Search

Ṣaḥîfe, Arap toplumunda Cahiliye döneminden itibaren bilinen ve yaygın olarak kullanılan bir kavramdır. Müslümanlar açısından Mekke döneminde vahiy dışında ṣaḥîfe kullanma ihtiyacı olmadığı söylenebilir. Ancak bu durum Medine’de bir şehir devleti tesis edilmesiyle büyük bir ivme kazanmış; Hz. Peygamber, kâtiplerine bu bağlamda dinî, siyasi, idarî, diplomatik, sosyal ve ekonomik hayata dair çok sayıda yazı yazdırmıştır. Sahâbe neslinin, bunlardan bağımsız olarak Hz. Peygamber’in sağlığında ya da vefatı sonrasında onun gazveleri, seriyyeleri ve genel anlamda sîretine yönelik notlar tuttuğu bilinmektedir. Bazı sahâbîler kayda alma noktasında talebe ve kölelerinden istifade etmişlerdir. Bazen de tâbiîn kuşağından bir talebe, bir ya da daha fazla sahâbîden dinlediği rivayetleri kaydetmiş; böylece ilgili sahâbînin ilmî birikimini birebir yansıtan bir ṣaḥîfe ortaya koymuştur. Ṣaḥîfelerin bazılarında iman, ahlak, fıkıh ve fıkhın ibadetler dışında kalan kısmı gibi çeşitli konuların ele alındığı, bazı ṣaḥîfelerde ise meġāzî gibi belli bir konu üzerinde yoğunlaşıldığı görülmektedir. Çoğu ṣaḥîfede ana tema olarak meġāzîye ağırlık verilmesi ise Medine döneminde gerçekleşen yoğun askerî faaliyetlerin bir yansıması ve Eyyâmü’l-Arab anlatımı geleneğinin İslâm toplumundaki iz düşümü olarak değerlendirilebilir. Ṣaḥîfelerden mülhem rivayetlerin hadis mecmualarında Kitâbü’l-Meġāzî başlığı altında toplanmasını da aynı bağlamda düşünmek mümkündür. Birbirinden bağımsız kişilerin tuttukları notlar olan ṣaḥîfeler, bir sistematik ve kronolojiden yoksun oldukları için sadece bunlara dayanılarak bir siyer inşası mümkün olmamıştır. Bununla birlikte belge niteliği taşımaları ve genel hatlarıyla bir usul üzere rivayet edilmeleri sebebiyle ilk siyer eserlerine birincil derecede kaynaklık ettikleri bir gerçektir. Sahâbe ṣaḥîfeleri kendilerinden sonra çocuklarına ve torunlarına tevarüs etmiştir. Bu yeni nesil, bu yazılı malzemeyi halihazırda hayatta olan sahâbîler ve Medine halkından aldıkları bilgilerle geliştirmiştir. Yine onların, ṣaḥîfelerde geçen rivayetleri aile ve yakın çevreleri ile tâbiîn kuşağı ilim meraklılarına tedris ettikleri bilinmektedir. Ṣaḥîfeler orijinal haliyle günümüze kadar ulaşamamışsa da miras bırakıldıkları sahâbe çocukları, torunları ve ilim ehli vasıtasıyla süreç içerisinde meşhur hadis mecmualarında yer almışlar ve meġāzî başta olmak üzere çeşitli başlıklar altında okuyucunun istifadesine sunulmuşlardır. Ṣaḥîfeler, kendilerinden istifade ettiği anlaşılan Ebân b. Osman’ın güvendiği kimselere tashih ettirdiği siyere dair notları ile küçük hacimli bir kitapçık (risale) boyutu kazanmış; sahâbeden doğrudan rivayette bulunan ‘Urve b. ez-Zübeyr’in ve birçok ṣaḥîfeden faydalanan Zührî’nin günümüze ulaşamayan meġāzîleri ile telif bir eser vücuda getirecek boyutlara ulaşmıştır. Bilinen ilk siyer eserlerinde yer alan hacimli ṣaḥîfelere ve daha küçük çaplı olanlarına araştırmada yer yer işaret edilmiştir. Çalışma, siyer ilmi açısından ṣaḥîfelerin oluşum süreci ve mahiyeti ile sınırlandırılmıştır. Birinci el kaynak değeri taşıyan ve çoğu hadis mecmualarında yer alan bu yazılı malzemelerin, ilk dönem siyer eserlerine kaynaklık etme ve siyer ilminin teşekkülü noktasındaki katkıları ise bundan sonra yapılacak akademik çalışmalarla ortaya konulabilir.

Copyright of Cumhuriyet Ilahiyat Dergisi / Cumhuriyet Theology Journal is the property of Cumhuriyet Universitesi, Ilahiyat Fakultesi / Cumhuriyet University, Faculty of Theology and its content may not be copied or emailed to multiple sites or posted to a listserv without the copyright holder's express written permission. However, users may print, download, or email articles for individual use. This abstract may be abridged. No warranty is given about the accuracy of the copy. Users should refer to the original published version of the material for the full abstract. (Copyright applies to all Abstracts.)

Erken dönem İslâm âlimlerinden Maʿmer b. Râşid çok yönlü bir âlimdir. Başta siyer ve hadis alanları olmak üzere İslâmî ilimlerin pek çok dalıyla meşgul olmuştur. Basra’da doğup büyüyen Maʿmer, ilim tahsili için Hicaz ve Yemen bölgelerindeki önemli ilmî merkezlere yolculuklar gerçekleştirmiştir. Burada bulunan önemli hocalardan dersler almıştır. Maʿmer’i ilmî anlamda ayrıcalıklı kılan önemli hususlardan biri, hocalarını mezhebi ve siyasî görüşlerine göre tasnif etmemesidir. Bu nedenle Şiî ve Muʿtezilî hocalardan da istifade ettiği bilinmektedir. Maʿmer’in hocaları arasında İbn Şihâb ez-Zührî’nin özel bir yeri vardır. İlk defa Medine’de tanıştığı hocasından asıl istifadesi Zührî’nin Emevî sarayı ile irtibatlı olduğu dönemde gerçekleşmiştir. Hocasının ölümünden sonra yaşamının son dönemini geçireceği Yemen’e taşınan Maʿmer, ilmî faaliyetlerini burada sürdürmüştür. Maʿmer’in siyer alanında önemli eseri el-Megâzi’dir. Çağdaşı İbn İshak ile mukayese edildiğinde eserin bazı eksikleri dikkat çekmektedir. Özellikle kronoloji konusunda bir düzenin olmaması eserdeki bu eksikliklerden birisidir. Bununla birlikte megâzi türünün en eski örneklerinden ve o döneme ilişkin bilgileri veren ilk elden kaynak olması bakımından değerlidir. Yine Yemen’de ilk defa eser tasnif edip hadislerin naklinde önemli bir yere sahip olan Maʿmer’in hadis alanındaki çalışması el-Câmîʿ, günümüze ulaşan en eski hadis kaynaklarından birisidir. Aynı zamanda bu eser, câmîʿ türüne ait çalışmaların da ilk örneğini teşkil etmektedir. Maʿmer’in yazılı eserlerinin günümüze ulaşmasında talebesi Abdürrezzâk es-Sanʿânî’nin önemli katkısı olmuştur. Maʿmar b. Rāshid, one of the earliest Muslim scholarly authorities, was a versatile scholar. He studied several branches of Islamic sciences, primarily ḥadīth and sīra (the life of Prophet Muḥammad). Maʿmar was born in Basra and to expand his knowledge he travelled to several important scholarly centers in Yemen and Ḥijāz. What makes Maʿmar distinguished is that he did not choose his teachers or shaykhs on the basis of their religious sects or political preferences. He benefited from the shaykhs that were said to be Shīʿites or Muʿtazīlites. Among Maʿmar’s shaykhs, Ibn Shihāb al-Zuhrī (d. 124/742) holds a special place. Maʿmar met him in Medina for the first time and then became his student when al-Zuhrī became affiliated with the Umayyad Court. After al-Zuhrī’s death, Maʿmar moved to and settled in Yemen where he would spend the last period of his life. He resumed his studies in Yemen until his death. Maʿmar’s most significant work is al-Maghāzī. Compared to his contemporary Ibn Isḥāq, certain shortcomings appear in Maʿmar’s work. First of all, al-Maghāzī lacks a chronological order. However, it is very valuable scholarly reference, as it is one of the oldest examples of the maghāzī genre and a primary source that gives information about that period. Al-Jāmiʿ (The Compendium) written by Maʿmar is one of the oldest ḥadīth sources that have survived to the present day. Maʿmar is one of the earliest scholars who classified works in Yemen and holds an important function in the transmission of ḥadīths. At the same time, his Jāmi‘ is regarded as the earliest example of the works of the jāmiʿ literature in ḥadīth studies. ʿAbd al-Razzāq al-Ṣanʿānī (d. 211/826), one of his student, made important contributions to bringing Maʿmar’s written works to the present day.

Sīra writing (that is, works about life and practices of the Prophet), which emerged in the Islamic world from mid-second century AH onwards, was not limited to a particular sect but rather was practiced by various Islamic factions, including the Imāmiyya. Sources have pointed to an impressive number of sīras written by Imāmi scholars. These works have been written in different categories, including the Prophet’s battles (al-maghāzi), his virtues (faḍāʾil), evidence of his prophethood (dalāʾil), delegations of the Prophet (wufūd), narrations or hadiths, and the like. An analysis of the available texts from these categories’ points to the emergence of a model among Imāmi authors, which was different from the common Sunni tradition in terms of context and method. Accordingly, in this article we adopt a descriptive approach to introduce the famous Imāmi sīra writers, followed by a content analysis of their available works to explain and clarify the fact that within the period in question, sīra writing was a common tradition among the Imāmiyya, which has sustained through different forms and models.

Al-Maghāzī (war) and al-Siyar (history) are historical narrations about military campaigns launched by Prophet Muhammad (PBUH) during his lifetime. Hadith scholars of the past were indubitably flexible in their authentication of al-Maghāzī and al-Siyar. Narrations which are of weak status (daīf) are accepted as long as they are not related to fundamental precepts and rules of Islam. However, narrations of al-Maghāzī and al-Siyar are not accepted if and when they are contrary to other religious authorities. While there are various ways of authentication in this regard, this research seeks to discern and investigate a methodology of evaluating the authenticity and acceptability of al-Maghāzī and al-Siyar by relying on the Quran as a benchmark. This research finds the method, which has been in practice since the days of the companions, may be used apparently in two scenarios. Firstly, hadith scholars shall reject the narrations of al-Maghāzī and al-Siyar when they unequivocally contradict verses of the Quran. Secondly, ḥadith scholars shall equally reject narrations of al-Maghāzī and al-Siyar when they are not in line with the context of verses of the Quran. This research also demonstrates that, in the course of the process, hadith scholars shall not summarily reject the impugned narrations of al-Maghāzī and al-Siyar unless the respective discrepancies cannot be ultimately resolved and adequately explained. Methodologically, apart from depending heavily on library research methodology, inductive and deductive methods are concurrently used in this research to analyse the data collated from various sources of reference, which were referred to by hadith scholars in their criticisms of al-Maghāzī and al-Siyar. [ABSTRACT FROM AUTHOR]