Search

Diverse kennisinstellingen in Nederland doen onderzoek naar de groenblauwe ruimte. De trend van de afgelopen decennia was dat onderzoeksvragen steeds meer extern bepaald werden, door financiers en beleid, en dat de onderzoeker vooral de rol van uitvoerder kreeg. Binnen het DLO onderzoeksprogramma "Duurzame ontwikkeling van de groenblauwe ruimte" is een experiment uitgevoerd, waarbij de onderzoekers zelf met innovatieve ideeën voor onderzoek konden komen. Wat zijn de ervaringen met deze manier van onderzoeksprogrammering en wat levert het op?

In het businessplan Duurzaam Ruimtegebruik zijn acht hefboomthema’s gedefinieerd, waaromheen in 2010 netwerkgroepen zijn geformeerd, te weten: – Delta’s in transitie; – Duurzaam toerisme; – Duurzame gebiedsontwikkeling; – Ecosysteemdiensten; – Groene metropolen; – Ruimte en risico; – Ruimte op zee; – Ruimte, beleid en ICT.

Het OBN-deskundigenteam rivierenlandschap heeft nog maar een korte geschiedenis, maar kan een vliegende start maken door diverse lopende initiatieven op te pakken. Dit artikel beschrijft welke eerste resultaten tot nu toe zijn behaald en welke knelpunten nog resteren. Bovendien zijn twee belangrijke thema's voor natuurherstel van rivieruiterwaardsystemen nader uitgewerkt. Op basis hiervan wordt aangegeven welke kansen en uitdagingen het deskundigenteam in de komende jaren wil gaan oppakken.

Dit boekje wil bouwstenen aanreiken voor het proces dat herstel van de Vecht naar een halfnatuurlijke laaglandrivier beoogt. In combinatie vormen deze bouwstenen een samenhangend beeld van de Vecht, dat op lange termijn (over enkele decennia) gerealiseerd zou kunnen worden. De set van bouwstenen vormt een overkoepelende strategie, waarop kan worden teruggevallen bij planvorming en toekomstige uitvoeringsprojecten. Dit boekje is het resultaat van het herstelonderzoek Vecht, dat in de periode december 2008-maart 2009 is uitgevoerd door Alterra, HKV en KWR in opdracht van Waterschap Velt en Vecht, Waterschap Groot Salland en de Provincie Overijssel. DHV coördineerde het overleg tussen stuurgroep en projectgroep, alsmede de afstemming met het werk aan de Duits-Nederlandse Vechtvisie en het samenwerkingsprogramma Ruimte voor de Vecht.

De Natuurbalans schetst jaarlijks de toestand en trends in natuur en landschap en evalueert het gevoerde beleid De laatste vijftien jaar is de oppervlakte van natuurgebieden toegenomen en zijn de milieucondities voor de natuur verbeterd. In natuurgebieden treedt voorzichtig herstel van soorten op. Zonder aanvullend beleid is het herstel voor de meeste natuurdoelen echter onvoldoende om deze op tijd te halen. Thema van de Natuurbalans 2008 is ‘water’. De kwaliteit van zoetwaternatuur is overwegend matig. Die natuur zal de komende 20 jaar profiteren van voorgenomen beleid voor het verbeteren van de kwaliteit van het oppervlaktewater. Juist voor de natte natuurgebieden waarvoor Europese afspraken over duurzaam behoud van biodiversiteit gelden, is echter aanvullend beleid nodig. Om de natuurdoelen voor de zee te bereiken, zijn drie acties noodzakelijk: verduurzaming van de visserij, verbetering van de waterkwaliteit en herstel van de natuurlijke dynamiek in het deltagebied en langs de Waddenzee. Voor de Noordzee is ook de ruimtelijke inrichting van belang

This report reviews some mainstream existing methods of scenario development and use, as well as experiences with the design and assessment of strategic alternatives for flood risk management. Next, a procedure and methods are proposed and discussed. Thirdly, the procedure and methods are tried on the Schelde Estuary and the Thames Estuary and, finally, conclusions are drawn

Dit boekje beschrijft de resultaten van een project voor integraal herstel van het grensoverschrijdende riviersysteem van de Overijsselse Vecht. Het stimuleren van synenergie in de uitwerking van (inter)nationale water- en natuurdoelen (KRW, WB21 en Natura2000 en EHS) en het bevorderen van samenwerking staan hierbij centraal. Als zodanig is het project een voorbeeld voor de andere kleine riviersystemen in Nederland

Onderzoek naar de vraag of de Kaderrichtlijn Water en Natura 2000 elkaar versterken of juist tegenwerken. Voor de zoete wateren (rivieren, beken en meren) is een kwalitatieve analyse gemaakt van het te verwachten effect van individuele KRW-maatregelen op 12 representatieve Natura 2000-soorten en 4 -habitattypen. Het resultaat wordt gegeven in de digitale Kennistabel Natura 2000-KRW. Veel mogelijke KRW-maatregelen zijn ook gunstig voor Natura 2000 doelen, maar dat geldt niet voor alle maatregelen. Afstemming bij de implementatie van de twee Europese richtlijnen kan voor ecologische waarden positieve resultaten opleveren en negatieve effecten voorkómen

Door inrichting en herstel doen met name vispopulaties het goed, en verbetert de toestand van habitats en soorten. Het rivierengebied wordt beter toegankelijk, terwijl een goede balans tussen oud en nieuw bij inrichting de binding met het landschap bij omwonenden vasthoudt. De ministeries van LNV en V&W geven jaarlijks 26,4 miljoen euro aan natuur uit, waarvan 54% voor verwerving, 34% voor inrichting en 12% voor beheer. De inrichting van terreinen stagneert al enkele jaren door steeds hogere kosten voor verwerking van verontreinigde grond en door langdurige planprocedures. Ruimte voor de Rivier levert bijna hetzelfde landschap als het Nadere Uitwerking Rivierengebied (NURG) programma en is een nieuwe impuls voor de realisatie van natuur. De groei van natuurlijke vegetaties kan de veiligheid in gevaar brengen waardoor er meer aandacht nodig is voor beheerplannen. Een goede afstemming van NURG, Ruimte voor de Rivier, Vogel- en Habitatrichtlijn (VHR) en Kaderrichtlijn Water (KRW) vraagt om souplesse bij het zoeken naar ruimte en een visie op het niveau van de rivier.

In river flow applications, consensus on the most appropriate roughness descriptor has yet to be found. A disturbing observation is that the coefficients and formulae of Chézy, Darcy Weisbach, Manning, Strickler and White Colebrook are used rather arbitrarily, and that a widely accepted scientific justification is lacking. The presented paper compares the most commonly used roughness parameters, and reflects on some arguments that are often used in favour of, or against, any of these. Some recent advances on the theoretical basis of different methods are put forward, and implications for commonly used hydraulic modelling packages are discussed.

Data of flume experiments with bed forms are used to analyze and compare different roughness predictors. In this study, the hydraulic roughness consists of grain roughness and form roughness. We predict the grain roughness by means of the size of the sediment. The form roughness is predicted by three approaches: Van Rijn (1984), Vanoni & Hwang (1967) and Engelund (1966). The total roughness values (friction factors) are compared with the roughness values according to the DarcyWeisbach equation. Results show that the different methods predict different friction factors. In future research uncertainties in the hydraulic roughness will be taken into account to determine their influence on the computed water levels.

Regulating rivers has reduced the natural dynamic processes, altered the landscape and its biodiversity. Along large rivers that serve manifold functions, rehabilitation attempts have recovered stretches or certain features, but complete restoration probably will be a utopia. Key questions of the conference were e.g. how sustainable or effective are we so far; how well did we assess our achievements; what are the costs and benefits, opportunities and constraints, the end-points? More than 50 oral contributions and over 40 posters were presented at the conference, 45 of which, from 14 different countries, are published as peer-reviewed papers in this issue

Alterra-onderzoeker ontwierp voor het knooppunt Arnhem-Nijmegen (KAN-gebied) een nieuwe, groene rivier die in de toekomstige behoefte aan waterberging voorziet. Dit plan dat samen met WL Delft Hydraulics is opgesteld, heeft ook mogelijkheden in zich voor luxe woningen, natuur, recreatie en extensieve landbouw

Uitwerking van de consequenties en mogelijkheden van het gebruik van binnendijkse ruimte in het KAN-gebied (Knooppunt Arnhem-Nijmegen)voor het vergroten van de afvoercapaciteit van de rivieren. Een systeem van bergende stroming ('groene rivier') wordt vergeleken met retentie, waarbij bergende stroming voor wat betreft landschappelijke en rivierkundige mogelijkheden gunstig afsteekt voor de lange termijn.

The water ecotope classification (WEC) has been developed as a tool for integrated water management in the Netherlands. The classification is based on abiotic processes, such as morphodynamics, hydrodynamics and land use, that determine the appearanceof the water systems. Abiotic conditional factors were selected to represent these processes in the classification, due to their stability, measurability and manageability. For lakes, canals, rivers, transitional waters and coastal waters, system-specific classifications have been made, each resulting in 20-80 spatially defined, abiotic and biotic more or less homogeneous units. Each ecotope is described in terms of its position in the landscape, abiotic conditions and processes, ecological processes and dominant biotic groups. Ecotopes are mapped every eight years in the large water bodies on a scale of 1 : 10 000. Ecotopes are used in national policy analysis and regional studies to portray alternative spatial configurations, and they serve as input for hydrological and ecological models to analyse effects on water levels and habitat suitability. The success of ecotopes is due to the fact that they provide a common language for different disciplines, since the concept is used both by hydrologists and ecologists as well as by scientists and decision makers.

Stroomdalgrasland (Medicagini-Avenetum) komt in het Nederlands rivierengebied voor op zandige, kalkrijke, schrale gronden die weinig overstromen. Thans zijn deze locaties zeldzaam geworden en bestaande stroomdalgraslanden lijken te degraderen. In dezestudie is geprobeerd meer inzicht te krijgen in de interacties tussen rivierkundige processen en de ontwikkeling van stroomdalgraslanden. In drie uiterwaarden (Rijswaard, Cortenoever en Vreugderijkerwaard) langs de Waal en de IJssel zijn gegevens verzameld over de samenstelling van stroomdalgraslanden, bodemtextuur, organischestofgehalte, fosfaatgehalte en pH, en over de afzetting van zand, silt en klei. Daarnaast zijn voor deze locaties overstromingsdiepte en -frequentie berekend. Analyse van de gegevens heeft geleid tot een conceptueel model dat de interacties tussen rivierkundige processen en de ontwikkeling van stroomdalgraslanden in de uiterwaarden van de Rijntakken beschrijft. Uit dit model blijkt dat natuurlijke riviermorfologische processen nieuwe fysiotopen voor stroomdalgraslanden kunnen creëren. Gerichte riverkundige beheersmaatregelen kunnen deze processen ondersteunen.

Dit rapport geeft een synthese van de resultaten die verkregen zijn in verschillende deelstudies binnen het project ‘Geomorfologische geschiktheid ecotopen’ . De deelstudies hebben inzicht verschaft in de ecotopenverdeling langs de verschillende trajecten langs de Rijntakken, Benedenrivieren en de Maas in de historische referentie situatie (omstreeks 1850) en in de randvoorwaarden voor het optreden van fluviatiele processen. Tevens zijn in deze deelstudies hydrologische en morfologische parameters opgesteld die geschikt zijn om verschillen tussen riviertrajecten in beeld te brengen. Classificatie op grond van hydrodynamiek gebeurt op grond van de volgende parameters: amplitudes van de daggemiddelde waterstanden en van het getij, en de verhouding opperwatervolume/getijvolume. De morfologische classificatie is gebaseerd op de breedte-diepteverhouding van de bedding, het specifieke stroomvermogen én de Shields parameter. In dit rapport zijn van 12 riviertrajecten de historische ecotopenverdeling en de historische morfologische en hydrologische parameters geanalyseerd. Vervolgens is onderzocht wat de samenhang tussen deze kenmerken was en hoe de huidige morfologische en hydrologische parameters in het gehele rivierengebied zijn. Aan de hand hiervan is de kansrijkdom bepaald voor herstel van ecotopen langs de huidige riviertrajecten

Dit rapport beschrijft een methode voor het bepalen van schade aan landschaps-, natuur-, en cultuurhistorische waarden door overstroming van dijkringgebieden voor het hoogwaterinformatiesysteem van de Dienst Weg- en Waterbouwkunde. Voor vier aspecten zijn op basis van expertkennis schadecategorieën onderscheiden, waarvoor schadefuncties zijn opgesteld. De schade is vooral afhankelijk van de waterdiepte, maar ook van het zoutgehalte van het water en van de duur van de overstroming. In een protoype vande HIS-LNC-module zijn de schadefuncties gekoppeld aan ruimtelijke gegevens over de waterdiepte tijdens overstroming en aan gegevensbestanden van de aspecten. Voor twee dijkringgebieden is voor overstroming door zoet en door zout water de schade bepaald.Inzicht in de verschillen tussen gebieden is relevant voor keuzes ten aanzien van dijkonderhoud en veiligheidsniveaus.

De overkoepelde studie Integrale Verkenning Maas (IVM) is een verkennend onderzoek naar de mogelijkheden om een verhoogde afvoer van de Maas van 4.600 m3/s door het beheersgebied van de Directie Limburg te voeren. Randvoorwaarden daarbij is, dat de waterstanden behorende bij de huidige veiligheidsnorm (zoals vastgelegd in de rivierenwet) op de bedijkte Maas en de daaraan gerelateerde standen op de onbedijkte Maas niet worden overschreden. Daarnaast dienen de te nemen maatregelen bij te dragen aan een verbetering van de ruimtelijke kwaliteit langs de Maas. IVM leidt tot een advies dat is opgebouwd uit een samenhangende benadering vanuit de invalshoeken Rivierkunde, Natuur, Economie&Maatschappij en ruimte&Landschap. Deze IVM-deelstudie inzichtelijk wat de effecten zijn van rivierverruimende maatregelen op de natuur- en landbouwfunctie langs de verschillende Maastrajecten. De inzichten die onderliggende studie heeft opgeleverd zijn in het IVM Achtergronddocument Natuur (IVM-N-03, Lieveld et al. (2003)) gebruikt om: -Sturing te kunnen geven aan het samenstellen van de maatregelenpakketten in de strategieën (welk niveau van uiterwaardverlaging kies je in welk traject); -De beoordeling van de maatregelenpakketten voor natuur te kunnen kwantificeren (welke (oppervlaktes van) ecotopen ontstaan bij een bepaald niveau van uiterwaardverlaging in een bepaald traject).

Disturbances and patch dynamics are inherent to many ecosystems of the world, especially in the riparian zone. This paper describes the influence of natural levee overbank deposition on riverine grasslands along the meandering River Dinkel (the Netherlands). Here, the rare vegetation type Diantho-Armerietum, characterised by Dianthus deltoides, Thymus pulegioides, Pimpinella saxifraga and Galium verum, has been identified as important to nature conservation. Diantho-Armerietum shows a strong preference for dry, nutrient poor, sandy and relatively young soils, with an elevation approximately 30-50 cm above bankfull discharge level, corresponding to a flooding frequency of 2-3 times per year. The lower zones are strongly influenced by nutrient-rich water, whereas the higher zones are vulnerable to soil acidification. In the intermediate zone, soil development may be reset due to the supply of calcium, adsorbed to recently deposited levee sands. Since deposition rates will decrease with increasing levee heights, new levees are regularly needed to stop the decline of this floriferous vegetation type. The formation of new natural levees is favoured by the occurrence of meander cutoffs, causing a cyclic succession of landforms along the river. Thereforea conservation strategy for this vegetation type needs to aim at the rehabilitation of the natural levee disturbance process, in conjunction with encouraging the meandering of the river.

In twee gebieden in Nederland, oostelijk Zeeuws-Vlaanderen en de Westelijke Maasoever bij Venlo, zijn bewoners geonterviewd over hun beleving van respectievelijk kreken en oude Maasarmen en -terrassen. Hierbij zijn foto's van deze verschijnselen in verschillende fasen van het aardkundige vormingsproces gewaardeerd. Nagegaan is wat het effect van het geven van informatie over dat vormingsproces is op de waardering. Vrijwel iedereen vond de informatie boeiend, het maakt een landschap interessanter, maar voor de meesten niet mooier. Het effect van informatie was groter als mensen al enige kennis hadden. Dit pleit ervoor aardkunde op te nemen in lessen op lagere en/of middelbare scholen. Een verschil met experts is dat leken hun waardering vooral baseren op beeldkenmerken van een toestand en experts op kennisaspecten van een proces. Ook is nagegaan hoe het beleid het beste kan omgaan met deze verschillen, bijvoorbeeld door in het beleid voor aardkundige waarden meer in te zetten op de samenhang met natuur, maar ook door leken en deskundigen als twee gelijkwaardige partijen te zien.

Analyse van de effectiviteit en haalbaarheid van maatregelen voor waterberging. Aan de hand van de fictieve Spaarbeek wordt gekeken (naast het herstel van de ecologische kwaliteit van het beeksysteem) naar een verantwoord meervoudig ruimtegebruik op verschillende schaalniveaus

Dit rapport beschrijft een ontwerp van een ecotopenstelsel voor de Nederlandse kustwateren met een indeling van 28 sublitorale, litorale en supralitorale ecotopen met de fysische parameters diepteligging (drie klassen), droogvaltijd (vier klassen), overspoelingsfrequentie (vijf klassen), dynamiek (drie klassen), substraat (vijf klassen), zoutgehalte (twee klassen) en een biologische parameter voor mosselbanken en zeegrasvelden. Van alle ecotopen wordt de ligging en ecologische inhoud beschreven. De aansluiting met de EUNIS Marine Habitat Classification, het Benedenrivierecotopenstelsel en een classificatie van terrestrische kustbroedvogelecotopen wordt besproken. Voor validatie en kalibratie wordt een canonische correspondentieanalyse voorgesteld, allereerst met een beperkte gegevensset.

Als bouwstenen voor de integrale verkenning benedenrivieren (IVB) wordt een beschrijving en waardering gegeven van de aardkundige en cultuurhistorische landschappen van het IVB-deelgebied Biesbosch. Informatie over de geologische ondergrond, het historisch-geografisch landschap van voor de Sint-Elizabethsvloed, de archeologische waarden en verwachtingen, de geomorfologische gesteldheid, de aardkundige waarden, de historische elementen in het landschap en de historisch-geografische waarden wordt gegeven op kaarten met een schaal van 1 : 50 000. Ook wordt inzicht gegeven in de doorwerking in het landschapsontwikkelingsconcept en de effectevaluatie voor rivierverruiming.

Beekherstel in Nederland vindt op vele locaties met diverse methoden plaats. De kennis over deze beeksystemen is echter beperkt. Daarom is in gezamelijk overleg tussen de Provincie Noord-Brabant, waterschap De Aa, waterschap De Dommel en DLO-Staring Centrum besloten tot het uitvoeren van een monitoringsproject van drie beekherstelprojecten (De Aa bij Helmond, Keersop-Gagelvelden en Tongelreep-Achelse Kluis) gedurende een periode van twee jaar. De monitoring werd gericht op ontwikkelingen in geomorfologie en macrofauna na hermeandering. Er blijken grote verschillen te zijn tussen de beken onderling; niet alleen verschilt de dynamiek, ook het verschil in bodemtype blijkt een grote rol te spelen.

Een methode voor monitoring van de ontwikkelingen van beekstructuren en habitats voor macrofauna wordt hier gepresenteerd, die gebruikt kan worden bij het evalueren van beekherstelmaatregelen. Centraal staat de opname van geomorfologische structuren van beektracé, beekbedding en beekoevers. In een selectie van representatieve delen van beektrajecten worden deze structuren gekarteerd op een schaal van 1 : 100. Daarbij wordt informatie over vormen, substraat en vegetatie weergegeven. De kartering wordtdriemaal per jaar uitgevoerd. Tegelijkertijd worden dwarsprofielen ingemeten. De ervaringen in drie herstelprojecten worden als voorbeeld besproken.

Om natuurontwikkeling in het rivierengebied te bevorderen wil men weten hoe de natuur en daarmee samenhangende functies zich ontwikkelen. Bij 37 instanties is informatie ingewonnen over 200 monitoringprojecten. Gegevens over de organisatie, de aard ende uitvoering van projecten zijn opgenomen in een gegevensbestand. Voor de thema's natuur, landbouw en recreatie is nagegaan welke monitoringaspecten essentieel zijn voor de programmering, welke projecten relevant, en waar zich lacunes voordoen. Voor natuur kan men aansluiten op lopende projecten; natuurdoelen op riviersysteemniveau, integratie van gegevens en de geografische spreiding vragen aandacht. Voor landbouw en recreatie moeten nieuwe projecten geformuleerd worden.

Met het gegevensbestand GEOMORF van de Landschapsecologische Kartering van Nederland is een nieuw, kwantitatief onderbouwd overzicht samengesteld van de aard en ligging van aardkundige waarden in Nederland. De waarden zijn geselecteerd op geogenetische kenmerkendheid en zeldzaamheid. Morfo-elementen die kenmerkend en/of zeldzaam zijn voor de diverse morfopatronen zijn in een overzicht opgenomen, waarbij hun relatieve waarde is aangegeven. De ligging van kenmerkende gebieden en zeldzame morfo-elementen is aangegeven op een signaleringskaart op rasterbasis (1 kmr). De resultaten zijn bruikbaar voor het specifieke en het generieke landschapsbeleid. De kaart zal gebruikt worden voor het samenstellen van een nationale beleidskaart aardkundige waarden.