Мақала қазақ тіліндегі еркек-әйел бинарлы оппозициясының лексикографиялық репрезентациясын айқындауға арналған. Аталық және аналық бастау туралы түсініктің, сонымен қатар олардың қарама-қарсылығының тілде көрініс беруін қазіргі гендерлік лингвистика, немесе лингвистикалық гендерология. зерттейді. Гендер әлеуметтік жыныс, қоғамдағы тұлғаның жыныстық ерекшелік факторы ретінде тілде көрініс бермеуі мүмкін емес. Мақалада гендерлік фактордың көрінісі тілдің барлық деңгейлерінде зерттелуі керектігіне және гендерлік лингвистиканың негізгі бағыттарының бірі ретінде гендерлік лексикография екендігіне мән беріледі.Жұмыста еркектік және әйелдік концептілерге қатысты әлеуметтік-мәдени түсініктердің тілдік құрылымдалуын анықтауда лексикографиялық бағыттағы гендерлік зерттеулер лингвомәдени ұстанымды толық жүзеге асыруға мүмкіндік беретіндігі, түсіндірме сөздіктер ұлттың әлемдік тілдік бейнесінде қалыптасқан ерекшелігін көрсететіндігі, концептінің ядролық негізінің дамуын, өзгерісін анықтайтындығы маңызды фактор ретінде қаралады.Зерттеу жұмысының мақсаты – лексикографиялық аспектіде еркек - әйел бинарлы оппозициясының мазмұнын айқындау. Осы мақсатқа қол жеткізу үшін сөздік дискурсы гендерді құрылымдаудың маңызды ресурстарының бірі ретінде зерттеу көзі мен талдау объектісі ретінде алынып, сөздіктердегі гендерлік лексемаларға талдау жасалады.Зерттеу әдісі ретінде сөздің мағыналық құрылымы, оның ішінде сөз мағынасын зерттеудің құрылымдық әдісі (компоненттік талдау) қолданылады. Компоненттік талдау әдісі арқылы қазақ тілінің түсіндірме сөздіктеріндегі еркек – әйел концептуалды оппозициясы номинантарының сөздік дефиницияларын талдау жолымен сөздердің базалық бөлігінің семантикалық құрылымы анықталады, сөздіктердегі ер, еркек және әйел, қатын сөздерінің түсіндірмелері талданып, ер және әйел түсініктері арасындағы ұқсастықтар мен өзгешеліктер айқындалады.Зерттеу нәтижесінде лексемалардың ядролық және қосымша компоненттері анықталып, бинарлы оппозицияның құрамындағы лексемалардың мағыналары салыстырыла келе, еркек пен әйел түсіндірмелерін беруде бірдей мағыналық модельдеу үлгісі қолданылғандығы және анықталған компоненттік белгі белгілі бір деңгейде ерлер мен әйелдер арасындағы теңдік концепциясын көрсететіндігі айтылады.Зерттеу жұмысының ғылыми маңыздылығы қазақ тіл білімінде жаңа қалыптасып келе жатқан гендерлік лингвистика ғылымындағы лексикографиялық бағытың дамуына өз үлесін қосатындығымен айқындалады.Зерттеу жұмысының нәтижесінде алынған тұжырымдар гендерлік сөздіктерді құрастыруда практикалық маңызға ие болуы мүмкін., Статья посвящена определению лексикографической репрезентации бинарной оппозиции мужчина-женщина в казахском языке. Вопросы происхождения мужского и женского начал, их противоположности изучаются современной гендерной лингвистикой, или лингвистической гендерологией. Гендер не может не выражаться в языке как социальный пол, фактор половой идентичности личности в обществе. В статье делается акцент на том, что проявление гендерного фактора должно изучаться на всех уровнях языка и гендерная лексикография является одним из основных направлений гендерной лингвистики.Важным фактором является то, что гендерные исследования лексикографической направленности позволяют в полной мере реализовать лингвокультурную позицию в изучении языковой структуры социальных ролей и функций, социокультурных понятий, относящихся к концептам мужественность и женственность и что толковые словари отражают специфику, сложившуюся в языковой картине мира нации, определяют развитие, изменение ядерной основы концепта.Цель исследовательской работы – выявить содержание бинарной оппозиции мужчина-женщина в лексикографическом аспекте. Для достижения этой цели дискурс словаря, как один из важнейших ресурсов структурирования гендера, берется в качестве источника исследования и объекта анализа, на основе которого проводится анализ гендерных лексем.В качестве метода исследования используется анализ смысловой структуры слова, в том числе структурный метод исследования значения слова (компонентный анализ). Методом компонентного анализа определяется семантическая структура базовой части слов - номинантов концептуальной оппозиции мужчина – женщина в толковых словарях казахского языка, анализируются толкования слов ер, еркек и әйел, қатын в словарях, выявляются сходства и различия между понятиями «мужское» и «женское».В результате исследования выявляются ядерные и дополнительные компоненты лексем, сравниваются значения лексем в составе бинарной оппозиции, отмечается, что в изученных словарях при передаче трактовок мужчина и женщина использовалась модель равнозначного моделирования. Компонентный признак, обнаруженный в результате проведенного анализа, в определенной степени отражает концепцию равенства между мужчинами и женщинами.Научная значимость исследовательской работы определяется вкладом в развитие лексикографического направления в области гендерной лингвистики, формирующейся в казахском языкознании.Выводы, полученные в результате исследовательской работы, могут иметь практическое значение при составлении гендерных словарей., The article is devoted to determining the lexicographic representation of the binary opposition “man and woman” in the Kazakh language. The representation of the origin of masculinity and femininity, as well as their opposites in the language, is studied by modern gender linguistics or linguistic gender studies. Gender cannot be expressed in language as social gender, a factor of the sexual identity of an individual in society. The article emphasizes that the manifestation of gender should be studied at all levels of language and gender lexicography is one of the main directions of gender linguistics.An important factor is considered the fact that gender studies of lexicographic orientation allow to fully realize the cultural linguistic position in the study of the linguistic structure of social roles and functions, socio-cultural concepts related to the concepts masculinity and femininity, that explanatory dictionaries reflect the specificity that has developed in the language worldview of the nation, determine the development, change the nuclear basis of the concept.The research work aims to reveal the content of the binary opposition man and woman in the lexicographical aspect. To achieve this goal the dictionary discourse as one of the most important resources of gender structuring is taken as a source of research and an object of analysis and gender lexemes are analyzed.The semantic structure of the word is used as a method of research, including the structural method of the word meaning research (component analysis). The method of component analysis determines the semantic structure of the basic part of words by analyzing the definitions of words of nominates of the conceptual opposition man and woman in the explanatory dictionaries of the Kazakh language, analyzes the interpretations of the words yer, yerkek and ayel, qatyn in the dictionaries, identifies similarities and differences between the male and female concepts.As a result of the study the nuclear and additional components of the lexemes are identified, the meanings of the lexemes in the binary opposition are compared, it is noted that the model of equivalent modeling was used to convey the interpretations of man and woman, and the component feature found to a certain extent reflects the concept of equality between men and women.The scientific significance of the research work is determined by the contribution to the development of the lexicographic direction in the science of gender linguistics, which is forming in Kazakh linguistics.The conclusions obtained as a result of the research work may be of practical value in the compilation of gender dictionaries., Филологические науки, Выпуск 1 (64) 2022