Search

The article presents linguistic reflections related to the way of recording a thematic fragment of public discourse in the 18th century manuscript press genre. The object of analysis set in a genological context and referring to the linguistics of memory are the texts of Theodor Ostrovsky’s newspapers, which record the voices of collective memory of a specific social group about events and people related to Vilnius. The newspaper as a complex journalistic genre, and at the same time a secondary genre of memory, at the cognitive, pragmatic, stylistic level shapes and interprets the image of remembered Vilnius affairs, on the basis of individual voices of memory. The article discusses the strategy of serialization, lexical exponents of message mediation and authorial point of view, which introduce elements of communicative community memory (memory in genre) and situational memory. The cognitive polyphony of the press narrative is connected, among other things, with the adaptation of genres with primordially different life contexts, which modify the communicative and stylistic parameters of the analyzed messages.

Copyright of Quarterly of the History of Material Culture / Kwartalnik Historii Kultury Materialnej is the property of Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk and its content may not be copied or emailed to multiple sites or posted to a listserv without the copyright holder's express written permission. However, users may print, download, or email articles for individual use. This abstract may be abridged. No warranty is given about the accuracy of the copy. Users should refer to the original published version of the material for the full abstract. (Copyright applies to all Abstracts.)

Celem artykułu jest zaprezentowanie wyników analizy inwentarza księgarni Józefa Gostomskiego pod względem metody sporządzenia i tematyki wykazanych w nim książek. Dokument przygotowano w związku z przekazaniem lub sprzedażą księgarni nowemu właścicielowi. Zarejestrowano w nim 518 książek w 3523 egzemplarzach, będących wytworami krajowych i zagranicznych drukarni. Analiza metody opracowania inwentarza i jego zawartości pozwoliła na ukazanie zasobu księgarni, dróg i sposobów pozyskiwania książek oraz ich wartości. Zaś analiza treściowa wskazała na zainteresowania czytelnicze potencjalnych klientów księgarni, które zorientowane były na różnego rodzaju piśmiennictwo religijne, literaturę piękną i popularną, pomoce dydaktyczne i w znacznie mniejszym stopniu na dzieła z innych dziedzin wiedzy.

Artykuł ma na celu ocenę wartości Geograficzno-statystycznego opisania parafiów Królestwa Polskiego Karola Perthéesa z końca XVIII wieku, w zestawieniu z wizytacjami Kościoła katolickiego z tego samego okresu, do rekonstrukcji sieci osadniczej i granic parafialnych. Na wstępie przedstawiona została charakterystyka obu źródeł – ich podobieństwa i różnice. Właściwą analizę oparto na porównaniu informacji z pięciu wybranych dekanatów z różnych diecezji zachodniej Korony. Przy użyciu metody ilościowej scharakteryzowano różnicę w przedstawieniu sieci osadniczej w badanych źródłach, a metodę jakościową (analiza konkretnych przypadków) zastosowano do omówienia problemów związanych z określaniem przynależności parafialnej. Otrzymane wnioski wskazują, że w porównaniu do wizytacji Geograficzno-statystyczne opisanie parafiów Królestwa Polskiego jest źródłem bogatszym w informacje o sieci osadniczej, a przy tym wiarygodną podstawą do rekonstrukcji granic parafialnych.

Copyright of Res Historica is the property of Maria Curie-Sklodowska University in Lublin and its content may not be copied or emailed to multiple sites or posted to a listserv without the copyright holder's express written permission. However, users may print, download, or email articles for individual use. This abstract may be abridged. No warranty is given about the accuracy of the copy. Users should refer to the original published version of the material for the full abstract. (Copyright applies to all Abstracts.)

Celem artykułu jest przedstawienie możliwości badawczych odtworzenia staropolskiej sieci karczem zajezdnych na przykładzie historycznego powiatu lubelskiego. Autorzy omawiają źródła i metody badawcze oraz procedurę ustalania charakteru zajezdnego karczem i lokalizacji tych obiektów komunikacyjnych. Wskazują na konieczność wykorzystania i korelacji źródeł tekstowych z drugiej połowy XVIII w. oraz kartograficznych (osiemnasto- i dziewiętnastowiecznych) o zróżnicowanej treści i dokładności geometrycznej. Proponowana metodyka obejmuje użycie narzędzia GIS do analizy i weryfikacji danych pozyskanych z obu typów materiału źródłowego.

Rękopiśmienne księgi szlachty Rzeczypospolitej Obojga Narodów często zawierają informacje geograficzno-historyczne na temat innych państw i kontynentów. W XVIII w. coraz częściej publikowane były kompendia wiedzy, które w przystępny sposób opisywały świat. Z nich wiadomości te trafiały na karty szlacheckich sylw. W artykule zaprezentowano obraz Nowego Świata, dokładniej: Ameryki Północnej w księdze autorstwa Adama Jana Warakomskiego. Na podstawie analizy różnych dzieł zawierających tematykę geograficzną, z których Warakomski mógł korzystać podczas tworzenia swej sylwy, okazało się, że źródłem wiedzy autora były te autorstwa jezuity Jana Drewsa. Przeanalizowano więc charakterystykę Ameryki Północnej obydwu autorów. Artykuł został uzupełniony edycją źródłową, służącą porównaniu treści źródeł.

Copyright of Quarterly of the History of Material Culture / Kwartalnik Historii Kultury Materialnej is the property of Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk and its content may not be copied or emailed to multiple sites or posted to a listserv without the copyright holder's express written permission. However, users may print, download, or email articles for individual use. This abstract may be abridged. No warranty is given about the accuracy of the copy. Users should refer to the original published version of the material for the full abstract. (Copyright applies to all Abstracts.)

Copyright of West Pomeranian Review / Przegląd Zachodniopomorski is the property of University of Szczecin Press / Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecinskiego and its content may not be copied or emailed to multiple sites or posted to a listserv without the copyright holder's express written permission. However, users may print, download, or email articles for individual use. This abstract may be abridged. No warranty is given about the accuracy of the copy. Users should refer to the original published version of the material for the full abstract. (Copyright applies to all Abstracts.)

The article discusses the assay marks of two goldsmiths from Gdańsk: Joachim Christian Franck (he held the assay office in 1778, 1782, 1784, 1788, 1794, 1798, 1802) and Johann Gottlieb Fischer (in office in 1792, 1796, 1800, 1804, 1808). In the previous literature, Franck was associated with the assay mark in the form of a capital letter 'F' in a negative. Fischer was assigned the assay mark in the form of a cursive capital letter 'F' in a rounded almost oval field. Based on the examination of several pieces of silver from Gdańsk (especially from the workshop of the goldsmith Carl Ludwig Meyer) marked with such marks, which also have historical inscriptions with annual dates, it can be concluded that the dates in the inscriptions and the assay marks do not coincide. The mark in the rounded field (previously assigned to Fischer) appears on silver items dated with an inscription to the years of Franck's activity as the assay master and vice versa. Based on the examples of the items cited it can be concluded that the signs of the controllers Johann Gottlieb Fischer and Joachim Christian Franck were erroneously swapped and should be assigned the other way round. [ABSTRACT FROM AUTHOR]

Artykuł przedstawia dociekania na temat relacji między gatunkiem wypowiedzi a płcią, rozumianą zgodnie z ustaleniami lingwistyki płci jako płeć kulturowa. Celem pracy jest określenie zakresu wyrażania się kulturowo-społecznej konstrukcji płci w organizacji tekstów należących do kształtującego się dynamicznie gatunku. Praca prezentuje cechy wariantu gatunkowego listu-gazety redagowanego przez kobietę na początku XVIII wieku na zamówienie kobiety ze środowiska magnackiego. Omawia również genologiczny kontekst kształtowania się gazety pisanej oraz wskazuje na istotne dla kobiecego wariantu gazety wyznaczniki tekstowe występujące na płaszczyźnie strukturalnej, interakcyjnej i poznawczej, determinowane przez płeć kulturową i jej specyficzny styl komunikacji.

Recenzja

Niniejszy tekst stanowi recenzję książki Marka Nahajowskiego pt. Od Printza do Forkela. Wizje dziejów muzyki europejskiej w historiografii XVIII wieku wydanej w roku 2019 przez Akademię Muzyczną im. Grażyny i Kiejstuta Bacewiczów w Łodzi. W książce autor ukazał rozwój historiografii muzycznej w wieku XVIII. Wywód dopełniają odniesienia do wyników dotychczasowych badań muzykologicznych na podjęty temat.

W trakcie kwerendy przeprowadzonej w pierwszym kwartale 2022 roku w Archiwum OO. Karmelitów w Krakowie na Piasku w ramach projektu zatytułowanego „Kultura muzyczna karmelitów w dawnej Rzeczpospolitej (XVII–XVIII w.) – rekonesans badawczy”, zwrócono uwagę na dwa inwentarze – niewykorzystane dotąd źródła historyczne, w których znajdują się informacje na temat działalności kapel muzycznych w kościołach karmelitańskich w Rozdole i Horodyszczu w XVIII wieku. Inwentarze te nie były wcześniej znane badaczom. Odnotowano w nich instrumentarium i muzykalia, jakie mieli do dyspozycji muzycy karmelitańscy w II połowie XVIII wieku. Niestety spis muzykaliów z Rozdołu ogranicza się jedynie do podania gatunków (msze, litanie, nieszpory, symfonie, plankty itd.), natomiast z Horodyszcza przynosi jedynie ogólną informację, że „papiery muzyczne rożne znajdują się w szafie przy kapeli”. Z obu inwentarzy wynika również, że obsada kapel w Rozdole i Horodyszczu obejmowała skrzypce, oboje, trąbki, waltornie, a także instrumenty klawiszowe (organy lub pozytyw). Zespoły te mogły zatem wykonywać bieżący, zróżnicowany gatunkowo repertuar. Inwentarze przynoszą cenne informacje o życiu muzycznym mniejszych ośrodków karmelitańskich, zlokalizowanych na wschodzie dawnej Rzeczpospolitej, i zmieniają naszą wiedzę na temat działalności muzycznej karmelitów w tym okresie.

Recenzja książki: Grzegorz Joachimiak, Lutnia w klasztorze. Fenomen dworskiego instrumentu w kulturze Śląska XVII i XVIII wieku, Wrocław 2020. Jest to pierwsza monografia krzeszowskich tabulatur lutniowych – piętnastu rękopiśmiennych ksiąg spisanych i użytkowanych w kręgu krzeszowskiego klasztoru cystersów, w których znalazło się w sumie ponad dwa tysiące utworów na lutnię. Grzegorz Joachimiak przedstawia w publikacji zarówno sam zespół źródeł i jego historię, jak i repertuar, jego konteksty kulturowe, sylwetki kompozytorów i kwestie wykonawcze.

Podstawą źródłową artykułu są dwa inwentarze oraz dokumenty dotyczące bilansu handlowego warszawskiego sklepu prowadzonego przez Jean-Josepha Chaudoira (1746–1839) i jego brata Jacquesa Huberta (1753–1794), francuskojęzycznych kupców, którzy przybyli do Warszawy kolejno w 1774 i ok. 1783 r. Omówiono ofertę sklepu (typ sprzedawanych produktów oraz ich ceny), pochodzenie towarów, sieć kontaktów handlowych Chaudoirów, skład ich klienteli oraz skalę dochodów.

Copyright of Quarterly of the History of Material Culture / Kwartalnik Historii Kultury Materialnej is the property of Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk and its content may not be copied or emailed to multiple sites or posted to a listserv without the copyright holder's express written permission. However, users may print, download, or email articles for individual use. This abstract may be abridged. No warranty is given about the accuracy of the copy. Users should refer to the original published version of the material for the full abstract. (Copyright applies to all Abstracts.)

Taking advantage of relatively well-preserved Prussian statistics, the author examines the dynamics of the Pomeranian population in the 18th century to suggest priorities for further studies at both the individual and local community level. He proposes to take the concept of the mode of reproduction as their common paradigm and also take a functionalist approach, even if detailed research may reveal that it was not external forces, as older theories proclaim, but internal forces of destabilization that finally destroyed the assumed system. [ABSTRACT FROM AUTHOR]

Copyright of Quarterly of the History of Material Culture / Kwartalnik Historii Kultury Materialnej is the property of Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk and its content may not be copied or emailed to multiple sites or posted to a listserv without the copyright holder's express written permission. However, users may print, download, or email articles for individual use. This abstract may be abridged. No warranty is given about the accuracy of the copy. Users should refer to the original published version of the material for the full abstract. (Copyright applies to all Abstracts.)

Copyright of TECHNE. Seria Nowa is the property of Wydawnictwo Uniwersytetu Lodzkiego and its content may not be copied or emailed to multiple sites or posted to a listserv without the copyright holder's express written permission. However, users may print, download, or email articles for individual use. This abstract may be abridged. No warranty is given about the accuracy of the copy. Users should refer to the original published version of the material for the full abstract. (Copyright applies to all Abstracts.)

Copyright of TECHNE. Seria Nowa is the property of Wydawnictwo Uniwersytetu Lodzkiego and its content may not be copied or emailed to multiple sites or posted to a listserv without the copyright holder's express written permission. However, users may print, download, or email articles for individual use. This abstract may be abridged. No warranty is given about the accuracy of the copy. Users should refer to the original published version of the material for the full abstract. (Copyright applies to all Abstracts.)

Copyright of TECHNE. Seria Nowa is the property of Wydawnictwo Uniwersytetu Lodzkiego and its content may not be copied or emailed to multiple sites or posted to a listserv without the copyright holder's express written permission. However, users may print, download, or email articles for individual use. This abstract may be abridged. No warranty is given about the accuracy of the copy. Users should refer to the original published version of the material for the full abstract. (Copyright applies to all Abstracts.)

The article discusses: the meaning, form, function and the effectiveness of legal argumentation in the Enlightenment parliamentary discourse on the basis of selected speeches by Kazimierz Nestor Sapieha, an experienced MP and Marshal of the Lithuanian Confederation of the Four-Year Sejm. On the basis of the rhetorical analysis of the oration, it was proved that the use of legal argumentation is one of the typical rhetorical strategies, but its effectiveness varied depending on the communicative circumstances, the subject of the session, the speaker's skills and the expectations of the audience. Partial inefficiency of this type of argumentation is compensated by its elaborate form: subtle but easy to read by the audience allusion, a quotation from the Sejm's constitutions and their periphrasis, and sententia presenting the essence and meaning of law in social, political and moral life. The study proves that this technique prevails in Sapieha's advisory speeches, who skill fully combines it with other types of reasoning, for instance: arguments based on parallels, tradition and definition, eristic techniques: from authority, communicatio, subiectio, ad personam, ad populum, thanks to which its persuasive and manipulative strength is increased. [ABSTRACT FROM AUTHOR]

Copyright of Studia Gdańskie is the property of Gdanskie Seminarium Duchowne, Kuria Metropolitalna Gdanska and its content may not be copied or emailed to multiple sites or posted to a listserv without the copyright holder's express written permission. However, users may print, download, or email articles for individual use. This abstract may be abridged. No warranty is given about the accuracy of the copy. Users should refer to the original published version of the material for the full abstract. (Copyright applies to all Abstracts.)

Copyright of Kwartalnik Neofilologiczny is the property of Polish Academy of Sciences and its content may not be copied or emailed to multiple sites or posted to a listserv without the copyright holder's express written permission. However, users may print, download, or email articles for individual use. This abstract may be abridged. No warranty is given about the accuracy of the copy. Users should refer to the original published version of the material for the full abstract. (Copyright applies to all Abstracts.)

Celem artykułu jest analiza rejestrów majątku kanclerzyny litewskiej Anny Katarzyny z Sanguszków Radziwiłłowej, rozpoznanie rytmu funkcjonowania jej dworu, w tym odróżnienie spraw codziennych od różnych przejawów przepychu i luksusu. Podstawą są rozmaite rejestry majątkowe kanclerzyny. Analizowane materiały z lat 1738–1741 dotyczą przede wszystkim specyfiki funkcjonowania dworu bialskiego. Bazę źródłową uzupełniają zapiski z prywatnej korespondencji, wskazujące na prywatne upodobania magnatki i sposób pozyskiwania określonych przedmiotów. Wykorzystane rejestry rzeczy ukazane zostały jako cenne źródło do poznania dworskiej codzienności w XVIII stuleciu oraz doskonały materiał do badań wielu zagadnień z ówczesnej sfery materialnej.

Copyright of Early Lithuanian Literature / Senoji Lietuvos literatūra is the property of Institute of Lithuanian Literature & Folklore and its content may not be copied or emailed to multiple sites or posted to a listserv without the copyright holder's express written permission. However, users may print, download, or email articles for individual use. This abstract may be abridged. No warranty is given about the accuracy of the copy. Users should refer to the original published version of the material for the full abstract. (Copyright applies to all Abstracts.)

W Archiwum Karmelitów w Krakowie na Piasku odnaleziono nieznany dotąd inwentarz muzykaliów z 1739 roku. Zanotowano w nim tytuły około 260 kompozycji, które znajdowały się w zbiorach muzycznych krakowskiej kapeli karmelitańskiej w I połowie XVIII wieku. Jest to bardzo cenne znalezisko, gdyż zasadniczo zmienia naszą wiedzę o działalności kapeli karmelitów. Jedynym źródłem informacji o jej repertuarze był dotąd inwentarz z lat 1660–1684, opublikowany przez Tadeusza Maciejewskiego na łamach „Muzyki” w 1976 roku, odnotowano w nim jednak zupełnie inne tytuły kompozycji. W inwentarzu z XVIII wieku większość tytułów mszy, litanii, motetów, hymnów i koncertów kościelnych zapisano bez podania nazwiska kompozytora. Wśród nielicznie zanotowanych nazwisk pojawiają się kompozytorzy polscy lub aktywni na terenie Rzeczpospolitej w I połowie XVIII wieku, tzn. Grzegorz Gerwazy Gorczycki, Jacek Szczurowski, Paweł Sieprawski, Józef Kobierkowicz, Szymon Ferdynand Lechleitner, nieznany z imienia Pszczeński, a także twórcy środkowoeuropejscy: Johann Valentin Rathgeber i Šimon Brixi. Inwentarz przynosi informacje o kilku kompozycjach tych autorów, nieodnotowanych w innych źródłach.

Fryderyk II Wielki (1712–86) zapisał się w historii jako wybitny strateg polityczny i wojskowy, pod którego rządami Prusy stały się jednym z najpotężniejszych mocarstw w Europie. Był także wielbicielem nauki i sztuki, w tym muzyki. Zamiłowanie muzyczne dzielił ze swoją starszą o trzy lata siostrą Wilhelminą (1709–58). Oboje pobierali naukę gry na klawesynie i lutni, ponadto Fryderyk grał na flecie. Zajmowali się także komponowaniem oraz pisali libretta operowe. W roku 1732 Wilhelmina wyjechała po ślubie do Bayreuth, gdzie zajęła się organizacją życia kulturalnego. Wszechstronne zainteresowania artystyczne i naukowe wyróżniają Fryderyka II i Wilhelminę z grona innych władców ówczesnej Europy. Oboje byli mecenasami sztuki i włożyli doniosły wkład w rozwój kultury muzycznej w swoich krajach – zakładali zespoły muzyczne, budowali gmachy operowe i zatrudniali wybitnych muzyków. W Berlinie zatrudnienie znaleźli m.in. Johann Joachim Quantz, Carl Heinrich Graun, Franz Benda, Carl Philipp Emanuel Bach, Felice Salimbeni i Giovanna Astrua, a w Bayreuth – Adam Falckenhagen, Johann Pfeiffer, Giuseppe Antonio Paganelli i Giacomo Zaghini. Fryderyk II i Wilhelmina prowadzili obfitą korespondencję, stanowiącą dowód ich wspólnego zamiłowania do filozofii, literatury, teatru i muzyki. W listach dyskutowali na tematy muzyczne, wymieniali opinie o kompozycjach muzycznych i artystach oraz przesyłali sobie nawzajem partytury muzyczne (własne oraz innych kompozytorów, m.in. J.J. Quantza, C.H. Grauna, Johanna Adolfa Hassego, Christopha Schaffratha i F. Bendy). Zainteresowania muzyczne Fryderyka II i Wilhelminy koncentrowały się wokół muzyki kameralnej oraz opery.

Celem niniejszego opracowania było wprowadzenie do obiegu naukowego nieobecnego w nim dotąd źródła – liber consiliorum konwentu dominikanów w Poznaniu – oraz wstępna analiza wewnętrznej struktury i zawartości tego zabytku. Autor podjął ten temat w przekonaniu, że dominikańskie „księgi radzieckie” są przekazami o istotnym znaczeniu dla zrozumienia wewnętrznych mechanizmów funkcjonowania klasztorów Braci Kaznodziejów w dobie nowożytnej, a pośrednio także sposobu funkcjonowania całej polskiej prowincji dominikańskiej w tym przedziale czasu. Księga poznańska została założona w styczniu 1724 r. i była prowadzona aż do roku 1822; można więc powiedzieć, że źródło to dokumentuje działalność konwentu św. Dominika w okresie – mniej więcej – ostatnich 100 lat jego istnienia. Zawartość księgi ma fundamentalne wręcz znaczenie dla badań nad stanem osobowym konwentu w XVIII i początkach XIX wieku, trudno także przecenić wagę zawartych w nim informacji dla studiów nad nowożytną gospodarką klasztoru w Poznaniu. Podjęcie kompleksowych badań nad zawartością innych zachowanych w archiwach ksiąg rad dominikańskich konwentów doby potrydenckiej z pewnością pozwoliłoby lepiej zrozumieć mechanizmy ich funkcjonowania i w znaczący sposób poszerzyłoby wiedzę na temat ich ludzkich zasobów.

Recenzja z publikacji wydanej w 2018 r., będącej opracowaniem środowiska artystycznego Lwowa w XVIII stuleciu, skupionego na Przedmieściu Krakowskim, w jurydykach pw. Wszystkich Świętych i św. Jana, należących odpowiednio do parafii pw. Matki Boskiej Śnieżnej oraz katedralnej, poprzez identyfikację zawodów osób z otoczenia artystów oraz odtworzenie ich relacji towarzyskich. Podstawą analizy były księgi metrykalne oraz informacje zaczerpnięte z ksiąg sądowych.

W 1846 r. proboszczem parafii św. Stanisława w Czeladzi został mianowany ks. Wojciech Janecki. Okazało się wówczas, że parafia nie posiada aktualne­go inwentarza dóbr i praw majątkowych. W poszukiwaniu tego dokumentu zwrócono się do Konsystorza Generalnego Diecezji Krakowskiej. Pomimo poszukiwań dokumentu takiego nie odnaleziono. W archiwum Konsystorza odkryto jedynie dokument opisujący miasto Czeladź oraz parafię czeladzką sporządzony w 1791 r. Jego odpis przesłano do Konsystorza Diecezji Kra­kowskiej w Kielcach. Ten właśnie dokument jest przedmiotem niniejszego opracowania. Prawdopodobnie dokument pod nazwą Opisanie Kościoła i Parafii Mia­steczka Czeladź z 1791 r. stanowi fragment większej całości; być może wi­zytacji dekanatu siewierskiego z tego okresu. Wskazuje na to jego treść oraz struktura będąca powtórzeniem tego typu dokumentów z końca XVIII wieku, np. wizytacji sąsiedniego dekanatu bytomskiego z lat 1792-1793. Dotychcza­sowe poszukiwania w archiwach kościelnych i państwowych nie przyniosły pozytywnych rezultatów w zakresie odszukania źródeł potwierdzających prze­prowadzenie owej wizytacji. Publikowany dokument stanowi jedno z najważniejszych źródeł doty­czących dziejów Czeladzi w końcowym okresie istnienia Rzeczypospolitej szlacheckiej. Jego autor podaje dokładne dane dotyczące parafii oraz kościoła w Czeladzi w ostatnich latach przed zaborami. Należy podkreślić, że doku­ment ten nie został wykorzystany w dotychczasowych badaniach nad dziejami miasta Czeladzi.

W zasobie Archiwum Państwowego w Toruniu przechowywany jest niezwykle interesujący inwentarz ruchomości dworu w Przesmnie (dziś Przecznie) – majątku leżącego w ziemi chełmińskiej, sporządzony w 1733 roku na polecenie Lukrecji z Bagniewskich Bajerskiej, wdowy po Franciszku Józefie Bajerskim, sędzim ziemskim michałowskim. Jego wyjątkowość polega na tym, że obok typowego spisu ruchomości i przedmiotów gospodarskich objął również archiwum rodzinne, lecz przede wszystkim obszerną bibliotekę. Niewiele katalogów księgozbiorów prywatnych przetrwało do naszych czasów. Wiadomo, że na obszarze Prus Królewskich znaczne biblioteki posiadali Cemowie, Guldensternowie, Konarscy, Krokowscy, Kruszyńscy czy Sierakowscy. Niektóre z nich rozproszone zostały jeszcze w XVII wieku, inne zniszczone zostały przez pożary w XIX wieku, kolejne przetrwały okres rozbiorów i ich kres nastał dopiero w wieku XX podczas II wojny światowej. O nich było wiadomo, jednak do naszych czasów nie przetrwał prawie żaden ze spisów ich zawartości, nie mówiąc o samych książkach. Wyjątkami są tu „Catalogus librorum” Kruszyńskich z Nawry spisany w 1780 r. i starszy o pół wieku opisywany tu katalog książek Franciszka Józefa Bajerskiego. Bajerscy byli jedną z niewielu rodzin w ziemi chełmińskich, której historia na tym terytorium sięgała jeszcze czasów krzyżackich. W XVIII wieku rodzina nie miała już takiego znaczenia jak w końcu XV i na początku XVI wieku. Jednak niektórzy jej przedstawiciele aktywnie uczestniczyli w życiu politycznym prowincji. Należeli do nich Aleksander – dziad, Mikołaj – ojciec i sam Franciszek Józef sędzia ziemski michałowski, pierwszy od ponad 120 lat urzędnik ziemski w rodzinie. Wiadomo, że biblioteka była własnością tego ostatniego, ale być może również jego przodkowie mieli udział w jej powstawaniu. Niniejszy artykuł przybliża postać Franciszka Józefa Bajerskiego, sędziego ziemskiego michałowskiego. Tekst uzupełnia edycja źródłowa inwentarza majątku Bajerskiego sporządzonego w kilka miesięcy po śmierci sędziego z inicjatywy wdowy po nim.

Tereny pogranicza śląsko-morawskiego czy samych północnych Moraw już od końca XVI stulecia stanowiły miejsce zaciętych bojów z powstającymi z grobów zmarłymi. Dlatego też w późniejszych, głównie XVIII-wiecznych publikacjach zaczął pojawiać się termin definiujący te zjawiska jako magia posthuma. Nasilenie wierzeń w pośmiertną magię przypada na przełom XVII i XVIII w. Ugruntowały się wierzenia, że osoba zmarła, której ciało po śmierci nie wykazuje normalnych, pośmiertnych oznak (stężenie), była czarownicą lub czarownikiem. W pierwszej połowie XVIII stulecia wiara w szkodliwych zmarłych dotknęła również dzieci. W pierwszej połowie XVIII w. obserwujemy nasilenie się wierzeń związanych z możliwością „infekcji” innych zwłok, dokonanej przez zmarłego posądzanego o pośmiertną, złą aktywność. Stąd też zaczęto ekshumować ciała dzieci. Wyraźnie należy podkreślić, że w przebadanych przypadkach ekshumowanych ciał dzieci i niemowląt, które następnie zostały spalone przez kata, nie mamy do czynienia z osobnikami zmarłymi przed chrztem. Do jednego z pierwszych przypadków dotyczących ekshumacji zwłok dzieci związanych z wierzeniami w magia posthuma doszło wiosną 1701 r. w miasteczku Libavá (niem. Liebau). Jednak histeria i eksterminacja na wielką skalę szkodliwych zmarłych w tym mieście i okolicznych miejscowościach nastąpiła dopiero w 1726 r. Wówczas wykopano zwłoki należące do 13 dorosłych (11 kobiet i 2 mężczyzn) oraz ponad 60 dzieci, które spalono na granicy. Za „pacjenta zero” uznano Georga Polzera, który pośmiertnie miał rozprzestrzeniać „zarazę czarostwa”. Procesy osób żywych i zmarłych (w tym dzieci) wygaszano dopiero po 1755 r., kiedy dekret cesarzowej Marii Teresy z 1 marca 1755 r. został wymierzony w dawne wierzenia i przesądy wobec czarów, magii, duchów, zjaw i wampirów

Der vorliegende Beitrag schildert die Einschränkung der Rechte von Protestanten und anderen nichtkatholischen Christen während der Herrschaftszeit zweier Könige aus der Wettiner-Dynastie, August II. (1697–1733) und August III. (1733–1763). Dieser Prozess begann schon in der zweiten Hälfte des 17. Jahrhunderts, vollzog sich aber letztendlich in den Jahren 1717–1736. Im Beitrag werden die Gesetzgebung des polnischen Sejms und andere zeitgenössische Rechtsakte geschildert, mit deren Hilfe beabsichtigt wurde, die Andersgläubigen aus dem öffentlichen Leben auszuschließen. Und dies erfolgte bei einer grundsätzlich passiven Haltung der polnischen Könige. Den Protestanten und Russisch-Orthodoxen kamen die Herrscher der nichtkatholischen europäischen Länder wie Preußen, Russland und Großbritannien zu Hilfe.

The article recollects the letters of Józef Szymanowski to Aniela Szymanowska (née Świdzińska), written in the years 1792-1801. The state of isolation seems to be an important perspective for understanding the nature of the correspondence. This could be discussed in many inter-connected aspects, each shedding light on the other. The separation and isolation of Szymanowski stem both from being in a situation of pressure, as well as from his own choice. At the same time, they do not become a reason behind the voluntary breaking off of ties, separation from loved ones, or an experience of social exclusion. Letter-writing is one of the coping mechanisms for the state of isolation in every-day existence. The first aspect of reviewing the letters is the state of separation of the correspondents, imposed by political events. The second one is connected to the progressing process of isolation, induced by the deteriorating health of Szymanowski. This has a significant bearing on the activity of the author, it forces him to undertake treatment and restrict personal contacts, it makes him unable to meet with others and determines his moods. Gradually, it forces him to take up letter-writing as a form of maintaining ties with his loved ones. The inability to write and, in some instances, dictation (which, to a great degree, removes the quality of intimacy), restricts the length of the letters. The third aspect is the attitude of separateness as a way of participating in life. We take into consideration the moral aspects and the patriotic stance, which determine the withdrawal, and the choosing of a role of an observer and commentator. Likewise, physical constitution causes remaining out of the spotlight (though in regular contact) to appear as a solution which can guarantee psychological comfort. Separateness is also an attitude resulting from the author's personality, which was important in the documented period of his life. It is related to an inner need for independence. It also refers to the bond between the correspondents. The above-mentioned aspects of isolation, forced and chosen, have been utilised as a perspective for reading the correspondence of Szymanowski. They illustrate the methods and range of communicating via letters. [ABSTRACT FROM AUTHOR]

CEL NAUKOWY: Celem artykułu jest omówienie procesu wychowania szlacheckich dzieci i wskazanie najważniejszy etapów ich rozwoju i źródeł wiedzy, którymi posiłkowano się, kierując rozwojem najmłodszych. Jako egzemplifikację wykorzystano korespondencję Karoliny Teresy z Radziwiłłów 1. voto Sapieżyny 2. voto Jabłonowskiej (zm. 1765). PROBLEM I METODY BADAWCZE: Zachowana korespondencja stanowi wyjątkowe i – co najistotniejsze – rzadkie źródło, pozwalające poddać analizie sposoby przygotowywania się do narodzin kolejnych dzieci i opieki nad nimi, proces wychowania, troskę o zdrowie, a także radzenie sobie z bólem i niemocą po stracie najmłodszych członków rodziny. Artykuł oparty jest na analizie wskazanej korespondencji i zestawieniu jej z dotychczasowymi ustaleniami badawczymi dotyczącymi procesu wychowania w epoce nowożytnej. PROCES WYWODU: Zachowana korespondencja ujęta została w układzie problemowym, począwszy od wskazania największych obaw związanych z macierzyństwem, poprzez najistotniejsze działania podejmowane w celu ochrony i wychowania dzieci, po ujęcie zagadnienia śmierci nieletnich w szlacheckim domu. WYNIKI ANALIZY NAUKOWEJ: Zachowany materiał źródłowy stanowi wyjątkowy przykład tak skrupulatnej, pełnej i wieloaspektowej relacji dotyczącej osiemnastowiecznego macierzyństwa. Daje on możliwość prześledzenia elementów związanych z założeniem i utrzymaniem rodziny – od relacji dotyczących kolejnych okresów ciąży, po narodziny dzieci i pierwsze lata ich rozwoju, ujawnia też niepokoje, z którymi radzić musiała sobie młoda matka, i wskazuje na newralgiczne okresy rozwoju dzieci. WNIOSKI, INNOWACJE, REKOMENDACJE: Zaprezentowany materiał źródłowy pozwala na szerokie ujęcie przedstawionego zjawiska. Przeprowadzone badania pogłębiają wiedzę o specyfice rodziny osiemnastowiecznej, a przede wszystkim o kwestii dojrzewania i wychowania dzieci widzianej z matczynej perspektywy. Dają również szerokie możliwości do dalszych analiz porównawczych.

Artykuł przedstawia strategie opisu miejsc przyjęte w listach do mężów przez kobiety z kręgu XVIII-wiecznych Radziwiłłów: Franciszkę Urszulę z Wiśniowieckich, Magdalenę z Czapskich oraz Anielę z Miączyńskich. Analiza skupia się na takim charakterze opisów miejsc, który zbliża nadawczynie do uzyskania określonego celu: zmotywowania męża do szybszego powrotu do domu (czyli Nieświeża w przypadku Franciszki Urszuli i Białej w przypadku Magdaleny oraz Anieli). Miejsca te zostają skategoryzowane według pełnionej funkcji. Autorka dowodzi, że skupienie uwagi na opisach miejsc – kategoriach nieanalizowanych dotychczas przez pryzmat funkcji perswazyjnej – okazuje się wzbogacające dla badań nad listem jako formą wysoce zretoryzowaną.

Pałac Jacobsonów stanowi przykład rezydencji mieszczańskiej w osiemnastowiecznej Warszawie. W rejestrze podatkowym z 1770 r. wymieniono Jacobsonów w jurydyce Leszno jako właścicieli posesji o numerach hipotecznych 723 i 724. Właścicielem obu działek był Joachim Fryderyk Jacobson, którego nazwisko wzmiankowano po raz pierwszy w styczniu 1753. 3 lutego 1753 r. za kwotę 430 czerwonych złotych, czyli 1290 złp nabył nieruchomość pod nr 724. W 1761 r. wybrany został starszym Zboru Ewangelicko-Augsburskiego, a w roku 1778 przyjęty został do prawa miejskiego Warszawy. W 1770 r. pełnił funkcję nadwornego jubilera króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Dla króla wykonywał ordery św. Stanisława. Wśród jego zleceniodawców był też m.in. Jana Klemensa Branickiego, który zamawiał u niego biżuterię, oraz hetmana Radziwiłł „Rybeńko”. J.F. Jacobson zmarł prawdopodobnie pod koniec 1786 r. Historycy sztuki typ tego budynku sytuują na pograniczu pałacu i kamienicy. Wewnątrz znajdowało się obszerne mieszkanie właściciela (na pierwszym piętrze od frontu). Mieściło także mieszkania do wynajęcia wraz z zapleczem gospodarczym. Autorstwo projektu jest dyskusyjne, przypisuje się je dwóch działającym wówczas w Warszawie architektom – Jakubowi Fontanie albo Szymonowi Bogumiłowi Zugowi. Jak wskazują zapisy źródłowe, budowla miała trzy kondygnacje. W przyziemiu od frontu znajdowała się sień przejazdowa, a po obu stronach, w układzie dwutraktowym, sklepy lub kantory z zapleczami oraz reprezentacyjna klatka schodowa, prowadząca aż do poddasza. Liczne pomieszczenia na piętrach (na drugim piętrze dwa, zaś na poddaszu cztery) mogły też być przeznaczone dla dzieci królewskiego jubilera. Budynek przedstawiony został na akwareli Zygmunta Vogla, datowanym na lata 1785-1786. Obie posesje należały do potomków Joachima Fryderyka do lat dwudziestych XIX w.

Copyright of Studia Maritima is the property of University of Szczecin Press / Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecinskiego and its content may not be copied or emailed to multiple sites or posted to a listserv without the copyright holder's express written permission. However, users may print, download, or email articles for individual use. This abstract may be abridged. No warranty is given about the accuracy of the copy. Users should refer to the original published version of the material for the full abstract. (Copyright applies to all Abstracts.)

Copyright of Early Lithuanian Literature / Senoji Lietuvos literatūra is the property of Institute of Lithuanian Literature & Folklore and its content may not be copied or emailed to multiple sites or posted to a listserv without the copyright holder's express written permission. However, users may print, download, or email articles for individual use. This abstract may be abridged. No warranty is given about the accuracy of the copy. Users should refer to the original published version of the material for the full abstract. (Copyright applies to all Abstracts.)

Copyright of Linguodidactica is the property of University of Bialystok and its content may not be copied or emailed to multiple sites or posted to a listserv without the copyright holder's express written permission. However, users may print, download, or email articles for individual use. This abstract may be abridged. No warranty is given about the accuracy of the copy. Users should refer to the original published version of the material for the full abstract. (Copyright applies to all Abstracts.)

Copyright of History Notebooks / Prace Historyczne is the property of Jagiellonian University Press and its content may not be copied or emailed to multiple sites or posted to a listserv without the copyright holder's express written permission. However, users may print, download, or email articles for individual use. This abstract may be abridged. No warranty is given about the accuracy of the copy. Users should refer to the original published version of the material for the full abstract. (Copyright applies to all Abstracts.)

Copyright of Res Rhetorica is the property of Polish Rhetoric Society and its content may not be copied or emailed to multiple sites or posted to a listserv without the copyright holder's express written permission. However, users may print, download, or email articles for individual use. This abstract may be abridged. No warranty is given about the accuracy of the copy. Users should refer to the original published version of the material for the full abstract. (Copyright applies to all Abstracts.)

Copyright of Horyzonty Wychowania is the property of Jesuit University Ignatianum in Krakow and its content may not be copied or emailed to multiple sites or posted to a listserv without the copyright holder's express written permission. However, users may print, download, or email articles for individual use. This abstract may be abridged. No warranty is given about the accuracy of the copy. Users should refer to the original published version of the material for the full abstract. (Copyright applies to all Abstracts.)

The article presents the results of preliminary research on mathematical terminology collected by M. A. Troc in Nowy dykcjonarz (1764). The terms of mathematical sciences, which in the eighteenth century included arithmetic, geometry, astronomy, astrology, geography, mechanics and optics, were shown in the context of changes caused by the seventeenth-century scientific revolution, and more widely, against the background of the history of Polish mathematical sciences. The presented analyses clearly show that the state of the mathematical terminology registered by Troc is strongly correlated with the processes that took place in the European and Polish science at the end of the seventeenth and the beginning of the eighteenth century. In the examined material we observe a high frequency of mathematical terms, among which geometric and arithmetic vocabulary dominates. This situation depicts the re-evaluation of the language of Polish science and the process of mathematics becoming a common and universal tool of world description. [ABSTRACT FROM AUTHOR]