Search

Prezentowany tekst to esej recenzyjny na temat książki Historical Memory of Central and East European Communism (pod redakcją Agnieszki Mrozik i Stanislava Holubeca, Routledge 2018)., This is a review essay discussing an edited volume titled Historical Memory of Central and East European Communism (eds. Agnieszka Mrozik and Stanislav Holubec, Routledge 2018).

The first postwar decade in Poland saw a rebuilding of the whole country, including the school system and higher education. Higher education institutions were to mold a new intelligentsia, coming from a wider social background. Initial grassroots efforts to change the elite character of universities were eclipsed from 1947 by a reform introduced from above. On the one hand, the reform curtailed the autonomy of universities and increased censorship and political control; on the other hand, however, its aim was to make university education available on an unprecedented scale to people from the working and peasant classes. This article offers a survey of tools through which this “democratization” of access to higher education was implemented, such as a new admissions process, the induction year and preparatory courses. It also shows how these tools changed the students’ social backgrounds, albeit without permanently altering the general picture of higher education in Poland., Pierwsza powojenna dekada to czas odbudowy całego kraju, w tym systemu edukacji, i reformy szkolnictwa wyższego. Uczelnie miały stać się miejscami budowy nowej inteligencji o egalitarnym pochodzeniu. Początkowo oddolne starania, by zmienić elitarny charakter uniwersytetów, od 1947 roku zostały zdominowane przez odgórną reformę edukacji. Z jednej strony oznaczała ona ograniczenie autonomii uczelni, zwiększenie cenzury i politycznej kontroli, z drugiej jednak miała na celu umożliwienie studiowania osobom z klasy robotniczej i chłopskiej na niespotykaną wcześniej skalę. Artykuł stanowi przegląd narzędzi „demokratyzacji” dostępu do szkolnictwa wyższego, takich jak nowy proces rekrutacji, rok wstępny i kursy przygotowawcze. Pokazuje także, jak zmieniły one społeczne pochodzenie studentów, a jednak nie zmieniły trwale oblicza szkolnictwa wyższego.

This is a review essay discussing an edited volume titled Historical Memory of Central and East European Communism (eds. Agnieszka Mrozik and Stanislav Holubec, Routledge 2018)., Prezentowany tekst to esej recenzyjny na temat książki Historical Memory of Central and East European Communism (pod redakcją Agnieszki Mrozik i Stanislava Holubeca, Routledge 2018).

Każdy zryw modernizacyjny musi zakładać mobilizację do jego realizacji. Tak też było podczas odbudowy kraju po 1945 r. i budowaniu nowego socjalistycznego uniwersytetu. Przyjmując tezę o rewolucji społecznej, mającej miejsce w Polsce po 1939 r., zakładałam, że zmiana ta miała przynieść konsekwencje w przebudowie imaginarium społecznego oraz wykreowania pragnień edukacyjnych wśród klas pracujących. Horyzont pojęciowy uległ nieodwracalnej zmianie. Wspólne rozumienie spraw, zestaw horyzontów oczekiwań, typów idealnych i wiedza o naszej relacji do świata i innych grup uległy daleko idącym przekształceniom, tak w wyniku wojny, jak i powojennej odbudowy. Jaką rolę w nowej konstelacji pojęć odgrywały uniwersytety? Jakie obowiązki i przywileje przypisywano w prasie codziennej profesorom, studentom, ale także klasom pracującym i ogółowi społeczeństwa? Artykuł przedstawia analizę powojennej prasy codziennej nie jako narzędzie propagandy, ale język rekonstrukcji znaczeń. Rozbudzano pragnienia edukacyjne i poszerzano horyzont oczekiwań tych, dla których wcześniej edukacja, szczególnie na wyższym poziomie, była niewyobrażalna., Mobilization is a key for any modernization attempt. It was true also for rebuilding of Poland after 1945 and designing a new socialist university. Taking as a starting point the social revolution argument, interpreting the WWII and postwar time as a period of profound change of Polish society, I assume that this change brought a deep reconstruction of social imaginary and creation of educational desires among working classes. A conceptual horizon undergone irreversible shift. A common understating, personal expectations, ideal types as well as knowledge about our relation towards the world and other social groups went trough a profound revisions in a result of both the war and the postwar reconstruction. What was a role of universities in this new constellation of meanings? What duties and privileges were assigned to professors, students, working classes in daily press? The article offers an analysis of postwar media not as a propaganda tool, but a medium which reconstructed meanings. Educational desires evoked, horizons of expectations widened for those who never before could imagine enrolling to university.

Mobilization is a key for any modernization attempt. It was true also for rebuilding of Poland after 1945 and designing a new socialist university. Taking as a starting point the social revolution argument, interpreting the WWII and postwar time as a period of profound change of Polish society, I assume that this change brought a deep reconstruction of social imaginary and creation of educational desires among working classes. A conceptual horizon undergone irreversible shift. A common understating, personal expectations, ideal types as well as knowledge about our relation towards the world and other social groups went trough a profound revisions in a result of both the war and the postwar reconstruction. What was a role of universities in this new constellation of meanings? What duties and privileges were assigned to professors, students, working classes in daily press? The article offers an analysis of postwar media not as a propaganda tool, but a medium which reconstructed meanings. Educational desires evoked, horizons of expectations widened for those who never before could imagine enrolling to university., Każdy zryw modernizacyjny musi zakładać mobilizację do jego realizacji. Tak też było podczas odbudowy kraju po 1945 r. i budowaniu nowego socjalistycznego uniwersytetu. Przyjmując tezę o rewolucji społecznej, mającej miejsce w Polsce po 1939 r., zakładałam, że zmiana ta miała przynieść konsekwencje w przebudowie imaginarium społecznego oraz wykreowania pragnień edukacyjnych wśród klas pracujących. Horyzont pojęciowy uległ nieodwracalnej zmianie. Wspólne rozumienie spraw, zestaw horyzontów oczekiwań, typów idealnych i wiedza o naszej relacji do świata i innych grup uległy daleko idącym przekształceniom, tak w wyniku wojny, jak i powojennej odbudowy. Jaką rolę w nowej konstelacji pojęć odgrywały uniwersytety? Jakie obowiązki i przywileje przypisywano w prasie codziennej profesorom, studentom, ale także klasom pracującym i ogółowi społeczeństwa? Artykuł przedstawia analizę powojennej prasy codziennej nie jako narzędzie propagandy, ale język rekonstrukcji znaczeń. Rozbudzano pragnienia edukacyjne i poszerzano horyzont oczekiwań tych, dla których wcześniej edukacja, szczególnie na wyższym poziomie, była niewyobrażalna.

The tension inherent in the desire to be modern appeared with all its strength in the discourses surrounding an alien, rapidly developing industrial center in the middle of the rural Kingdom of Poland – the city of Łódź,. In this article, I attempt to reconstruct the logic of press and reportage discourses dealing with this new experience. The press, reportage, and literary discourses concerning the newly established locus of modernity – the city of Łódź – reveal the work of ideological fantasy, a logic of discourse in reportages, essays and novels describing an imaginary diagnosis of reality and a fantasy about its utopian version, as well as the obstacles which always prevent the fulfillment of utopia and even threaten it with a more horrific dystopian vision. Still, the clue lies in the obstacle itself, which is at one and the same time the foundation allowing any utopian project to appear at all, as well a vision of reality.

Pierwsze lata powojennej historii Polski były czasem przełomowym, czasem niepewności i nadziei na nowe społeczeństwo. Wielu intelektualistów wierzyło w unikalną szansę na zmiany i budowę lepszego świata, w tym budowę nowoczesnego uniwersytetu. Tradycje międzywojennej akademii starły się z ideami tworzenia uczelni nowego typu – modernizacyjne sny przybierały różne formy, konfrontując środowiska bardziej radykalne z umiarkowanymi. Wkrótce uniwersytety zostały przekształcone w miejsca istotne dla władz, gdzie tworzono nową wykładnię historii, zaplecze ideologiczne Partii i nową elitę kraju.W niniejszej pracy koncentrujemy się na postaciach Józefa Chałasińskiego i Tadeusza Kotarbińskiego, których drogi zbiegły się w 1945 roku w robotniczej Łodzi – miejscu budowy nowego uniwersytetu na nowe czasy. Analizując ich wypowiedzi prasowe, przemówienia i artykuły naukowe rekonstruujemy modele uniwersytetów, mające stanowić propozycje ukształtowania nowej uczelni w zmieniających się ramach polityczno-społecznych., First postwar years in the history of Poland was crucial time of doubts and hopes for building a new world and a new society. It is worth remembering, that in the first years it was not known how the history of Poland is going to be shaped and many intellectuals believed to have an unique chance to make a world better place. The interwar academic tradition was confronted with ideas of building a new type of university – the modernization dreams took many forms, occurring to be strong factor of a split between radical and moderate option. Soon those dreams have met with brutal reality and universities were transformed to important places in communist state, where national history, ideology and future elite was reproduced and shaped.We would like to focus on personalities of Józef Chałasiński and Tadeusz Kotarbiński, whose biographies met in the city of Lodz in 1945 – the place where new university was being built for the new times. Analyzing press materials, official statements and scientific papers we aim to reconstruct models of university – models as propositions of creating a new academia in a changing sociopolitical frames.

First postwar years in the history of Poland was crucial time of doubts and hopes for building a new world and a new society. It is worth remembering, that in the first years it was not known how the history of Poland is going to be shaped and many intellectuals believed to have an unique chance to make a world better place. The interwar academic tradition was confronted with ideas of building a new type of university – the modernization dreams took many forms, occurring to be strong factor of a split between radical and moderate option. Soon those dreams have met with brutal reality and universities were transformed to important places in communist state, where national history, ideology and future elite was reproduced and shaped.We would like to focus on personalities of Józef Chałasiński and Tadeusz Kotarbiński, whose biographies met in the city of Lodz in 1945 – the place where new university was being built for the new times. Analyzing press materials, official statements and scientific papers we aim to reconstruct models of university – models as propositions of creating a new academia in a changing sociopolitical frames., Pierwsze lata powojennej historii Polski były czasem przełomowym, czasem niepewności i nadziei na nowe społeczeństwo. Wielu intelektualistów wierzyło w unikalną szansę na zmiany i budowę lepszego świata, w tym budowę nowoczesnego uniwersytetu. Tradycje międzywojennej akademii starły się z ideami tworzenia uczelni nowego typu – modernizacyjne sny przybierały różne formy, konfrontując środowiska bardziej radykalne z umiarkowanymi. Wkrótce uniwersytety zostały przekształcone w miejsca istotne dla władz, gdzie tworzono nową wykładnię historii, zaplecze ideologiczne Partii i nową elitę kraju.W niniejszej pracy koncentrujemy się na postaciach Józefa Chałasińskiego i Tadeusza Kotarbińskiego, których drogi zbiegły się w 1945 roku w robotniczej Łodzi – miejscu budowy nowego uniwersytetu na nowe czasy. Analizując ich wypowiedzi prasowe, przemówienia i artykuły naukowe rekonstruujemy modele uniwersytetów, mające stanowić propozycje ukształtowania nowej uczelni w zmieniających się ramach polityczno-społecznych.

Łódź stanowi wyjątkowy przykład miasta przemysłowego, w którym skoncentrowały się różne rodzaje i mechanizmy władzy typowe dla przemysłowego kapitalizmu dziewiętnastego wieku. Dyscyplinarna władza precyzyjnie parcelująca ciała, władza nad biologicznym życiem zapewniająca populacyjną stabilność, paternalistyczne spojrzenie właściciela i monarchiczna suwerenność caratu spotkały się w łódzkiej fabryce Zakłady Włókiennicze K. Scheiblera i L. Grohmana i towarzyszącym jej kompleksie osiedla robotniczego Księży Młyn. Łódzki peryferyjny kapitalizm pozwala nieco inaczej spojrzeć naFoucaultowskie analizy władzy. Przede wszystkim wyłania się tu nowy wzór wzajemnych relacji technik władzy, które nie są już osadzone w stałej matrycy temporalno-zakresowej; władza jest raczej ciągłą transformacją labilnych rozkładów sił i nie jest prostą funkcjonalną odpowiedzią na wymogi kapitalistycznej produkcji. Odpowiada temu paradygmat myślenia o władzy opracowany przez Foucaulta w okresie, gdy nie zajmowałsię już bezpośrednio problematyką, z którą mamy tu do czynienia, a którą S. J. Collier nazwał analizą topologiczną., City of Lodz is an exceptional case of industrialsettlement, a focal point of di}erent kinds and techniquesof power typical for nineteenth century industrial capi-talism. Disciplinary power parceling bodies, biopowerproviding with population stability, paternalistic gaze ofthe factory owner and monarchic sovereignty of the tsa-rist rule once met in the Scheibler and Grohman’s indu-strial establishment and nearby workers’ housing estate.{is peripheral capitalism and relations accompanyingit let us verify Foucaultian analysis of power and have anew look at it. Di}erent and less stable pattern of corre-lation of power techniques emerges here; power is nolonger strictly related to the temporal matrix or a func-tional demands of capitalist production, and temporarilyossi/es in relocated and contingent con/gurations. It isan implicit illustration of a new paradigm of power ana-lysis, which Foucault presented when his interest was notan industrial city any more, namely the „topologicalanalysis”, as S. J. Collier aptly called it.

City of Lodz is an exceptional case of industrialsettlement, a focal point of di}erent kinds and techniquesof power typical for nineteenth century industrial capi-talism. Disciplinary power parceling bodies, biopowerproviding with population stability, paternalistic gaze ofthe factory owner and monarchic sovereignty of the tsa-rist rule once met in the Scheibler and Grohman’s indu-strial establishment and nearby workers’ housing estate.{is peripheral capitalism and relations accompanyingit let us verify Foucaultian analysis of power and have anew look at it. Di}erent and less stable pattern of corre-lation of power techniques emerges here; power is nolonger strictly related to the temporal matrix or a func-tional demands of capitalist production, and temporarilyossi/es in relocated and contingent con/gurations. It isan implicit illustration of a new paradigm of power ana-lysis, which Foucault presented when his interest was notan industrial city any more, namely the „topologicalanalysis”, as S. J. Collier aptly called it., Łódź stanowi wyjątkowy przykład miasta przemysłowego, w którym skoncentrowały się różne rodzaje i mechanizmy władzy typowe dla przemysłowego kapitalizmu dziewiętnastego wieku. Dyscyplinarna władza precyzyjnie parcelująca ciała, władza nad biologicznym życiem zapewniająca populacyjną stabilność, paternalistyczne spojrzenie właściciela i monarchiczna suwerenność caratu spotkały się w łódzkiej fabryce Zakłady Włókiennicze K. Scheiblera i L. Grohmana i towarzyszącym jej kompleksie osiedla robotniczego Księży Młyn. Łódzki peryferyjny kapitalizm pozwala nieco inaczej spojrzeć naFoucaultowskie analizy władzy. Przede wszystkim wyłania się tu nowy wzór wzajemnych relacji technik władzy, które nie są już osadzone w stałej matrycy temporalno-zakresowej; władza jest raczej ciągłą transformacją labilnych rozkładów sił i nie jest prostą funkcjonalną odpowiedzią na wymogi kapitalistycznej produkcji. Odpowiada temu paradygmat myślenia o władzy opracowany przez Foucaulta w okresie, gdy nie zajmowałsię już bezpośrednio problematyką, z którą mamy tu do czynienia, a którą S. J. Collier nazwał analizą topologiczną.