inpassing van bomen en struiken in de landbouw) ingepast kan worden in open landschappen. De provincie Zeeland is, als provincie met veel open landschappen, als uitgangspunt genomen voor een aantal ontwerpen voor agroforestry in de akkerbouw. De ontwerpen en visualisaties in deze factsheet kunnen inspiratie geven aan agrariërs, beleidsmedewerkers en landschapsbeheerders. De inhoud in deze factsheet is gebaseerd op de notitie ‘Agroforestry in het Zeeuwse Landschap', waarbij een verkenning is uitgevoerd naar de mogelijkheden van agroforestry in combinatie met akkerbouw in de provincie Zeeland, in opdracht van de Provincie Zeeland.

Op de Melkbrouwerij van Rick en Arjuna Huis in ‘t Veld groeien steeds meer bomen en struiken. Een mooier landschap en meer biodiversiteit zijn voor de ondernemers de belangrijkste redenen om voor die aanplant te kiezen. Dat de koeien er ook van eten, vinden ze een pluspunt.

De natuur is belangrijk voor een gezonde leefomgeving. De provincie voert samen met partners extra maatregelen uit om schade aan de natuur te herstellen. Deze maatregelen zijn noodzakelijk voor de bescherming van verschillende plant- en diersoorten en hun leefgebieden. Natuurherstel aflevering 1: rietveld voor moerasvogels. Het Twiske is naast een recreatiegebied ook een natuurgebied. Hier komen enkele bijzondere vogels voor (bijvoorbeeld de roerdomp) die afhankelijk zijn van moeras en riet. Door de neerslag van stikstof groeit het moeras snel dicht. Met maatregelen wordt het rietveld voor deze vogels hersteld.

Boeren met grond in de Medenertilsterpolder bij het Groningse Ezinge gaan samenwerken met het natuurbeheerder Groninger Landschap in een proef voor verbetering van de weidevogelbescherming in het gebied.

In de Oostermeent bij Blaricum (NH) is recent een gebied speciaal ingericht voor weidevogels. Het sluit nu aan bij het belangrijke weidevogelkerngebied in de Eempolders van Utrecht. Zullen kemphanen en andere weidevogels De Kampen ook weten te vinden?

Sinds de jaren 50 heeft in de landbouw een aanzienlijke schaalvergroting plaatsgevonden. De veerkracht en de herkenbaarheid van agrarische landschappen zijn daardoor sterk afgenomen. Ook hebben de schaalvergroting en de daarmee gepaard gaande intensivering een negatieve impact gehad op de biodiversiteit, de bodem en het water. Veel groenblauwe structuren zoals poelen en houtige landschapselementen zijn verdwenen. Hoe brengen we die met het Aanvalsplan Landschap versneld terug?

Door een bloemenakker voor zomertortel in te zaaien in buurt van de broedplaats van zomertortels, creeërt u een plek met voldoende blote grond waar de vogels voedsel kunnen vinden.

Het afgelopen jaar is tot een andere opzet van het MAS meetnet gekomen. Een belangrijke reden van deze aanpassing is geweest om de betrouwbaarheid van uitkomsten van de analyses verder te verhogen. Om dit te bereiken worden sinds dit jaar een groter aandeel punten jaarlijks geteld en heeft een bijstelling plaatsgevonden van een driejaarlijkse roulatie van te tellen punten naar een tweejaarlijkse roulatie. In dit tussenrapport zijn de uitkomsten van het Meetnet Agrarische Soorten beknopt weergegeven. Het rapport geeft een overzicht van de aangetroffen soorten en licht voor enkele doelsoorten uit het Natuurbeheerplan van de provincie Drenthe de verspreiding en de gevonden dichtheden voor de leefgebieden open akkerland en dooradering toe.

Dit evaluatierapport is samengesteld in opdracht van provincie Drenthe. Dit rapport geeft een overzicht van de Meetnet Agrarische Soorten (MAS)- en patrijzentellingen in de jaren 2020-2022. De jaren vormen de laatste drie jaargangen van een zesjarige cyclus van het Agrarisch Natuur en Landschapsbeheer (ANLb) in de provincie Drenthe. Het rapport sluit aan bij het vorige evaluatierapport 2017-2019 waarin van de eerste drie jaren van het ANLb een overzicht is gegeven (Ottens & Wiersma 2019). In tussenliggende jaren is beknopt verslag gedaan van de jaarlijkse bevindingen (Ottens 2020, Ottens 2021). Van 2020 tot en met 2022 is informatie verzameld over de aanwezigheid van (broed)vogelsoorten in het agrarisch gebied van Drenthe (Ottens 2020 & 2021). De tellingen maken onderdeel uit van meetnetonderzoek dat in Drenthe in 2009 is opgestart. Aanvankelijk was het meetnet gericht op het verzamelen van broedvogelgegevens in het leefgebied ‘open akker’. In 2018 is het meetnet opgeschaald en vindt ook onderzoek plaats in het leefgebied ‘natte’ en ‘droge’ dooradering (hierna dooradering te noemen). In dit evaluatierapport wordt een overzicht gegeven van de resultaten van de punttellingen in het kader van het Meetnet Agrarische Soorten in 2020-2022 en dooradering 2020-2022. Daarnaast zijn voor het leefgebied ‘open akker’ de verzamelde gegevens vanaf 2011 geanalyseerd om de ontwikkeling en de status van de meest kenmerkende soorten in Drentse leefgebieden vast te kunnen stellen en te kunnen beoordelen. Een belangrijk onderdeel van het meetnetonderzoek is beoordelen of de inzet van Agrarisch Natuur- en Landschapsbeheer (ANLb) leidt tot meer broedvogels. Met deze subsidiemaatregel kunnen deelnemende boeren percelen of delen van percelen inrichten voor overzomerende en/of overwinterende vogels.

Een groot deel van de provincie Groningen bestaat uit grootschalig akkerland (8.4 miljoen ha in totaal). De provincie speelt in Nederland een belangrijke rol voor boerenlandvogels, samen met vooral Zeeland (8.2 miljoen ha), Noord-Brabant (7.4 miljoen), Flevoland (6.1 miljoen) en Drenthe (5.9 miljoen) (Melman et al. 2014). Tegelijkertijd is er de laatste decennia een sterke afname en inkrimping zichtbaar van akkervogelpopulaties. Een recente grootschalige Europese studie toonde nogmaals aan dat intensivering van de landbouw, en met name het gebruik van pesticiden en meststoffen, tot sterke afnames heeft geleid van voornamelijk evertebraten (insecten, spinnen, wormen)-etende vogels (Rigal et al. 2023). Rigal et al. laten zien dat het negatieve effect dat de landbouw heeft, effecten van klimaatverandering, urbanisatie en veranderingen in bosareaal overtreft. Vergroening van de landbouw door het introduceren van natuurmaatregelen in het agrarisch gebied zou deze afname van de biodiversiteit moeten stoppen. Om het effect hiervan te toetsen en sturing te geven aan het agrarisch natuurbeheer is het belangrijk om de stand van akkervogels blijvend te volgen.

Advies, kennis - Factsheets mbt bossen, houtwallen, heggen, kruidenrijk grasland en plant adviezen. Alles in compacte en begrijpelijke taal. Geschikt voor mensen die met landschap aan de slag willen. In deze factsheets staan tips, die voortkomen uit ruim een halve eeuw ervaringen in het veld. Ze zijn ontwikkeld ten behoeve van de praktijkleergang: ‘Samen duurzaam leren boeren door landschapslandbouw in de Peel’.

In 2021 zijn in opdracht van Het Flevo-landschap de Burchtkamp, Paddenpoelen, Rotterdamse Hoek, Schokland-Oost, ’t Zand A72, Urkerbos en het Vaartsluisbos (702,9 ha) in de provincie Flevoland gekarteerd op broedvogels. De inventarisatie vond plaats in het kader van het Subsidiestelsel Natuur en landschap – SNL- waarin onder andere het monitoren van broedvogels in een zesjarige cyclus wordt vereist en waarvan de resultaten worden gerapporteerd aan de betreffenden provincie. In dit rapport worden de soorten gepresenteerd volgens de systematiek van Het International Ornithological Committee (IOC).

In 2021 is het Vlijmens Ven (403,5 ha) in opdracht van Natuurmonumenten gekarteerd op broedvogels. Deze kartering levert inzicht in de lokale avifauna door informatie te verzamelen over de aanwezigheid, verspreiding en aantallen van broedvogels. Het doel van de inventarisatie is tweeledig en dient 1) ter verantwoording voor het Subsidiestelsel Natuur en Landschap (SNL), waarin onder andere het monitoren van broedvogels in een zesjarige cyclus wordt vereist en waarvan de resultaten worden gerapporteerd aan de betreffende provincie, en 2) ten behoeve van de interne kwaliteitsbeoordelingen en beheerevaluaties van Natuurmonumenten. In dit rapport worden de resultaten van de vlakdekkende kartering beschreven.

In deze rapportage worden de resultaten gepresenteerd van de tellingen aan Agrarisch Natuur- en Landschapsbeheer (ANLb)-doelsoorten in provincie Fryslân in de periode 2019 t/m 2021, alsmede een beschrijving van de ontwikkelingen sinds 1996. In de periode 2019-2021 werd jaarlijks meer dan 30.000 ha agrarisch gebied gemonitord in de provincie Fryslân. Met Broedvogel Monitoring Project (BMP)-proefvlakken en Meetnet Agrarische Soorten (MAS)-punten gecombineerd werd in 2019, 2020 en 2021 jaarlijks respectievelijk 31.648 ha, 31.428 ha en 32.193 ha geteld. Gerekend met alle BMP-proefvlakken en MAS-punten die in de periode 2019-2021 minimaal in één jaar werden geteld dan komt het totaal samen op 43.498 ha.

In 2022 zijn in het hele Wormer- en Jisperveld (1623 ha) in opdracht van Natuurmonumenten, Water, Land en Dijken en de Provincie Noord-Holland de broedvogels geteld. Het Wormer- en Jisperveld is samen met de Kalverpolder Natura 2000-gebied met onder andere doelstellingen voor drie broedvogels. Doelsoorten Roerdomp en Rietzanger waren tijdens deze kartering als broedvogel aanwezig, de Kemphaan is niet als broedvogel vastgesteld. Het weidse landschap met natte, smalle percelen tussen slootjes, afgewisseld met brede wateren vormt een belangrijk broedgebied voor diverse weidevogelsoorten.

Agrarisch natuur- en landschapsbeheer (ANLb) heeft als doel om biodiversiteit in het agrarisch natuur en landschap te herstellen en versterken. Binnen het ANLb wordt er onderscheid gemaakt tussen drie leefgebieden: open grasland, open akkerland en (droge en natte) dooradering. Daarnaast zijn er de categorieën water en klimaat waarbij de beheermaatregelen gericht zijn op het verbeteren van waterkwaliteit, het peilbeheer, CO2-vastlegging en reductie van de uitstoot van broeikasgassen. Voor alle doelen geldt: monitoring is noodzakelijk om iets over het effect van de maatregelen te kunnen zeggen. Deze factsheet dient om collectieven te informeren over beleids- en beheermonitoring.

Het klimaat verandert. De zeespiegel stijgt, het wordt warmer, natter en droger. Om ook over 100 jaar nog goed en veilig te kunnen wonen, werken en recreëren in een gezonde leefomgeving moeten we ons goed voorbereiden. Daarvoor is het nodig dat we water en bodem de hoofdrol geven bij de inrichting van ons gebied. In deze regionale klimaatvisie kijkt Rijnland naar wat dat betekent voor Groene Hart.

Het klimaat verandert. De zeespiegel stijgt, het wordt warmer, natter en droger. Om ook over 100 jaar nog goed en veilig te kunnen wonen, werken en recreëren in een gezonde leefomgeving moeten we ons goed voorbereiden. Daarvoor is het nodig dat we water en bodem de hoofdrol geven bij de inrichting van ons gebied. In deze regionale klimaatvisie kijkt Rijnland naar wat dat betekent voor Kennemerland.

Steeds meer beleidsdoelstellingen stellen dat meer groen in agrarisch gebied geïntegreerd moet worden. Er zijn dan ook verschillende subsidiekanalen waarop je een beroep kan doen voor het aanplanten van nieuwe kleine landschapselementen (KLE’s). Vaak is een van de voorwaarden dat je het nieuwe KLE een specifiek aantal jaar in stand moet houden, en dat is tijdens de steeds droger wordende zomers een moeilijke taak. We geven enkele tips hoe je, zonder veel extra moeite, de slaagkansen van een nieuw KLE vergroot.

Het klimaat verandert. De zeespiegel stijgt, het wordt warmer, natter en droger. Om ook over 100 jaar nog goed en veilig te kunnen wonen, werken en recreëren moeten we ons goed voorbereiden. Daarvoor is het nodig dat we water en bodem de hoofdrol geven bij de inrichting van ons gebied. In deze regionale klimaatvisie kijken we naar wat dat betekent voor regio Amstelland-Meerlanden.

Het klimaat verandert. De zeespiegel stijgt, het wordt warmer, natter en droger. Om ook over 100 jaar nog goed en veilig te kunnen wonen, werken en recreëren moeten we ons goed voorbereiden. Daarvoor is het nodig dat we water en bodem de hoofdrol geven bij de inrichting van ons gebied. In deze regionale klimaatvisie kijken we naar wat dat betekent voor de Duin- & Bollenstreek.

Het klimaat verandert. De zeespiegel stijgt, het wordt warmer, natter en droger. Om ook over 100 jaar nog goed en veilig te kunnen wonen, werken en recreëren moeten we ons goed voorbereiden. Daarvoor is het nodig dat we water en bodem de hoofdrol geven bij de inrichting van de fysieke leefomgeving. In deze regionale klimaatvisie kijken we naar wat dat betekent voor de regio Leiden.

De meeste van onze weidevogels zijn alweer vertrokken richting het warme Zuiden. Eind februari, begin maart komen ze terug, vaak naar dezelfde plek als waar ze dit jaar gebroed hebben. Een plas-draspomp pompt het water uit een nabijgelegen waterloop op het weiland ernaast. Zo ontstaat een drassig grasland met ondiepe plassen waar weidevogels van houden. De gecreëerde plas-dras is een ideale habitat voor weidevogels zoals de grutto en scholekster. Als landbouwer kan je door het plaatsen van een plas-draspomp weidevogels mee beschermen. Zonder boeren, geen weidevogels.

Weidevogelbeheer is een puzzel.

Ideaal grutto biotoop.

De Veenkoloniën is een uniek gebied met goed bewaard gebleven landschapsstructuren. De historische diepen, wijken (zijkanalen) en sloten, oevers, bermen en akkerranden bieden kansen voor het versterken van de biodiversiteit. Het zijn plekken waar planten en dieren kunnen schuilen en waarlangs ze zich kunnen verplaatsen. Ook dragen ze bij aan de belevingswaarde van het landschap. Door deze groenblauwe dooradering een streekeigen invulling te geven en te koppelen aan de landbouwopgave kan de biodiversiteit worden vergroot. In de ‘Ontwikkelkaders groenblauwe dooradering in de Veenkoloniën’ zijn de bestaande groenblauwe landschapselementen in beeld gebracht. Daarnaast is het een praktisch kader voor overheden, agrarische verenigingen of collectieven om het beheer te optimaliseren en de dooradering te versterken. De focus ligt hierbij op bermen en akkerranden, water en waterkanten en toevoegen van struweel (laag struikgewas).