Search

Selçukluların Horasan merkezli kurduğu devlet, kendisine özgü idari yapısıyla zamanla genişleyerek kendine bağlı birçok devlete hükmetmiş, bugün dahi karışık olan bir coğrafyayı özgün modeli ve yönetim anlayışıyla idare etmiştir. Yaklaşık 300 yıl hüküm süren Selçukluların sahip olduğu köklü devlet modeli ve yönetim anlayışı kendinden sonra kurulacak olan Türk-İslam devletlerine model olduğu gibi, aynı zamanda günümüz Türk kamu yönetiminin de önemli temellerinden birini oluşturmuştur. Selçuklu devlet yapısı ve yönetim anlayışı incelenirken genellikle diğer Selçuklu devletlerinin bağlı olduğu Büyük Selçuklu Devleti referans alınmaktadır. 11. yy.da kurulan Büyük Selçuklu Devleti’nin neredeyse tüm Orta Doğu’ya hükmedecek güce gelmesinde birçok farklı etkenin yanı sıra örgütsel yapısı ve yönetim anlayışı da etkili olmuştur. Selçuklu devletlerinin yönetim modelinin kökenini Orta Asya Türk devlet geleneği oluşturmakla birlikte, yerleşik hayata geçiş ve İslamiyet’in kabulü gibi iki büyük dönüşümün de etkileri yadsınmamalıdır. Ana devletin bugünkü İran coğrafyasında kurulmasından dolayı, eski İran ve İran-İslam devlet geleneği ile birlikte hem komşu hem rakip konumundaki Karahanlı ve Gazneli devletlerinin de Selçuklularla etkileşim içinde olduğu düşünülmektedir. Örgütsel yapının şekillenmesinde ve yönetim tarzında etkin rolü kabul edilen büyük vezir Nizamülmülk’ün devlete dair ideallerinin de ele alınması gereklidir. Bu çalışmada Selçuklu devlet yapısı ve yönetim anlayışının hangi yönetsel unsurların etkisinde şekillendiği, nasıl bir yönetsel zemine dayandığı ele alınmaktadır. Selçuklu yönetim yapısı ve anlayışında etkili olduğu değerlendirilen unsurlar kamu yönetimi disiplini çerçevesinde incelenmeye çalışılmıştır.

Necmüddîn İlgâzî et-Türkmânî (ö.516/1122), Diyarbakır ve Mardin çevresinde 1102-1409 tarihleri arasında hüküm süren Artuklu Beyliği’nin kurucusu ve ilk hükümdarıdır. O, Büyük Selçuklu Devleti’nin iki büyük hükümdarı Alparslan (1064-1072) ve Melikşah’ın (1072-1092) önemli kumandanlarından Artuk Bey’in (ö.484/1091) oğludur. Emri altındaki Türkmen askerleri ile Selçuklu Devleti’ne bağlı veya bağımsız olarak pek çok muharebeye katılmıştır. Babasının ölümü ile Artukluların başına geçen İlgazi, Mardin merkezli “Tabaka-i İlgâziyye” adıyla anılan Mardin Artuklu hanedanını kurmuştur. Mardin Artuklu hanedanının bânisi olan İlgazi, Haçlı kuvvetleri ile giriştiği mücadeleler sonucunda İslam ve Hristiyan dünyasına adını duyurmayı başarmıştır. İlgazi, Halep Selçuklu Meliki Rıdvan’ın (1095-1113) ölümü ile başlayan hâkimiyet mücadelelerine son vermiş, şehirde asayişi sağladıktan sonra Haçlı tehdidi ve tehlikesine karşı önlemler almıştır. Gürcü Kralı II. David’in, Tiflis’te yaşayan Müslüman halka baskı uygulaması yüzünden bu bölgeye sefer tertipleyen Melik Tuğrul’un yanında Gürcistan Seferine katılmıştır. Gürcistan Seferinde uğradığı hezimet sonrası beylik merkezi olan Mardin’e çekilmiştir. Mardin’de bulunduğu sırada Halife Müsterşid-Billâh (1093-1135) ve Sultan Mahmud (1105-1131) ile arası açılmış olan damadı Dübeys b. Sadaka (1071-1135) kendisine sığınmıştır. İki liderin ikazlarına rağmen Dübeys’i teslim etmemiştir. Halep’te vekili olarak bıraktığı oğlu Süleyman’ın başlattığı isyanı bastırmış, hemen ardından Haçlılara karşı çıktığı son gazasında hastalanarak 1122 yılında Meyyâfârikîn’de vefat etmiştir. Mardin, Diyarbakır ve çevresinde hüküm süren bu Türkmen hanedanı 1409 yılında Karakoyunlu Kara Yûsuf’un bu bölgeleri ele geçirmesiyle yıkılmıştır. Çalışmamızda Büyük Selçuklu komutanlarından İlgazi’nin askerî faaliyetleri dönem kaynakları merkeze alınarak karşılaştırma metodu uygulanıp ortaya konulacaktır., Najm ad-Din Ilghazi ibn Artuq (died in 516/1122) was the founder and first ruler of the Artuqid State, which ruled around Diyarbakir and Mardin between 1102-1409. He is the son of Artuk Bey (died in 484/1091), one of the most important commanders of the two great rulers of the Great Seljuk Empire, Alp Arslan (1064-1072) and Malik-Shah (1072-1092). He engaged in many battles under the Seljuk Empire or independently with the Turkmen soldiers under his command. With the death of his father, Ilghazi, becoming the ruler of the Artuqids, founded the Mardin-based Mardin Artuqid dynasty known as "Tabaka-i İlgâziyye". Ilghazi, the founder of the Mardin Artuqid dynasty, made his name in the Islamic and Christian world as a result of his struggles with the Crusader forces. Ilghazi ended the struggles for sovereignty beginning with the death of Aleppo Seljuk Melik Ridwan (1095-1113) and took measures against the Crusader threat and danger after establishing order in the city. He participated in the Georgian Campaign side by side with Malik Tughril, who organized a military expedition to this region due to the oppression of the Muslim people living in Tbilisi by the Georgian King David II. After the defeat in the Georgian Campaign, he fell back Mardin, the center of the principality. His son-in-law Dübeys b. Sadaka (1071-1135), who had fallen out with Caliph Murshid-Billāh (1093-1135) and Sultan Mahmud (1105-1131), took refuge in him during his stay in Mardin. He did not surrender Dübeys despite the warnings of the two leaders. He repressed the uprising by his son Suleiman, whom he left as his substitute in Aleppo, and died in Meyyâfârikîn in 1122 after sickening during his last campaign against the Crusaders. This Turkmen dynasty, which ruled in Mardin, Diyarbakır and its surroundings, was destroyed in 1409 when Qara Yûsuf of Qara Qoyunlu invaided these regions. In our study, the military activities of Ilghazi, one of the Great Seljuk commanders, will be addressed with the comparison method by focusing on the sources about that period.

Tez No : 763113 1038 Serahs Savaşı’nın ardından kurulan Büyük Selçuklu Devleti, Hindikuş dağlarından Batı Anadolu’ya ve Orta Asya’dan Basra Körfezi’ne kadar uzanan geniş bir coğrafyaya hâkim olmuştur. Selçuklu Devleti’nin sınırlarının genişletilmesi, hâkimiyet sahasını tehlikeye sokan her türlü siyasi teşekküllerin bertaraf edilmesi, siyasi, ekonomik ve sosyal alanlarda Türk hâkimiyetinin kurulmasındaki en önemli etken ordu ve komutanlardır. Büyük Selçuklu Devleti ordusu, Türklerin çok eskiden beri sahip oldukları askeri gelenek üzerine klasik Orta Doğu İslâm Devletlerinde kullanılan bazı uygulamalarla zenginleştirilmiş ve bu sayede dönemin en gelişmiş askeri kuvveti haline gelmiştir. Askeri kültür ve harp stratejisi açısından dikkat çeken bir devlet olan Selçuklular, emir ve komutanların yetenekleri ile daha üstün bir hale gelmişlerdir. Emir ve komutanların sefer sırasında gösterdikleri yararlılıklar ve bürokratik hamleler sayesinde Selçuklular dönemin en büyük kara devletine sahip olma sıfatına erişmişlerdir. Selçuklular, Türk-Türkmen unsurunu ordu içerisinde ahenkli bir şekilde kullanmayı başarmışlardır. Devletin kuruluş aşamasında küskün olan Türkmenler daha sonraki dönemlerde Anadolu’nun Türkleşmesi ve İslamlaşması görevini ifa etmişlerdir. Sadık ve daha disiplinli tarzda yetiştirilen gulâmlar ise ordunun ana insan unsurunu oluşturmuşlardır. Devlete pek çok yararı dokunan ve askeri dehası yüksek olan emir ile komutanlara verilen iktâlar sayesinde hazineye yük olmadan sefer sırasında yararlanılacak pek çok askerin varlığı temin edilmiştir. Tuğrul Bey, Sultan Alparslan ve Melikşah döneminde görev alan emir ve komutanlar merkezi otoriteye bağlı kalarak faaliyetlerini sürdürmüşlerdir. Fakat Melikşah’ın vefatından sonraki dönemde, Haçlı ilerleyişi ve Bâtınî faaliyetlerinde görevlendirilen emir ve komutanlar devletin hâkimiyet sınırlarını korumak yerine tecrübesiz sultanları kendi çıkarları doğrultusunda etkileri altına alarak nüfuzlarını korumayı gaye edinmişlerdir. Çalışmamızda, Büyük Selçuklu Devleti’nin kuruluş sürecinden yıkılışına kadar görev almış emir ve komutanların biyografilerine değindik. Diğer yandan Selçukluların hâkimiyet sınırlarının genişletilmesinde, hanedan isyanları ve vasal hükümet isyanlarına karşı görevlendirilen emir ile komutanların icraatlarını da anlatmaya çalıştık. Zaman, mekân ve görev ayrımı yapmadığımız için araştırmamızı tek bölüm halinde oluşturduk Founded after the Battle of Serahs in 1038, the Great Seljuk Empire spanned a wide area stretching from the Hindu Kush Mountains to Western Anatolia and from Central Asia to the Persian Gulf. The most important factor in the expansion of the borders of the Seljuk Empire, the elimination of all kinds of political organizations that endangered the sovereignty, and the establishment of Turkish dominance in political, economic and social areas were the army and commanders. The army of the Great Seljuk Empire was empowered with some of the practices used in the classical Middle Eastern Islamic states on the military tradition of the Turks since time immemorial and thus became the most advanced military force of the period. The Seljuks, who were a remarkable state in terms of military culture and warfare strategy, became more superior with the skills of emirs and commanders. Thanks to the efficacy of the emirs and commanders during the campaigns and their bureaucratic attempts, the Seljuks achieved the title of having the largest land state of the period. The Seljuks succeeded in harmoniously utilizing the Turkish-Turkmen element within the army. The Turkmens, who were not on good terms with them during the foundation phase of the empire, performed the task of Turkification and Islamization of Anatolia in the later periods. The gulams (slaves), who were loyal and raised in a more disciplined manner, constituted the main human element of the army. Thanks to the iqtas given to emirs and commanders with high military genius who were of great benefit to the state, many soldiers were made available for the campaigns without being a burden to the treasury. The emirs and commanders who took office during the reigns of Tugrul Beg, Sultan Alparslan and Malik Shah continued their activities by adhering to the central authority. However, in the period after the death of Malik Shah, the emirs and commanders who were assigned in the operations against the Crusader’s progress and Batiniyya aimed to protect their prestige by influencing the sultans in line with their own interests instead of protecting the sovereign borders of the state. In our study, we have dealt with the biographies of the emirs and commanders who served from the establishment of the Great Seljuk Empire until its collapse. In addition, we have tried to explain the actions of the emirs and commanders who were assigned to expand the borders of the Seljuks' sovereignty, and against dynastic rebellions and vassal government rebellions. Since we did not distinguish between time, place and duty, we created our research in one single section.

İslam dünyasını kendi hâkimiyetleri altında birleştirmek isteyen Büyük Selçuklu Devleti sultanları için Suriye coğrafyası son derece kritik öneme sahip bir bölge idi. Nitekim Abbasi Halifeliği’nin merkezi Bağdat’taki Büveyhi hâkimiyetine son verilmesinin ardından en önemli hedefleri Mısır’daki Fatımilerin iktidarını ortadan kaldırmak oldu. Dolayısıyla Irak’taki nüfuzlarını güçlendirmelerinin yanı sıra Suriye ve çevresinde de hâkimiyetlerini tesis etmeleri gerekmekteydi. Selçuklu iktidarı içinbu husustaki en önemli unsur ise bölgedeki Türkmenler ve onların başlarında yer alan beyler idi. Büyük Selçuklu Devleti’ne tabi olarak bölgede varlık gösteren Türkmen beyleri gerek Suriye’de Selçuklu hâkimiyetinin yerleşmesinde gerekse bu coğrafyadaki siyasi dengelerin belirlenmesinde mühim bir rol oynadılar. Suriye’de öne çıkan Türkmen beylerinin başında da Sultan Alp Arslan ve Sultan Melikşah dönemlerinde Büyük Selçuklu Devleti’ne tabi olarak faaliyet gösteren Artuk ve Tuğtegin beyler gelmekteydi. Artuk Bey, Suriye’deki faaliyetlerinden önce Anadolu’ya düzenlediği askeri seferleriyle ve Ahsa- Bahreyn bölgesindeki Karmatilere karşı elde ettiği başarılarla dikkat çekmiş bir Türkmen beyi idi. Daha sonra Güneydoğu Anadolu ve Suriye bölgesine gelen Artuk Bey, Suriye Selçuklu Meliki Tutuş’un yanında yer alarak onun bu topraklarda güç kazanmasına yardımcı olduğu gibi Büyük Selçuklu Devleti idaresi tarafından da her zaman dikkate alınan bir bey olarak bölgedeki varlığını sürdürdü. Tuğtegin de tıpkı Artuk Bey gibi bölgeye gelmeden önce Anadolu gazalarında yer almış başarılı bir Türkmen beyi idi. Daha sonra Suriye Selçuklu Meliki Tutuş’un hizmetine girerek onun oğlu Dukak’ın atabeyi olarak görev yaptı. Bundan sonraki süreçte de Suriye Selçuklu Melikliği’nin iç meselelerinde yer alan Tuğtegin, bilhassa haçlılara karşı bölgedeki direnişte etkin bir rol oynamaya gayret etti. Gerek Artuk Bey gerekse Tuğtegin bölgede, kendilerinden sonra kendi adlarıyla anılacak beylikler bıraktılar. İşte biz de bu araştırmamızda Artuk Bey ve Tuğtegin’in Suriye ve çevresindeki faaliyetlerinin bölgedeki Selçuklu hâkimiyeti için önemini değerlendirmeye çalışacağız. Anahtar Kelimeler: Suriye, Büyük Selçuklu Devleti, Türkmen, Anadolu Abstract Syria was critical importance for the sultans of the Great Seljuk State who wanted to unite the Islamic World under the irrule. Thus the center of the Abbasid Caliphate was Baghdad that Seljuks put end to Buveyhi power. Then their most important goal was the Fatımids in Egypt. For this they had to strengthen their domination in Iraq and they had to take over Syria. Turkmens and their leaders were an important factor fort his. They played an important role in the settlement of the Seljuk rule in Syria. Artuk and Tuğtegin were taking attention Turkmen leaders in Syria. Artuk Bey who defeated the Karmatis in Ahsa-Bahreyn organized an expedition to Anatolia before coming to Syria. Then Artuk Bey who went to Syria Seljuks Melik Tutuş came to Southeast Anatolia and Syria. He became stronger thanks to Artuk Bey who was an important person fort he Great Seljuk State in Syria. Tuğtegin also participated in the Anatolia expedions. Then he went to Syria Seljuks Melik Tutuş. He his son’s atabey. Tuğtegin specially fought the crusaders. Artuk Bey and Tuğtegin laid the foundation of their own state in Syria. We will try to search their activities in Syria in this research.

Orta Çağ İslam devletlerinde uygulanan gulam sistemi, Türkİslam medeniyeti içerisinde gelişmiş ve kurumsallaşmıştır. Genellikle askerî alanda istihdam edilen köle orjinli gulamlar Büyük Selçuklu Devleti içerisinde saray teşkilatında ve askerî teşkilatta karşımıza çıkmaktadır. Bu çalışmamızda gulam kelimesinin kökeni, özellikleri, gulamların nasıl seçildiği, eğitimleri ve bunların yanında da Büyük Selçuklu Devleti’ndeki gulam sistemi detaylı bir şekilde ele alınmaya çalışılmıştır. Gulam Kelimesinin Kökeni: Orta Çağ İslam devletlerinde ortaya çıkan ve gelişen sistemlerden biri de “Gulam Sistemi”dir. Gulam kelimesi köken bakımından Arapça olup sözlükte erkek çocuk, delikanlı, azat edilmiş köle, genç hizmetkâr ve efendisine bağlı muhafız anlamlarına gelmektedir. Terim olarak gulam kelimesi, Orta Çağ İslam devletlerinde askerî teşkilatta, idarî teşkilatta ve saray teşkilatında vazifelendirilen kölelerdir. Fakat daha net anlaşılabilmesi için gulam kelimesi ile sözlük bakımından aynı olup işlevselliği bakımından farklı ya da benzer olan kelimelerin varlığından da bahsetmek gerekir. Burada bahsedeceğim ilk kelime “Memlük” kelimesidir. Memlük köken bakımından Arapça olup sözlükte “sahip olunan şey” manasındadır.

Sultan Sencer (1119-1157) en uzun süre saltanat sürmüş Büyük Selçuklu hükümdarıdır. Uzun saltanatı boyunca pek çok zafer kazanmıştır. Kardeşleri Berkyaruk ve Muhammed Tapar’ın mücadelelerinden dolayı yıpranan devleti ayağa kaldırmış, gücünü ve itibarını artırmıştır. Ne var ki o aynı zamanda Selçuklu devletinin son hükümdarı olmuştur. Sultan Sencer ile birlikte Selçuklu devletinin son bulmasına sebep olan en büyük etken onun Oğuzlar tarafından esir alınmasıdır. Üç yıl esir hayatı yaşayan ve esâreti boyunca bir Sultan olarak oldukça aşağılayıcı muamelelere maruz kalan Sultan Sencer sonunda kurtulduğunda yorgun, sarsılmış ve yaşlı bedeni dağılan devletini yeniden toparlamasına müsaade etmemiş; kısa süre sonra da vefat etmiştir. Onun kadar zor zamanlar geçiren Selçuklu devleti ise Sultanının ölümüyle nihayete ermiştir. Sultan Sencer’in esâreti Selçuklu tarihinde örneği görülmemiş bir olaydır. Nitekim bir esâret önce bir Sultana sonra bir devlete mâl olmuştur. Çalışmamızda Sultan Sencer’in esâret altına alınması, esâret yılları boyunca yaşadıkları ve esâretten kurtuluşu kaynakların verdiği bilgiler ışığında ele alınacaktır., Sultan Sencer (1119-1157) is the ruler of the Great Seljuk Empire with the longest reign and achieved many victories during this period. He restored the power and dignity of his country which was devastated due to the struggle between his brothers Berkyaruk and Muhammed Tapar. Nevertheless, he was also the last ruler of the empire. The greatest reason why his rule ended along with the collapse of the empire is that he was captured by the Oghuz. Three years of captivity during which he had to endure many humiliations unfit for an emperor, his eventual rescue was no use to his country due to his tired, shaken, and old body, and he died shortly after. Similarly troubled, the Great Seljuk Empire finally collapsed with his death. Sultan Sencer’s captivity is an unprecedented event in Seljuk history as it cost a sultan’s life and then an empire. This study evaluates the sultan’s falling into captivity, his experience during captive years, and his rescue in light of the available resources.

Büyük Selçuklu Devlet'i İran coğrafyasında Gaznelilerden sonra kurulan Türk-İslâm devletidir. Büyük Selçuklular Tuğrul Bey döneminden itibaren fetih hareketlerinde bulunmuşlar ve Horasan, Kirman, Bağdat vesair önemli vilâyetleri ele geçirmişlerdir. Selçukluların kuruluşundan itibaren büyük bir imparatorluk haline gelmesinin sebepleri arasında oluşturdukları teşkilâtçı yapıları da bulunmaktadır. Büyük Selçukluların teşkilât yapısı merkez ve taşra teşkilâtı olarak ikiye ayrılmaktadır. Merkez teşkilâtında hükümdar, saray görevlileri ve hükümet teşkilâtı; taşrada ise merkeze bağlı hânedan üyeleri ve merkezden atanan valilerin yönetiminde taşra teşkilâtı oluşturulmuştur. Selçuklularda taşra teşkilâtının oluşumuna binaen merkez tarafından tayin edilen görevlilerde bulunmaktadır. Ayrıca Taşra da merkez dîvânlarına bağlı dîvânlarda oluşturulmuştur. Atabegler ise hükümdar tarafından tayin edilen meliklerin yönetim tecrübesi kazanmaları için yanlarında bulunan devlet görevlileridir., The Great Seljuk State is the Turkish-Islamic state established after the Ghaznavids in Iranian geography. Great Seljuks have been in conquest movements since the period of Tuğrul Bey and they have conquered important provinces such as Khorasan, Kirman, Baghdad. Among the reasons why the Seljuks became a great empire since its foundation are also their organizational structures. The organizational structure of the Great Seljuks is divided into two as central and provincial organizations. The monarch, palace officials and government organization in the central organization; In the provinces, a provincial organization was established under the administration of members of the dynasty affiliated to the center and governors appointed from the center. In the Seljuks, there are officials assigned by the center based on the formation of the provincial organization. In addition, the provinces were formed in the conventions affiliated to the central divisions. Atabegs, on the other hand, are state officials who are with the meliks appointed by the ruler to gain experience in administration.

Yüksek Lisans Tezi, İtikadî İslam Mezhepleri arasında yer alan Mâturîdîlik, Ebu Mansur el-Mâturîdî'nin (ö. 333/944) fikirleri çerçevesinde X. yüzyılda, Orta Asya'da ortaya çıkmış bölgedeki Hanefi Türkler arasında yayılmıştır. İlerleyen süreçte bölgedeki Müslüman Türk devletlerinin desteğiyle beraber söz konusu mezhep, geniş bir coğrafyaya yayılma imkânı bulmuştur. Büyük Selçuklu Devleti'nin Irak, Suriye ve Anadolu bölgelerinde siyasi ve askeri hâkimiyet kurması, Mâturîdî geleneğin bu bölgelere taşınmasına zemin hazırlamıştır. Büyük Selçuklular, XI. yüzyılın ortalarından itibaren egemen oldukları bölgelere, Orta Asya'dan Hanefi-Mâturîdî âlimleri getirerek onları kadılık, vaizlik, hatiplik, müderrislik ve imamlık gibi mühim görevlere tayin etmişlerdir. Bu durum Maturidiliğin Irak, Suriye ve Anadolu bölgesinde yayılışına büyük katkı sağlamıştır. Büyük Selçuklulara ek olarak, Suriye'de hüküm süren Zengi'ler gibi bölgesel Türk devletleri ve Anadolu'da hâkimiyeti elinde bulunduran Anadolu Selçukluları ile Türkmen Beylikleri de Hanefi-Maturidiliğin desteklenmesi politikasını sahiplenmişlerdir. Anadolu'nun Türkler tarafından fethedilmesi ve Müslüman yurdu haline getirilmesinden sonra faaliyete geçirilen Hanefi medreselerinde Mâturîdî âlimlerin ders vermesi Maturidiliğin bu coğrafyada yayılışı bakımından büyük önem arz etmektedir. Orta Asya menşeli âlimlerin Irak, Suriye ve Anadolu bölgesine göçü XII ve XIII. yüzyıllarda tüm hızıyla devam etmiş, Moğol istilasının yaşandığı yıllarda daha da hızlanmıştır. Bu dönemde Doğu'dan gelerek söz konusu bölgede Maturidiliğin yayılmasına katkı sağlayanlar arasında Alâüddin es-Semerkandî (ö. 539/1144), Burhâneddin el Belhî (ö. 548/1153), Alâüddin el-Kâsânî (ö. 587/1191) ve Ahmed b. Muhammed el-Gaznevî (ö.593/1196-7) gibi âlimlerin ismi ön plana çıkmaktadır. Çalışmamızda XII. ve XIII. yüzyıllarda Orta Asya'dan Irak, Suriye ve Anadolu bölgesine göç eden Hanefi-Maturidi âlimlerin ortaya koydukları yoğun çabalar neticesinde söz konusu bölgede Maturidiliğin yayılış serüvenini tüm yönleriyle ele almaya çalıştık., Maturidism, which is among the Teological Sects of Islam, emerged in the X century in Central Asia within the framework of the ideas of Abu Mansur al-Mâturîdî (d. 333/944) and spread among the Hanafi Turks in the region. In the following times, with the support of the Muslim Turkish States in the region, this sect has had the opportunity to spread to a wide geographical region. The political and military dominance of the Great Seljuk State in Iraq, Syria and Anatolia has prepared the grounds for the transfer of the Mâturî tradition to these regions. Great Seljuks, from the middle of the XI century, brought the Hanafi-Mâturîd scholars from the Central Asia to the regions they ruled, and appointed them to the important positions such as qadi, preacher, orator, medrese professor and imam.This situation has contributed greatly to the distribution of Maturidism in Iraq, Syria and Anatolia. In addition to the Great Seljuks; the regional Turkish states such as the Zengi in Syria, the Anatolian Seljuks who held the rule of Anatolia, and the Turkmen Principalities also adopted the policy of supporting the Hanafi-Maturidism. The teaching activities of the Maturidi scholars in the Hanafi schools, which were put into operation after the conquest of Anatolia by the Turks and turned into a Muslim country, had great importance in terms of the spread of Maturidism in this geography. Migration of Central Asian scholars to Iraq, Syria and Anatolia continued at full speed in the XII and XIII centuries and it was accelerated during the Mongol invasion. In this period, the name of the scholars like Alâüddin es-Samarkandi (d. 539/1144), Al-Da'addin al-Qaykhid (d. 548/1153), Alâüddin al-Kāshani (d. 587/1191) and Ahmad b. Muhammad al-Ghaznawi (d.593 / 1196-7) came forward among those who contributed to the spread of Maturidism in the region. In our study, we tried to adress with all aspects of the spreading of Maturidism in the region as a result of the intense efforts of Hanefi-Maturidi scholars who migrated from Central Asia to Iraq, Syria and Anatolia in the XII and XIII centuries.

Büyük Selçukluların Horasan'da devlet olarak ortaya çıkmaları sürecinde en çok etkilenen devlet Gazneliler olmuştur. Selçuklular ve Gazneliler arasında yapılan Nesâ, Serahs ve Dandanakan savaşları sonucunda Gazneliler, Horasan bölgesindeki topraklarını Selçuklulara bırakmak zorunda kalmışlardır. Dandanakan savaşıyla birlikte kuruluşunu kesin olarak tamamlayan Büyük Selçuklu Devleti, kısa sürede büyüyerek dönemin en önemli siyasi güçlerinden biri haline gelmiştir. Büyük Selçuklular, devlet olarak ortaya çıktıkları andan itibaren hâkimiyet kurdukları sahalarda hızlı bir şekilde kurumsal bir yapıya bürünmüşlerdir. Bu amaç doğrultusunda Büyük Selçuklular ele geçirdikleri sahalarda var olan devlet kurumlarına zarar vermeyerek bunlardan istifade etme yoluna gitmişlerdir. Bu süreçte Büyük Selçuklular, Horasan'da devralmış oldukları Gazneli devlet geleneğinin büyük faydasını görmüşlerdir. Selçuklular yeni girmiş oldukları ve kendilerine yabancı olan bir coğrafyada uygulamış oldukları politikalar sayesinde varlıklarını bölgede kabul ettirmeyi başararak hâkimiyetlerini sağlamlaştırmışlardır. Bunu yaparken de kendilerine en büyük yardımcı kuvvet olarak Horasan'daki Gazneli bürokrasisini bulmuşlardır. Bu çalışmada, Büyük Selçukluların devlet haline gelmelerinde ve kurumsallaşma süreçlerinde önemli bir yere sahip olan Gaznelilerin, devlet anlayışı, müesseseler ve şahıslar üzerinden Selçuklulara olan etkisi incelenmiştir., Ghaznavids were the most affected state during the emergence of the Great Seljuks in Khorasan. As a result of Nesa, Serahs and Dandanakan wars between Seljuks and Ghaznavids, Ghaznavids had to leave their lands in the Horasan region to the Seljuks. The Great Seljuk State, which completed its establishment with the Dandanakan War, grew and became one of the most important political forces of the period. Great Seljuks emerged as a state from the moment they established dominance in the field quickly established an institutional structure. For this purpose, the Great Seljuks did not harm the existing state institutions in the areas they seized and went to make use of them. In this process, the Great Seljuks took advantage of the Ghaznavid state tradition they took over in Khorasan. Seljuks were able to establish their presence in the region thanks to the policies they had just entered and implemented in a geography that was foreign to them and strengthened their sovereignty. In doing so, they found the Gazneli bureaucracy in Khorasan as the biggest auxiliary force. In this study, the effect of the Ghaznavids, which had an important place in the process of becoming a state and institutionalization of the Great Seljuks, on the understanding of the state, institutions and individuals, was tried to be examined.

Oğuzlar'ın Kınık boyuna mensup Selçuk Bey'in Cend'e gelerek burada oluşturduğu küçük siyasî teşekkül, daha sonra Maverâünnehir ve Horasan'a gelen torunları Tuğrul ve Çağrı beyler tarafından Türk-İslâm tarihi içinde son derece önemli bir yer işgal eden büyük bir devlete dönüşmüştür. Türklerin Müslüman olmalarından sonra Karahanlılar ve Gazneliler'in ardından aynı coğrafyada üçüncü bir devlet olan Büyük Selçuklu Devleti, kendinden sonra kurulan Türk-İslâm devletlerine de örnek oluşturmuştur. Büyük Selçuklu Devleti'nin kurulması ile birlikte, Selçuklular yerleştikleri bölgede faaliyet göstermeye başlamışlardır. Tuğrul ve Çağrı beyler önderliğinde yapılan fetihler Büyük Selçuklu Devleti'nin daha da güçlenmesine sebep olmuştur.Büyük Selçuklu Devleti'nin Horasan'a gelmeleri ile birlikte devrin büyük devletlerinden olan Gazneliler Devleti ile de mücadeleleri başlamış oluyordu. Gazneliler Devleti ile yapılan Nesâ, Serâhs savaşları Büyük Selçuklular'ı gitgide güçlendirmiştir. Büyük Selçuklular, 24 Mayıs 1040'da Gazneliler'e karşı kazandıkları Dandanakan Savaşından sonra Horasan'da bağımsız bir devlet kurdular. Türk ve Dünya tarihi bakımından önemli sonuçlar doğuran bu zaferden sonra Selçuklular, Merv kentinde topladıkları büyük Kurultay'da artık hâkimiyetin kendilerine geçtiğini ve böylece doğuda ve batıda fetihlere başlayacaklarını bildirmişlerdir.Büyük Selçuklu Devleti sultanlarından Alparslan, Melikşâh, Berkyaruk, Sencer gibi önderlerin Gazneliler Devleti ile ilişkileri devletin önemli dış siyasetini oluşturmuştur. Çalışmamızda Büyük Selçuklu-Gazneliler Devleti ilişkilerini ayrıntılı bir şekilde ele almaya çalıştık.Anahtar Kelimeler: Büyük Selçuklu Devleti, Gazneliler Devleti, Horasan, Dandanakan. The small political structure that Seljuk Bey- who is a member of Kinik Tribe of Oghuz Turks- created laterly transformed to a great Empire by his grandsons Tugrul and Cagrı Bey when they came to Maveraunnehir (Mawara'un-nahr), and Khorasan, it occupied a very important place in Turkish- İslamic history. Great Seljuk State the third state established in the same geography after Karakhanlı State and Ghaznavids, was became a model for the other Turkish Islamic states. Established after it. With the establishment of the great Seljuk state, Seljuks began to operate in the region where they settled. The conquests, lead by Tugrul and Cagrı Beyler, led to the further strengthening of the Great Seljuk State.After the conquest of Khorasan by The Great Seljuk State, struggles started with Ghaznavids which was another strong power of the period in the same region. The wars of Nesâ and Serâhs made with Ghaznavids caused the Great Seljuks tor ise stronger.The Great Seljuks formed an independent state in Khorasan after the Dandanakan War they won against the Ghaznavids on 24 May 1040. After this victory, which gave rise to important results in terms of both Turkish and World history, the Seljuks reported that in the great congress that they gathered in the city of Merv, the sovereignty was now passed to them and thus they would begin conquests in the East and West.Alparslan, Melikşâh, Berkyaruk, Sancar from great Seljuk State being relevants with the Ghaznavids constitues the important politics of the empire. We tried to work relevants of the great Seljuk and Ghaznavids in details.Key words:The Great Seljuk State, Ghaznavid State, Khorasan, Dandanakan. 128

Türk-İslâm devletlerinden birisi olan ve XI. yüzyılın ikinci yarısından sonra İslâm dünyasının en büyük siyasi gücü haline gelen Büyük Selçuklu Devleti, hem Türk hem de İslâm tarihinde önemli bir yere sahiptir. Bu devleti önemli yapan birçok sebep bulunmaktadır. Bu sebeplerden biri de, gerçekleştirdikleri askerî faaliyetlerdir. Sahip oldukları askerî güç sayesinde Selçuklular, Sünnî İslâm âleminin siyasi liderliğini üstlendikten sonra, İslâm topraklarını hedef alan hareketlere karşı kendilerini sorumlu hissetmişlerdir. Kendilerinden önce karışıklık içerisinde bulunan İslâm coğrafyasını ilgilendiren askerî faaliyetler düzenlemişlerdir. Bu faaliyetlerle, İslâm âlemine sosyal, siyasal ve kültürel olmak üzere birçok mühim etkiler bırakmışlardır. Tuğrul Bey, Alp Arslan, Melikşah, Berkyaruk, Muhammed Tapar ve Sancar gibi Büyük Selçuklu sultanları tarafından, İslâm ülkeleri Selçuklu hâkimiyeti altında birleştirilmeye çalışılmıştır. Bozulan İslâm birliğinin yeniden kurulması hedeflenmiştir. Büveyhîlere, Fâtımîlere, Bâtınilere, Karmatîlere ve Hıristiyan dünyasına karşı mücadele edilmiştir. Bu çalışma ile temel kaynaklar ve araştırma eserlerden hareketle, Selçukluların ilk zamanlarından yıkılışına kadar geçen süreçte gerçekleştirilen askerî faaliyetlerin İslâm dünyasına etkilerinin incelenmesi amaçlanmaktadır., The Great Seljuk Empire, which was one of the Turkish-Islam states and became the biggest political power of the Islamic world after the second half of 11th century, had an important place both in the Turkish and in Islamic history. There are many reasons making this empire so important. One of the reasons is the military activities they performed. Thanks to the military power they had, the Seljuks, after assuming the political leadership of the Sunni Islamic world, felt responsible for the movements targeting the Islamic territories. They arranged military activities concerning the Islamic geography which had been in disorder before them. Thanks to these activities, they had several important influences on the Islamic world, socially, politically and culturally. Islamic countries were attempted to be united under the domination of the Seljuks by the sultans of the Great Seljuk Empire such as Tughril Beg, Alp Arslan, Meliksah, Berkyaruk, Muhammed Tapar and Sancar. The aim was to re-establish the disrupted Islamic unity. Struggles were made against the Buyids, the Fatimids, the Batınis, the Qarmatians and the Christian world. With this study it is aimed to examine the effects of the military activities performed from the beginning till the collapse of the Seljuks to the Islamic world with the help of basic sources and research works.

Url: http://usad.selcuk.edu.tr/usad/article/view/139, Ortaçağ İslâm dünyasının en başarılı devlet adamalarından biri olan Büyük Selçuklu Veziri Nizâmülmülk aralıksız yaklaşık 30 yıl Sultan Alp Arslan ve Sultan Melikşah’a dolayısıyla Büyük Selçuklu İmparatorluğu’na sadakatle hizmet etmiştir. Onun hizmetlerini ana hatlarıyla şu başlıklar altında değerlendirebiliriz. Fetihler, Taht Kavgaları ve Savaşlardaki Hizmetleri Nizâmülmülk zamanının savaş hile ve taktiklerini iyi bilen cesur bir asker ve kumandandı. Hem Sultan Alparslan hem de Melikşah devrinde katıldığı askerî harekâtlarda büyük başarı sağlayarak her iki hükümdarında takdirlerini kazanmıştır. Taht kavgaları sırasındaki mâhirâne taktik ve yönlendirmeleriyle de her iki sultanı önemli tehlikelerden kurtarmıştır. Selçuklu-Abbâsî İlişkilerindeki Hizmetleri Meşhur vezir İslâm dünyasının manevî lideri kabul edilen Abbâsî Halifeleri ile Selçuklu Sultanları arasındaki dostane ilişkilerin sürdürülebilmesi için elinden gelen gayreti göstermiş, zaman zaman iki hânedan arasında evlilikler yoluyla sıhriyet kurulmasını sağlamış, bazen de sultanlarla halifeler arasındaki ihtilafları bertaraf etmek için bizzat devreye girmiştir. Hasan Sabbâh ve Bâtınîlerle Mücadeledeki Hizmetleri 483 (1090) tarihinde Alamut’ta Nizârî İsmâilî Devleti’ni kuran Hasan Sabbâh ve Bâtınîler, Büyük Selçuklu İmparatorluğu’nu en çok meşgul eden unsurlardan biri olmuştur. Nizâmülmülk, Büyük Selçuklu Devleti’ni yıkmak ve kendi düşüncelerini kabul etmeyenleri hançerle ortadan kaldırmayı hedefleyen Hasan Sabbâh ve Bâtınîlere karşı hem askerî hem de ilmî sahada büyük bir mücadele vermiş ve bu alanda devlete, Sünnî-İslâm dünyasına önemli hizmetlerde bulunmuştur. Mezhep Çatışmalarına Son Vermek İçin Verdiği Mücadeleler Ortaçağ İslâm dünyasında taassuptan kaynaklanan mezhep çatışmaları hiç eksik olmamıştır. Bu çatışma sadece Sünnîlerle Şiîler arasında olmamış aynı zamanda Sünnî mezhep mensupları arasında da meydana gelmiş ve pek çok kişi hayatını kaybetmiştir. Nizâmülmülk, Şiî-Bâtınîlerle ilmî sahada kurduğu Nizâmiye Medreseleriyle mücadele etmiş ve bu konuda büyük başarı sağlamıştır. Sünnî mezhep mensupları arasındaki çatışmaları sonlandırmak için de herkesin farklı mezhep ve düşüncelere saygı duymasını istemiş, onlar arasındaki fikrî tartışmalara kamu otoritesini sarsacak ölçüde çatışmaya sebep olmadıkça müdahale etmemiştir. İktâ Sistemi’nin Yaygınlaştırılmasındaki Hizmetleri Nizâmülmülk İslâm dünyasında daha önce de mevcut olan iktâ sistemini daha muntazam bir hale getirip yaygınlaştırmış, böylece devlet nizamını büyük bir mâlî külfetten kurtarmış, ülke topraklarının ekilip biçilmesini ve daha müreffeh hale gelmesini sağlamıştır. İlim ve Ulemaya Hizmetleri Meşhur devlet adamı Nizâmülmülk, Şiî-Fâtımîler ve Bâtınîlerin Sünnî-İslâm dünyasında devlet otoritesini sarsmak için yoğun propaganda yaptıkları bir dönemde Ehl-i Sünnet (Ortodoks) inancını güçlendirmek ve yaymak amacıyla Nizamiye Medreselerini kurmuş ve burada yetişen ilim adamlarıyla hem bürokraside hem de din hizmetlerinde Şiî tehdit ve tehlikesini bertaraf etmiştir. Selçuklu Devlet Teşkilâtına Yaptığı Hizmetler Nizâmülmülk vezirliğinin yanı sıra Büyük Selçuklularının devlet teşkilatı hakkında bilgi verdiği Siyâsetnâme adlı bir eser yazmıştır. Nizâmülmülk Siyâsetnâmede İslâm öncesinden başlayarak çeşitli devletlerin teşkilâtları hakkında bilgi verdikten sonra idealist bir yaklaşımla Sultan Melikşah ve daha sonraki hükümdarlara devlet teşkilâtı ve teşkilât içeresinde görev alacak kişilerin vasıfları, liyakat ve sorumlulukları hakkında ayrıntılı bilgi sunmuştur. Siyâsetnâme daha sonraki hükümdarlar tarafından da örnek alınmıştır. İmar Faaliyetlerine Katkısı Siyasî, askerî, ilmî ve idarî sahadaki hizmetleri yanında Nizâmülmülk imar faaliyetleriyle de yakından ilgilenmiş, çeşitli şehirlerde cami, medrese, mescid, hankah, zâviye, bimaristan, surlar ve kapılar yaptırmıştır., Having been one of the most successful statesmen of the Medieval Muslim world, Niẓām al-Mulk, Grand Vizier of the Great Seljuk Empire, served Sultan Alp Arslan and then Sultan Malikshāh, and thus the Great Seljuk Empire, with loyalty for about 30 years without interruption. His services can be broadly grouped under the following titles: Services in the Conquests, Fights for the Throne, and Wars Niẓām al-Mulk was a brave soldier and commander who knew the war feints and tactics of his time quite well. With the splendid military glories he won during the rules of Sultans Alp Arslan and Malikshāh, he gained the favors of both of the sultans. He also saved both of the sultans from grave dangers with his skilled and wise tactics and instructions during the fights for the throne. Services in the Seljukid-Abbasid Relations The renowned vizier did his best to help maintain the friendly relationships between the Abbasid Caliphates, who were considered to be the spiritual leaders of the Muslim world, and the Seljukid Sultans, from time to time enabled affinities to be created through marriages between two dynasties, and sometimes got personally involved in order to settle the disputes between the sultans and the caliphs. Services in the Fights against al-Ḫasan b. al-Ṣabbāh and Bāṭinīds Having founded the NizārīIsmāʻīlī State in 483 (1090) in Alamūt, al-Ḫasan b. al-Ṣabbāh and Bāṭinīds had been one of the biggest and most lasting problems of the Great Seljukid Empire. Niẓām al-Mulk fought vigorously, both in military and scholarly fields, against al-Ḫasan b. al-Ṣabbāh and Bāṭinīds who aimed to destroy the Great Seljukid Empire and eliminate, with daggers, those who refused their ideology. Niẓām al-Mulk served for this purpose to the state and the Sunnī-Muslim world greatly. Fights to End Sectarian Conflicts Medieval Muslim world was always filled with the sectarian conflicts caused by fanaticism. These conflicts did not occur only between Sunnī and Shīʻa Muslims but also between Sunnī-Muslims themselves resulting in loss of many lives. Niẓām al-Mulk fought with the ShīʻaBāṭinīds in the scholarly area with the Niẓāmiyya Madrasas he established, and he succeeded overwhelmingly in this field. In order to end the conflicts among the Sunnī-Muslims, he asked everyone to respect different sects and opinions, and he did not intervene with their intellectual discussions unless they caused conflicts to the extent that they challenged the state’s authority. Services in Extensification of the Eqtāʻ System Niẓām al-Mulk rendered the eqtāʻ system, which had already been present in the Muslim world, more proper and orderly and also more popular, so he saved the state from a great deal of financial burden and enabled the lands to be cultivated and more prosper. Services for the Science and Ulema In the period during which Shīʻa Fāṭimids and Bāṭinīds carried out intensive propagandas to undermine the state’s authority in the Sunnī-Muslim world, the renowned statesman Niẓām al-Mulk founded Niẓāmiyya Madrasas to strengthen and spread the orthodoxy and eliminated the Shīʻa threat and danger both in bureaucracy and religious affairs with the scholars graduating from these madrasas. Services for the Seljuk State Organization Besides being the grand vizier, Niẓām al-Mulk was also the author of “Siyāsatnāma” in which he gave information about the state organization of the Great Seljukid Empire. After giving information about state organizations of polities beginning from the pre-Islamic period, in Siyāsatnāma Niẓām al-Mulk presented, with an idealistic approach, detailed information to Sultan Malikshāh and his successors about the state organization and the qualities, qualifications and responsibilities of the persons to be recruited to this organization. Contribution to the Public Works Besides his political, military, scholarly and administrative services, Niẓām al-Mulk was closely interested in public works as well, and he erected mosques, madrasas, masdjids, khanqahs, zāwiyas, bīmāristāns, walls, and gates in various cities.

Url: http://usad.selcuk.edu.tr/usad/article/view/137, Büyük Selçuklu Devleti’nin ve Türk tarihinin meşhur devlet adamlarından biri olan Vezir Nizâmü’l-Mülk’ün gerçek adı Hasan b. Ali b. İshâk et-Tûsî’dir. Abbâsî Halifesi el-Kâim bi-emrillah kendisine “Nizâmü’l-Mülk” (devletin düzeni) lâkabını vermiş ve bu lâkap ile meşhur olmuştur. Selçuklularda önemli bir görev olan “Atabeglik” unvanını ilk kez kullananın Vezir Nizâmü’l-Mülk olduğu kabul edilmektedir. Selçuklu veziri, Sultan Alp Arslan’ın emriyle başta Bağdâd olmak üzere çeşitli şehirlerde kurduğu ve kendi adına nispetle “Nizâmiye Medreseleri” diye anılan ilk resmî eğitim kurumlarıyla ilmin gelişmesi için çaba harcamış medreselere kitaplar bağışlamış ve araziler vakfetmiştir. Nizâmü’l-Mülk, Büyük Selçuklu Devleti’nin vezirlik makamında görev yaptığı dönemde, Türk-İslâm unsurlarını birleştirerek İktâ‘ Sistemi’ni geliştirmiş ve daha düzenli bir yapıya kavuşturmuştur. Tarım topraklarını iktâ bölgelerine ayırarak gelirlerini askerlere tahsis etmesi ülkenin refah düzeyinin artmasını sağlamıştır. Sultan Alp Arslan ve Melikşâh zamanında birçok savaşta önemli rol oynayan Nizâmü’l-Mülk, orduya çok önem vermiş, yaptığı düzenlemeler ve aldığı tedbirlerle Büyük Selçuklu ordusunu Ortaçağ’ın en güçlü ordusu haline getirmiştir. Sâmânî ve Gaznelilerin devlet teşkilatını örnek alarak Büyük Selçuklu Devleti’nin Merkez (Dîvân Teşkilâtı) ve Saray Teşkilâtı’nı oluşturmuş ve İslâm geleneklerine uygun biçimde mahkemeler kurmuştur. Nizâmü’l–Mülk, devlet idaresinde kendi görüşlerini belirten bir de Farsça eser kaleme almıştır. Siyâsetnâme adlı bu eser birçok kere neşredildiği gibi, Türkçe dışında çeşitli dillere de tercüme edilmiştir. Vezir Nizâmü’l-Mülk, adaleti, siyasî-idarî kabiliyeti, cömertliği, güzel ahlâkı ve çok bilgili kişiliği ile tanınırdı. Halkın haksızlığa uğramaması için çaba gösterir, devlet kapısının şikâyet ve isteklerini dile getirmek isteyen halka daima açık olmasını isterdi. Âlimlere ve sûfilere değer verir ve onların sohbet meclislerine katılmaktan keyif alırdı. Selçuklu topraklarında mezhep çatışmalarını önlemek için de bazı tedbirler almıştır. Nizâmü’l-Mülk, Bâtınîler ile de askerî, siyasî ve ilmî yöntemlerle mücadele etmiş ve bu yüzden Bâtınîlerin en büyük düşmanı haline gelmiştir. Burada kısaca özetlemeye çalıştığımız Vezir Nizâmü’l-Mülk’ün hayat hikâyesini yazmış olduğumuz makalede ayrıntılı bir şekilde ve kaynaklara dayalı olarak bulacaksınız., The real name of Minister Nizām al-Mulk, who was one of the famous statesmen of the Great Seljuk State and of Turkish history, was Hasan b. Ali b. İshâk et-Tûsî. The Abbāsid Caliph el-Kâim bi-emrillah gave him the name “Nizām al-Mulk” (state order) and his fame is derived from this name. It is acknowledged that the first person with the title Atabeg, having important duty among the Seljuks, was Minister Nizām al-Mulk. Through the first official educational institutions, known as “Nizamiyye Madrasas”, which he established based on the order of Sultan Alp Arslan in various cities, foremost among them Baghdad, the Seljuk Minister strove to develop knowledge and he donated both books and land for the madrasas. During the time that Nizām al-Mulk served as the Minister of the Great Seljuk State, he brought Turkish and Islamic elements together by developing the Iqtā System and introduced a more organized structure. His allocation of income to soldiers, by means of separating agricultural lands into ıqtā regions, ensured the improvement of living standards in the nation. Nizām al-Mulk played a role in many battles during the time of Sultan Alp Arslan and Sultan Malikshāh. He gave great importance to the army and through the organization he instituted and the measures he took, the Great Seljuk army became the strongest of the Middle Ages. He took the examples of the Sāmānîds and Ghaznavids states institutions to form the Great Saldjuk State’s Central Council of State (Divānıyya Governance) and the Palace Council, as well as setting up the courts in a manner appropriate for Islamic traditions. Nizām al-Mulk also wrote a work in Persian putting forth his views on state administration. The work, called Siyāsetnāme, has been published many times and translated into other languages besides Turkish. The Minister, Nizām al-Mulk was known as a person who was just, capable in political and administrative matters, generous, morally upright and knowledgeable. He endeavoured to see that people were not treated unjustly and he wanted the door of the state to remain open at all times for the people to voice their complaints and requests. He valued scholars and sufis and took pleasure in participating in their discussions. In order to prevent the sectarian tensions in the Seljuk territory, he took certain measures to prevent them. Nizām al-Mulk fought against the Bātınıyya with militarily, political and scientific methods, which consequently made him the greatest foe of Bātınıyya. We have here tried to provide a brief summary of Minister Nizām al-Mulk and you will find more detailed information about his life in the article we have written, which is based on the sources.

IX ve XI.Yüzyılda, Doğu Anadolu Bölgesi’nde varlıklarını sürdüren Ermeni sülalelerinden biri de Kars/Ani coğrafyasında hüküm süren Bagratuni sülalesi olmuştur. Bagratuniler, soylarını Kral Davud’a bağlamışlar ve Yahudi asıllı olduklarını kabul etmişlerdir. Bagratuniler sülalesi, M.S. III ve IV.Yüzyıllarda, İrandaki Part-Arşaklı hanedanının taç giyme törenlerinde, taçlarını giydiren “Takatir” unvanını almışlardır. 301 yılında Hrıstiyanlığı kabul ederek 451’deki Khalkedon/Kadıköy Konsili’nde Bizans-Ortodoks Kilisesisinden ayrılmışlar ve Gregoryan mezhebini benimsemişlerdir. Bagratuniler, M.S. VIII.Yüzyılda Müslüman Arapların Divin’i ele geçirmesiyle güneyden Emevi ve Abbasi Halifeliği; batıdan ise Bizans İmparatorluğu ile mücadele etmek zorunda kalmışlardır. Bagratunilerin ilk Kralı olan I. Aşot’a (Büyük Aşot) Abbasi Halifesi el-Mutemid tarafından 885’te “kral” unvanı verilmiştir. Bunun üzerine Bizans İmparatoru I. Basileios da I. Aşot’a “kral” unvanı vermiştir. Böylece, Aşot Ermenileri hem Abbasi Halifeliğinden hem de Bizans İmparatorluğundan unvanlar alıp taç giyerek bölgede varlıklarını devam etirmişlerdir. Bu çalışma, Aşot Ermenilerinin ilk zamanlarından yıkılışına kadar geçen süreçteki siyasî faaliyetleri ve Bizans İmparatorluğu ile ilişkilerini Ermeni kaynaklarından , Türkçe ve İngilizce araştırma eserlerden hareketle incelemeyi amaçlamaktadır., In the IX and XI Century, one of the Armenian dynasties continuing their existence in the Eastern Anatolia Region was the Bagratuni dynasty, which was ruled in Kars/Ani geography.The Bagratuns tied King Solomon to King David and accepted that they were Jewish.The Bagratuni daynasty, III and VI Centuries BC, in the coronation ceremonies of the Part-Arşak daynasty of the Irand, they took the title “Takatir”.By accepting Christianity in 301, they left the Byzantine Orthodox Church in Khalkedon/ Kadıköy Council in 451 and adopted the Gregorian sect. Bagratuns, Muslim Arabs in the VIII Century BC had to fight against the Umayyad and Abbasi Caliphate from the South and the Byzantine Empire from the west with the capture of the Divin. The first king of the Bagratuns was given the title of king in 885 by Abbasi Caliphate al-Mutemid to I. Ashot (Great Ashot).Then, in the Byzantine Emperor I. Basileios, him gave the title of king.Thus, Ashot Armenians continued their presence in the region by taking the titles from the Abbasi Caliphate and the Byzantine Empire and crowning them.The aim of study is to investigate the political activites of Ashot Armenians from their early times to their collapse and their relations with the Byzantine Empire from the sources of Armenian, from Turkish and English research works.

Url: http://usad.selcuk.edu.tr/usad/article/view/87, Sultan Sencer’in döneminin sonlarına doğru yaşanan Oğuz istilası sırasında Horasan bölgesi büyük bir kargaşaya sürüklenmişti. Öyle ki, pek çok şehir ve insan bu kargaşadan doğrudan etkilendi. Sencer'in esir düşmesinden sonra düzeni tekrar tesis etme çabaları başarılı olamamış, onun esâretten kurtulmasından kısa süre sonra ölümü ile birlikte yaşanan düzensizlik devam etmişti. Sultan’ın saray şairi Enverî, Horasan halkının mağduriyetlerini Semerkand hâkimi Rüknüddîn Mahmûd Tamgaç Han’a kaside tarzında yazdığı “Nâme-yi Ehl-i Horasan/ Horasan Halkının Mektubu adlı mektubunda dile getirmişti. Şair mektubunda, Horasan halkının bu kötü durumdan kurtarılmasını talep etmektedir. Çalışmamızda Oğuz İsyanı’nın sebep ve sonuçları üzerinde durulacak, Enverî’nin yazdığı kasidenin tercümesi verilecektir., Toward the end of Sultan Sanjar’s reign, during the invasion of Oghuz, Khorasan region was dragged to a huge commotion. In fact, many cities and people directly affected by this turmoil. After falling prisoner Sanjar's efforts to re-establish order could not be successful, the irregularities continued in conjunction with his death shortly after his captivity. Envarî who is the Sultan's poet laureate, had expressed the grievances of people of Khorasan by the elegy (qasîdah) called Nâme-ye Ahl-e Khorasan/letter of Khorasan’s people to Samarkand’s governor Rukn al-Din Tamgach Mahmud Khan. The Poet is begging the rescue of people of Khorasan from this bad situation. Our study will focus on the causes and consequences of Oguz rebellion and translation of Envarî’s elegy.

Orta Asya'da kurulan üçüncü büyük Türk-İslam devleti olan Büyük Selçuklu Devleti'nin doğu politikasının temelleri devletin kuruluş döneminde atılmıştır. Dandanakan Zaferi'nden sonra toplanan Merv Kurultayı'nda devlet feodal esaslar çerçevesine hanedan üyeleri arasında paylaşılmıştır. Bu paylaşımda doğu bölgeleri Çağrı Bey'e verilmiştir. Çağrı Bey bir yandan doğudaki toprakları korurken, öte yandan da fetih hareketleriyle sınırlarını genişletmiştir. Çağrı Bey'in bu dönemdeki faaliyetleri Büyük Selçukluların doğu politikasının esaslarını oluşturmuştur. Kuruluşundan itibaren yönünü batıya dönen Büyük Selçuklu Devleti, doğuda sadece güven ve asayişin sağlanmasına önem vermiştir. Bunu temin etmek için de Karahanlılar, Gazneliler, Gurlular, Karahitaylar, Harezmşahlar ve Oğuzlar ile mücadele etmişlerdir. Bu da devletin doğu politikasının temelini oluşturmuştur. Bu politikanın devamı olarak yükselme döneminde vasal devletlerle çevrilerek sınırlar korunmuştur. Fetret devrinde ise kuruluş döneminde Çağrı Bey'in üstlendiği görevi Melik Sancar üstlenmiştir. Bu dönemde Karahanlılar ve Gazneliler kesin olarak tabiiyet altına alınmıştır. Doğuda bir takım tehlikelerin belirmesi üzerine Sancar, sultanlığı döneminde devletin ağırlık merkezini doğuya kaydırarak, vasal devletleri daha sıkı kontrol altında tutmuştur. Alınan bütün bu tedbirlere rağmen, Büyük Selçuklu Devleti doğudan gelen Karahitay ve Oğuzların saldırıları sonucunda yıkılmıştır., The foundations of east policy of the Great Seljuck Empire which was the third largest Turkish-İslamic state established in central Asia was laid during establishment period. At the Merv Congress gathered after the Victory of Dandanakan the state was shared among the members of the dynasty within the feodal rules. With this sharing East regions were given to Cagri Bey. On the one hand Cagri Bey protected eastern fields, on the other hand he enlarged the frontiers with conquests. The activities of Cagri Bey during this period contitutes the rules of eastern policy of the Great Seljuk Empire. Great Seljuk Empire which turned is attention to the West, paid attention only to confidence and peace in the East. In order to obtain this it strugged with Karahanli state, Ghaznevids, Gurlu state, Karahitays, Harzemsah state and Oghuzs. This constitutes the east policy of the state. As a continiation of this policy, during the rise of the state thefrontiers were protected by the conversion of vassal states. During the unproductive period Melik Sancar undertook the duty of Cagri Bey. During this period Karahanli state and Ghaznevids were nationalized. After the appearance of some threats in the East Melik Sancar changed the central governing to the East and controlled the vassals sitrictly. Despite all these prcautions the Great Seljuk Empire was demolished by the Karahitay and Oghuzs attacks coming from the East.

Büyük Selçuklu Devleti Türk- İslam Medeniyetinin oluşmasında ve gelişmesinde çok önemli bir yere sahiptir. Selçuklu sultanları devletin kuruluşundan kısa süre sonra kendilerini Sünnî İslam'ın savunucusu olarak tanıtmış, bu nedenle Abbasî Hilâfeti'nin koruyuculuğu görevini üstlenmişlerdir. Nitekim bu uğurda hiç bir karşılık beklemeden Şiî tehditlerine karşı her türlü müdafaada bulunmuşlardır. Abbasî halifeleri de yeni kurulmuş olan bu Türk devletini bir kurtarıcı olarak görmüşlerdir.Selçuklu sultanları kendilerini dünyevî lider, halifeleri de dinî lider olarak tanıtmış ve bu iki gücün birleşmesi için neredeyse hepsi halifelik ile birer akrabalık tesis etme yoluna gitmişlerdir. Böylece iki hanedan hem birbirine daha yakınlaşmış, hem de siyasî ve dinî gücün birleşmesi ile diğer devletlere karşı daha güçlü bir duruş sergilenmiştir. Great Seljukid State had been played a major role on the making and development of Turko-Islamic civilization. Seljuk Sultans introduced themselves as the proponents of Sunni Islam shortly after the foundation of the State and thus took on the task of defender of Abbasid Caliphate. They defended their cause against Shia threats in any manner voluntarily. Abbasid Caliphs also saw this newly founded state as their savor. Seljuk Sultans presented themselves as mundane leaders and Caliphs as religious leaders. They also sought alliance through marriages with Caliphate in order to unite the two powers. Thus two dynasties had both closer relations and stood strongly against other states with the union of political and religious authorities. 152

Türk tarihinde terken, asil soylu olan ve siyasi evliliklere yönlendirilen hükümdarların hanımlarına veya annelerine verilen bir ünvandır. Bunlar hükümdar eşi veya annesi olmalarından dolayı devlet üzerinde her alanda etkili olmuşlardır. Özellikle terkenlerin geleceğe yönelik bir takım siyasî emellerinin olması onların aktif olarak siyasi hayata girmelerine neden olmuştur. Bu çalışmada kaynaklarda sınırlı bilgiler olan ancak Türk tarihinin bazı dönemlerine damgasını vurmuş terkenlerden, onların soyları, vasıfları, politikaları ve devlet içerisindeki faaliyetleri gün ışığına çıkarılmaya çalışılmıştır. Bunlardan; Büyük Selçuklu Sultanı Melikşah'ın hanımı Terken Hatun ve Harezmşah Alaüddin Muhammed'in validesi Terken Hatun en önemlileri olup yaptıkları siyasi evlilikler yoluyla mevcut güçlerini arttırmışlardır. Geleceğe yönelik siyasi emellerini gerçekleştirmek için devlet aleyhinde türlü ittifaklar kurmaktan ve taht kavgalarına sebep olmaktan çekinmemişlerdir. Son derece kendilerinden emin ve soğukkanlı hareket eden terkenlerin sahip oldukları maddi ve manevi güçleri, özellikle devlet içerisindeki geniş nüfuzları onların politikalarının şekillenmesine neden olmuştur. Bütün bunlara rağmen terkenlerin olumsuz tutumlarına karşı devletlerin hiçbir tedbir almadığı görülmektedir. Ayrıca Türk tarihinde bazı devletler için son derece büyük yararlılıklar gösteren terkenler de vardır. Oğuzların eline esir düşen Büyük Selçuklu Sultanı Sancar'ı yalnız bırakmayan hanımı Terken Hatun ve başa geçerek devleti yıkılmaktan kurtaran Kutlughan Hanedanı Kutbüddin Muhammed'in hanımı Terken Hatun bunlardan en önemlileridir., In Turkish history, Terken who is noble and is the title of wifes and mothers of monarchs who were directed to political marriage. They were effective on all areas of state becouse of being monarch's wife and mother. Especially future political purposes of terkens caused them to enter actively in political life. In this study, with limited information resources, we tried to rake up terkens who made their mark on Turkish history, their descendants, qualifications, policies and activities within the state. Of these, the Sultan of Great Seljuk Meliksah's wife, Hatun Terken and mother of Harezmsah Alauddin Muhammad, Terken Hatun were the most important terkens and with political marriages, they increased their power. They didnt hesiate to make different kind of alliances against the state and to be the reason of the throne fights for achieving their political ambitions for the future. The material and spiritual powers, especially powerful influance of Lady Sultans who are extremely confident and capable of calm acting, caused to the shaping of government policies. Despite all these, there hasnt seen any measure of the states against to negative attitudes of terkens. Also in Turkish history there are terkens who gave great benefits to some states.When Great Seljuk Sultan was held captive by Oghuzes , his wife, Terken Hatun, didnt leave him alone and Kutlughan Dynastic Kutbüddin Muhammad's wife Terken Hatun saved the state by acceding, theese Terkens were the most important of them.

Url: http://sutad.selcuk.edu.tr/sutad/article/view/500, 1040 yılında kurulan Büyük Selçuklu Devleti, Türklerin Orta Doğu hâkimiyeti sürecinde önemli bir yer tutar. Günümüzde bu devletin bölgede hâkim olduğu sahalar üzerinde sayıları yirmiyi aşan devlet kurulmuştur. Böylesine geniş bir sahaya hâkim olmak ve bundan daha önemlisi bu toprakları elde tutabilmek için güçlü orduya ve teşkilata sahip olmak gerekir. Büyük Selçuklu Devleti’nin başarısı burada gizlidir. Tuğrul ve Çağrı Bey önderliğinde yeni bir devlet kuran Selçuklular, kısa sürede bölgede önemli bir askeri güç haline gelmişlerdir. Bu durumun vermiş olduğu özgüven, onlara Türk devletlerinin kendilerine özgü politikalarını sırasıyla uygulama imkânı vermiştir. Selçuklular’ın uyguladıkları politikalara baktığımızda; bu faaliyetlerin daha ziyade devletin batı taraflarında ağırlık kazandığını görürüz. Bu bakımdan Selçuklu Devleti’nin Batı Politikası adı altında değerlendirebileceğimiz müstakil bir konu ortaya çıkar. Bizans ve Fatımîler meselesi Batı politikasının en önemli iki hedefidir. Büyük Selçuklu Devleti Bizans meselesinde tam olarak hedefine ulaşmıştır. Ancak İslâm dünyasının manevî ve siyasî birliğini sağlamaya yönelik olarak planlanan Fatımîler meselesinde aynı başarının elde edildiğini söylemek mümkün değildir. Tuğrul Bey ve Alp Arslan döneminde çözüme kavuşamayan Fatımiler meselesinde, Melikşah döneminde Türkmen beylerinden Atsız sayesinde ciddî bir yol katedilip Güney Suriye ve Filistin ele geçirildi ise de Mısır’ın fethi mümkün olmamıştır. Dolayısıyla Fatımîler meselesinin çözümünde hedeflenen başarı sağlanamamış Fatımiler Devleti’ne son verilememiştir., Great Seljuk Empire, which was founded in 1040, played an important role in the domination process of Middle East by the Turks. Today there are more than twenty states over the territories, which were once belonged to Great Seljuks. To keep such wide areas under control and to rule those for many years required a powerful army and a well performing organization. There lies the secret of Seljuks’ success. After the foundation of state under Tugrul and Cagri Begs, Seljuks became the paramount military power in the region. This gave them the selfconfidence they needed to apply the distinctive policies of Turkish states. Seljuks’ policies were mainly devoted to the west. Thus a policy, which we can name as the Western Policy of the Seljuks may be given special consideration. Great Seljuk Empire had two neighboring states in the west: Byzantium and the Fatimids. They were fully successful in their policies regarding Byzantium. However, it is not possible to make a similar determination for the policy they pursued against Fatimids although it was paid special importance for the moral and political unity of Islamic world. Tugrul Beg and Alp Arslan could not overcome Fatimid question in their times. In the period of Malik Shah, Atsiz beg a Turkoman war-lord conquered Syria and Palestine on the name of Seljuks. However, he was not able to seize Egypt. So Fatimid Empire survived from being destroyed.

Url: http://sutad.selcuk.edu.tr/sutad/article/view/362, 1040 yılında Horasan’da kendi devletlerini (Büyük Selçuklu Devleti) kurup, kısa sürede İran ve Irak topraklarına hükmeden Selçuklu beylerinin önünde, iki önemli dış politika hedefi olmuştur. Bunlardan biri Anadolu’yu fethederek, Türklüğe ve İslâmiyete yeni bir yurt kazandırmak, diğeri ise Suriye, Filistin ve Mısır’ı fethederek, İslâm dünyasının siyasî birliğini sağlamaktı. Suriye, Filistin ve Mısır’ın fethi meselesi hem Sultan Tuğrul Bey hem de Sultan Alp Arslan tarafından ele alınmıştır. Fakat, her iki sultan da önlerine çıkan engeller yüzünden bu teşebbüslerini ertelemek zorunda kalmışlardır. Bu ülkelerden Güney Suriye ve Filistin, ancak Sultan Melikşâh zamanında, Türkmen Beyi Atsız tarafından fethedilebilmiştir. “Melikü’l-Mu’azzam” (Büyük hükümdar) unvanını alan Atsız, bu ülkelerde Büyük Selçuklu Devletine bağlı bir Türkmen Beyliği oluşturmuştur. Atsız, Mısır’ı da alarak faaliyetini tamamlamak istediyse de, bu teşebbüsünde başarılı olamamıştır. Dolayısıyla, Büyük Selçuklu sultanlarının Suriye, Filistin ve Mısır politikalarında ancak kısmen başarı sağlanabilmiştir., There have been two important foreign policies of Seljuqid chieftains, who had founded their own state (The Greater Seljuqid State) at Khorasan in the year 1040, and had conquered Iran and Iraq in a short time. One of these was to conquer Anatolia and make it a new homeland for Turks and Islam, while the other one was to establish unity in the Islamic world by conquering Syria, Palestine and Egypt. The question of the conquest of Syria, Palestine and Egypt had been handled by both Sultan Tughrul Bey and by Sultan Alp Arslan. However, both sultans had to postpone their plans because of some obstacles on their way. Among these lands, Southern Syria and Palestine had been conquered by the Turkmen chieftain Atsız during the reign of Sultan Melikshâh. Atsız, who acquired the title“Maliku’l-Mu’azzam” (Great Ruler), founded a Turkmen principality on these lands, being dependent on the Greater Seljuqid State. Atsız wanted to complete his quest by conquering Egypt too, but he was unsuccessful in his attempt. Thus, only partial achievement has been acquired in the Greater Seljuqid sultans’ policies on Syria, Palestine and Egypt.