Search

Het landelijk gebied in Laag Nederland staat voor een aantal grote uitdagingen. Welke invloed hebben de gevolgen van klimaatverandering, zoals extreme buien, langdurige droogte en zeespiegelstijging? Hoe blijven bedrijven economisch gezond en hoe houden we natuurgebieden in stand in het perspectief van een veranderend klimaat? Agrarische ondernemers, natuurbeheerders en overheden hebben behoefte aan een ontwikkelingsperspectief voor de langere termijn. In het project ‘Klimaat- en waterrobuust Laag Nederland van nu naar 2050’ (LN2050) werken agrariërs en andere gebruikers van het landelijk gebied, overheden en kennisinstellingen aan een toekomstbestendig perspectief voor de middellange en langere termijn (2050-2100). In drie voorbeeldgebieden, waaronder Schouwen-Duiveland, werken projectpartners aan maatregelen, verdienmodellen en adaptatiepaden om het bodem- en watersysteem weerbaar te maken tegen de opgaven waar het landelijk gebied van Laag Nederland voor staat. Het aanzien van Schouwen-Duiveland is vanaf de tweede helft van de 20e eeuw ingrijpend veranderd als gevolg van landschappelijke herinrichting na de Watersnood van 1953. Grote delen van het eiland kennen tegenwoordig een functioneel landschap, ingericht naar de wensen van de belangrijkste landgebruiker ter plaatse. De afgelopen decennia komen steeds meer knelpunten en opgaven van dit functionele landschap naar voren. De combinatie met de belangrijkste autonome ontwikkeling, klimaatverandering, zorgt ervoor dat het bodem- en watersysteem steeds meer onder druk komt te staan. De belangrijkste gebruikers van het landschap van Schouwen-Duiveland zijn landbouw, natuur en recreatie/toerisme. Hieronder worden voor de verschillende sectoren een aantal knelpunten en opgaven genoemd binnen de drie belangrijkste klimaateffecten op het bodem- en watersysteem: wateroverlast, droogte en verzilting. De effecten en opgaven zijn tevens in kaart gebracht aan het eind van deze synthese., Het aanzien van Schouwen-Duiveland is vanaf de tweede helft van de 20e eeuw ingrijpend veranderd als gevolg van landschappelijke herinrichting na de Watersnood van 1953. Grote delen van het eiland kennen tegenwoordig een functioneel landschap, ingericht naar de wensen van de belangrijkste landgebruiker ter plaatse. De afgelopen decennia komen steeds meer knelpunten en opgaven van dit functionele landschap naar voren. De combinatie met de belangrijkste autonome ontwikkeling, klimaatverandering, zorgt ervoor dat het bodem- en watersysteem steeds meer onder druk komt te staan. De belangrijkste gebruikers van het landschap van Schouwen-Duiveland zijn landbouw, natuur en recreatie/toerisme. Hieronder worden voor de verschillende sectoren een aantal knelpunten en opgaven genoemd binnen de drie belangrijkste klimaateffecten op het bodem- en watersysteem: wateroverlast, droogte en verzilting. De effecten en opgaven zijn tevens in kaart gebracht aan het eind van deze synthese.

This study explores approaches to increase the ability of our cities to cope with weather extremes. Creating a city that can accommodate the changes in our weather pattern, while keeping the changes in our climate visible. It seeks to answer the question how to make public space more flexible to accommodate weather extremes and changing needs. It aims to examine and address changing weather patterns, the resilience of cities against extreme weather such as drought and heavy rainfall, as well as aligning climate adaptation measures with other spatial needs.

Het KNMI presenteert vier nieuwe scenario’s voor klimaatverandering in Nederland inclusief Caribisch Nederland rond 2050 en 2100. De KNMI’23-klimaatscenario’s zijn gebaseerd op de laatste inzichten en vervangen de klimaatscenario’s uit 2014. Voor zeespiegelstijging is gebruik gemaakt van de nieuwe inzichten van het IPCC over het mogelijk versneld afkalven van de Antarctische IJskap. In KNMI’23 is de droogteproblematiek in Nederland en omgeving beter in kaart gebracht en zijn de veranderingen in neerslagextremen in zomerbuien beter onderbouwd. Verder zijn de schattingen van de wereldwijde temperatuurstijging voor een bepaalde toename van broeikasgassen nauwkeuriger. Net als na 2014 kunnen de nieuwe klimaatscenario’s worden gebruikt om de effecten op verschillende sectoren door te rekenen. Hiermee worden de risicoanalyses uit de Nationale Adaptatie Strategie geactualiseerd. Ook worden de Deltascenario’s van het Deltaprogramma gebaseerd op de combinatie van de KNMI’23-klimaatscenario’s en de sociaaleconomische scenario’s voor Nederland van het PBL (de WLO-scenario’s). De klimaatscenario’s voor Caribisch Nederland dienen als uitgangspunt voor adaptatiebeleid voor Bonaire, Sint Eustatius en Saba (BES-eilanden).

As a result of ongoing climate change, urban environments are put under increasing pressure from extreme weather events. Insufficient research is being done into the modeling of urban drought resilience. Most urban drought resilience and water network optimization models are designed for city-scale demand with regional water supply networks and vegetation water demand models generally address agricultural systems. This research addresses this gap by developing a neighborhood-scale digital representation of the Bajeskwartier water system to assess drought resilience while incorporating the local vegetation water demand. Starting with a system thinking perspective, the interconnections of soil moisture processes in the local water systems provide the base of the model. By incorporating scenario analyses on climate change projections and vegetation types, the water demand and drought sensitivity patterns become clear. Furthermore, the implementation of an optimization solver to assess a rainwater capture, storage, and irrigation system results in a robust water system. The system proves to have sufficient capacity to prevent drought stress in a 1-in-30-year drought. This research not only contributes to enhancing urban drought resilience within the Bajeskwartier but also provides a valuable foundation for future studies in similar urban contexts. It emphasizes the importance of considering local vegetation water demand and climate change scenarios in urban water system modeling, highlighting the need for tailored approaches to address evolving climate-induced challenges in urban environments.

Binnen de regio Gelderland/Utrecht zijn hitte, droogte en bodemverzuring belangrijke thema’s. Bodemverzuring is vooral een groot thema op locaties met zandgronden, welke juist binnen deze provincies te vinden zijn. Zowel bodemverzuring als droogte kunnen grote negatieve gevolgen hebben voor de biodiversiteit in een regio. De centrale vraag deze ochtend: Hoe ga je om met hitte en bodemverzuring in een landelijke of stedelijke context?

Beleid - De landelijke maatlat is de basis voor het klimaatadaptief bouwen, waaraan voldaan moet worden om toekomstbestendig te ontwikkelen.

De droge zomer van 2018 zorgde in de gemeente Leeuwarden voor schade aan groen en wegen. De gemeente ontving schademeldingen en wilde weten wat de risico’s van droogte door klimaatverandering zijn. BZ I&M heeft een interdisciplinaire aanpak opgesteld. Met de vakspecialisten van de gemeente is gekeken wanneer schade ontstaat. BZ Ingenieurs & Managers heeft bepaald hoeveel de grondwaterstand daalt als gevolg van het KNMI-klimaatscenario WH. Het risico op schade is op wijkniveau in beeld gebracht. Met een beter onderbouwde inschatting, blijkt de schade door droogte slechts ongeveer 10 procent van wat op basis van de Klimaatschadeschatter was ingeschat.

Voor dit eerste webinar werken we samen met het Klimaatverbond Nederland, een vereniging die focust op kennisdeling tussen lokale overheden op het vlak van klimaatadaptatie en -mitigatie. Hitte en droogte staan daarbij centraal, net als mogelijkheden op het vlak van participatie. Jan Engels en Margo Meeuwissen zullen u tijdens dit webinar meer vertellen over de impact van ‘water en bodem sturend in ruimtelijke ordening’. Daarbij gaan zij in op de uitgangspunten van het Klimaatverbond en de enorme uitdagingen waar u de komende jaren voor komt te staan, maar ook de kansen die dit biedt. Daarbij wordt verwezen naar een aantal voorbeelden uit de regio.

We krijgen te maken met steeds grotere weersextremen en dat vraagt om een andere manier van omgaan met water. Ook in Twente betekent dit dat water- en bodemsystemen centraal gesteld moeten worden als het gaat om integrale gebieds(her)ontwikkeling, maar ook in het dagelijks beheer. Tijdens dit webinar vertelt Inge Hoekstra, landschapsarchitect bij bureau Land-id u meer over “Twente op waterbasis”, een onderzoek naar een klimaatrobuust watersysteem in Twente en de mogelijkheden die er zijn om dit te combineren met andere grote opgaven in het landelijk gebied. Daarna is het woord aan Rik Meijer, beleidsadviseur klimaatadaptatie van de gemeente Enschede. Hij gaat in op de impact van wateroverlast, droogte en hitte en hoe de gemeente daarmee omgaat. Hoe kunnen we water vasthouden en laten infiltreren in een omgeving die is ingericht op zo snel mogelijk afvoeren? Dat vraagt om een andere manier van denken. Dit en meer hoort u tijdens dit webinar.

Drought is a current problem in North-Brabant and might become more severe by climate change. Water board ‘The Dommel’, managing the drainage basin of the Dommel brook, aims for a future proof water system by 2050. At the same time, the urbanization agenda for North-Brabant anticipates a growing need for houses in the near and far future. A switch to local, biobased construction could ecologically justify the current and future housing assignment, and potentially boost the local landscape with a more local oriented architecture as by-catch. This thesis combines both challenges by answering the question: ‘What spatial framework for the drainage basin of the Dommel supports the move towards a future proof water system that simultaneously provides local, natural construction materials for the future building program?’

Een boom in de stad … Eigenlijk is dat een beetje zoals een vis op het droge. In een bos zijn bomen omgeven door andere planten. Van kleine kruiden tot waanzinnige woudreuzen. Het is er fris en koel, met hun wortels kunnen ze onbelemmerd wroeten in de bodem en hun takken kunnen ze ongehinderd naar het licht toe laten groeien. Het water kan onverstoord de bodem infiltreren en de bodemorganismen zetten hun blaadjes terug om in voedingsstoffen. Het bos zorgt voor hen en zij zorgen voor het bos.

Kennis - Hitte en hittestress, vaak in combinatie met droogte, krijgen steeds meer aandacht omdat we de gevolgen sinds een aantal jaren bijna elke zomer ondervinden. Met deze inspiratiekaart wordt gekeken naar wat de toenemende hitte veroorzaakt, worden de gevolgen van hitte besproken en wordt in gegaan op de maatregelen die genomen kunnen worden tegen deze gevolgen. Hitte wordt door de ene persoon anders ervaren dan de andere. Hoe heet wordt het bij jullie op school en wat voor ideeën hebben je leerlingen om hittestress te voorkomen?

In de overstromingsgevoelige regio Alblasserwaard-Vijfheerenlanden (A5H) moeten we ons aanpassen aan grotere weersextremen: extreme neerslag, extreme hitte en langdurige droogte. Ons aanpassen aan klimaatverandering is een transitie, een veranderkundige opgave met een procesmatig karakter. Het betreft hier een herhalend proces waarbij telkens de stappen weten, willen en werken doorlopen wordt met als doel om in 2050 klimaatbestendig te zijn. In deze Uitvoeringsagenda geven we aan welke acties en projecten we (in eerste instantie) tot 2027 gaan uitvoeren om stappen te maken in klimaatadaptatie. En hoe we monitoren of we op de goede weg zitten. Aan de hand hiervan stellen we elk jaar een Uitvoeringsplan op waarin de projecten en maatregelen staan die we dat jaar als regio oppakken. Eenzelfde soort werkwijze doorlopen de gemeenten op lokaal niveau.

Stedelijke Waterkwaliteit, Klimaat en Adaptatie Klimaatverandering zorgt voor druk op het stedelijk watersysteem. Hitte, wateroverlast en droogte hebben effecten op de (ecologische) kwaliteit van het oppervlaktewater. Ook maatregelen die we nemen om de effecten van klimaatverandering op ons stedelijk gebied tegen te gaan (klimaatadaptatiemaatregelen), kunnen de kwaliteit van het water beïnvloeden. Met dit document krijgt u inzicht in deze effecten, en de maatregelen die genomen kunnen worden om negatieve effecten te beperken. Indicatoren aan de hand waarvan de stedelijke waterkwaliteit kan worden gekenmerkt betreffen verontreiniging, doorstroming, watertemperatuur, zuurstofgehalte, zoutgehalte en verontreiniging. Per indicator zijn onderliggende stuurvariabelen gedefinieerd en is de kwetsbaarheid van het stedelijk water aangeven. In deze handreiking zijn mogelijke effecten van klimaatverandering en klimaatadaptatiemaatregelen op de waterkwaliteit (via de stuurvariabelen) in beeld gebracht. Ten slotte zijn (clusters van) waterkwaliteitsmaatregelen benoemd, waarmee een negatief effect op de waterkwaliteit kan worden tegengegaan.

Beleid - Het achterliggende bouwstenenrapport bij de Landelijke maatlat voor een groene, klimaatadaptieve gebouwde omgeving.

Het klein geaderd witje en het klein koolwitje horen tot onze algemeenste dagvlinders. Als popoverwinteraars zijn ze bij de eerste vlinders die in het voorjaar verschijnen, en ze vliegen door tot in de herfst in meerdere generaties. Waarin verschillen ze?

De gemeentelijke watertaken houden niet op bij de afvoer van afvalwater via het riool. Ook maatregelen om wateroverlast of verdroging tegen te gaan, horen er bijvoorbeeld bij. De nieuwe modelverordening Riool- en waterzorgheffing doet recht aan deze brede taken. Waarin verschilt deze modelverordening van haar voorganger en wat betekent dit voor gemeenten?

“Hoe láng wordt jullie verhaal eigenlijk?”, vraagt Loes Kreemers na anderhalf uur samen met Reint Jan Renes bevlogen te vertellen over hun onderzoek en persoonlijke drijfveren. Tijdens een zomer van wederom hoge temperaturen en droogte, ontmoeten we de beide onderzoekers bij de Hogeschool van Amsterdam. Een gesprek over intrinsieke motivatie, het belang van gedragswetenschappen bij grote transities en de balans tussen frictie en verbinding.

Hoofddoel van dit onderzoek is het geven van handvatten voor (groen)medewerkers van gemeenten om enerzijds het gesprek aan te gaan met andere disciplines over de droogtebestendige inrichting van bestaand en nieuw groen en anderzijds te kunnen bepalen welke maatregelen effect hebben op het droogtebestendiger maken van het groen. En daarmee dus leidend tot een duurzame en toekomstgerichte leefomgeving. Deze praktische handvatten zijn vormgegeven in de handreiking Droogte en Groen. Dit rapport is het achtergronddocument met de toelichtingen op de gemaakte keuzes. Deze studie is een vervolg op de studie NKWK Droogte 2021. Vanuit de studie uit 2021 vormen de opzet van de wijktypen en handelingsperspectieven het startpunt. De wijktypen zijn niet aangepast. De handelingsperspectieven zijn, daar waar nodig, aangepast zodat ze beter aansluiten bij de praktijk. In dit rapport staan ook 6 praatplaten.

De laatste jaren hebben we vaak te maken met droogte. Met alle gevolgen van dien voor gras en gewas. Je weet nooit precies wanneer wat nodig is, maar met deze adviezen kun je op voorhand inspelen op een droge situatie. Want als je zorgt voor een vitale bodem en een vitaal gewas met goede beworteling en een regelmatige groei dan ben je zo goed mogelijk voorbereid en kun je jouw gras/gewassen het best door droogte heen krijgen. En zorg je dat de aanwezige stikstof zo efficiënt mogelijk wordt benut. Zo heb je dus met de minste verliezen te maken. Deze brochure is daarom ingedeeld in de vier belangrijke aandachtspunten: Bodem, Water, Gewas en Bemesting.

Hittestress is net als droogte en wateroverlast een belangrijke uitdaging in klimaatadaptatie. Onderzoek met publieke en particuliere partijen, door vijf hogescholen in tien wijken, heeft geresulteerd in nieuwe kennis over meten, beleven en doen ten aanzien van klimaatadaptie in de wijk. Zo blijkt ook uit dit onderzoek dat het hitte-eilandeffect ongeveer met 0,5 graden afneemt wanneer er 10 procent meer groen wordt gerealiseerd. Klimaatadaptatie blijkt nog beperkt te leven onder inwoners en er is nog weinig bereidheid om zelf initiatief te nemen. Toch eindigde dit onderzoek met honderden concrete oplossingen.

We hebben steeds vaker te maken met extreme weersomstandigheden. De maatschappelijke opgave om steden leefbaar te houden, betekent dan ook dat we deze moeten aanpassen aan het veranderende klimaat. Een manier om dat te doen, is met groen. Het werkt verkoelend, vermindert wateroverlast en verhoogt daarnaast de infiltratiecapaciteit, wat ook droogte tegengaat.

Door de wereldwijde verandering van het klimaat zijn er vaker lange droge periodes in het voorjaar of de zomer en veranderen de neerslagfrequentie en -hoeveelheid. Daarom is het nodig om sterke soorten en variëteiten te planten, die zich vooral in stedelijk gebied sneller kunnen aanpassen aan deze veranderingen. Boomkwekerij Ebben, Boomkwekerij Udenhout en Boomkwekerij Huverba stelden elk een top tien van 'klimaatknallers' samen.

Droogte in de stad en waterbesparing door gedragsverandering vormen in de watersector steeds belangrijker thema’s. In de zomer van 2021 is in Eindhoven een pilot opgezet om real-time sproeiadvies voor stadstuinen beschikbaar te maken. Dit gebeurde op basis van een netwerk van metingen van de vochtigheid van tuinbodems door burgers zelf. De pilot heeft belangrijke lessen opgeleverd voor het inpassen van citizen science-metingen in wateronderzoek. Daarnaast laat het onderzoek zien dat de combinatie van een monitoringsnetwerk en een sproeiadvies veel kan bijdragen aan waterbesparing door burgers en beter begrip van droogte in de stad.

Sinds 2019 is het meetnet nachtvlinders een pilot-onderdeel van het Netwerk Ecologische monitoring. Net als bij dagvlinders willen we jullie regelmatig op de hoogte brengen van bevindingen uit dit meetnet. In deze eerste bijdrage focussen we ons op de soorten waarvan de rupsen leven van kruiden en kijken we naar de effecten van de droogte van afgelopen jaren.

De bereidheid om hittestress aan te pakken is bij steeds meer gemeenten aanwezig. Sommige effecten van droogte in de stad zijn goed zichtbaar, zoals het vergelen van gras, maar veel andere effecten zijn minder zichtbaar. Effecten van droogte kunnen ook bijdragen aan hittestress en leiden tot andere vormen van schade. Klimaatadaptatie zou daarom niet alleen wateroverlast en hittestress, maar ook droogte in de stad moeten adresseren. In het kader van het Deltaprogramma en klimaatprogramma’s is veel informatie verzameld, gegenereerd en gebundeld over droogte en hitte in stedelijk gebied. Dit Deltafact geeft hiervan een overzicht.

In deze inspiratiekaartworden de processen die leiden tot droogtesituaties behandeld, wordt gekeken naar de gevolgen van droogte en wordt het handelingsperspectief bestudeerd: de mogelijkheden die er zijn om deze gevolgen van droogte te beperken. Ook wordt gekeken naar de gevolgen voor verschillende gebruikers, inclusief de gevolgen voor leerlingen als inwoners! Niet alle gevolgen zijn overal in Nederland van toepassing, want droogte heeft voor verschillende bodemtypes uiteenlopende gevolgen. Maar het gebied van waterschap Amstel, Gooi en Vecht is heel gevarieerd, hier komen alle gevolgen wel op minstens één locatie voor. En ook de oplossingen zijn niet overal en door iedereen in te zetten. Wat denken jouw leerlingen dat we kunnen en moeten doen om de gevolgen van droogte tegen te gaan?

Bij klimaatverandering gaat het vaak over de gevolgen van droogte en extreme wateroverlast. Met de toename van zomerse en tropische dagen is hittestress echter een serieus en urgent probleem zowel in het buitengebied als in de stad. Wanneer we ons hierop niet voorbereiden, dan heeft dit invloed op de gezondheid van mensen, de leefbaarheid van buurten, comfort in woningen en gebouwen, op de arbeidsproductiviteit en leidt het uiteindelijk tot economische schade. Reden voor provincie Gelderland om tijdens de Week van de Hitte van 14 t/m 17 juni 2021 extra aandacht te vragen voor dit onderwerp.

Steden worden warmer en droger. Maar hebben ook te kampen met hoosbuien. Bomen en planten helpen bij het reduceren van deze uitdagingen. Maurice Wubben praat in deze podcast met Jelle Hiemsta (Wageningen University and Research) en Brenda Swinkels (Van den Berk Boomkwekerijen) over de klimaateffecten van bomen in de stad. Zowel vanuit wetenschappelijk opzicht als vanuit de dagelijkse praktijk informeren zij over welke bomen en beplanting je hoe het beste kunt toepassen om steden meer klimaatbestendig te maken en te houden.

Infographic. Hoe staat het ervoor met het klimaat in Nederland?

Het KNMI rapporteert hoe het klimaat in Nederland steeds sneller verandert. De nieuwste inzichten over het veranderende Nederlandse klimaat zijn vandaag gepubliceerd in het KNMI Klimaatsignaal’21. Het is gebaseerd op het laatste IPCC-rapport - dat in augustus 2021 is verschenen - en eigen onderzoek van het KNMI. Een stijgende zeespiegel, een toename van droge lentes en zomers en meer extreme zomerse buien vormen de klimaatrisico’s voor Nederland. Met dit rapport wordt de urgentie van de zich snel voltrekkende klimaatverandering duidelijk.

De Signaalgroep Deltaprogramma houdt relevante ontwikkelingen voor het Deltaprogramma in de gaten met een focus op klimaatverandering, en brengt jaarlijks advies uit aan de deltacommissaris hoe om te gaan met deze ontwikkelingen. De Signaalgroep gaat dit jaar in haar advies in op de klimaatrapporten van IPCC en KNMI, de recente overstromingen in Limburg, klimaatadaptatie in de stedelijke omgeving, lange-termijn ruimtelijke ontwikkelingen en lessen uit de coronacrisis.