Search

Landbouwgrond is een schaars goed, waarin slechts beperkt handel plaatsvindt. Het grootste deel van de mobiliteit – het verhandelde areaal landbouwgrond – komt voor rekening van agrarische ondernemers. Hun aandeel nam de afgelopen 10 jaar echter af, terwijl dat van beleggers, natuurorganisaties, overheden en andere investeerders juist toenam. Binnen overheden vond er bovendien een duidelijke verschuiving plaats: door de opheffing van de Dienst Landelijke Gebied (DLG) in 2015 hebben provincies een grotere rol in grondaankopen gekregen.

De aankopen van landbouwgrond binnen het segment wonen, werken en infrastructuur zijn met name geconcentreerd in het westen en zuiden van Nederland. Sinds 2012 is 6% van het verhandeld areaal landbouwgrond aangekocht binnen dit segment. Bijna een tiende van het verhandeld areaal landbouwgrond is in deze periode naar het segment beleggingen gegaan. Deze aankopen zijn vrij gelijkmatig over het land verdeeld.

In gebieden binnen een afstand van 2.500 meter van stikstofgevoelige Natura 2000-gebieden was de gemiddelde agrarische prijs van landbouwgrond in de afgelopen tien jaar 4 à 5% lager dan de grondprijs in het gebied daarbuiten. De prijs van landbouwgrond binnen de Natura-2000 gebieden was in deze periode bijna 30% lager. De verschillen in grondprijs worden niet of nauwelijks verklaard door grondsoort, grondgebruik, regio of grootte van de percelen. Binnen de Natura 2000-gebieden wordt naar verhouding veel minder grond verhandeld dan daarbuiten. Overigens ligt maar een beperkt deel (3%) van het totaal Nederlandse agrarische areaal binnen de Natura 2000-gebieden.

Item does not contain fulltext, BACKGROUND: Milk-fat globule membrane (MFGM) is a complex structure secreted by the mammary gland and present in mammalian milk. MFGM contains lipids and glycoproteins as well as gangliosides, which may be involved in myelination processes. Notably, myelination and thereby white matter integrity are often altered in obesity. Furthermore, MFGM interventions showed beneficial effects in obesity by affecting inflammatory processes and the microbiome. In this study, we investigated the impact of a dietary MFGM intervention on fat storage, neuroinflammatory processes and myelination in a rodent model of high fat diet (HFD)-induced obesity. METHODS: 12-week-old male low density lipoprotein receptor-deficient Leiden mice were exposed to a HFD, a HFD enriched with 3% whey protein lipid concentrate (WPC) high in MFGM components, or a low fat diet. The impact of MFGM supplementation during 24-weeks of HFD-feeding was examined over time by analyzing body weight and fat storage, assessing cognitive tasks and MRI scanning, analyzing myelinization with polarized light imaging and examining neuroinflammation using immunohistochemistry. RESULTS: We found in this study that 24 weeks of HFD-feeding induced excessive fat storage, increased systolic blood pressure, altered white matter integrity, decreased functional connectivity, induced neuroinflammation and impaired spatial memory. Notably, supplementation with 3% WPC high in MFGM components restored HFD-induced neuroinflammation and attenuated the reduction in hippocampal-dependent spatial memory and hippocampal functional connectivity. CONCLUSIONS: We showed that supplementation with WPC high in MFGM components beneficially contributed to hippocampal-dependent spatial memory, functional connectivity in the hippocampus and anti-inflammatory processes in HFD-induced obesity in rodents. Current knowledge regarding exact biological mechanisms underlying these effects should be addressed in future studies.

De gemiddelde agrarische grondprijs is in de afgelopen tien jaar met ruim 60% gestegen. Sinds 2015 hebben beperkte inflatie, lage rente en redelijk robuuste economische groei allemaal bijgedragen aan deze forse prijsstijging. Maar in de afgelopen maanden is de inflatie sterk toegenomen. Met renteverhogingen probeert de Europese Centrale Bank (ECB) de inflatie te beteugelen. Dat leidt tot hogere financieringslasten voor aankoop van landbouwgrond, en daarmee tot een prijsdrukkend effect.

Dit bericht schetst de waterproblematiek in de Nederlandse landbouw. Nadat het watergebruik is toegelicht worden landbouweconomische gevolgen van droogte getoond. Ook wordt ingegaan op het waterbeheer. De bijlage beschrijft twee actuele publiek-private onderzoeksprojecten over klimaatadaptatie, waarin Wageningen University and Research (WUR) samenwerkt met overheden en bedrijfsleven.

De Nederlandse melkveehouderij is vooral geconcentreerd in vier gebieden. De meeste melkveebedrijven liggen in het Noordelijk Weidegebied (25%), Oostelijk Veehouderijgebied (24%), Zuidelijk Veehouderijgebied (12%) en in het Hollands/Utrechts Weidegebied (10%). Op de melkveebedrijven in deze vier gebieden wordt 69% van het totaal aantal melkkoeien in Nederland gehouden.

De droge en warme zomer van 2018 heeft geleid tot grote regionale verschillen in gewasopbrengsten en inkomens tussen de grondgebonden bedrijven.

Zoals het woord al zegt is landbouw een grondgebonden activiteit. De hoeveelheid en kwaliteit van de beschikbare grond beperken het productievermogen van de sector. Van oudsher is er met succes naar gestreefd om de productie per hectare te verhogen en zo de afhankelijkheid van grond te verminderen. Dit is wel grond-vermeerderende technische vooruitgang genoemd, ter onderscheiding van arbeidsbesparende technische vooruitgang. De verhoging van de productie per hectare heeft positieve effecten voor de welvaart, maar kan ecologische grenzen overschrijden. Zo heeft overbemesting door de melkveehouderij aanleiding gegeven tot het streven naar een herstel van de grondgebondenheid. Dit bericht schetst de structurele ontwikkelingen en het beleid rond dit thema in de akkerbouw en melkveehouderij, de belangrijkste grondgebonden takken van de landbouw in Nederland. Voor beide takken is het Europese landbouw- en milieubeleid van grote betekenis.

Deze publicatie schetst een beeld van de ontwikkelingen in het agrarisch en landelijk vastgoed die zich in het jaar 2017 hebben voorgedaan. Voor dit Agrarisch & Landelijk Vastgoedbericht (A&LV bericht) wordt ingegaan op grondgebonden landbouw, glastuinbouw en landelijk vastgoed. Dit A&LV bericht is tot stand gekomen in samenwerking met het Kadaster en Wageningen Economic Research, onderdeel van Wageningen University & Research (WUR).

De grondgebondenheid van de Nederlandse melkveehouderij is een belangrijk vraagstuk geworden door de afschaffing van de Europese melkquotering in 2015. In een poging de verwachte expansie op te vangen is in 2014 de Wet verantwoorde groei melkveehouderij (Melkveewet) tot stand gekomen. Vervolgens zijn met de Algemene Maatregel va n Bestuur grondgebonden groei melkveehouderij (hierna: AMvB grondgebondenheid) extra voorwaarden gesteld aan de groei op bedrijfsniveau. Een en ander bleek echter onvoldoende om de groei van de mestproductie op nationaal niveau te stuiten. In 2017 zijn ing rijpende reductiemaatrege len genomen om de overschrijding van het nationale fosfaatplafond ongedaan te maken. Om het verlaagde niveau te kunnen handhaven is per 1 januari jongstleden het fosfaatrechtenstelsel ingevoerd. Dit themabericht licht de opeenvolgende stappen nader toe en laat zien dat de grondgebondenheid van de melkveehouderij sterk verschilt per bedrijf, gebied en regio. Ook zijn er uiteenlopende visies op het beleid om de grondgebondenheid te versterken.

Pacht heeft een belangrijke rol als financieringsinstrument voor de landbouw, zo-wel bij bedrijfsovername als bedrijfsvergroting. Daarnaast biedt pacht flexibiliteit in de bedrijfsvoering, bijvoorbeeld in verband met vruchtwisselingseisen. Afhanke-lijkheid van pacht heeft echter ook nadelen: minder zekerheid over de continuïteit van het grondgebruik, minder zekerheden voor het afsluiten van leningen en hoge pachtprijzen bij schaarste aan grond. Die nadelen doen zich vooral voor bij kortlo-pende pachtvormen. Voor bedrijven is een mix van eigendom, langlopende, en kortlopende pacht van de grond dan ook aantrekkelijk.

De vrijwillige kavelruil heeft na een sterke terugval in 2000 -2003 een comeback gemaakt. In de laatste vijf jaar is gemiddeld 7.100 ha landbouwgrond per jaar via dit instrument overgedragen. Na de piek in 2014 van meer dan 8.000 ha, is de omvang echter gedaald tot 5.500 ha in 2016. Relatief wordt veel landbouwgrond in het noorden en oosten van het land via vrijwillige kavelruil overgedragen; in het zuiden gebeurt dat veel minder. Dit blijkt uit een verkenning van Kadaster en Wageningen Economic Research in opdracht van a.s.r. vastgoed vermogensbeheer.

Terwijl het aantal akkerbouw- en melkveebedrijven in Nederland geleidelijk daalt, stijgt de gemiddelde bedrijfsomvang. Afgezien van de kleine bedrijven (zie verantwoording), is de gemiddelde oppervlakte van akkerbouwbedrijven in de periode 2006-2015 gestegen van 60 tot 64 ha, en die van melkveebedrijven van 45 tot 53 ha. De gemiddelde balanswaarde van deze bedrijven bedroeg aan het eind van 2015 respectievelijk 3,9 en 3,1 mln. euro. Het eigen vermogen is de belangrijkste financieringsbron. De solvabiliteit van de akkerbouwbedrijven is in de periode 2006-2015 iets opgelopen (tot 78%). Die van melkbedrijven is echter met vijf procentpunten gedaald tot 66%, door een combinatie van hoge investeringen en magere bedrijfseconomische resultaten. Zowel qua inkomen als qua rendement op eigen vermogen zijn de gemiddelde resultaten van de melkveehouderij in de beschouwde periode fors achtergebleven bij die van de akkerbouw.

De agrarische grondprijs in Nederland kwam in het 2e kwartaal van 2013 uit op 49.800 euro per hectare. Dat is lager dan in het 1e kwartaal van dit jaar (52.200 euro per hectare), maar vergelijkbaar met het gemiddelde over heel 2012 (49.300 euro per hectare). In de periode 2005-2012 is de agrarische grondprijs met circa 70% gestegen, van 29.000 tot 49.000 euro per hectare. De sterkste toename vond plaats in de jaren 2007-2008. Daarna is min of meer een stabilisatie gevolgd.

De agrarische grondprijs stijgt trendmatig - ook in reële prijzen - onder invloed van de schaalvergroting in de grondgebonden landbouw. Deze schaalvergroting blijft ver achter bij de schaalvergroting in de niet-grondgebonden landbouwsectoren, omdat schaalvergroting in de grondgebonden landbouw neerkomt op areaaluitbreiding en nabijgelegen grond maar mondjesmaat voor groeiende bedrijven beschikbaar komt. Schaalvergroting is nodig vanwege de schaaleffecten van de technische vooruitgang. Wanneer een ondernemer de schaalvergroting achterwege laat, realiseert hij geen kostenreductie per eenheid output. Op termijn volgt bedrijfsbeëindiging, omdat er tegen te hoge kosten per eenheid output wordt geproduceerd.

De voortdurende daling van het aantal land- en tuinbouwbedrijven wordt mede bepaald door de leeftijdsopbouw van de bedrijfshoofden, de opvolgingssituatie en de (arbeidsbesparende) technische ontwikkelingen. De gemiddelde leeftijd van bedrijfshoofden is in de afgelopen decennia geleidelijk gestegen. Volgens het Nederlands Agrarisch Jongeren Kontakt (NAJK) is deze vergrijzing een gevolg van de moeilijkheden die jonge boeren tegenkomen bij de bedrijfsovername. Het moment van overname wordt uitgesteld, omdat zij langer moeten werken om voldoende vermogen op te bouwen. Aan de hand van de landbouwtelling gaat dit artikel in op de leeftijd van de bedrijfshoofden en op de animo voor bedrijfsovername.

De agrarische grondprijs in Nederland kwam in het derde kwartaal van 2013 uit op 49.900 euro per hectare. Met uitzondering van de opleving in het eerste kwartaal van dit jaar, is de grondprijs vanaf het tweede kwartaal van 2012 vrijwel onveranderd blijven steken op circa 50.000 euro per hectare. In het derde kwartaal staat de agrarische grondmarkt overigens zoals gebruikelijk op een laag pitje.

De eerste drie kwartalen van 2012 laten een verdere stijging van de grondprijs zien. Het derde kwartaal van 2012 kwam uit op 52.000 euro/ha. De actuele situatie in de grondgebonden landbouw is geen aanleiding om op korte termijn een grondprijsdaling te verwachten. Voor de akkerbouw wordt 2012 een goed jaar. Ook vanuit de melkveehouderij is er weinig aanleiding om op korte termijn een grondprijsdaling te verwachten. Door de gestaag dalende prijs van het melkquotum blijft er meer geld over om in grond te investeren.

In ruim twee derde van de gevallen vindt de overdracht van een agrarisch bedrijf aan de volgende generatie plaats via een maatschap. Een overname in één keer is financieel meestal niet mogelijk. Bovendien geeft de maatschap de opvolger de mogelijkheid 'in het bedrijf te groeien'. Minder dan 20% van de bedrijven wordt niet via een maatschap maar in één keer overgenomen, meestal door een familielid, en in 10% van de gevallen worden twee of meer bedrijven samengevoegd. Dit zijn enkele resultaten uit het onderzoek naar de 'dynamiek in bedrijven', waarin een schatting is gemaakt van het aantal starters, bedrijfsovernames en beëindigingen in de land en tuinbouw. In dit artikel wordt ingegaan op het aantal gestarte en beëindigde maatschappen ingedeeld naar de leeftijd van de opvolger, de bedrijfsomvang en het type bedrijf

De realisatie van de taakstelling voor het areaal agrarisch natuurbeheer ligt goed op koers. Binnen het weidevogelbeheer zijn wel aanpassingen nodig omdat hier de ecologische resultaten tegenvallen. Een verschuiving van lichte naar zwaardere pakketten lijkt daarom noodzakelijk. De aanpassingen zullen met name op melkveebedrijven plaats moeten gaan vinden