Search

De bevolking van Nederland is de afgelopen vijftig jaar flink veranderd en naar verwachting zet die trend zich de komende dertig jaar voort. De belangrijkste demografische veranderingen zijn de aanhoudende bevolkingsgroei, de toenemende vergrijzing en de groeiende diversiteit. Deze veranderingen hebben gevolgen voor veel maatschappelijke terreinen, waaronder de arbeidsmarkt. Door de stijgende pensioenleeftijd zullen werknemers tot op steeds hogere leeftijd actief moeten blijven op de arbeidsmarkt. Rond 2060 wordt een pensioenleeftijd van 70 jaar voorzien. Hoewel het overgrote merendeel van werknemers, ook de ouderen, hun gezondheid als (zeer) goed ervaren, neemt bij het stijgen der jaren de kans op chronische aandoeningen toe. Hoewel dit niet altijd direct leidt tot belemmeringen op de werkvloer, zal dit toch repercussies hebben voor het werk. Bedrijfsartsen zullen hier mee te maken krijgen. Een beleid gericht op duurzame inzetbaarheid van medewerkers, inclusief de ouderen, zal aan belang winnen.

VERKENNING BEVOLKING 2050 De Tweede Kamer heeft bij de Algemene Politieke Beschouwingen van 2018 aan de regering gevraagd om de maatschappelijke gevolgen van veranderingen in de omvang en samenstelling van de bevolking halverwege deze eeuw in kaart te brengen. Namens negen ministeries heeft het ministerie van SZW aan het NIDI gevraagd dit onderzoek te coördineren. De eerste fase van het onderzoek bestond uit een inventarisatie van eerdere toekomstverkenningen en een schets van nieuwe bevolkingsramingen. De rapportage hiervan is in december 2019 aangeboden aan de Tweede Kamer (NIDI, CBS, CPB, PBL, RIVM, SCP, 2019). In de tweede fase van het onderzoek zijn door het NIDI en het CBS zeven nieuwe bevolkingsvarianten doorgerekend. Deze varianten laten veranderingen in de omvang en samenstelling van de bevolking in de komende dertig jaar zien. In een vervolgrapport zal het NIDI de gevolgen van de demografische ontwikkelingen voor wonen, arbeidsaanbod, onderwijs en zorg onderzoeken (zie ook: project Verkenning Bevolking 2050).

VERKENNING BEVOLKING 2050 De Tweede Kamer heeft bij de Algemene Politieke Beschouwingen van 2018 aan de regering gevraagd om de maatschappelijke gevolgen van veranderingen in de omvang en samenstelling van de bevolking halverwege deze eeuw in kaart te brengen. Namens negen ministeries heeft het ministerie van SZW aan het NIDI gevraagd dit onderzoek te coördineren. De eerste fase van het onderzoek bestond uit een inventarisatie van eerdere toekomstverkenningen en een schets van nieuwe bevolkingsramingen. De rapportage hiervan is in december 2019 aangeboden aan de Tweede Kamer (NIDI, CBS, CPB, PBL, RIVM, SCP, 2019). In de tweede fase van het onderzoek zijn door het NIDI en het CBS zeven nieuwe bevolkingsvarianten doorgerekend. Deze varianten laten veranderingen in de omvang en samenstelling van de bevolking in de komende dertig jaar zien. In een vervolgrapport zal het NIDI de gevolgen van de demografische ontwikkelingen voor wonen, arbeidsaanbod, onderwijs en zorg onderzoeken (zie ook: project Verkenning Bevolking 2050).

'Bevolking 2050 in beeld, Drukker, diverser en dubbelgrijs'. Deelrapport Verkenning Bevolking 2050. Dit rapport van de Verkenning Bevolking 2050 is samengesteld door een projectgroep bestaande uit onderzoekers van het NIDI (Nederlands Interdisciplinair Demografisch Instituut) en het CBS (Centraal Bureau voor de Statistiek), bestaande uit Joop de Beer (NIDI, coördinatie), Coen van Duin (CBS), Nicole van der Gaag (NIDI) en Peter Ekamper (NIDI). Met dank aan Andries de Jong (PBL), Ruben van Gaalen (CBS), Marcel Lubbers (NIDI) en Leo van Wissen (NIDI). Het onderzoek is uitgevoerd op verzoek van negen ministeries: SZW (coördinatie), AZ, BZK, EZK, IenW, JenV, LNV, OCW en VWS.

Het meest concrete onderdeel van het op 5 juni gesloten nieuwe pensioenakkoord is de minder harde stijging van de AOW-leeftijd. Dit leidt tot een beter evenwicht tussen de lengte van het werkzame leven en het aantal pensioenjaren. Wel vallen er nog enkele kanttekeningen te maken bij de nieuwe afspraken.

Artikel 'Demografische druk neemt toe' in 'De Actuaris' door Joop de Beer (auteur).

Niet alleen Europa vergrijst. Vroeger of later zullen alle landen volgen. Alleen het tempo van vergrijzing verschilt van land tot land. Terwijl in Europa de meeste landen een relatief lange tijd hebben gehad om zich op de gevolgen van de vergrijzing voor te bereiden, lopen veel landen in Azië het risico eerder oud dan rijk te zijn. Ook in Afrika, waar de vergrijzing op dit moment nog ver weg is, zal het aantal ouderen de komende decennia in rap tempo gaan stijgen. Als dit echter samengaat met een forse daling van het kindertal en verbetering van de economie zijn er op termijn voor Afrika wellicht nog kansen om eerder rijk dan oud te zijn.

Niet alleen Europa vergrijst. Vroeger of later zullen alle landen volgen. Alleen het tempo van vergrijzing verschilt van land tot land. Terwijl in Europa de meeste landen een relatief lange tijd hebben gehad om zich op de gevolgen van de vergrijzing voor te bereiden, lopen veel landen in Azië het risico eerder oud dan rijk te zijn. Ook in Afrika, waar de vergrijzing op dit moment nog ver weg is, zal het aantal ouderen de komende decennia in rap tempo gaan stijgen. Als dit echter samengaat met een forse daling van het kindertal en verbetering van de economie zijn er op termijn voor Afrika wellicht nog kansen om eerder rijk dan oud te zijn.

Niet alleen Europa vergrijst. Vroeger of later zullen alle landen volgen. Alleen het tempo van vergrijzing verschilt van land tot land. Terwijl in Europa de meeste landen een relatief lange tijd hebben gehad om zich op de gevolgen van de vergrijzing voor te bereiden, lopen veel landen in Azië het risico eerder oud dan rijk te zijn. Ook in Afrika, waar de vergrijzing op dit moment nog ver weg is, zal het aantal ouderen de komende decennia in rap tempo gaan stijgen. Als dit echter samengaat met een forse daling van het kindertal en verbetering van de economie zijn er op termijn voor Afrika wellicht nog kansen om eerder rijk dan oud te zijn.

Het meest concrete onderdeel van het op 5 juni gesloten nieuwe pensioenakkoord is de minder harde stijging van de AOW-leeftijd. Dit leidt tot een beter evenwicht tussen de lengte van het werkzame leven en het aantal pensioenjaren. Wel vallen er nog enkele kanttekeningen te maken bij de nieuwe afspraken.

De vergrijzing komt op ons af. Dat staat vast. In Vlaanderen alleen al zal het aantal gepensioneerden tegen 2060 verdubbelen. Wat minder vaststaat is hoe we tegen dan zullen wonen. Om dit in te schatten kunnen we een woonwensenonderzoek uitvoeren, maar dat polst meestal enkel bij ouderen zelf. Dit terwijl we op jongere leeftijd meer geneigd zijn om te verhuizen. Denk maar aan wanneer je start op de woonmarkt, kinderen krijgt of als de kinderen het nest verlaten. Het zijn sleutelmomenten om na te denken over de woonomgeving waarin we willen wonen. En toch doen we dit te weinig. We beelden onze oudere dag in als één die fysiek en mentaal gezond zal zijn. Oud zijn is plezant. Veel vrije tijd, tijd voor hobby’s en kleinkinderen, meer reizen, alles rustiger aan … . Oud zijn is een zorg voor later. En daar speelt de markt dan weer op in met een aangepast zorgaanbod of investeringsopportuniteiten. In deze paper peilen we naar de woonaspiraties bij jonge actieve volwassenen (

Van alle werelddelen is Europa het meest vergrijsd. Maar het tempo waarin Europese landen vergrijzen verschilt enorm, doordat de belangrijkste demografische motoren van de vergrijzing, geboorte en sterfte, per land verschillen.

Als gevolg van de vergrijzing daalt de arbeidsparticipatie na 2020 naar verwachting met vier procentpunten, van 48% naar 44% van de bevolking. Hierdoor zullen bedrijven in de toekomst met een tekort aan werknemers te maken krijgen. De vraag is of mensen langer willen en kunnen doorwerken. Literatuuronderzoek van het RIVM laat zien dat een groot deel van de werknemers na hun pensioen graag stopt met werken. Gemiddeld wil slechts 14 procent van de werknemers na hun 65ste juist nog doorwerken en 53 procent wil dit niet. Ze willen dat vanwege de inkomsten, maar ook omdat zij zingeving, eigenwaarde en voldoening ontlenen aan arbeid. Flexibele werktijden om ouderen aan het werk te houden De Nederlandse overheid heeft enkele maatregelen genomen om de arbeidsparticipatie van ouderen te verhogen, zoals de verhoging van de AOWleeftijd. Uit de literatuurstudie blijkt ook dat het zogenoemde seniorenbeleid (ontziebeleid) een manier is om ouderen die zouden willen of moeten stoppen, aan het werk te houden. Bij dit ontziebeleid worden de werktijden van oudere werknemers, doorgaans na hun 60ste, flexibel: zij hebben meer vrije dagen of een kortere werkweek. Ook kan de zwaarte van het werk worden verlicht of de werktaak inhoudelijk worden aangepast. Redenen om met 65 jaar te stoppen met werken Het seniorenbeleid is nodig omdat een aanzienlijk deel van de oudere werknemers (22% tot 36%) wel tot hun 65ste wil blijven werken, maar dat om uiteenlopende redenen niet kan. De belangrijkste reden is de fysieke en psychische belasting van het werk die voor hun leeftijd te zwaar is geworden (22%). Beroepen waar dit aan de orde is zijn stratenmakers, verpleegkundigen en onderwijzers. Daarna volgen niet-inhoudelijke kenmerken van hun werk, zoals slechte arbeidsvoorwaarden, lange reistijd, geen promotiekansen, enzovoort (5%). Voor 3% van de werknemers is hun gezondheid een reden om te stoppen met werken. Zij zijn chronisch ziek, hebben een beroepsziekte (versleten rug), zijn psychisch overbelast, zijn arbeidsongeschikt of kunnen geen emplooi meer vinden. Deze factoren kunnen er ook toe leiden dat werknemers al vóórdat de pensioengerechtigde leeftijd bereikt is, moeten stoppen met werken.

Dit rapport beschrijft ontwikkelingen in de kosten van de gezondheidszorg in de huidige vijftien landen van de EU in relatie tot ontwikkelingen in Bruto Binnenlandse Product (BBP), vergrijzing en bevolkingsgroei. Omdat zorgkosten o.a. sterk met de leeftijd stijgen is een aantal leeftijd-kostenfuncties opgesteld. Deze zijn geextrapoleerd in de tijd en toegepast op alle EU-landen, uitgaande van de leeftijd-kostenverdeling, zoals die eerder voor Nederland (1988) bepaald werd gebruik makend van bestaande internationale bevolkingsprognoses. Voor het jaar 2020 wordt de grootste toename van de zorgkosten (per capita) door vergrijzing (1990 = 1.00) voorspeld voor Italie (1,11), Griekenland (1,10), Spanje (1,09), Nederland en Finland (1,08), terwijl een geringere toename gevonden wordt voor Zweden (1,00), het Verenigd Koninkrijk (1,01), Oostenrijk en Belgie (1,05), Denemarken en Luxemburg (1,05). Het gewogen gemiddelde voor de EU stijgt naar verwachting van 1,00 in 1990 tot 1,06 in 2020. Schatting voor absolute kostenstijgingen (inclusief schattingen voor de bevolkingsgroei) geven grotere verschillen te zien. De grootste verwachte toename vindt daarbij plaats in Nederland (1,27), Luxemburg (1,20), Spanje (1,14), Frankrijk (1,14) en Finland (1,13), met lagere toenamen voor het Verenigd Koninkrijk (1,06), Portugal (1,09), Zweden, Italie, Ierland (1,10), Duitsland (1,11) en Oostenrijk (1,12). Retrospectief lijkt het er op dat in de meeste EU-landen, ook in Nederland, de stijging van de zorgkosten per capita redelijk in de pas is gebleven met de stijging van het BBP per capita. Na 2010 zal, zeker voor Nederland, vergrijzing echter relatief belangrijker worden, waardoor per capita de totale zorgkosten sterker kunnen stijgen en er minder ruimte is voor kostenstijgingen door andere oorzaken. Epidemiologische, medisch-technologische en sociaal-culturele veranderingen kunnen de leeftijdsverdeling van de zorgkosten en ook de vergelijkbaarheid ervan tussen landen in de toekomst echter op niet-voorspelbare wijze veranderen.

De Nederlandse beroepsbevolking wordt gemiddeld steeds ouder en verlaat op steeds hogere leeftijd het arbeidsproces. Dat geldt ook voor ambtenaren. De gemiddelde leeftijd van werknemers in het openbaar bestuur is in de periode 2004-2014 opgelopen van 41,6 tot ruim 44,6 jaar (CBS, 2016). Die vergrijzing zet druk op ons sociale stelsel en heeft er onder andere al toe geleid dat de AOW-leeftijd in Nederland is verhoogd en dat vervroegde uittrederoutes zijn afgesloten. Oók voor ambtenaren. Langer gezond, gemotiveerd, competent en productief aan het werk blijven, is dus vereist.

De Nederlandse beroepsbevolking wordt gemiddeld steeds ouder en verlaat op steeds hogere leeftijd het arbeidsproces. Dat geldt ook voor ambtenaren. De gemiddelde leeftijd van werknemers in het openbaar bestuur is in de periode 2004-2014 opgelopen van 41,6 tot ruim 44,6 jaar (CBS, 2016). Die vergrijzing zet druk op ons sociale stelsel en heeft er onder andere al toe geleid dat de AOW-leeftijd in Nederland is verhoogd en dat vervroegde uittrederoutes zijn afgesloten. Oók voor ambtenaren. Langer gezond, gemotiveerd, competent en productief aan het werk blijven, is dus vereist.

Door de vergrijzing van de bevolking worden veel geïndustrialiseerde landen geconfronteerd met een hoge druk op sociale zekerheidsvoorzieningen. Ook in Nederland groeit de groep AOW-gerechtigden snel. Dit leidt niet alleen tot hoge pensioen- en zorgkosten maar ook tot een afname van het concurrentievermogen van onze industrie1. Om de gevolgen van de vergrijzing op te vangen heeft de Nederlandse overheid – net zoals andere Europese overheden – hervormingen in het pensioenstelsel doorgevoerd waaronder het verhogen van de AOW-leeftijd en de afschaffing van de VUT en afbouw van pre-pensioenregelingen. Hierdoor is de gemiddelde pensioenleeftijd gestegen van 61 jaar in 2006 tot 64 jaar in 2015. In tegenstelling tot deze stijging laat de Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden (NEA) geen stijgende trend zien in de leeftijd tot wanneer werknemers verwachten door te willen en kunnen werken.

Van alle werelddelen is Europa het meest vergrijsd. Maar het tempo waarin Europese landen vergrijzen verschilt enorm, doordat de belangrijkste demografische motoren van de vergrijzing, geboorte en sterfte, per land verschillen.

Door de vergrijzing van de bevolking worden veel geïndustrialiseerde landen geconfronteerd met een hoge druk op sociale zekerheidsvoorzieningen. Ook in Nederland groeit de groep AOW-gerechtigden snel. Dit leidt niet alleen tot hoge pensioen- en zorgkosten maar ook tot een afname van het concurrentievermogen van onze industrie1. Om de gevolgen van de vergrijzing op te vangen heeft de Nederlandse overheid – net zoals andere Europese overheden – hervormingen in het pensioenstelsel doorgevoerd waaronder het verhogen van de AOW-leeftijd en de afschaffing van de VUT en afbouw van pre-pensioenregelingen. Hierdoor is de gemiddelde pensioenleeftijd gestegen van 61 jaar in 2006 tot 64 jaar in 2015. In tegenstelling tot deze stijging laat de Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden (NEA) geen stijgende trend zien in de leeftijd tot wanneer werknemers verwachten door te willen en kunnen werken.

Het aantal zelfstandig ondernemers zonder personeel is gegroeid van een kleine 570 dui-zend in 2003 tot 884 duizend in 2014 (CBS). Zowel voor de samenleving als voor beleids-makers is dit een belangrijke ontwikkeling. Het roept de vraag op wat de positieve en nega-tieve gevolgen zijn voor de samenleving als geheel en de individuen die het betreft. Een eerste stap bij het beantwoorden van deze vraag is het creëren van een goed beeld van deze groep. Het Interdepartementaal Beleidsonderzoek (IBO) naar zzp’ers (2015) heeft daar een belangrijke bijdrage aan geleverd. Het doel van het huidige onderzoek is om het beeld dat in het IBO is geschetst aan te vullen voor wat betreft de duurzame inzetbaarheid van zzp’ers. De duurzame inzetbaarheid van werkenden is te karakteriseren als het vermogen om gezond, vitaal en productief deel te nemen aan (betaalde) arbeid tot de pensioengerech-tigde leeftijd (Kraan & Sanders, 2016). De centrale onderzoeksvraag luidt dan ook: In hoe-verre verschilt de duurzame inzetbaarheid van zelfstandig ondernemers van die van werk-nemers? De focus ligt daarbij op zelfstandig ondernemers zonder personeel. Om de duurzame inzetbaarheid van werknemers en zelfstandigen te vergelijken, is gebruik gemaakt van twee grootschalige arbeidsmonitors: de Nationale Enquête Arbeidsomstandig-heden (NEA) en de Zelfstandigen Enquête Arbeid (ZEA). Daarnaast is de Enquête Beroeps-bevolking (EBB) gebruikt om socio-demografische en -economische achtergrondkenmerken te beschrijven.

Zelfstandig ondernemers zonder personeel ervaren minder werkdruk en hebben minder vaak burn-outklachten dan werknemers. Ook zijn ze meer bevlogen, vinden ze hun werk gevarieerder en willen ze later met pensioen dan werknemers. Wel voelen zelfstandig ondernemers zich vaker fysiek zwaar belastZelfstandig ondernemers zonder personeel ervaren minder werkdruk en hebben minder vaak burn-outklachten dan werknemers. Ook zijn ze meer bevlogen, vinden ze hun werk gevarieerder en willen ze later met pensioen dan werknemers. Wel voelen zelfstandig ondernemers zich vaker fysiek zwaar belast.

Het aantal zelfstandig ondernemers zonder personeel is gegroeid van een kleine 570 dui-zend in 2003 tot 884 duizend in 2014 (CBS). Zowel voor de samenleving als voor beleids-makers is dit een belangrijke ontwikkeling. Het roept de vraag op wat de positieve en nega-tieve gevolgen zijn voor de samenleving als geheel en de individuen die het betreft. Een eerste stap bij het beantwoorden van deze vraag is het creëren van een goed beeld van deze groep. Het Interdepartementaal Beleidsonderzoek (IBO) naar zzp’ers (2015) heeft daar een belangrijke bijdrage aan geleverd. Het doel van het huidige onderzoek is om het beeld dat in het IBO is geschetst aan te vullen voor wat betreft de duurzame inzetbaarheid van zzp’ers. De duurzame inzetbaarheid van werkenden is te karakteriseren als het vermogen om gezond, vitaal en productief deel te nemen aan (betaalde) arbeid tot de pensioengerech-tigde leeftijd (Kraan & Sanders, 2016). De centrale onderzoeksvraag luidt dan ook: In hoe-verre verschilt de duurzame inzetbaarheid van zelfstandig ondernemers van die van werk-nemers? De focus ligt daarbij op zelfstandig ondernemers zonder personeel. Om de duurzame inzetbaarheid van werknemers en zelfstandigen te vergelijken, is gebruik gemaakt van twee grootschalige arbeidsmonitors: de Nationale Enquête Arbeidsomstandig-heden (NEA) en de Zelfstandigen Enquête Arbeid (ZEA). Daarnaast is de Enquête Beroeps-bevolking (EBB) gebruikt om socio-demografische en -economische achtergrondkenmerken te beschrijven.

Zelfstandig ondernemers zonder personeel ervaren minder werkdruk en hebben minder vaak burn-outklachten dan werknemers. Ook zijn ze meer bevlogen, vinden ze hun werk gevarieerder en willen ze later met pensioen dan werknemers. Wel voelen zelfstandig ondernemers zich vaker fysiek zwaar belastZelfstandig ondernemers zonder personeel ervaren minder werkdruk en hebben minder vaak burn-outklachten dan werknemers. Ook zijn ze meer bevlogen, vinden ze hun werk gevarieerder en willen ze later met pensioen dan werknemers. Wel voelen zelfstandig ondernemers zich vaker fysiek zwaar belast.

Door de vergrijzing van de bevolking is het van groot belang dat mensen langer participeren in betaald werk met behoud van een goede inzetbaarheid. Meer inzicht in de factoren die dit het sterkst beïnvloeden, biedt mogelijk handvatten voor (aanvullend) beleid. In dit rapport staat om deze reden de volgende vraag centraal: Wat is het relatieve belang van verschillende determinanten voor de duurzame inzetbaarheid van werknemers van 45 jaar en ouder? Voor dit onderzoek is gebruik gemaakt van STREAM, een meerjarig onderzoek onder ruim 15.000 personen van 45 jaar en ouder. Duurzame inzetbaarheid is geoperationaliseerd met de indicatoren werkvermogen, productiviteit, verzuim, arbeidsmarktpositie, arbeidsongeschiktheid, werkloosheid en vroegpensioen. Een ongunstige score op één of meer van de indicatoren van duurzame inzetbaarheid wordt voorspeld door een brede range determinanten: Gezondheid (slechte fysieke en mentale gezondheid), werkkenmerken (blootstelling aan stoffen, hoge fysieke belasting, lage autonomie, ongunstig sociaal klimaat, tijdelijk contract), kennis en vaardigheden (laag pro-actief leergedrag), sociale factoren (geen werkende partner, verstoorde werk-privé balans), financiële factoren (huishouden komt geld tekort) en werkmotivatie (lage bevlogenheid). Met name gezondheid en, in iets mindere mate, bevlogenheid zijn relatief sterke voorspellers voor meerdere indicatoren van duurzame inzetbaarheid. Een slechte mentale en fysieke gezondheid hangen bijvoorbeeld relatief sterk samen met een laag werkvermogen (OR 1,7 en 2,0), verzuim (OR 1,6 en 2,3) en arbeidsongeschiktheid (OR 1,9 en 6,0). Een lage bevlogenheid hangt bijvoorbeeld relatief sterk samen met een laag werkvermogen (OR 1,9). De relaties tussen determinanten en DI-indicatoren lijken niet (sterk) te verschillen tussen verschillende groepen werknemers. Om effectief beleid te ontwikkelen is niet alleen inzicht nodig in de relatie tussen determinanten en duurzame inzetbaarheid, maar ook in de impact van deze determinanten op populatieniveau. Een determinant die een gemiddeld risico vormt maar vaak voorkomt kan op populatieniveau immers meer potentieel voor verbetering bieden dan een determinant die een hoog risico vormt maar zelden voorkomt. Ook op populatieniveau hebben gezondheid en bevlogenheid relatief veel impact op duurzame inzetbaarheid. Wanneer een slechte fysieke of mentale gezondheid niet meer voor zou komen onder oudere werknemers, zou bijvoorbeeld het percentage werknemers met een laag werkvermogen in de populatie afnemen van 25% naar 22% en het percentage werknemers dat arbeidsongeschikt wordt van 1,2% naar 0,7%. De potentiële impact van het verbeteren van specifieke werkkenmerken, leergedrag en de financiële situatie van het huishouden is op populatieniveau in het algemeen (iets) kleiner. Echter, ook hier ligt potentiele winst, bijvoorbeeld wanneer werkomstandigheden in samenhang met elkaar worden verbeterd. Overigens zijn sommige risicofactoren moeilijk te beïnvloeden met beleid. Een voorbeeld is de aanwezigheid van een werkende partner.

Nu de omvangrijke naoorlogse geboortegeneraties de pensioenleeftijd bereiken, zijn we ons in rap tempo op een grijzere bevolking aan het voorbereiden. Dit geldt vooral als het gaat om de betaalbaarheid van de pensioenen, de kosten van de zorg en de krimp van de beroepsbevolking. Maar is Nederland wel zo grijs als we vaak denken?

Vanaf januari 2015 is de maatschappelijke en gezondheidszorg in Nederland drastisch veranderd. Alle verantwoordelijkheid voor de eerstelijnszorg wordt vanuit de nationale overheid verschoven naar gemeentelijk niveau, hetgeen gepaard gaat met grote bezuinigingen. Dit is onder andere een gevolg van demografische ontwikkeling als de vergrijzing, alsmaar stijgende kosten voor zorg en welzijn en maatschappelijke veranderingen, zoals ouderen die langer zelfstandig willen blijven wonen. Deze veranderingen behelzen onder andere dat ‘zorg en welzijn’ anders georganiseerd moet gaan worden; dichter bij de burger, meer ruimte voor en ondersteuning bij burgerparticipatie en meer integraal geleverd. Dit anders organiseren gebeurt op gemeentelijk niveau op verschillende manieren. Eén daarvan is het organiseren van integrale zorg- en welzijnstaken waarbij de burger zelf de regie heeft ondersteund door wijkgerichte interprofessionele teams. Hoewel het bekend is dat interprofessionele teamsamenwerking een aantal belangrijke voordelen heeft, zoals het integraal kunnen aanbieden van zorg en afgestemd op de specifieke hulpvraag van de individuele burger, is succesvol interprofessioneel samenwerken in teams niet vanzelfsprekend: Wat maakt interprofessionele teams succesvol en wat zijn belemmeringen voor interprofessionele samenwerking? Dit zijn belangrijke vragen waarop een antwoord gevonden moet worden, om interprofessionele teams zo optimaal mogelijk op wijkniveau te kunnen laten functioneren. Internationaal is er al veel ervaring met en onderzoek gedaan naar interprofessioneel samenwerken in wijkteams. Dit artikel geeft een overzicht van wat er in de internationale literatuur bekend is over succesfactoren van het interprofessioneel samenwerken in sociale wijkteams en bespreekt kort enkele aandachtspunten voor het hoger beroepsonderwijs in de zorg- en welzijnssector in Nederland.

Vanaf januari 2015 is de maatschappelijke en gezondheidszorg in Nederland drastisch veranderd. Alle verantwoordelijkheid voor de eerstelijnszorg wordt vanuit de nationale overheid verschoven naar gemeentelijk niveau, hetgeen gepaard gaat met grote bezuinigingen. Dit is onder andere een gevolg van demografische ontwikkeling als de vergrijzing, alsmaar stijgende kosten voor zorg en welzijn en maatschappelijke veranderingen, zoals ouderen die langer zelfstandig willen blijven wonen. Deze veranderingen behelzen onder andere dat ‘zorg en welzijn’ anders georganiseerd moet gaan worden; dichter bij de burger, meer ruimte voor en ondersteuning bij burgerparticipatie en meer integraal geleverd. Dit anders organiseren gebeurt op gemeentelijk niveau op verschillende manieren. Eén daarvan is het organiseren van integrale zorg- en welzijnstaken waarbij de burger zelf de regie heeft ondersteund door wijkgerichte interprofessionele teams. Hoewel het bekend is dat interprofessionele teamsamenwerking een aantal belangrijke voordelen heeft, zoals het integraal kunnen aanbieden van zorg en afgestemd op de specifieke hulpvraag van de individuele burger, is succesvol interprofessioneel samenwerken in teams niet vanzelfsprekend: Wat maakt interprofessionele teams succesvol en wat zijn belemmeringen voor interprofessionele samenwerking? Dit zijn belangrijke vragen waarop een antwoord gevonden moet worden, om interprofessionele teams zo optimaal mogelijk op wijkniveau te kunnen laten functioneren. Internationaal is er al veel ervaring met en onderzoek gedaan naar interprofessioneel samenwerken in wijkteams. Dit artikel geeft een overzicht van wat er in de internationale literatuur bekend is over succesfactoren van het interprofessioneel samenwerken in sociale wijkteams en bespreekt kort enkele aandachtspunten voor het hoger beroepsonderwijs in de zorg- en welzijnssector in Nederland.

Het pensioenstelsel moet op de schop. De maatschappij vergrijst, de arbeidsmarkt wordt steeds flexibeler en de risico’s voor het pensioen komen steeds meer bij de deelnemer te liggen omdat de werkgever niet meer wil opdraaien voor alle premiestijgingen. Dat is de algemene tendens, maar in welke richting moet het pensioenstelsel veranderen?

iAge en langer zelfstandig wonen.

De Nederlandse zorguitgaven zijn tussen 2007 en 2010 gegroeid met gemiddeld 5,3% per jaar. Dat is meer dan de jaren daarvoor, maar minder hoog dan de uitgavengroei rond het jaar 2000, toen het ongeveer 10% per jaar bedroeg. In 2007 is ruim 20% van de zorguitgaven besteed aan psychische stoornissen. Daarmee is de groep van psychische aandoeningen de ziektegroep met de hoogste uitgaven. Op de tweede plaats staat de behandeling van hart- en vaatziekten, die 9% van de uitgaven voor haar rekening neemt. Dit blijkt uit het RIVM-onderzoek naar de kosten van ziekten in 2007, uitgevoerd in samenwerking met het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). De totale kosten in 2007 voor zorg en welzijn waren volgens het CBS 74,4 miljard euro. In 2010 ging het om 87,6 miljard euro, volgens nog voorlopige cijfers. Voor het onderzoek is de verdeling van de uitgaven van de zorg nader in kaart gebracht, evenals een analyse van de groei van de kosten. Door de cijfers te combineren met resultaten van eerdere studies is de kostenontwikkeling over 1999-2010 samenhangend in beeld gebracht. De studie levert onder meer input voor economische toekomstverkenningen, vergrijzingsstudies en kosteneffectiviteitsanalyses. Drie oorzaken toenemende kosten zorg. De oorzaak van de uitgavengroei ligt deels in vergrijzing van de bevolking (15% aandeel) en prijsstijgingen (35% aandeel). Bijna 50% van de kostenstijging is toe te schrijven aan een complex van oorzaken als verruimde indicaties, groei van het aantal patiënten, intensievere behandelingen en de inzet van nieuwe medische technologie. Sterkste kostenstijging bij jongeren. Ondanks de vergrijzing treden de sterkste kostenstijgingen in recentere jaren (2005-2010) juist op bij jongeren. Een groter beroep op jeugdzorg en verruimde indicatiestellingen in de gehandicaptenzorg dragen hier aan bij. Vrouwen gebruiken meer zorg dan mannen, maar opvallend genoeg stijgen kosten bij mannen sinds 2005 sneller dan bij vrouwen. Dit hangt samen met de verbeterde gezondheid bij mannen, waardoor ze langer leven en ook meer kans krijgen om zorg te gebruiken. Stijging kosten alcohol en drugsgebruik. In de geestelijke gezondheidszorg valt de forse stijging op van uitgaven die samenhangen met alcohol en drugsgebruik: van 400 miljoen euro in 2005 naar ruim 1 miljard euro in 2007. Dit is deels te verklaren uit veranderingen in de registratie van deze kosten bij invoering van het nieuwe zorgstelsel in 2006.

Nu de omvangrijke naoorlogse geboortegeneraties de pensioenleeftijd bereiken, zijn we ons in rap tempo op een grijzere bevolking aan het voorbereiden. Maar is Nederland wel zo grijs als we vaak denken? Dat het aandeel 65-plussers de afgelopen jaren flink is toegenomen en de komende decennia nog verder zal groeien, staat buiten kijf, maar is dit wel een goede maatstaf voor de vergrijzing?