Search

Rijkswaterstaat van het Ministerie van Infrastructuur en Milieu is in 1992 gestart met de uitvoering van het monitoringprogramma “Monitoring Zoete Rijkswateren”. Dit vormt een onderdeel van de “Monitoring van de Waterstaatkundige Toestand des Lands” (MWTL). Doelstellingen van de metingen zijn: - het signaleren van langjarige ontwikkelingen in de biologische toestand van watersystemen (trend). - periodieke toetsing van de toestand aan criteria die voortvloeien uit de toegekende functies van wateren (controle). De opdracht is gebaseerd op het werkdocument “Actieve monitoring chemische stoffen zoetwatermosselen, projectplan chemisch meetnet MWTL 2014”, van 28 augustus 2014 en is uitgevoerd door IMARES. De uit te voeren werkzaamheden betroffen het bemonsteren van zoetwatermosselen en het analyseren van microverontreinigingen daarin. Dit rapport bevat zowel de analyseresultaten van quaggamosselen uit het oorspronkelijke onderzoek in 2014, als ook de resultaten van het aanvullende onderzoek betreffende driehoeksmosselen en quagga’s uit het Spaarne; op tijdstip 0 (niet uitgehangen) en tijdstip 1 (na uithangen, alleen locatie Keizersveer).

Agapetus fuscipes is a caddisfly that only seems to occur in unimpacted streams and therefore can be a suitable indicator species for natural conditions. The species has decreased in the Netherlands because of human activities which caused organic pollution and hydromorphological degradation. Literature was reviewed to study the autecology and life cycle of A. fuscipes in order to reveai the ecological requirements of this species. By taking Agapetus fuscipes as an example, it is shown that the autecology and life cycle of an indicator species can give important clues for its presence in unimpacted and absence in impacted streams Agapetus fuscipes is a caddisfly that only seems to occur in unimpacted streams and therefore can be a suitable indicator species for natural conditions. The species has decreased in the Netherlands because of human activities which caused organic pollution and hydromorphological degradation. Literature was reviewed to study the autecology and life cycle of A. fuscipes in order to reveal the ecological requirements of this species. By taking Agapetus fuscipes as an example, it is shown that the autecology and life cycle of an indicator species can give important clues for its presence in unimpacted and absence in impacted streams. A. fuscipes is very susceptible to organic pollution and to a lesser degree to discharge dynamics (dropping water level and discharge peaks). The species copes with dynamic discharge events by maintaining a high population density and recolonisation of disturbed habitats from refuges. However, the vulnerability of the species strongly depends on the life stage of the animals (e.g., the ability to migrate, the oxygen demand and the habitat requirements differ between instars). Although several adaptations to dynamic conditions, a high frequency of discharge peaks or a long period of drought can cause the population to decline. Once a population has totally disappeared from a stream it will take the species a long time to recolonise the stream because of its low dispersion capacity. To protect this species stream restoration should focus on water quality (avoid organic pollution and agricultural run off) and on stabilising the discharge by taking care of natural infiltration in the catchment area instead of fast removal of rain water by drainage systems.

Within the ecological assessment of running waters based on benthic macroinvertebrates different levels of taxonomic resolution (species, genus, family and higher) are in use. Although assessment systems are often developed with detailed data on species level, water managers and other end-users could like to use data on higher taxonomic levels to assess the ecological quality of a water body because of limited human or money resources. The question that arises is, if an assessment system built with species level data is also applicable using data with a higher taxonomic resolution. Within the AQEM project a multimetric assessment system was developed to evaluate the ecological quality classes (from bad (1) to high (5) ecological quality) of different stream types throughout Europe. The present study focuses on the question whether the resulting water quality class changes using the AQEM Assessment Software (AAS) with different taxonomic resolutions and if yes, how large the deviations of ecological quality classes from the original classes are and if the deviations are unidirectional. For analyses data from four Austrian and two Dutch stream types were used. It is demonstrated that the assignment of a site to an ecological quality class may change if different taxonomic levels are used. Deviations in both directions (higher/lower ecological quality class) were observed. In most cases the divergence was only one ecological quality class, but also larger deviations occasionally occurred. The causes of changes in the assessment were investigated by separately looking into the underlying metrics of the multimetric system. Some of the evaluated metrics rely on autecological information on species level and are simply not applicable on higher taxonomic levels. Other metrics worked on higher taxonomic levels as well and showed more or less good distinctions between ecological quality classes. It is concluded that the AQEM Assessment Software is not applicable if data on higher taxonomic levels are used. As the deviations were not unidirectional and ranged from one to three ecological quality classes, it is not possible to include a correction factor for using the software with higher taxonomic resolution data.

Determination of estrogenic activity has so far mainly concentrated on the assessment of compounds in surface water and effluent. This study is one of the first to biomonitor (xeno-)estrogens in sediment, suspended particulate matter and aquatic organisms. The relatively polar acetone extracts from these solid phase matrices do not contain the well-known estrogenic compounds such as hormones, alkylphenols and phthalates. An in vitro ‘estrogen receptor-mediated chemical activated luciferase gene expression’ (ER-CALUX) assay was applied to samples from various locations in the NetherlandsDetermination of estrogenic activity has so far mainly concentrated on the assessment of compounds in surface water and effluent. This study is one of the first to biomonitor (xeno-)estrogens in sediment, suspended particulate matter and aquatic organisms. The relatively polar acetone extracts from these solid phase matrices do not contain the well-known estrogenic compounds such as hormones, alkylphenols and phthalates. An in vitro,estrogen receptor-mediated chemical activated luciferase gene expression' (ER-CALUX) assay was applied to samples from various locations in the Netherlands. Estrogenic activity measured in polar fractions of particulate matter and sediment extracts ranged from below detection limit to up to 4.5 pmol estradiol equivalents (EEQ)/g dry weight. Estrogenic activity in freshwater river sediments was up to five times higher compared to sediments from large lakes and coastal locations. Tissue extracts EEQs were determined in bream (Abramis brama), flounder (Platichthys flesus), freshwater mussels (Dreissena polymorpha) and marine mussels (Mytilus edulis). The highest biota EEQ levels were found in the freshwater zebra mussel (30 pmol EEQ/g lipid). One sample site showed greatly elevated EEQs in sediment and biota, which correlated with effects found in the wild populations of bream. The EEQ activity of the unknown compounds in the polar fraction mostly was much higher than the calculated EEQ levels based on known estrogens in the non-polar fraction (previously published data).

Het beoordelen van de waterkwaliteit is een lastige zaak. Vaak wordt de chemische kwaliteit bepaald, maar eigenlijk willen we weten welke effecten die heeft op de biologische kwaliteit. Veld- en microscopisch onderzoek aan biologische indicatoren is bewerkelijk en bovendien zijn de resultaten niet eenduidig. Met de ontwikkeling van DNA-analysetechnieken is het mogelijk geworden nematoden in de waterbodem snel en accuraat te analyseren. Nematoden zijn kleine aaltjes (lengte 0,3 tot 1,0 mm) die in grote aantallen en met een aanzienlijke diversiteit in de waterbodem aanwezig zijn. De combinatie van hoge dichtheden en grote verscheidenheid maakt de nematodengemeenschap tot potentiële bio-indicator voor de waterkwaliteit. Een pilot liet zien dat DNA-analyse van nematoden in de waterbodem duidelijke signalen van eutrofiëring aangaf en daarmee inzicht gaf in de waterkwaliteit.

Het boek 'Sloten. Ecologisch Functioneren en Beheer (STOWA 2014-26) ' vertelt alles over de geschiedenis, maar ook ook over het (ecologisch) functioneren van een typisch Nederlands, uniek watertype: de poldersloot. De uitgave, mede mogelijk gemaakt door STOWA, is een onmisbare informatiebron voor (water) beheerders en beleidsmakers, biologen, studenten en liefhebbers van natuur en landschap.

Biologische beoordeling van oppervlaktewateren wordt vaak gebaseerd op gegevens over de aanwezige macrofaunagemeenschap. In de huidige situatie ontbreekt echter inzicht in de betrouwbaarheid en precisie van gegevens die voortkomen uit biologische monitoring. Het belangrijkste doel van dit proefschrift is daarom het kwantificeren van de betrouwbaarheid en precisie die gepaard gaat met biologische beoordeling gebaseerd op de macrofaunagegevens, om daarmee richting te geven aan: 1) het proces van metric selectie voor de ontwikkeling van biologische beoordelingssystemen en 2) het proces van standaardisatie ten aanzien van het verzamelen en verwerken van macrofaunamonsters.

Biologische beoordeling van oppervlaktewateren wordt vaak gebaseerd op gegevens over de aanwezige macrofaunagemeenschap. In de huidige situatie ontbreekt echter inzicht in de betrouwbaarheid en precisie van gegevens die voortkomen uit biologische monitoring. Het belangrijkste doel van dit proefschrift is daarom het kwantificeren van de betrouwbaarheid en precisie die gepaard gaat met biologische beoordeling gebaseerd op de macrofaunagegevens, om daarmee richting te geven aan: 1) het proces van metric selectie voor de ontwikkeling van biologische beoordelingssystemen en 2) het proces van standaardisatie ten aanzien van het verzamelen en verwerken van macrofaunamonsters.

Inventarisatie in het kader van het Joint Assessment and Monitoring Program van de OSPARCOM. Van monsters van de vissoort bot werden biologische parameters bepaald. Tevens werden in deze botten milieukritische stoffen geanalyseerd. Kustzone Noordwijk, de Westerschelde en de Eems-Dollard werden bemonsterd voor chemisch onderzoek en de Westerschelde en de Eems-Dollard voor visziekten

Rijkswaterstaat van het Ministerie van Infrastructuur en Milieu is in 1992 gestart met de uitvoering van het monitoringprogramma “Monitoring Zoete Rijkswateren”. Dit vormt een onderdeel van de “Monitoring van de Waterstaatkundige Toestand des Lands” (MWTL). Doelstellingen van de metingen zijn: - het signaleren van langjarige ontwikkelingen in de biologische toestand van watersystemen (trend). - periodieke toetsing van de toestand aan criteria die voortvloeien uit de toegekende functies van wateren (controle). De opdracht is gebaseerd op het werkdocument “Actieve monitoring chemische stoffen zoetwatermosselen, projectplan chemisch meetnet MWTL 2014”, van 28 augustus 2014 en is uitgevoerd door IMARES. De uit te voeren werkzaamheden betroffen het bemonsteren van zoetwatermosselen en het analyseren van microverontreinigingen daarin. Dit rapport bevat zowel de analyseresultaten van quaggamosselen uit het oorspronkelijke onderzoek in 2014, als ook de resultaten van het aanvullende onderzoek betreffende driehoeksmosselen en quagga’s uit het Spaarne; op tijdstip 0 (niet uitgehangen) en tijdstip 1 (na uithangen, alleen locatie Keizersveer).

Het boek 'Sloten. Ecologisch Functioneren en Beheer (STOWA 2014-26) ' vertelt alles over de geschiedenis, maar ook ook over het (ecologisch) functioneren van een typisch Nederlands, uniek watertype: de poldersloot. De uitgave, mede mogelijk gemaakt door STOWA, is een onmisbare informatiebron voor (water) beheerders en beleidsmakers, biologen, studenten en liefhebbers van natuur en landschap.

Inventarisatie in het kader van het Joint Assessment and Monitoring Program van de OSPARCOM. Van monsters van de vissoort bot werden biologische parameters bepaald. Tevens werden in deze botten milieukritische stoffen geanalyseerd. Kustzone Noordwijk, de Westerschelde en de Eems-Dollard werden bemonsterd voor chemisch onderzoek en de Westerschelde en de Eems-Dollard voor visziekten

Met een nieuw ecologisch beoordelingssysteem voor stadswateren, ontwikkeld in opdracht van STOWA, zijn zowel de ecologische toestand als de belevingswaarde van stadswateren op simpele wijze te bepalen. Het systeem bestaat uit drie deeltoetsen: (1) een simpele veldtoets gericht op een snelle ecologische inventarisatie en vaststelling van de belevingswaarde, (2) een uitgebreide ecologische beoordeling op basis van watertypen en karakteristieken, uitmondend in een ecologisch profiel, (3) een vervolgtoets met een diagnose van mogelijke oorzaken van problemen en verbeteringsmaatregelen

Om vast te stellen of de doelen voor duurzamer bodemgebruik worden gehaald, kunnen indicatoren worden gebruikt. Op basis van de wetenschappelijke literatuur bleek dat aaltjes relevant zijn voor het bodemvoedselweb en de functionele biodiversiteit. Ook bleek dat aaltjes goede mogelijkheden bieden om als indicator te worden gebruikt. Om de indicator te kunnen gebruiken moet deze op de een of andere manier iets zeggen over het bodemleven (biodiversiteit) en bodemkwaliteit. Er werd veel tijd besteed aan de implementatie en kwaliteitscontrole van de DNA-testen. Uit eerdere ervaringen bleek namelijk dat het overzetten van DNA-testen uit laboratoriumomstandigheden naar routineomstandigheden niet zo eenvoudig was.

Dit jaar werden de kustzone Noordwijk, de Westerschelde en de Eems-Dollard bemonsterd voor chemisch onderzoek en enkel de kustzone Noordwijk voor visziekten. Overigens is de gehele vangst bemonsterd

Om vast te stellen of de doelen voor duurzamer bodemgebruik worden gehaald, kunnen indicatoren worden gebruikt. Op basis van de wetenschappelijke literatuur bleek dat aaltjes relevant zijn voor het bodemvoedselweb en de functionele biodiversiteit. Ook bleek dat aaltjes goede mogelijkheden bieden om als indicator te worden gebruikt. Om de indicator te kunnen gebruiken moet deze op de een of andere manier iets zeggen over het bodemleven (biodiversiteit) en bodemkwaliteit. Er werd veel tijd besteed aan de implementatie en kwaliteitscontrole van de DNA-testen. Uit eerdere ervaringen bleek namelijk dat het overzetten van DNA-testen uit laboratoriumomstandigheden naar routineomstandigheden niet zo eenvoudig was.

In dit rapport worden de analyseresultaten van de monitoring over het jaar 2012 gerapporteerd. DE volgende locaties zijn bemonsterd: Twentekanaal (Eefde - boven), Amsterdam-Rijnkanaal (Loenen), Noordzeekanaal (Amsterdam), Ketelmeer (west), Randmeren oost (Wolderwijd, De Zegge) en Randmeren zuid (Eemmeer, De Dode Hond)

In dit rapport worden de analyseresultaten van de monitoring over het jaar 2012 gerapporteerd. DE volgende locaties zijn bemonsterd: Twentekanaal (Eefde - boven), Amsterdam-Rijnkanaal (Loenen), Noordzeekanaal (Amsterdam), Ketelmeer (west), Randmeren oost (Wolderwijd, De Zegge) en Randmeren zuid (Eemmeer, De Dode Hond)

Sinds 2005 analyseert IMARES in opdracht van Rijkswaterstaat (RIKZ, later de Waterdienst) het voorkomen van intersex bij de Gewone Alikruiken (Littorina littorea) die op vaste locaties langs de Nederlandse kust verzameld worden. Het doel van dit onderzoek is effecten van verontreiniging met organotinverbindingen vast te stellen. Gewone Alikruiken zijn in vergelijking met andere gastropoden echter vrij ongevoelig voor TBT. In overleg met de opdrachtgever zijn in 2013 wederom naast de Gewone Alikruiken ook Gevlochten Fuikhoorns (Nassarius reticulatus) en Purperslakken (Nucella lapillus) verzameld.

Sinds 2005 analyseert IMARES in opdracht van Rijkswaterstaat (RIKZ, later de Waterdienst) het voorkomen van intersex bij de Gewone Alikruiken (Littorina littorea) die op vaste locaties langs de Nederlandse kust verzameld worden. Het doel van dit onderzoek is effecten van verontreiniging met organotinverbindingen vast te stellen. Gewone Alikruiken zijn in vergelijking met andere gastropoden echter vrij ongevoelig voor TBT. In overleg met de opdrachtgever zijn in 2013 wederom naast de Gewone Alikruiken ook Gevlochten Fuikhoorns (Nassarius reticulatus) en Purperslakken (Nucella lapillus) verzameld.

Dit jaar werden de kustzone Noordwijk, de Westerschelde en de Eems-Dollard bemonsterd voor chemisch onderzoek en enkel de kustzone Noordwijk voor visziekten. Overigens is de gehele vangst bemonsterd

Alterra heeft in het verleden samen met waterschap Veluwe en waterschap Vallei & Eem een typologie voor stromende wateren en bijbehorende streefbeelden gemaakt op basis van de macrofaunagemeenschap. De beektypen zijn geplaatst in het maatweb van cenotypen en gekoppeld aan stuurvariabelen. Dit netwerk is geautomatiseerd in het programmapakket EKOV (Ecologische Karakterisering Oppervlaktewateren Veluwe en Vallei). Inmiddels zijn ook de streefbeelden opgenomen in dit pakket en is het mogelijk om de afstand van een (nieuw) macrofaunamonster ten opzichte van het gekozen streefbeeld te berekenen en te waarderen in een score op de EKOV-maatlat. Hoewel de streefbeelden en onderliggende kwaliteitsklassen voor Veluwe en Vallei nog getoetst moeten worden aan de omschrijving van de referentie en de daarvan afgeleide ecologische toestanden uit de Kaderrichtlijn Water, is de maatlatmethodisch al KRW-bestendig

Het beoordelen van de waterkwaliteit is een lastige zaak. Vaak wordt de chemische kwaliteit bepaald, maar eigenlijk willen we weten welke effecten die heeft op de biologische kwaliteit. Veld- en microscopisch onderzoek aan biologische indicatoren is bewerkelijk en bovendien zijn de resultaten niet eenduidig. Met de ontwikkeling van DNA-analysetechnieken is het mogelijk geworden nematoden in de waterbodem snel en accuraat te analyseren. Nematoden zijn kleine aaltjes (lengte 0,3 tot 1,0 mm) die in grote aantallen en met een aanzienlijke diversiteit in de waterbodem aanwezig zijn. De combinatie van hoge dichtheden en grote verscheidenheid maakt de nematodengemeenschap tot potentiële bio-indicator voor de waterkwaliteit. Een pilot liet zien dat DNA-analyse van nematoden in de waterbodem duidelijke signalen van eutrofiëring aangaf en daarmee inzicht gaf in de waterkwaliteit.

De benodigde monsters bot werden verzameld door IMARES ter verkrijging van biologische gegevens van bot (visziekten). Tevens werd materiaal van bot verzameld voor chemisch onderzoek en geanalyseerd.

De benodigde monsters bot werden verzameld door IMARES ter verkrijging van biologische gegevens van bot (visziekten). Tevens werd materiaal van bot verzameld voor chemisch onderzoek en geanalyseerd.

In het kader van de Biologische Monitoring Zoete Rijkswateren is in 2010 een actieve biologische monitoring (ABM) onderzoek uitgevoerd met driehoeksmosselen (Dreissena polymorpha) in een aantal zoete Rijkswateren. Het betreft de uitvoering van het deelproject "Microverontreinigingen in driehoeksmosselen 2010”. In dit rapport worden de analyseresultaten van het monitorprogramma besproken evenals het resultaat van een extra eenmalig onderzoek naar het effect van verwatering. Voor de actieve biologische monitoring werden driehoeksmosselen afkomstig van een relatief schone locatie (Zeughoek, IJsselmeer) gedurende zes weken uitgezet in de te monitoren locaties waarvan men inzicht wil hebben in het gehalte aan microverontreinigingen in het oppervlaktewater.

Sinds 2005 analyseert IMARES in opdracht van Rijkswaterstaat het voorkomen van intersex bij de Gewone Alikruiken (Littorina littorea) die op vaste locaties langs de Nederlandse kust verzameld worden. Het doel van dit onderzoek is effecten van verontreiniging met organotinverbindingen vast te stellen. Tevens zijn bemonsterd de Gevlochten Fuikhoors (Nassarius reticulatus) en Purperslakken (Nucella lapillus).

Sinds 2005 analyseert IMARES in opdracht van Rijkswaterstaat het voorkomen van intersex bij de Gewone Alikruiken (Littorina littorea) die op vaste locaties langs de Nederlandse kust verzameld worden. Het doel van dit onderzoek is effecten van verontreiniging met organotinverbindingen vast te stellen. Tevens zijn bemonsterd de Gevlochten Fuikhoors (Nassarius reticulatus) en Purperslakken (Nucella lapillus).

Given the need for continued quality control of surface waters used for the production of drinking water by state-of-the-art bioassays and biological early warning systems, the objective of the present thesis was to validate and improve some of the bioassays and biological early warning systems used for quality control of surface water. Although there is a decline in the (geno)toxicity of surface waters over the years as observed for example for the water from the River Rhine over last decades, there is still a need for continued quality control. Due to the lower (geno)toxicity, bioassays with increased sensitivity are needed

Given the need for continued quality control of surface waters used for the production of drinking water by state-of-the-art bioassays and biological early warning systems, the objective of the present thesis was to validate and improve some of the bioassays and biological early warning systems used for quality control of surface water. Although there is a decline in the (geno)toxicity of surface waters over the years as observed for example for the water from the River Rhine over last decades, there is still a need for continued quality control. Due to the lower (geno)toxicity, bioassays with increased sensitivity are needed

Voor: matig voedselarme wateren; gemiddeld voedselrijke wateren; en zeer voedselrijke wateren zijn de gidssoorten beschreven. Vervolgens zijn de vijftien belangrijkste planten in deze gids geselecteerd op basis van twee criteria, die elk voor zich heel verschillende selecties zouden opleveren. Enerzijds moet de gids gemakkelijk hanteerbaar zijn. Daardoor moet het aantal soorten beperkt zijn, ze moeten zonder hulp van specialisten op naam te brengen zijn en hun aanwezigheid moet zonder moeite vast te stellen zijn.

Voor: matig voedselarme wateren; gemiddeld voedselrijke wateren; en zeer voedselrijke wateren zijn de gidssoorten beschreven. Vervolgens zijn de vijftien belangrijkste planten in deze gids geselecteerd op basis van twee criteria, die elk voor zich heel verschillende selecties zouden opleveren. Enerzijds moet de gids gemakkelijk hanteerbaar zijn. Daardoor moet het aantal soorten beperkt zijn, ze moeten zonder hulp van specialisten op naam te brengen zijn en hun aanwezigheid moet zonder moeite vast te stellen zijn.

Het is alweer enkele jaren geleden dat Alterra Texel onderzoek deed naar lopende monitorprogramma's in zoute wateren in Nederland. Dit onderzoek is in 2007 en 2008 besproken met vertegenwoordigers van zowel LNV als Waterstaat. De definitieve rapportage heeft geruime tijd op zich laten wachten, onder andere omdat lange tijd onduidelijk was welke parameters er in het kader van de rapportage over de habitatrichtlijn er voor de Europese Commissie nodig waren. Naast de Nederlandse gegevens worden in deze rapportage ook die van Denemarken, Zweden, Verenigd Koninkrijk en Duitsland gegeven

Het doel van het hier gepresenteerde onderzoek is om door middel van meerjarige monitoring in voor- en najaar inzicht te krijgen in de ontwikkeling van ongestoorde sublitorale mosselbanken en de daarmee geassocieerde biodiversiteit. Voor elk van de gesloten gebieden gelden de volgende vragen: 1. Hoe is de ontwikkeling van de mosselbank wanneer er geen bodemberoerende activiteiten plaatsvinden? Kijk hiervoor naar parameters als areaal, biomassa ontwikkeling, leeftijdsklassen van mosselen en aanwas als gevolg van nieuwe broedval 2. Hoe is de ontwikkeling van de geassocieerde biodiversiteit (flora en fauna). 3. Ontwikkelt zich na sluiting voor mosselzaad- en garnalenvisserij ook andere benthos dan tot dusver op mosselvoorkomens in de Waddenzee wordt aangetroffen.