Search

There are many drivers of climate change. The urbanization process has been adjudged to be one of the major factors influencing spatial variation in land use and land cover change (LULC), land surface temperature (LST), land surface emissivity (LSE), increasing greenhouse gases emission, and climate change. This article uses a multispectral satellite remote sensing and survey-based approach to examine the nexus of LULC and LSE in the Ibadan city region, Nigeria. The spectral reflectance, the sun angle spectral radiance of the Landsat imageries (2000, 2010, 2018) was corrected and converted from digital number. The LULC, Normalized Difference Vegetation Index (NDVI), Normalized Difference Built-Up Index (NDBI), LSE and LST were obtained from the analysis of Landsat imageries. From the findings, temperature increase was identified as a peculiar environmental issue. Analysis of the Landsat imageries revealed that the NDVI value increased from 0.44 in 2000 to 0.47 in 2018. The NDBI values showed that built-up areas in the core of the urban areas have the highest NDBI values (0.023-0.602). The spatio-temporal trends of LST were related to the changes in LULC, and the built-up area had the highest LSE. The maximum LST (43°C) was observed in the year 2018 at the core area of the city where building density was highest. The study suggests an application of cool pavements, green development, and urban forest regeneration for sustainable development. Daar is baie drywers van klimaatsverandering. Die verstedelikingsproses word beskou as een van die belangrikste faktore wat die ruimtelike variasie in grondgebruik en landbedekkingsverandering (LULC), landoppervlaktemperatuur (LST), landoppervlakte-emissie (LSE), toenemende emissie van kweekhuisgasse en klimaatsverandering beïnvloed. Hierdie artikel maak gebruik van 'n multispektrale satellietafstandwaarneming en opmetingsgebaseerde benadering om die verband tussen LULC en LSE in die Ibadan-streek, Nigeria, te ondersoek. Die spektrale weerkaatsing, die sonhoekspektrale uitstraling van die Landsat-beelde (2000, 2010, 2018) is reggestel en omgeskakel van digitale nommer. Die LULC, Normalised Difference Vegetation Index (NDVI), Normalised Difference Built-Up Index (NDBI), LSE en LST is verkry uit die analise van Landsat-beelde. Uit die bevindings is die toename van die temperatuur geidentifiseer as 'n eienaardige omgewingskwessie. Analise van die Landsat-beelde het aan die lig gebring dat die NDVI-waarde van 0.44 in 2000 tot 0.47 in 2018 toegeneem het. Die NDBI-waardes het getoon dat beboude gebiede in die kern van die stedelike gebiede die hoogste NDBI-waardes het (0.023-0.602). Die ruimtelike-tydelike neigings van LST hou verband met die veranderinge in LULC, en die beboude gebied het die hoogste LSE gehad. Die maksimum LST (43°C) is in 2018 waargeneem in die kerngebied van die stad waar die geboue se digtheid die hoogste was. Die studie dui op die toepassing van koel sypaadjies, groen ontwikkeling en stedelike bosvernuwing vir volhoubare ontwikkeling. Ho na le lisosa tse ngata ba phetoho ea maemo a leholimo. Phallo e phahameng ea batho ho ea litoropong e nkuoe e le e 'ngoe ea lisosa tse kaholimolimo tse susumetsang phapano ea phetoho ts'ebelisong le koahelong ea mobu (LULC), mocheso ea lefatse (LST), mesi e kotsi ho lefats'e (LSE), 'me qetellong e eketsa ho tsoa ha likhase le phetoho ea maemo a leholimo. Sengoliloeng sena se sebelisa mokhoa oa kutlo e hole le oa liphuputso tsa boithuto ho lekola khokahanyo pakeng tsa LULC le LSE tikolohong ea toropo ea Ibadan, Nigeria. Ponahalo, khanya ea letsatsi ea litsoantso tsa Landsat (2000, 2010, 2018) e ile ea lokisoa mme ea fetoloa ho tloha ho nomoro ea 'digital'. LULC, Normalized Difference Vegetation Index (NDVI), Normalised Difference Built-Up Index (NDBI), LSE le LST li fumanoe ho tsoa tlhahlobisong ea litsoantso tsa Landsat. Ho latela liphuputso, keketseho ea mocheso e ile ea khetholloa e le bothata bo ikhethang ba tikoloho. Tlhatlhobo ea litsoantso tsa Landsat e senotse hore boleng ba NDVI bo eketsehile ho tloha ho 0,44 ka 2000 ho isa ho 0,47 ka 2018. Litekanyetso tsa NDBI li bonts'itse hore libaka tse hahiloeng bohareng ba libaka tsa litoropo li na le litekanyetso tse phahameng ka ho fetisisa tsa NDBI (0.023-0.602). Mekhoa ea sebaka sa nakoana ea LST e ne e amana le liphetoho tse iponahalitseng ho LULC, mme libaka tse hahiloeng li na le LSE e phahameng ka ho fetisisa. LST (43° C) e phahameng ka hofetisisa e bonoe ka selemo sa 2018 sebakeng sa mantlha sa toropo moo bongata ba meaho bo neng bo le holimo ka ho fetesisa. Phuputso e khothaletsa ts'ebeliso ea litsela tsa maoto tse pholisitsoeng, nts'etsopele ea botala le temo-bocha ea meru ea litoropo bakeng sa nts'etsopele e tsitsitseng.

Twee kwaliteitsreferenties voor een 'gezonde' bodem werden opgesteld, als onderdeel van het raamwerk voor duurzaam bodemgebruik, namelijk voor melkveehouderij op zandgrond en voor halfnatuurlijk grasland op zandgrond. De referenties bestaan uit getalswaarden voor chemische, fysische, biologische en andersoortige parameters. Een stapsgewijze aanpak werd ontwikkeld voor de selectie van de krachtigste indicatoren waarmee de gezondheid van de bodem bepaald kan worden. De aanpak gaat uit van de 'ecologische diensten' van de bodem zoals bodemvruchtbaarheid, weerstand tegen stress en flexibiliteit, de bodem als buffer en reactor, en biodiversiteit. De kwaliteitsreferenties en de stapsgewijze aanpak zijn in opdracht van het Ministerie van VROM opgesteld. De gegevens zijn afkomstig uit het databestand van de langjarige monitoring met de Bodembiologische indicator (Bobi) in het Landelijk Meetnet Bodemkwaliteit (LMB). De achtergrond is het veranderende bodembeleid: niet meer de bescherming van de bodem staat centraal, maar de duurzaamheid van het bodemgebruik.

Een systematiek voor de beoordeling van ecologische risico's van bodemverontreiniging kan worden gebruikt voor de bepaling van de urgentie van sanering, voor het vaststellen van saneringsdoelstellingen, voor het afstemmen van maatregelen binnen actief bodembeheer en voor een optimale inrichting van een locatie. Dit rapport beschrijft een systematiek voor locatiespecifieke ecologische risicobeoordeling waarbij het actuele of geplande bodemgebruik verdisconteerd wordt en rekening wordt gehouden met bodem- en verontreinigingskarakteristieken en de ecologie op de locatie. De systematiek bestaat uit een decision support system (DSS) en omvat een drietal stappen: 1. definitie van het actuele en geplande bodemgebruik, 2. vaststellen van ecologische aspecten die met het bodemgebruik samenhangen, en 3. inrichting en uitvoering van een meetinstrumentarium volgens een Triade die gebaseerd is op de geintegreerde beschouwing van verschillende locatiespecifieke informatiebronnen (milieuchemie, locatiespecifieke ecotoxicologie en veldwaarnemingen). Drie lagen van nauwkeurigheid kunnen worden onderscheiden: kwalitatief, semi-kwantitatief en volledig kwantitatief. Het DSS kent nog verschillende aspecten waarvan de toepasbaarheid en zeggingskracht in de praktijk moet blijken en moet dan ook vooral worden gezien als een raamwerk waarmee aan de hand van toepassing op een aantal locatiestudies praktijkervaring kan worden opgedaan. Deze toetsing in de praktijk zal ongetwijfeld tot wijzigingen en bijstellingen leiden. Hoofddoel is om uiteindelijk tot een in de praktijk bewezen operationaliseerbaar en zo breed mogelijk toepasbaar beoordelingssysteem te komen

Het Kabinet heeft in 1997 besloten tot een herziening van de aanpak van de bodemsanering in Nederland. Een van de elementen is de keuze voor een functiegerichte saneringsdoelstelling afgestemd op het (beoogde) gebruik van de bodem. Aan het RIVM is gevraagd om, mede op basis van beleidsmatige keuzes, saneringsdoelstellingen voor immobiele verontreinigingen uit te werken in de vorm van BodemGebruiksWaarden (BGW's). Doel hiervan is ontoelaatbare risico's voor mens en ecosystemen te voorkomen en onbelemmerd functioneren te waarborgen bij het (beoogde) gebruik van de bodem. Aangezien de blootstelling van mens en ecosystemen, afhankelijk van het gebruik van de bodem, voornamelijk bepaald wordt door de kwaliteit van de bovenste laag van de bodem (contactzone), zijn de BGW's specifiek op deze laag van toepassing. Deze rapportage beschrijft de methodiek en uitwerking van de BGW's. Vier clusters van bodemgebruiksvormen zijn onderscheiden: I. Wonen en intensief gebruikt (openbaar) groen; II. Extensief gebruikt (openbaar) groen; III. Bebouwing en verharding; IV. Landbouw en natuur. Daarbij is uitgegaan van normaal bodemgebruik. Voor de clusters I t/m III zijn achtereenvolgens: bodemgebruikseisen gesteld; bijbehorende bodemkwaliteitseisen bepaald; en BodemGebruiksWaarden (BGW's) afgeleid. De gehanteerde bodemkwaliteitseisen zijn gebaseerd op: humane risico's, risico's voor ecosystemen en andere risico's of kwaliteitskenmerken (waaronder de LAC-signaalwaarden). Voor situaties die niet binnen de clustering van bodemgebruik passen en voor bijzonder bodemgebruik kan een locatiespecifieke benadering worden gevolgd (maatwerk). Voor de clusters I en II zijn BGW's afgeleid voor zware metalen, arseen, PAK, DDTs en drins. Voor cluster III zijn geen BGW's afgeleid, omdat hieraan beleidsmatig geen gebruikseisen zijn gesteld. De BGW's liggen tussen de streef- en interventiewaarden. Voor bodemgebruik in cluster IV zijn beleidsmatig (voorlopig) de LAC-signaalwaarden van toepassing verklaard voor agrarische functies.

In deze studie is per grondsoort berekend in welke mate een stikstofoverschot bij bouwland en grasland uitspoelt naar het grond- en oppervlaktewater. De uitspoeling verschilt namelijk tussen grondsoorten en vormen van bodemgebruik. Bij bouwland op droge zandgrond spoelt negentig procent van het stikstofoverschot uit. Bij grasland op veengrond is dat slechts vijf procent. Een stikstofoverschot is het verschil tussen de aanvoer van stikstof, bijvoorbeeld via kunstmest en dierlijke mest, en de afvoer van stikstof, bijvoorbeeld bij de oogst van gewas. Van de drie grondsoorten, die in deze studie zijn onderzocht, neemt de uitspoeling af in de volgorde: zand - klei - veen. Bij de zandgronden is de uitspoeling het grootst bij droge gronden en het laagst bij natte gronden. De uitspoeling is bovendien bij bouwland groter dan bij grasland. Deze gegevens zijn belangrijk om te voorkomen dat door bemesting te veel stikstof uitspoelt naar grond- en oppervlaktewater. Volgens de Nitraatrichtlijn zijn alle lidstaten van de Europese Unie verplicht dit te voorkomen. Nederland heeft een stelsel van stikstofgebruiksnormen ontwikkeld waarmee zowel de totale stikstofbemesting als de stikstofbemesting met dierlijke mest wordt gereguleerd. Voor de akker- en tuinbouwgewassen op zand- en lossgrond zijn voor de jaren 2008 en 2009 nog geen stikstofgebruiksnormen vastgesteld. Deze informatie zal door de Werkgroep Onderbouwing Gebruiksnormen worden gebruikt bij de afleiding van milieuverantwoorde gebruiksnormen voor het totale stikstofgebruik en het stikstofgebruik met dierlijke mest. Voor de studie zijn meetgegevens gebruik van het Landelijk Meetnet effecten Mestbeleid (LMM) van het RIVM en het LEI.

Het bodembeleid gaat zich richten op een bewuster en meer duurzaam gebruik van de bodem, waarbij zowel de ecologische, economische als sociale dimensies meewegen. Dit is de boodschap die in de Beleidsbrief Bodem is verwoord die in december 2003 naar de Tweede Kamer is verzonden. In dit document wordt het raamwerk voor het bepalen van de duurzaamheid van het bodemgebruik voor wat betreft de ecologische dimensie en de bodembiodiversiteit verder ontwikkeld. In het rapport worden beschrijvingen van verschillende graslanden gepresenteerd (met name twee veehouderijbedrijven op zand en op rivierklei). Op basis van het actuele bodembeheer en ecologische theorieen, kunnen deze beschrijvingen beschouwd worden als referentiebeelden voor bodemecosystemen met een duurzaam bodemgebruik. Hier wordt een berekeningswijze geformuleerd, gebruik makend van gegevens uit veldobservaties en ecologische inzichten, om te verklaren hoe alle ondergrondse organismen beinvloed worden door abiotische omstandigheden en beheer. De resultaten worden besproken met het oog op het definieren van 'kritische' grenzen voor duurzame ecosystemen in landbouwgronden. De aanpak kan dan in de toekomst gebruikt worden om referenties voor andere bodemecosystemen te formuleren.

In samenwerking met de Rijksplanologische Dienst is de bruikbaarheid van de LeefOmgevingsVerkenner geevalueerd. De LeefOmgevingsVerkenner wordt bij het RIVM ontwikkeld om een snelle, interactieve, integrale afweging van verschillende beleidsopties te kunnen maken. De LeefOmgevingsVerkenner simuleert de ontwikkeling van het landgebruik in Nederland tot 2030 en het effect hiervan op een set van indicatoren, gegeven demografische en economische ontwikkelingen en de plannen voor de ontwikkeling van Ecologische Hoofdstructuur. In deze studie stond de vraag centraal of het instrument interactief gebruikt zou kunnen worden ter ondersteuning van beleid met betrekking tot de ruimtelijke ontwikkeling van Nederland. Aan de hand van een toepassing zijn de effecten van 3 ruimtelijke beleidsvarianten geanalyseerd. De ervaringen in deze toepassing laten zien dat het instrument de mogelijkheden biedt om snel een consistent beeld van de ontwikkeling van Nederland te schetsen aan de hand van landgebruikkaarten, indicatoren en geaggregeerde indices. De analyses kunnen snel, binnen enkele dagen, worden uitgevoerd. Op basis van de ervaringen uit deze studie is een lijst met aanbevelingen voor de verdere ontwikkeling en validatie van de LeefOmgevingsVerkenner opgesteld.

Aan de hand van vier scenario's wordt in de Nationale Natuurverkenning 2 bekeken wat de gevolgen van diverse ontwikkelingen in de maatschappij kunnen zijn voor natuur en landschap. Deze vier scenario's schetsen de ontwikkeling van de maatschappij vanuit twee verschillende tegenstrijdige trends: 'globalisering versus regionalisering' en 'individualisering versus samenwerking'. Dit rapport beschrijft de uitwerking van deze vier scenario's met de LeefOmgevingsVerkenner en de RuimteScanner in vier kaarten van het landgebruik in 2030. Deze kaarten vormen de basis voor de verdere emissie-, verspreiding- en effectberekeningen. De scenario's van de Nationale Natuurverkenning 2 zijn vertaald naar het toekomstig landgebruik, uitgaande van het huidig landgebruik en de veronderstelde ontwikkeling van de verschillende landgebruiksfuncties in de scenario's. Voor het huidig landgebruik is hierbij gebruik gemaakt van de CBS Bodemstatistiek van 1996 en LGN3 van 1997 voor het agrarisch gebied. De geschetste ruimtelijke ontwikkelingen van wonen en werken zijn gebaseerd op de Trendvariant zoals die voor de 'Toets op de Vijfde Nota Ruimtelijke Ordening' is ontwikkeld. Voor natuur is meer ontwerpmatig gewerkt waarbij ondermeer het totale areaal natuur tussen de scenario's is gevarieerd afhankelijk van de ontwikkelingen in de landbouw en de grondpolitiek. Uiteindelijk levert de landbouw de ruimte voor de groei van bovenstaande functies: wonen, werken, recreatie en natuur. In de uitwerking van alle landgebruiksfuncties zijn per scenario keuzes gemaakt ten aanzien van:het totale areaal dat zich tot 2030 ontwikkelt, de regionale verdeling van het ruimtegebruik,de invulling van het ruimtelijk, restrictief beleid,de geschiktheid van de locatie enhet ruimtelijk locatiegedrag.De vier kaarten van het landgebruik in 2030 vormen een ruimtelijk kwantitatieve uitwerking van de scenario's. Deze kaarten worden voor het grootste gedeelte bepaald door de uitgangspunten en aannames in de scenario's en de uitwerking in het model. De kaarten zijn in de Natuurverkenning 2 gebruikt om de mogelijke effecten van de verschillende ruimtelijke ontwikkelingen op natuur, landschap en recreatie te bepalen.

Dit rapport vormt de technische documentatie van de LeefOmgevingsVerkenner, versie 2.0. De LeefOmgevingsVerkenner wordt ontwikkeld in opdracht van de directie van het RIVM. Het beoogt een modelsysteem te zijn om snel, interactief de effecten van (alternatieve) beleidsopties en autonome ontwikkeling op de kwaliteit van de leefomgeving te verkennen. Hiertoe schetst de LeefOmgevingsVerkenner eerst de ruimtelijke ontwikkeling van Nederland: wie doet wat waar? Waarna de mogelijke positieve of negatieve effecten van deze activiteiten op de leefomgeving bepaald kunnen worden. Er wordt een beschrijving gegeven van de belangrijkste uitgangspunten en overwegingen die in de opzet van het systeem zijn meegenomen, de werking van het macromodel, het micromodel, de huidige set met indicatoren alsook de operationalisatie van het systeem zoals die in het project Kaartbeelden is toegepast.

In samenwerking tussen IPO en RIVM is de toepasbaarheid van de LeefOmgevingsVerkenner op provinciaal niveau geevalueerd bij de provincies Utrecht en Noord-Holland. De LeefOmgevingsVerkenner is een nationaal georienteerd, ruimtelijk allocatiemodel en wordt ontwikkeld door het RIVM, in samenwerking met AVV, RIZA en RIKZ. Beide provincies zijn ondersteund bij het gebruik van de LeefOmgevingsVerkenner en hebben beter kennis kunnen maken met het instrument. Hun ervaringen staan centraal in deze rapportage. Na een korte introductie van de LeefOmgevingsVerkenner volgen hun bijdragen die daarna in een breder perspectief worden geplaatst. De projectgroep komt, op basis van de ervaringen met het instrument, tot de conclusie dat "de LeefOmgevingsVerkenner, indien voorzien van de nodige aanvullingen, een goede rol kan spelen bij de afweging van de belangen van de verschillende beleidsvelden die betrokken zijn bij de voorbereiding van, met name, strategische omgevingsplannen. Het kan snel de consequenties van bepaalde beleidskeuzen visualiseren, concretiseert impliciet gemaakte afwegingen en vormt daarmee vanuit communicatief oogpunt een waardevolle aanvulling op de normale planningspraktijk". Vanuit beide provincies is een top 5 samengesteld van de meest gewenste aanpassingen en uitbreidingen van de LeefOmgevingsVerkenner. Met name de ontwikkeling van een scenariomanagementsysteem, om het model makkelijker toegankelijk te maken en overzicht te houden over aannames, consequenties en de aanwezige data, wordt sterk aanbevolen. Daarnaast is een conclusie van de werkgroep dat het huidige samenwerkingsverband tussen RIVM en IPO een formeler kader dient te krijgen waarbij ook andere relevante kennisinstituten worden betrokken

Naar aanleiding van het kabinetstandpunt 'Beleidsvernieuwing bodemsanering' zijn in dit rapport getalswaarden afgeleid voor bodemgebruikswaarden. Diverse vormen van bodemgebruik in het landelijk gebied en het gebruik van de droge en natte waterbodem zijn beschouwd. De bodemgebruikswaarden zijn afgeleid voor een aantal immobiele verontreinigingen. Dit is gedaan door invulling te geven aan de gebruikseisen die bij de diverse vormen van bodemgebruik zijn gedefinieerd ten aanzien van humane gezondheid, landbouwkundige praktijken, gezondheid van het ecosysteem en overige eisen. Er volgt nog een beleidsmatige fase waarin de getallen en hun rol in het bodembeleid worden vastgesteld.

Op 3 oktober 2002 werd een workshop gehouden met de titel "Bodemleven, bodemkwaliteit en duurzaam bodemgebruik" georganiseerd door Wageningen Universiteit en Researchcentrum (WUR) en het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM), in opdracht van de Ministeries LNV en VROM. Het doel van de workshop was de ontwikkelingen op het gebied van duurzaam bodembeheer en bodemecosystemen te bespreken en de onderzoeksactiviteiten van WUR en RIVM af te stemmen op de wensen van de gebruikers en opdrachtgevers. Gedurende bijna 5 jaar wordt op een gestandaardiseerde wijze de bodemecologie in Nederland geinventariseerd via de zogenaamde Bodembiologische Indicator (BoBI), onder andere in het Landelijk Meetnet Bodemkwaliteit (LMB). De eerste resultaten laten zien dat er relaties gelegd kunnen worden tussen (intensiteit van) het bodemgebruik en veranderingen in het bodemecosysteem bij landbouwkundig grondgebruik. Deze informatie is van belang voor het beleid op het gebied van duurzaam bodembeheer en voor de lokale bodembeheerder (bijvoorbeeld de boer). De gegevens uit de inventarisatie zijn bruikbaar om de vragen die bij het bodembeheer en bodembeleid leven, te beantwoorden. Tevens is de verwachting dat de actuele vragen zullen leiden tot aanpassingen in de technische uitvoering van BoBI binnen het meetprogramma, in drie richtingen: 1. Buiten de locaties van het LMB zijn metingen noodzakelijk om tot landsdekkende beelden te komen voor wat betreft aanvullende combinaties van bodem en landgebruik, 2. Aanpassing van BoBI zodat de indicator geschikt wordt voor locatiespecifiek gebruik door bodembeheerders (boeren, bevoegd gezag, t.b.v. gebiedsgericht beleid), 3.Bij de potentiele gebruikers is de wens naar voren gekomen om de veranderbaarheid van het bodemgebruik in beeld te (kunnen) brengen

Het RIVM heeft samen met diverse kennisinstituten tien veel voorkomende bodems gekarakteriseerd waar de bodemkwaliteit op orde is, zogeheten referenties voor biologische bodemkwaliteit (RBB). Hier bestonden nog geen criteria voor. Deze referenties kunnen als streefbeeld gebruikt worden om bodemgebruik duurzamer te maken. De referenties zijn bepaald voor tien combinaties van bodemgebruik (onder andere melkveehouderij, akkerbouw en heide) en bodemtype (zand, veen, klei en loss). Dit is representatief voor driekwart van het bodemoppervlak van Nederland. Diverse onderzoekers, onder andere op het gebied van bodemecologie, microbiologie en agrarisch bodembeheer, hebben locaties geselecteerd die volgens hun maatstaven een relatief goede bodemkwaliteit hebben. Hiervoor maakten zij gebruik van de gegevens van het Landelijk Meetnet Bodemkwaliteit (LMB) over de toestand van de bodem. Op basis van deze informatie zijn de tien referenties bepaald. Het rapport bevat ook gemiddelde waarden van de biologische, chemische en fysische eigenschappen van de bodem, evenals een maat voor de spreiding van de gegevens. De mate waarin bodemorganismen voorkomen en hun diversiteit zijn ook beschreven.

In 1999 zijn in het kader van de 'beleidsvernieuwing bodemsanering (BEVER) bodemgebruikswaarden (BGW) voor acht metalen, PAK, DDTs en drins vastgesteld als saneringsdoelstelling voor de bovengrond. Het Kabinetsstandpunt beleidsvernieuwing bodemsanering geeft aan de BGW zowel betekenis in het curatieve bodembeleid als in het bodembeheer. Aanleiding voor de evaluatie van de onderbouwing van de BGW waren 1) beschikbaar komen van nieuwe gegevens en methodieken, 2) vrijwel ontbreken van een bodemkwaliteitseis specifiek voor planten en voor doorvergiftiging; 3) ontbreken van een methodiek om vanuit de kwaliteitseisen voor compost kritische gehalten voor de bodem af te leiden; 4) onduidelijkheid over wat de werkelijke ecologische consequenties zijn van het hanteren van de HC50 als algemeen ecologische criterium. Geconcludeerd is dat op basis van meer recente gegevens en methodieken een aanpassing nodig is van de BGW voor cluster I voor 3 stoffen en van de BGW voor cluster II voor de meeste stoffen. Nieuwe toxiciteitsgegevens voor planten maken het mogelijk een apart criterium af te leiden voor cadmium, lood, chroom en nikkel. Meenemen van doorvergiftiging (op HC50-niveau) leidt tot lagere risicogrenzen voor cadmium, lood, kwik, methyl-kwik en zink. De gehanteerde methode om bodemkwaliteitseisen af te leiden voor compost met een goede kwaliteit leidt tot de conclusie dat de BGW arseen, kwik en zink verlaagd zou moeten worden. De kwaliteitseis voor compost blijkt echter in de praktijk al zeer streng. De vergelijking van laboratorium toxiciteitsgegevens met (semi)veld gegevens laat zien dat de veldgegevens in dezelfde orde, maar iets hoger lijken te liggen. Aanbevolen is meer veldgegevens te gebruiken om een uitgebreidere studie te kunnen uitvoeren naar de ecologische relevantie van laboratorium toxiciteitsgegevens. Daarnaast wordt aanbevolen meer specifieke beschermingsdoelen te formuleren, wanneer volledige bescherming niet haalbaar is. Om de onzekerheid van de potentiele risico's voor het ecosysteem te kunnen verminderen wordt aanbevolen de onderkant van het 90%-betrouwbaarheidsinterval van de HC50 (LLHC50) als algemeen ecologisch criterium te hanteren.

De Natuurbalans kunt u bestellen onder vermelding van 'Natuurbalans 2004 - ISBN 9012106656' bij Sdu Klantenservice. Dit kan per telefoon via (070) 378 98 80, per fax via (070) 378 97 83 of per e-mail via sdu@sdu.nl. Wanneer u bij de overheid werkt of studeert op het gebied van natuur en milieu kunt u een mail sturen naar Natuurbalans@mnp.nl

Dit rapport beschrijft de eerste stap in de ontwikkeling van een model om de attractiviteit van land te bepalen voor landbouwproduktie. Dit model is een onderdeel van het Decision Support System (DSS) Groene Ruimte. De attractiviteit wordt bepaald op basis van de bodemgeschiktheid, economische en milieukundige aspecten en interacties met andere functies in de groene ruimte. Als basis voor de bepaling van de attractiviteit is een typologie ontwikkeld met typen voor huidige en toekomstige, alternatieve vormen van landbouw. Er worden voorbeelden van beschrijvingen van landbouwdoeltypen gegeven voor melkveehouderij en een gemengd systeem van varkenshouderij en akkerbouw. Een eerste voorbeeld van de functies van het model is uitgewerkt voor melkveehouderij in een zandgebied. Op basis van deze studie zijn een aantal aanbevelingen opgesteld voor toekomstig onderzoek en model- en scenario ontwikkeling uitgaande van de modellen CLEAN, DRAM en de Ruimtescanner.

In december 2003 is de Beleidsbrief Bodem naar de Tweede Kamer gezonden. In deze beleidsbrief wordt aangekondigd dat het bodembeleid wordt verbreed; de focus komt te liggen op duurzaam bodemgebruik. Met deze beleidsbrief wordt een goede aanzet gegeven, namelijk een beleid dat aansluit bij de ontwikkelingen in de Europese Unie en op trends in de maatschappij (decentralisatie, externe integratie en marktwerking). De beleidsbrief biedt evenwel onvoldoende waarborgen dat met de ingezette weg ook het doel, duurzaam bodemgebruik, behaald zal worden. Het begrip duurzaam bodemgebruik is in de Beleidsbrief Bodem niet onderbouwd met indicatoren. Eveneens ontbreekt een adequaat monitoringsysteem. Daardoor is het lastig de doelmatigheid en effectiviteit van het in de brief voorgestelde beleid te beoordelen.

De aanleiding voor deze studie vormde de behoefte bij de Rijksplanologische Dienst van het Ministerie van VROM (Programma Ruimte Water, Milieu) om de beschikbare kennis over de relaties tussen functies in het landelijk gebied en de milieukwaliteit te ontsluiten en te integreren. In dit rapport wordt een methode beschreven die is ontwikkeld om de relatie tussen de ruimtelijke functies natuur en drinkwaterwinning en de milieukwaliteit te kunnen analyseren. Daarnaast biedt deze methode, door het opsporen van ruimtelijke relaties via lucht en water tussen gebieden en functies, aanknopingspunten voor het formuleren van ruimtelijke strategieen voor het oplossen van milieuproblemen. Het onderzoek naar de milieukwaliteit in relatie tot de functies is geconcentreerd op de volgende gebiedscategorieen: 1) de grote natuurgebieden uit de ecologische hoofdstructuur, voornamelijk in hoog-Nederland ; 2) de grotere, aaneengesloten kwel- en infiltratiegebieden ; 3) de veenweidegebieden ; 4) en de grote oppervlaktewateren in verband met de bereiding van drinkwater. Op basis van recente milieukwaliteitsgegevens, voor het grootste deel ontleend aan de Milieubalans 1995 en 1996, wordt per gebiedscategorie een rangschikking gemaakt van de voornaamste bedreigingen en worden voor zover de 'stand der kennis' dat toelaat uitspraken gedaan over de belangrijkste milieuproblemen, alsmede de regionale verschillen daarin. Deze verschillen worden mede veroorzaakt door de variatie in de abiotische draagkracht van het systeem. In het tweede deel van de analyses wordt uitgebreid ingegaan op de ruimtelijke relaties tussen gebieden via stofstromen in lucht en oppervlaktewater. Op basis van de analyse van de bedreigingen en potenties voor de functies natuur en drinkwaterwinning, gelet op de milieubelasting en de draagkracht van het abiotische systeem, en de ruimtelijke samenhang via de stof- en waterstromen, worden ruimtelijke strategieen opgesteld. Deze strategieen moeten worden beschouwd als indicaties voor oplossingsrichtingen voor de geconstateerde bedreigingen.

niet beschikbaar

Scenario's voor toekomstig ruimtegebruik hanteren vaak verschillende uitgangspunten en basisgegevens en belichten meestal slechts een facet van het toekomstig ruimtegebruik. Op initiatief van het RIVM is daarom een projectgroep ingesteld om een ruimtelijk informatiesysteem te ontwikkelen - de Ruimtescanner - dat verschillende geografische rekenbestanden en rekenmodellen integreert. Uitgaande van het huidige ruimtegebruik, de verwachte ruimteclaims en aantrekkelijkheid (of attractiviteit) van gebieden, simuleert de Ruimtescanner ruimtelijke beelden. De fijnmazige kaarten geven per cel van 500 bij 500 meter het verwachte ruimtegebruik weer en maken het effect van verschillende scenario's zichtbaar. In dit rapport beschrijven we de Ruimtescanner 1.0. Dit prototype brengt basisbestanden en prognoseresultaten bij elkaar van modellen die demografische en ruimtelijk-economische ontwikkelingen voorspellen via een allocatie-module.

De RuimteScanner is een GIS-model voor de simulatie van toekomstig grondgebruik in Nederland. Op kaarten uit dit model wordt het toekomstig grondgebruik wonen, werken e.d. 'uitgesmeerd' over een veel grotere oppervlakte dan in de huidige werkelijkheid. De bestudeerde grondgebruikskaarten zijn gridkaarten, waarin Nederland is opgedeeld in vierkantjes (gridcellen) van 500 bij 500 meter. Voor elke gridcel wordt berekend hoeveel hectares van een bepaald grondgebruik daar terecht komt. Het 'uitsmeereffect' uit zich in een relatief groot aantal gridcellen waarin kleine arealen gealloceerd worden. Omdat gridwaarden in principe kansen weergeven, beperkt een hoge mate van dergelijke 'numerieke diffusie' de voorspellende waarde van de toekomstbeelden. De diffusie wordt enerzijds veroorzaakt door een gebrek aan differentiatie in de attractiviteitskaarten welke gebruikt worden voor de allocatie van regionale claims over gridcellen van 500 bij 500 meter. Afstandsvervalfuncties en andere GIS neigbourhood functions veroorzaken vrijwel altijd numerieke diffusie. Anderzijds wordt diffusie veroorzaakt door een gebrek aan afstemming tussen regionale input-claims en de attractiviteitsdifferentiatie. Om numerieke diffusie te verminderen zouden meer 'gepiekte' attractiviteitsfuncties gebruikt moeten worden, en zou het allocatie-algoritme aangepast kunnen worden.

niet beschikbaar

In een uitgebreide literatuurstudie worden drie case studies beschreven met als doel het beoordelen van de geschiktheid van bereikbaarheidsmaten voor het evaluateren van de bereikbaarheidseffecten van ruimtelijk-infrastructurele scenario's, en de daar aan gerelateerde sociale en economische effecten. Verschillende op actiteiten en nut gebaseerde bereikbaarheidsmaten zijn berekend om de bereikbaarheid van werkgelegenheid per auto en openbaar vervoer te analyseren. De maten zijn toegepast voor (1) het (basis)jaar 1995, (2) een 'Trend scenario' voor de periode 1995-2020, waarin het ruimtelijke (AcVinex) beleid en historische ruimtelijke trends zijn doorgetrokken, (3) een 'Tolerant scenario' voor de periode 1995-2020 waarin de woningvoorkeuren van consumenten de ruimtelijke ontwikkeling sturen. De hoofdconclusie van het rapport is dat de huidige (voornamelijk op infrastructuur gerichte) beoordeling van de bereikbaarheidseffecten van (ruimtelijk-)infrastructurele plannen, projecten en/of scenario's kan worden verbeterd, gebruik makende van bestaande ruimtelijke en verkeersgegevens en/of -modellen. De op activiteiten gerichte benadering is zeer geschikt om de bereikbaarheidseffecten te beoordelen, waarbij de verschillende componenten van bereikbaarheid (de transport-, ruimte, tijds- en individuele componenten) op bevredigende wijze kunnen worden meegenomen, en is bovendien geschikt om sociale effecten ('equity') te beoordelen. De op nut gerichte benadering van bereikbaarheid kan als basis worden gebruikt voor de economische waardering van bereikbaarheid.

Monitoring en voorspelling van het milieu op Europese schaal worden sterk beinvloed door de nauwkeurigheid van landgebruiks- en landbedekkingsgegevens. Vanwege een dringende behoefte aan een geo-gerefereerd Europees landgebruiksbestand heeft het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieuhygiene (RIVM) de vervaardiging van een Europa-dekkend digitaal landgebruiksbestand met een resolutie van 10 minuten geinitieerd. De eerste versie van het Europese Landgebruiksbestand is nu beschikbaar. Zeven landgebruiksklassen worden onderscheiden, waaronder bouwland, grasland voor gebruik in de landbouw, permanent gewas, bos en stedelijk gebied. Belangrijke gegevens kwamen van SEI, Eurostat, USDMA, FAO (kaarten), INENCO en een groot aantal nationale bronnen. Ruimtelijke gegevens (landgebruikspolygonen in vectorformaat) zijn gecombineerd met statistische (statistisch bestand). Over het geheel genomen komen de oppervlakteschattingen van het landgebruiksbestand redelijk overeen met die van externe statistieken.

Dit rapport bevat een evaluatie van het project Natuurverkenning 2, naar inhoud, vorm en proces. Het is geschreven door de projectleiders die daarbij gebruik hebben gemaakt van commentaar van leden van hun projectteam. Het rapport is bedoeld voor het projectteam dat een volgende Verkenning gaat maken, maar het kan ook van belang zijn bij het maken van andere planbureauproducten en het programmeren van onderzoek. Speciale aandacht wordt geschonken aan de scenario-methodiek in het bijzonder de mogelijke synthese tussen de modelmatige en de ontwerpende scenario-verkenningsmethodiek. Het rapport sluit af met een aantal aanbevelingen. Meer gedetailleerde aanbevelingen voor meetnetten, modellen, graadmeters en scenario-kaarten worden gegeven in de desbetreffende achtergrondrapporten en evaluaties per deelproject. Het product NVK2 valt op door de brede beleidsanalyse (ook milieu-, water en ruimtelijke plannen), de graadmetersystematiek, de interactief tot stand gekomen scenario- en grondgebruikkaarten, en de doorrekening van effecten. Het proces NVK2 kenmerkt zich door een zoektocht naar een goede combinatie van integrale en thematische verkenning, model en ontwerpbenadering, gesloten en interactieve werkprocessen, wetenschappelijke en aansprekende visuele presentatie. In de aanbevelingen wordt benadrukt dat het planbureau in deze helder keuzes moeten maken en dat in geval in 2006 een volgende integrale scenariostudie voor de Natuurverkenning 3 moet verschijnen, in 2003 de eerste stappen genomen moeten worden

In dit onderzoek zijn de ontwikkelingen in het ruimtegebruik van bedrijfsterreinen in de periode 1981 - 1993 zowel visueel als cijfermatig in beeld gebracht en gerelateerd aan een aantal vooraf geselecteerde (ruimtelijke) drijvende factoren. Tevens is een doorkijk naar de toekomst genomen aan de hand van de Nieuwe Kaart van Nederland 2005. Het onderzoek is uitgevoerd aan de hand van gedetailleerd digitaal kaartmateriaal van het CBS en met de ruimtelijke analyse mogelijkheden van een Geografisch Informatie Systeem (GIS). Uit het onderzoek blijkt ondermeer dat in het verleden met name rond knooppunten van infrastructuur relatief de grootste groei heeft plaatsgevonden maar dat de recente ontwikkelingen duiden op een verplaatsing van de groei-accenten naar de gehele als stadsrand gedefineerde zone. Tenslotte zijn de resultaten van het onderzoek gebruikt om het mede door het RIVM ontwikkelde simulatie Model Ruimtescanner verder te testen en te verbeteren. Hiervoor zijn een aantal aanbevelingen gegeven.

De studie gaat over de mogelijke situatie in Zuid-Oost Azie anno 2030 wat betreft voedsel en milieu, en over noodzakelijke beleidsmaatregelen. Vijf mondiale scenario's zijn voor deze regio vergeleken, namelijk: FAO Agriculture Towards 2015/2030; Policy Reform en Market Forces uit concepten voor de derde Global Environment Outlook (GEO-3); de IPCC-scenario's A1B en B1 maar dan geinterpreteerd en uitgewerkt met het IMAGE 2.2 model. De studie noemt op grond van deze vergelijking een aantal mogelijke beleidsmaatregelen om voedselzekerheid in de regio binnen milieugrenzen na te streven. De studie is gericht op gewasproduktie. Die zal in Zuid-Oost Azie vooral worden uitgebreid door intensivering. De analyse van beleidsmogelijkheden is gericht op ASEAN. De studie concludeert dat ASEAN inderdaad mogelijkheden heeft om milieu-overwegingen beter te integreren in het landbouwbeleid. Nauwere samenwerking tussen de landbouw- en milieu-eenheden van ASEAN is belangrijk. Wellicht moet ASEAN een nieuw gemeenschappelijk landbouwbeleid voor de regio formuleren. Mogelijke aspecten daarvan zijn: het ontwikkelen van regionaal toegesneden indicatoren voor landbouw en milieu; efficienter gebruik van kunstmest; beperken van het gebruik van bestrijdingsmiddelen; het beperken, als onderdeel van mondiaal klimaatbeleid, van de emissie van methaan uit de natte rijstbouw; planmatige uitbreiding van landbouwgrond; het tegengaan van landdegradatie; beheerste en nauwkeurig gecontroleerde toepassing van genetisch gemodificeerde gewassen; plattelandsontwikkeling; betere benutting van toekomstige handel in landbouwprodukten door gecoordineerde deelname in besprekingen.

Available at the DLO Winand Staring Centrum, P.O. Box 125, 6700 AC WAGENINGEN, telephone: 0317-474200, telefax: 0317-424812, e-mail: postkamer@sc.dlo.nl. Het verschijnt tevens als BCRS-rapport (NRSP-2; 94-24).

Het RIVM ontwikkelt een Decision Support System (DSS) Groene Ruimte, gericht op de diagnose van gebieds- en funktiegerichte ruimte- en milieuproblemen en het verkennen van oplossingsrichtingen. Voor het ontwerpen van de akkerbouwcomponent in het DSS zijn de ruimte- en milieu-aspecten van de tien belangrijkste vormen van gereglementeerde milieubewuste akkerbouw geinventariseerd en bestudeerd. Het volgende komt hieruit naar voren. Het niet gebruiken van bestrijdingsmiddelen in de biologische akkerbouw beperkt de teeltfrequentie en de groeiduur van aardappelen, het belangrijkste akkerbouwgewas. De opbrengst hiervan per jaar, gemiddeld over de vruchtwisselingscyclus, is 40% van die van de andere milieubewuste en gangbare vormen van akkerbouw, ofwel de gewasrotatiegroeiruimte benodigd voor biologische teelt van aardappelen is 2,5x zo groot. Op meer dan 70% van het akkerbouwareaal zou het gebruik van alleen organische mest, zoals in de biologische akkerbouw, leiden tot uit milieuoogpunt ongewenste toevoer van overmatig veel fosfaat en/of verhoogde nitraatuitspoeling. Dit is niet het geval bij milieubewust gebruik van kunstmest. De vormen van milieubewuste akkerbouw kunnen voor het DSS geaggregeerd worden tot twee typen: de biologische zonder gebruik van kunstmest en bestrijdingsmiddelen en de geintegreerde akkerbouw met agronomische en milieukundige optimalisatie van vruchtwisseling, bemesting en bestrijdingsmiddelen. De milieuvoordelen van alle vormen kunnen gecombineerd worden tot een nieuw derde type: milieubewuste akkerbouw zonder bestrijdingsmiddelen, maar wel met gebruik van kunstmest en/of organische mest. Met deze drie typen kan volstaan worden in het DSS bij beschouwing van de bijdrage van milieubewuste akkerbouw aan de oplossing van ruimte- en milieuproblemen. Daarop aanvullend is het dit behelst het onbemest en onbespoten laten van, bijvoorbeeld drie meter , brede akkerranden. Dit beheer kan zowel als afzonderlijk type beschouwd worden of toegevoegd worden aan ieder type akkerbouw.

Het doel van deze programmeringsstudie was vast te stellen welke kennis aanwezig is en welk type onderzoek op korte en (middel)lange termijn nodig is om tot een risico-inschatting te komen voor effecten van mobilisatie van nutrienten en contaminanten bij de omzetting van landbouwgrond naar andere functies, zoals bosbouw en natuur. De studie concludeert dat bij herbebossing verzuring en toename in opgelost organisch koolstof (DOC) tot een verhoogde mobiliteit van aluminium en zware metalen kan leiden ; bij vernatting kunnen afname van redoxpotentiaal en verzuring fosfaat en zware metalen mobiliseren. Aanwezigheid van sulfide kan bij vernatting tot verminderde mobiliteit van zware metalen leiden. Bij wisselende grondwaterstanden is het mogelijk dat verzuring tot extra mobilisatie van zware metalen leidt. Verhoogde contaminantmobiliteit kan onder andere leiden tot verminderde decompositie, verhoging van interne concentraties in bodemfauna en doorvergiftiging naar terrestrische fauna. Het risico van organische microverontreinigingen wordt lager ingeschat ; hiernaar is echter nog niet afdoende onderzoek verricht. Voor de voorspelling van de risico's bij natuurontwikkeling wordt koppeling van bestaande modellen noodzakelijk geacht. De studie geeft aanbevelingen voor 'quick and dirty' modelkoppelingen op korte termijn en voor nderzoek naar voorbeeldsystemen op middellange termijn. Voor de lange termijn wordt prioriteit gelegd bij monitoring, procesonderzoek en modelintegratie.

Een stagnatie van de voortgang van de bodemsaneringsoperatie wordt gesignaleerd als gevolg van langdurige procedures en de hoge kosten. In deze studie worden de private en sociale kosten en baten van bodemsanering geidentificeerd. Hieruit blijkt dat een financieel-economische analyse gebaseerd op de welvaartstheorie nuttig is: de kosten-baten analyse levert inzicht in de stagnatiefactoren van een bodemsanering. Omdat het moeilijk is kosten- en batenfactoren te kwantificeren is het belangrijk dat de factoren systematisch worden gecategoriseerd om vervolgens te bekijken in hoeverre deze factoren kwantificeerbaar zijn. Uit deze studie is gebleken dat er drie typen actoren kunnen worden onderscheiden: de eigenaar; de gebruikers en de omgeving van de locatie; en de regio. De saneringskosten worden met name bepaald door het beleid, de ernst, omvang en urgentie en door locatiespecifieke omstandigheden. Baten worden gevormd door bijvoorbeeld factoren die de gebruikswaarde van de grond beinvloeden, een 'groen' imago, afname van gezondheidsrisico's en de ontwikkeling van de regio. Veel factoren hebben een ruimtelijke component. Stagnatie vindt plaats daar waar de kosten hoger zijn dan de baten. Dit is met name het geval bij de gebruiksfuncties natuur, landbouw en kleine industrie. De overheid kan op verschillende momenten invloed uitoefenen op het bodemsaneringsproces door het inzetten van instrumenten.

In dit onderzoek zijn de ontwikkelingen in het ruimtegebruik van bedrijfsterreinen in de periode 1981 - 1993 zowel visueel als cijfermatig in beeld gebracht en gerelateerd aan een aantal vooraf geselecteerde (ruimtelijke) drijvende factoren. Tevens is een doorkijk naar de toekomst genomen aan de hand van de Nieuwe Kaart van Nederland 2005. Het onderzoek is uitgevoerd aan de hand van gedetailleerd digitaal kaartmateriaal van het CBS en met de ruimtelijke analyse mogelijkheden van een Geografisch Informatie Systeem (GIS). Uit het onderzoek blijkt ondermeer dat in het verleden met name rond knooppunten van infrastructuur relatief de grootste groei heeft plaatsgevonden maar dat de recente ontwikkelingen duiden op een verplaatsing van de groei-accenten naar de gehele als stadsrand gedefineerde zone. Tenslotte zijn de resultaten van het onderzoek gebruikt om het mede door het RIVM ontwikkelde simulatie Model Ruimtescanner verder te testen en te verbeteren. Hiervoor zijn een aantal aanbevelingen gegeven.

Dit rapport beschrijft de resultaten van het Beleidscommissie Remote Sensing (BCRS) project 'Verankering van toepassingen van terrestrische remote sensing bij RIVM'. Het had ten eerste tot doel te voldoen aan de voorwaarden, zoals gesteld in de inventarisatie van remote sensing als gegevensbron voor milieuonderzoek, welke aan deze studie vooraf ging. Ten tweede moesten milieutoepassingen van terrestrische remote sensing gerealiseerd worden. Een aantal remote-sensingproducten is verkregen, en gebruikt, als basismateriaal en referentie, voor het maken van een verbeterde versie van het Europese Landgebruiksbestand van RIVM. De gegevens zijn opgeslagen in een meta-informatiesysteem. De informatie-infrastructuur is op zodanige wijze aangepast dat remote-sensinggegevens in de bestaande gegevensstroom opgenomen kunnen worden, en gebruikt kunnen worden in beleidsgericht milieuonderzoek. Op nationale schaal blijkt remote sensing een belangrijk, maar niet beslissend hulpmiddel te zijn, en in het bijzonder van belang voor het afleiden van landbedekkingsinformatie van hoge resolutie. Op Europese schaal is het belang van remote sensing als bron van landgebruiks- en -bedekkingsgegevens veel groter, vooral wegens het gebrek aan alternatieve bronnen. De benodigde informatie-infrastructuur die nodig is om te kunnen werken met remote-sensinggegevens is beschikbaar op het RIVM.

Dit rapport bevat een evaluatie van het project Natuurverkenning 2, naar inhoud, vorm en proces. Het is geschreven door de projectleiders die daarbij gebruik hebben gemaakt van commentaar van leden van hun projectteam. Het rapport is bedoeld voor het projectteam dat een volgende Verkenning gaat maken, maar het kan ook van belang zijn bij het maken van andere planbureauproducten en het programmeren van onderzoek. Speciale aandacht wordt geschonken aan de scenario-methodiek in het bijzonder de mogelijke synthese tussen de modelmatige en de ontwerpende scenario-verkenningsmethodiek. Het rapport sluit af met een aantal aanbevelingen. Meer gedetailleerde aanbevelingen voor meetnetten, modellen, graadmeters en scenario-kaarten worden gegeven in de desbetreffende achtergrondrapporten en evaluaties per deelproject. Het product NVK2 valt op door de brede beleidsanalyse (ook milieu-, water en ruimtelijke plannen), de graadmetersystematiek, de interactief tot stand gekomen scenario- en grondgebruikkaarten, en de doorrekening van effecten. Het proces NVK2 kenmerkt zich door een zoektocht naar een goede combinatie van integrale en thematische verkenning, model en ontwerpbenadering, gesloten en interactieve werkprocessen, wetenschappelijke en aansprekende visuele presentatie. In de aanbevelingen wordt benadrukt dat het planbureau in deze helder keuzes moeten maken en dat in geval in 2006 een volgende integrale scenariostudie voor de Natuurverkenning 3 moet verschijnen, in 2003 de eerste stappen genomen moeten worden

De studie gaat over de mogelijke situatie in Zuid-Oost Azie anno 2030 wat betreft voedsel en milieu, en over noodzakelijke beleidsmaatregelen. Vijf mondiale scenario's zijn voor deze regio vergeleken, namelijk: FAO Agriculture Towards 2015/2030; Policy Reform en Market Forces uit concepten voor de derde Global Environment Outlook (GEO-3); de IPCC-scenario's A1B en B1 maar dan geinterpreteerd en uitgewerkt met het IMAGE 2.2 model. De studie noemt op grond van deze vergelijking een aantal mogelijke beleidsmaatregelen om voedselzekerheid in de regio binnen milieugrenzen na te streven. De studie is gericht op gewasproduktie. Die zal in Zuid-Oost Azie vooral worden uitgebreid door intensivering. De analyse van beleidsmogelijkheden is gericht op ASEAN. De studie concludeert dat ASEAN inderdaad mogelijkheden heeft om milieu-overwegingen beter te integreren in het landbouwbeleid. Nauwere samenwerking tussen de landbouw- en milieu-eenheden van ASEAN is belangrijk. Wellicht moet ASEAN een nieuw gemeenschappelijk landbouwbeleid voor de regio formuleren. Mogelijke aspecten daarvan zijn: het ontwikkelen van regionaal toegesneden indicatoren voor landbouw en milieu; efficienter gebruik van kunstmest; beperken van het gebruik van bestrijdingsmiddelen; het beperken, als onderdeel van mondiaal klimaatbeleid, van de emissie van methaan uit de natte rijstbouw; planmatige uitbreiding van landbouwgrond; het tegengaan van landdegradatie; beheerste en nauwkeurig gecontroleerde toepassing van genetisch gemodificeerde gewassen; plattelandsontwikkeling; betere benutting van toekomstige handel in landbouwprodukten door gecoordineerde deelname in besprekingen.

Bijlage: 67

Bijlage: 67

Dit rapport geeft een nadere invulling aan het idee van afwenteling van milieuproblemen op het buitenland achter de indicator 'ecological footprint' zoals die door Wackernagel en Rees in 1996 is geintroduceerd. Hierbij wordt gebruik gemaakt van eerder ontwikkelde benaderingsmethodieken betreffende het thema Verspilling ofwel het 'beslag op de sleutelvoorraden ruimte en energie'. Tevens worden daarmee samenhangende thema's als biodiversiteit, leefstijl en consumptiepatronen in nationaal verband nader geanalyseerd. Daarnaast is dit rapport als achtergrondrapport bij de Milieubalans 99 een verantwoording van de rekenmethodieken die in dat kader zijn gehanteerd alsmede de resultaten daarvan. Het totale energiegebruik als gevolg van consumptie door Nederlanders is tussen 1948 en 1996 constant gestegen (de economische recessie van de jaren 80 daargelaten) en daarbij vervijfvoudigd. Het totale energiegebruik per persoon is tussen 1948 en 1996 meer dan verdrievoudigd van 35 naar ruim 120 GJ). De sterkste groei vond plaats tussen 1960 en 1980, mede als gevolg van de sterke groei van het autogebruik en de introductie van de centrale verwarming. Zonder de belangrijkste efficiencyverbeteringen zou het energiegebruik per persoon tussen 1948 en 1996 met ruim 40 GJ extra zijn gestegen. De belangrijkste bijdragen daaraan vormde de isolatie van woningen, de efficiency-verbeteringen van elektrische apparaten en die van verwarmingsinstallaties (30 GJ). Deze efficiencyverbeteringen binnen het huishouden zijn echter lang niet genoeg geweest om de consumptiegroei te compenseren. Het ruimtebeslag van de Nederlanders is tussen 1960 en 1995 toegenomen zij het veel minder spectaculair dan het energiebeslag, van 7,9 mln. ha in 1960 tot 10,7 ha in 1995. De toename door de verhoogde consumptie met 5,8 mln ha. wordt daarbij ongeveer gecompenseerd door een verbetering in productietechnieken en productie-efficientie met 5,3 mln.ha. Hierdoor houdt in 1995 de toename van het ruimtebeslag min of meer gelijke tred met de groei van de bevolking. Ten aanzien van de biodiversiteit is volgens een ruwe schatting wereldwijd de ecologische waarde afgenomen van 100% (oorspronkelijke bedekking) naar 73% in 1970 en 72% in 1990. Voor deze daling over het traject tot aan 1970 en 1990 is Nederland verantwoordelijk voor ca 0.2% (van de 27%, resp. 28% waarde daling). De beschrijvingen van de voor de Milieubalansen gehanteerde methodieken en definities geven aan, dat er tal van keuzen worden gemaakt die niet los kunnen worden gezien van het gebruiksdoel van de verkregen informatie.

bijlage: 240

niet beschikbaar

Dit rapport beschrijft de resultaten van het Beleidscommissie Remote Sensing (BCRS) project 'Verankering van toepassingen van terrestrische remote sensing bij RIVM'. Het had ten eerste tot doel te voldoen aan de voorwaarden, zoals gesteld in de inventarisatie van remote sensing als gegevensbron voor milieuonderzoek, welke aan deze studie vooraf ging. Ten tweede moesten milieutoepassingen van terrestrische remote sensing gerealiseerd worden. Een aantal remote-sensingproducten is verkregen, en gebruikt, als basismateriaal en referentie, voor het maken van een verbeterde versie van het Europese Landgebruiksbestand van RIVM. De gegevens zijn opgeslagen in een meta-informatiesysteem. De informatie-infrastructuur is op zodanige wijze aangepast dat remote-sensinggegevens in de bestaande gegevensstroom opgenomen kunnen worden, en gebruikt kunnen worden in beleidsgericht milieuonderzoek. Op nationale schaal blijkt remote sensing een belangrijk, maar niet beslissend hulpmiddel te zijn, en in het bijzonder van belang voor het afleiden van landbedekkingsinformatie van hoge resolutie. Op Europese schaal is het belang van remote sensing als bron van landgebruiks- en -bedekkingsgegevens veel groter, vooral wegens het gebrek aan alternatieve bronnen. De benodigde informatie-infrastructuur die nodig is om te kunnen werken met remote-sensinggegevens is beschikbaar op het RIVM.

Monitoring en voorspelling van het milieu op Europese schaal worden sterk beinvloed door de nauwkeurigheid van landgebruiks- en landbedekkingsgegevens. Vanwege een dringende behoefte aan een geo-gerefereerd Europees landgebruiksbestand heeft het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieuhygiene (RIVM) de vervaardiging van een Europa-dekkend digitaal landgebruiksbestand met een resolutie van 10 minuten geinitieerd. De eerste versie van het Europese Landgebruiksbestand is nu beschikbaar. Zeven landgebruiksklassen worden onderscheiden, waaronder bouwland, grasland voor gebruik in de landbouw, permanent gewas, bos en stedelijk gebied. Belangrijke gegevens kwamen van SEI, Eurostat, USDMA, FAO (kaarten), INENCO en een groot aantal nationale bronnen. Ruimtelijke gegevens (landgebruikspolygonen in vectorformaat) zijn gecombineerd met statistische (statistisch bestand). Over het geheel genomen komen de oppervlakteschattingen van het landgebruiksbestand redelijk overeen met die van externe statistieken.

Published by RIVM and the United Nations Environment Programme UNEP; Free of charge

De hier gerapporteerde studie beoogt duidelijker te krijgen hoe vormen van landgebruik de ecologische condities in het bovenste grondwater beinvloeden. Een inperking is gemaakt tot het allerbovenste grondwater vanwege de directe wisselwerking met de bodem. De nadruk ligt op het kwantitatief beschrijven van de leefgemeenschap van meercellige organismen in relatie tot fysisch-chemische condities en de variabiliteit in tijd en ruimte. Vanwege praktische overwegingen is de studie beperkt tot melkveehouderijbedrijven op zandgrond. Verschillen in fysisch-chemische eigenschappen tussen de onderzochte grondwatermonsters bleken duidelijk bedrijfsgerelateerd te zijn. Een scherpe scheiding tussen intensieve en extensieve bedrijven bleek echter niet aanwezig. Ondanks fysisch-chemische verschillen was er weinig differentiatie in de structuur van de meiofaunagemeenschap tussen de bedrijven. Redenen hiertoe zijn zowel methodologisch, statistisch (lage aantallen) als biologisch van aard. Biologische oorzaken voor een geringe differentiatie in de aangetroffen meiofaunagemeenschappen zijn de beperkte mogelijkheden de organismen tot op soortsniveau te identificeren, de grote ecologische amplitudo van veel soorten en sterk dominante abiotische omstandigheden die gerelateerd zijn aan het grondwatersysteem (zoals oligotrofie en laag zuurstofgehalte). Hierdoor komen grondwaterkwaliteitsverschillen, geassocieerd met verschillen in landgebruik, niet of amper tot uiting in structuurveranderingen van de leefgemeenschap. Geconcludeerd wordt dat bioindicatie met meercellige organismen van het ondiepe grondwater in zandgebieden niet zinvol is.

Ook verschenen als BCRS report NRSP2 96-11 onder de titel: RS-Land cover based environmental monitoring in Europe. Progress report on the applicability of NOAA-AVHRR 1-km data for small scale land cover mapping. Final report part 1. Met BCRS omslag.

De RuimteScanner is een GIS-model voor de simulatie van toekomstig grondgebruik in Nederland. Op kaarten uit dit model wordt het toekomstig grondgebruik wonen, werken e.d. 'uitgesmeerd' over een veel grotere oppervlakte dan in de huidige werkelijkheid. De bestudeerde grondgebruikskaarten zijn gridkaarten, waarin Nederland is opgedeeld in vierkantjes (gridcellen) van 500 bij 500 meter. Voor elke gridcel wordt berekend hoeveel hectares van een bepaald grondgebruik daar terecht komt. Het 'uitsmeereffect' uit zich in een relatief groot aantal gridcellen waarin kleine arealen gealloceerd worden. Omdat gridwaarden in principe kansen weergeven, beperkt een hoge mate van dergelijke 'numerieke diffusie' de voorspellende waarde van de toekomstbeelden. De diffusie wordt enerzijds veroorzaakt door een gebrek aan differentiatie in de attractiviteitskaarten welke gebruikt worden voor de allocatie van regionale claims over gridcellen van 500 bij 500 meter. Afstandsvervalfuncties en andere GIS neigbourhood functions veroorzaken vrijwel altijd numerieke diffusie. Anderzijds wordt diffusie veroorzaakt door een gebrek aan afstemming tussen regionale input-claims en de attractiviteitsdifferentiatie. Om numerieke diffusie te verminderen zouden meer 'gepiekte' attractiviteitsfuncties gebruikt moeten worden, en zou het allocatie-algoritme aangepast kunnen worden.

Veranderingen in bodemgebruik zijn op grote schaal voorzien in Nederland. De kwaliteit van de bodem speelt echter nauwelijks een rol in de ruimtelijke ordening. Wij analyseerden de relatie tussen bodemgebruik en bodemkwaliteit, met gebruik van ecologische data en op nationaal schaalniveau. Ondanks grootschalige veranderingen in bodemgebruik, is er nog steeds een verband tussen bodemtype en bodemgebruik. Bodembeheer, historisch bodemgebruik en de geografische situering beinvloeden deze relatie, maar ook de invloed van bodemgebruik op verschillende bodemeigenschappen is herkenbaar. Zo wordt bodembiodiversiteit beinvloed door de intensiteit van bodemgebruik door de landbouw. Bodemgebruik is niet altijd daar gesitueerd waar de voordelen in termen van opbrengst hoog zijn. Minder dan 20% van de akkerbouw en veeteelt is gesitueerd op ongeschikte bodem, terwijl dat geldt voor meer dan 40% van de bosbouw. Gebiedsgericht milieubeleid biedt veel mogelijkheden om te differentieren naar bodemgebruik, waardoor het mogelijk wordt het bodemgebruik af te stemmen op de (gewenste) bodemkwaliteit.

Available at the DLO Winand Staring Centrum, P.O. Box 125, 6700 AC WAGENINGEN, telephone: 0317-474200, telefax: 0317-424812, e-mail: postkamer@sc.dlo.nl. Het verschijnt tevens als BCRS-rapport (NRSP-2; 94-24).

De hoofdconclusie van het rapport is dat de optelsom van maatregelen van reeds voorgenomen verkeers- en vervoerbeleid en aanvullende investeringen in het openbaar vervoer voor de Deltametropool (al dan niet in de vorm van een Rondje Randstad) in combinatie met ruimtelijk beleid, zal resulteren in een forse toename van de bereikbaarheid van activiteiten per openbaar vervoer en het openbaar-vervoergebruik in de periode 1995-2030. Het openbaar vervoer kan hierdoor veel beter concurreren met de auto, maar het blijft echter veelal geen goed alternatief voor de auto. Het effect op de omvang van de automobiliteit is dan ook gering. Door het uitvoeren van de beleidsvoornemens uit de Vijfde Nota zal de Deltametropool naar verwachting niet als een functioneel-ruimtelijk samenhangend stedelijk systeem gaan functioneren. Hiervoor lijkt de gemiddelde reistijdwinst per openbaar vervoer- en autoverplaatsing vooralsnog te beperkt. Het rapport is een achtergrondrapport voor de analyses die zijn verricht voor toets van de Vijfde Nota over de Ruimtelijke Ordening (pkb deel 1) voor wat betreft verstedelijking, bereikbaarheid en milieu-effecten van verkeer en vervoer.