Search

Om de kwaliteit van het oppervlaktewater en de aquatische biodiversiteit te verbeteren, worden veel herstelmaatregelen uitgevoerd. Maar verbeteren die de ecologie voldoende? En zo niet, welke extra maatregelen zijn dan nodig? Deze vragen zijn lastig te beantwoorden omdat doelgerichte monitoring van de effecten vaak ontbreekt. Wageningen Environmental Research onderzoekt welke nieuwe meettechnieken kunnen worden ingezet om meer inzicht in te krijgen in de effecten van herstelmaatregelen.

Sinds 2010 is de biodiversiteit in stromende wateren niet meer verbeterd. Dit blijkt uit een analyse van de trends van ongewervelde dieren in Nederlandse en andere Europese beken en rivieren. Sinds de bouw van de afvalwaterzuiveringsinstallatie is er nauwelijks verdere verbetering opgetreden. Daarom zijn meer (grootschalige) maatregelen noodzakelijk om herstel van biodiversiteit te stimuleren.

Study Design: Retrospective Cohort Study.Objective: Yearly, bicycle and scooter accidents in the Netherlands amount to 90 thousand emergency department visits. Maxillofacial injuries are common after cycling or scooter accidents. To prevent these injuries, helmet use might be beneficial. However, the effect of helmet use on maxillofacial injuries remains unclear. The aim of this retrospective study is to assess the effect of helmet use on maxillofacial injuries in patients who had a bicycle or scooter accident.Methods: We collected data from the emergency department of the Erasmus Medical Center in the period from October 2017 to October 2019. Patients that were involved in a bicycle or scooter accident and subsequently received a CT scan of the head were included. We compared the incidence of maxillofacial injuries in helmeted cyclists and scooter users to non-helmeted users. Descriptive and analytic statistics were computed. Level of statistical significance was set at p < 0.05.Results: Helmet use among scooter users was associated with a significant reduction in maxillofacial fractures (p < 0.001) and soft tissue injuries (p < 0.001). Helmet use among cyclists was not associated with a reduction in maxillofacial fractures (p = 0.17) or soft tissue injuries (p = 0.30). Helmet use was not associated with a reduction in soft tissue injuries of the lower face in both cyclists (p = 0.47) and scooter users (p = 0.24).Conclusions: Helmet use should be considered among cyclists and scooter users to prevent maxillofacial injuries. Especially unhelmeted scooter users might benefit from helmet use as this is associated with a lower incidence of maxillofacial injuries.

Sinds de implementatie van de Kaderrichtlijn water is in de Nederlandse wateren een groot aantal herstelmaatregelen uitgevoerd om de ecologische waterkwaliteit te verbeteren. In hoeverre zijn de maatregelen effectief? Hoe kunnen we het succes vergroten? En hoe kunnen we de effecten eenvoudiger evalueren? Op zoek naar antwoorden in beschikbare maatregel-effectstudies.

Dit Deltafact beschrijft het proces van droogval, de effecten op de ecologie en biedt handelingsperspectieven om negatieve ecologische effecten te verminderen of weg te nemen. Het Deltafact is opgesteld als onderdeel van het project Ecologie van de Kennisimpuls Waterkwaliteit.

Wanneer organisch materiaal afbreekt komen voedingsstoffen vrij en treden secundaire eutrofiëringsverschijnselen op. Dit Deltafact gaat in op de bronnen en effecten van deze stress en geeft inzichten in hoe de stress terug te dringen en tot welk niveau. Dit Deltafact is opgesteld als onderdeel van het project Ecologie van de Kennisimpuls Waterkwaliteit.

In veel beken worden ecologische KRW- en Natura2000-doelen voor waterplanten en vegetatie niet gehaald. De meeste doelsoorten prefereren matig voedselrijke omstandigheden, soms in combinatie met zacht, bicarbonaatarm water. Hoewel de fosfaatconcentratie in het oppervlaktewater van beken wel omlaag gebracht is, heeft dit op plekken met slibophoping niet geleid tot voldoende verbetering. Woekerende waterplanten kunnen gebruik maken van nutriënten en koolstof uit het slib, waarmee ze door hun snelle groei een betere concurrentiepositie hebben ten opzichte van veel doelsoorten. Dit vraagt om een aanpak waarin de rol van slib erkend wordt en sedimentatie van voedselrijk slib in beken wordt verminderd.

Het belang van de hydrologie, morfologie en connectiviteit voor de ecologie van oppervlaktewateren is groot. Het samenspel tussen hydrologie en morfologie wordt vaak als hydromorfologie aangeduid. Dit Deltafact gaat in op de morfologie en het samenspel met hydrologie en connectiviteit. Het is opgesteld als onderdeel van het project Ecologie van de Kennisimpuls waterkwaliteit.

Dit Deltafact gaat dieper in op kleinschalige beekherstelmaatregelen, waarbij wordt aangesloten bij natuurlijke processen. Het gaat om maatregelen zoals zandsuppletie, aangepast maaibeheer en het inbrengen van (dood) hout in de beek. Dit Deltafact beschrijft de maatregelen en behandelt de waargenomen hydrologische en ecologische effecten.

Om verbetering van de ecologische kwaliteit van watersystemen te bereiken is het belangrijk te weten op welke schaal verstoringen en herstel inwerken. Met een ecologische systeemanalyse wordt de werkingsschaal van milieufactoren duidelijk en dat biedt handvatten om effectieve maatregelpakketten te kiezen. In dit Deltafact, dat is opgesteld in het kader van het project Ecologie van de Kennisimpuls Waterkwaliteit, worden bouwstenen beschreven om hier concreet mee aan de slag te gaan.

Houtpakketten worden regelmatig ingezet als kleinschalige beekherstelmaatregel. Om de effectiviteit hiervan in beeld te krijgen is in twaalf beken de macrofauna van trajecten met en zonder hout vergeleken. In drie Brabantse beken is daarnaast onderzocht wat het effect is van het type houtpakket dat wordt toegepast: stammen, stobben of vlechtwerken. Het onderzoek liet zien dat hout een meerwaarde kan hebben voor de macrofauna, maar alleen als in de beek tevens de randvoorwaarden die de dieren stellen op orde zijn, zoals voldoende stroming en beschaduwing.

Beekvegetatie wordt steeds vaker extensief gemaaid. Om nog meer variatie te creëren kan ritsbeheer worden toegepast. Hierbij worden in een traject opeenvolgend vegetatieblokken gespaard en gemaaid. De ecologische meerwaarde van ritsbeheer is getest in twee Noord-Brabantse beken. De toename in variatie leidde niet tot biodiversiteitswinst en beperkte zich tot verschillen in aantallen of bedekking van de al aanwezige soorten. Effecten waren vooral zichtbaar voor de vegetatie, met name voor het maaien van kleine openingen in niet-gemaaide trajecten, terwijl het pluksgewijs laten staan van vegetatie in een verder grotendeels gemaaid traject weinig bijdroeg.

Beken worden steeds vaker extensief gemaaid, waarbij de vegetatie tijdelijk één- of tweezijdig wordt gespaard. In drie Noord-Brabantse beken is de toegevoegde waarde van deze maaivormen voor de vegetatie en macrofauna onderzocht in een maai-experiment. Niet maaien zorgde wel voor meer vegetatie, maar leidde in slechts één beek tot veranderingen in de bedekking van plantensoorten. De macrofauna profiteerde in alle beken het meest van één jaar stroombaanmaaien. Het verschil in effect tussen één en twee jaar sparen leek samen te hangen met verslechterde milieuomstandigheden in de gespaarde vegetatiezoom in het tweede jaar.

De Esperloop is een bijzondere beek in het oosten van Noord-Brabant. De beek wordt gevoed door grondwater dat omhoog komt bij de Peelrandbreuk. Het deel van de Esperloop dat door de Grotelsche Heide stroomt is één van de twee plekken in Noord-Brabant waar de gewone bronlibel voorkomt. De populatie wordt echter steeds kleiner en ook met andere macrofauna gaat het niet goed. Tijd voor actie.

Van zeggenmoerassen en trilvenen langs de Drentse Aa, tot schraallanden en broekbossen langs de Dommel in Brabant: veenvormende ecosystemen vormen een uiterst waardevol onderdeel van beekdallandschappen. Tegelijk zijn ze zowel nationaal als internationaal sterk bedreigd. De op 19 oktober uitgekomen State of Nature in the EU stelt: As much as 81 % of habitats at EU level are in poor condition, with peatlands, grasslands and dune habitats deteriorating the most. Verdroging en vermesting hebben in beekdalvenen gezorgd voor een enorme achteruitgang in biodiversiteit en een forse toename in het vrijkomen van broeikasgassen. Gezien de huidige klimaat- en biodiversiteitscrisis staan we meer dan ooit voor een keuze: breken we het veen verder af, of kiezen we voor natuurherstel en vergroting van de ecosysteemdiensten die beekdalvenen leveren? En als we voor het laatste kiezen, hoe doen we dat dan? Het OBN Deskundigenteam Beekdallandschappen heeft de afgelopen tien jaar veel nieuwe kennis ontwikkeld over het functioneren van beekdalvenen in al haar aspecten en in de ontwikkeling van effectieve herstelstrategieën die het mes aan twee kanten kunnen laten snijden. In dit webinar willen we deze kennis delen met beleidsmakers, waterbeheerders, terreinbeheerders en andere geïnteresseerden.

Beekherstelprojecten worden op dit moment gemonitord aan de hand van dezelfde meetprotocollen als de reguliere toestand- en trendmonitoring wordt uitgevoerd. Om meer inzicht te krijgen in de effectiviteit en efficiëntie van de genomen maatregelen is echter aanvullende informatie nodig. In deze Deltafact worden handvatten gepresenteerd voor het ontwerpen van passende meetprogramma’s en de keuze van indicatoren om maatregelen te kunnen evalueren.

Klimaatverandering leidt er toe dat waterschappen en provincies samen met andere actoren in het landelijk gebied nadenken over een klimaatbestendige inrichting van de Nederlandse zandgebieden. Dit vraagt om inzicht in de ruimtelijke, maatschappelijke en fysieke gevolgen van klimaatverandering op regionale schaal, in mogelijke adaptatiemaatregelen in hun land- en watersystemen, en hoe die via gebiedsprocessen kunnen worden gerealiseerd. Deze Deltafact “Ontwikkelpaden voor een natuurlijker functioneren van beken en riviertjes” presenteert een methode om keuzen die op de korte termijn gemaakt worden te verbinden met doelen voor de lange-termijn, waarbij onzekerheden als gevolg van klimaatverandering meegewogen worden. De methode is toegepast op planning voor het natuurlijker maken van beken en riviertjes. In deze Deltafact wordt uitgelegd wat ontwikkelpaden zijn en hoe ze gebruikt kunnen worden om beken en riviertjes natuurlijker te laten functioneren.

In 2018 werd Nederland geconfronteerd met een droogte van een omvang die zich al decennia niet meer had voorgedaan. Hierdoor vielen in de loop van de zomer steeds meer beken droog. Een dramatisch gezicht, maar ook een kans om te leren wat de impact is van zo’n catastrofe. Daarom hebben waterschappen en provincies samen extra metingen uitgevoerd. Dit leverde belangrijke inzichten in de kwetsbaarheid van beken en aanknopingspunten om deze minder gevoelig te maken voor toekomstige droogteperioden. De opnieuw problematische situatie in 2019 onderstreepte nog eens dat deze kennis hard nodig is.

Loopkevers zijn goede indicatoren van de ecologische kwaliteit van de oeverzone van stromende wateren. In drie gebieden in Drenthe waar vernatting van het beekdal heeft plaatsgevonden zijn deze organismen gebruikt om de effecten van deze maatregel in beeld te krijgen. Hiervoor is de loopkevergemeenschap van beekoevers in herstelde beekdalen vergeleken met bovenstroomse, niet-herstelde trajecten in hetzelfde stroomgebied en gerelateerd aan de biotoopvoorkeur van de aangetroffen soorten.

In maart 2014 vond in de Heelsumse beek op de Veluwe de eerste gedocumenteerde herintroductie van macrofauna in Nederland plaats. Na vooronderzoek naar onder andere de milieu- en habitateisen van de soort, de omstandigheden op de uitzetplek en de wijze van introductie, werden 2400 larven van de kokerjuffer Lepidostoma basale uitgezet. De grote vraag was hoe dit in de praktijk zou uitpakken. Kunnen de larven overleven, zich voortplanten en zich verder verspreiden? Nu, na vier jaar van monitoring, is het antwoord daarop een volmondig: “Ja!”

Beekfauna kan profiteren van het aanbrengen van grindbedden in beken. Eén van de weinige beken in Nederland waarin grind is aangebracht is de Tongelreep in Noord-Brabant. Dit artikel beschrijft de ervaringen met deze maatregel, waarbij is gekeken naar de stabiliteit van de grindbedden en de aanwezigheid van macrofauna. De grindbedden bleken zich niet te verplaatsen, maar varieerden wel in grootte door tijdelijke sedimentbedekking. Het aantal op het ingebrachte grind aanwezige kenmerkende taxa was opvallend hoog. Het stimuleren van het ontstaan van grindbedden verdient daarom meer aandacht bij het ontwerp van beekherstelmaatregelen.

Slim toepassen van kleinschalige maatregelen kan grote ecologische winst opleveren voor het leven in beken en het kan bijdragen aan de realisering van KRW-doelen.

Schaduw remt de groei van waterplanten in beken en kan zo helpen de onderhoudsfrequentie omlaag te brengen. Gekwantificeerde gegevens over de hoeveelheid schaduw die hiervoor nodig is ontbreken. Daarom is in trajecten van de Hooge Raam en de Keersop de vegetatiebedekking vastgesteld bij een verschillende hoeveelheid beschaduwing. De vegetatiebedekking in de watergang bleek af te leiden van de mate van geslotenheid van het bladerdak boven de beek. Verder bleek dichte jonge aanplant van wilg en els al binnen circa 5 jaar in staat de vegetatieontwikkeling te minimaliseren.

Steeds vaker wordt gekozen voor stroombaanmaaien als extensieve beheersvorm voor beken, meestal vanuit ecologisch oogpunt. Hierbij wordt alleen de stroomdraad gemaaid, terwijl de oevervegetatie en een deel van het natte profiel intact blijven. Of dit ook daadwerkelijk leidt tot een verandering in de ecologische kwaliteit is niet goed gekwantificeerd. Om hier meer inzicht in te krijgen zijn de macrofauna en vegetatie van een traject in de Lage Raam waar stroombaanmaaien wordt toegepast vergeleken met een morfologisch vergelijkbaar bovenstrooms traject dat regulier onderhouden wordt.

De Gedragscode Flora- en faunawet vormt sinds 2007 een belangrijke richtlijn voor de bescherming van kwetsbare en zeldzame planten- en diersoorten bij het onderhoud aan watergangen door waterschappen. Deze bescherming staat inmiddels stevig op de agenda bij de waterschappen, maar is dit voldoende? In een onderhoudsproef zijn met succes onderhoudsconcepten ontwikkeld en toegepast, gericht op peilbeheer, veilig werken én de leefomgeving van planten- en diersoorten. Hierbij was de insteek het onderhoud te richten op verbetering van de leefomgeving van soorten, in plaats van de bescherming van (individuele) soorten.

In de Snelle Loop zijn in 2012 verschillende typen houtconstructies aangebracht. Waterschap Aa en Maas en studenten van de HAS Hogeschool in Den Bosch verrichten sindsdien jaarlijks fysisch-chemische, hydromorfologische en biologische metingen. In deze studie zijn de tot nu toe verzamelde gegevens over de effecten op de levensgemeenschap na drie jaar geëvalueerd. Het hout bleek effect te hebben op de levensgemeenschap, maar grote jaarlijkse verschillen lieten zien dat met name effecten op een groter schaalniveau een sturende rol spelen. Er worden aanbevelingen gedaan voor de opzet van monitoring om onderscheid te kunnen maken tussen effecten op verschillende schaalniveaus.

Monitoringsdata van Brabantse beken laat zien dat bomen belangrijk zijn voor het halen van ecologische doelen. Echter, voor maximale effectiviteit met betrekking tot vegetatieontwikkeling en koeling van het beekwater voldoet alleen de zwaarste beschaduwingsklasse (>70%) en moet gestreefd worden naar lange beschaduwde trajecten. Macrofauna profiteert vooral via de door bomen gegenereerde substraatdifferentiatie. Het toepassen van beschaduwing brengt voor de waterschappen wel grote uitdagingen met zich mee. Verder blijkt uit de data-analyse dat jaarrond voldoende stroming een vereiste is voor de ecologische doelrealisatie in de trajecten.

In het voorjaar van 2014 zijn in de herstelde middenloop van de Heelsumse beek op de Veluwe enkele duizenden larven van de voor laaglandbeken karakteristieke kokerjuffer Lepidostoma basale uitgezet. De reden om de natuur een handje te helpen is dat veel beekinsecten zich slecht verspreiden. Soorten die van nature in zo’n beek thuishoren lijken veel door beekherstelmaatregelen geschikt gemaakte beken niet te kunnen bereiken. In dit artikel wordt de situatie een jaar na het uitzetten van dieren besproken. Was het project succesvol en welke consequenties heeft dit voor de evaluatie van beekherstelprojecten?

Sinds jaar en dag leven er rivierkreeften in de Nederlandse oppervlaktewateren. De laatste jaren zijn ze echter veel vaker in het nieuws dan daarvoor. Dit komt door de opkomst van een aantal opvallende nieuwkomers. Inmiddels staat de teller op tien soorten rivierkreeften, waaronder één inheemse soort. De inheemse rivierkreeft is nog maar op één plek in Nederland te vinden, in de omgeving van Arnhem. Van de negen exoten hebben er zes zich inmiddels in Nederland gevestigd. Het gedrag lijkt per soort te verschillen. Daarmee varieert ook de invloed die de soorten hebben op het ecosysteem en de schade die ze kunnen aanbrengen door bijvoorbeeld graafgedrag.

April 2007 zijn in een afgesloten gedeelte van Nationaal Park Kennemerduinen drie wisenten (Bison bonasus L.) uitgezet. Er volgen op termijn nog twee koeien en een kalf uit het Poolse Bialowieza en zullen naar het Kraansvlak worden gebracht zodra het kalf voldoende groot is. Deze zes dieren zullen de komende vijf jaar in een ruim 220 ha groot deel van het Kraansvlak vrij rondlopen. Een project van PWN, Ark, Kritisch Bosbeheer en Duinbehoud. Dit artikel belicht het doel en met name het begeleidende onderzoek hierbij.