Search

Groningse kust voor het project Werken met Waterlandschappen, teHornhuizen. Dit was het 4e ontwerpatelier van Werken metWaterlandschappen. Hierbij waren 23 deelnemers aanwezig waarvan dehelft tevens het eerste Groningse ontwerpatelier hadden bijgewoond(Verslag Atelier Groningen 2022). Er waren bijdragen van een diverspalet aan deelnemers die betrokken zijn bij het nadenken over detoekomst van de Groninger kust langs de Waddenzee en de Eems-Dollardvariërend van de Waddenvereniging, onderzoekers (HZ en WUR) tot aaneen pootaardappelbedrijf en Rijkswaterstaat. Namens waterschapNoorderzijlvest en de provincie Groningen traden Jan-WillemNieuwenhuis en Gert Noordhoff op als gastheer. Bianca de Vlieger(WEnR), Martine van Moûrik (WEnR) en Jeroen Veraart (WEnR) faciliteerdenhet dagprogramma.

Het natuurwinst-denken is uitgewerkt in vijf stappen.Bij voorgenomen wijzigingen in water- en natuurbeheeren inrichtingsmaatregelen zijn deze te gebruiken voor het verkennen van opties. Bij elke stap is het belangrijk deskundigen, beleidsmakers, beheerders en belanghebbenden intensief te betrekken. De vijf stappen van de strategie worden de komende jaren in praktijk gebracht, bijvoorbeeld bij de actualisatie van deNatura 2000-doelensystematiek, het opstellen van de volgende generatie Natura 2000-beheerplannen en bij de uitwerking van de Programmatische Aanpak Grote Wateren (PAGW).

Door klimaatverandering krijgen we steeds vaker te maken met watertekort en wateroverlast in Nederland. Problemen die hierbij horen zijn natte voeten in bebouwd gebied en verdroging met schade voor landbouw en natuur. Het is mogelijk om hierop in te spelen met hydrologische herstelmaatregelen in waterlopen en op natuurpercelen waardoor er meer water wordt vastgehouden bij droogte en waterberging kan plaatsvinden bij juist wateroverlast. De maatregelen die genomen kunnen worden in natuurgebieden komen in deze Deltafact aan bod. Wat betekent het vasthouden van water in individuele natuurgebieden voor het waterbeheer in een groot stroomgebied? En wat zijn de effecten daarvan voor verschillende economische functies zoals de landbouw?

Food systems—encompassing food production, transportation, processing and consumption, including food losses and waste—are currently not delivering what is expected or needed to ensure their full contribution to societal well-being and ecological sustainability. In this paper, we hypothesize that nature-based solutions (NBS; solutions that are inspired by, supported by, or copied from nature) can overcome system challenges related to the functioning of the biosphere, society, or economy (including governance arrangements), and support a transition to sustainable climate-resilient food systems. We develop a conceptual framework to assess NBS contributions to such transitions. Three types of NBS are evaluated: intrinsic NBS which make use of existing ecosystems; hybrid NBS which manage and adapt ecosystems; and inspired NBS which consist of newly constructed ecosystems. We show that inspired NBS in particular will increase opportunities to achieve sustainable development in food systems. NBS can facilitate the much-needed transition to a different way of using our natural resources to reach the SDGs by 2030. We identify the knowledge gaps that impede the development of NBS to support a transition towards sustainable, climate-resilient food systems.

Deze Deltafact geeft een overzicht van de binnen Nederland beschikbare hydrologische modellen die gebruikt worden voor waterkwantiteitsvraagstukken. Deze Deltafact omschrijft welke vragen daarmee beantwoord kunnen worden, en welke gegevens je dan nodig hebt.

Groninger kust voor het project Werken met Waterlandschappen, te Hornhuizen. Dit was een logische stap na twee ontwerpateliers in Zeeland waarin Groningers meedachten over waterkerende landschappen in Zeeland.Het doel van Werken met Waterlandschappen is (a) het realiseren van een project overstijgende leeromgeving en (b) het verkennen van nieuwe (maatschappelijke) verdienmodellen voor inrichtingstrajecten in de land-water overgangszones. De ontwerpsessies richting zich op het tweede projectdoel. In de afgelopen twee jaar hebben we geleerd dat verstandig is om in een landschap je niet alleen op sectorale verdienmodellente richten. Daarom is de M van maatschappelijk toegevoegd aanhet verdienmodel en later ook de W van (meervoudige) waarde-creatie.Het doel van het werkatelier in Groningen was om de toekomst van de dijk langs de Wadden en Eems-Dollard als waterlandschap te bestuderen en daarbij de relatie te leggen tussen binnendijkse- en buitendijkse gronden in het licht van de opgaven van de toekomst zoals klimaatverandering, zeespiegelstijging ende transitie van de landbouw. Er waren bijdragen van een divers palet aan deelnemers die betrokken zijn bij het nadenken over de toekomst van de Groninger kust langs de Waddenzeeen de Eems-Dollard variërend van de Waddenvereniging, onderzoekers (HZ, WUR en Deltares) tot aan een pootaardappelbedrijf en Rijkswaterstaat. Namens waterschap Noorderzijlvest en de provincie Groningen traden Jan-Willem Nieuwenhuis en Gert Noordhoff op als gastheer. Jan-Maurits van Linge (WENR), Macha Dedert (HZ) en Jeroen Veraart (WENR) faciliteerden het dagprogramma.

Participatieve monitoring is in dit KIMA project geïnterpreteerd als ‘een proces waarbij gebruikers, bezoekers, belanghebbenden, scholieren of vrijwilligers actief betrokken worden bij één of meerdere stadia van het monitoringsproces van bepaalde maatregelen of een situatie’ waar een terrein- of waterbeheerder voor aan de lat staat (Ellen et al., 2021). Vaak is participatieve monitoring een aanvullend initiatief op de projectmonitoring die uitgevoerd wordt door de beheerder zelf of wordt uitgevoerd met inhuur van derden (kennisinstelling, adviesbureau, etc.). De term ‘Participatieve monitoring’ en ‘Citizen Science’ (CS) worden vaak door elkaar gebruikt, dat is ook gebeurt in KIMA en ook bij het opstellen van dit rapport1. In de sociale wetenschappen wordt er onderscheid gemaakt in definities waarbij het accentverschil ligt bij het doel van het betrekken van vrijwilligers. Bij CS ligt de nadruk in het doel váák op de S(cience) waarbij vrijwilligers betrokken worden bij wetenschappelijk onderzoek. Bij participatieve monitoring ligt het zwaartepunt meer op het samen monitoren en leren. Dit kan een bijdrage leveren aan de wetenschappelijke resultaten, maar dat hoeft niet. Binnen KIMA is vier jaar lang de term ‘participatieve monitoring’ gebruikt, terwijl er, in theoretische zin, meer sprake is geweest van citizen science. In de discussie komen we hierop terug.

Onderzoeksinstellingen, bedrijven en maatschappelijke organisaties zijn samen het project ‘Werken met waterlandschappen’ gestart. Dit project koppelt natuur-inclusieve inrichting van grote wateren aan maatschappelijkeverwaarding voor recreatie, landgebruik en waterbouw. Het project richt zich op drie kustzones in Zeeland (Westerschelde), Groningen (Eems-Dollard) en Noord-Holland (IJsselmeerkust). Het werkatelier waarvan in dit document verslag is gedaan, heeft betrekking op de situatie langs de kusten van Zeeland en Groningen. Daarna wordt gekeken of de concepten ook zijn toe te passen zijn op de rest van Nederland.Het initiatief ‘Werken met waterlandschappen’ vertrekt van uit hetuitgangspunt dat de regionale economie, de natuurlijke dynamiek van grote wateren en de omliggende gebieden nauw met elkaar verbonden zijn en elkaar zouden moeten versterken. Voor de biodiversiteit is het belangrijk om land- en waternatuur in samenhang te beschouwen.Tegelijkertijd zijn die productieve en diverse ecosystemen vanmeerwaarde voor de mensen die leven en werken rondom de grote wateren. Werken met waterlandschappen geeft ondernemers en (natuur) terreinbeheerders de kans om hun ideeën en suggesties in handreikingen voor publieke partijen te krijgen.In het ‘werken met waterlandschappen’ participeren WageningenEnvironmental Research (coördinator), HZ, Deltares, Stichting EcoShape, Waterrecreatie Nederland, Sportvisserij Nederland, Zeeuwse Natuur en Milieufederatie, Wageningen Marine Research, NIOZ, Rijkswaterstaat, provincie Noord-Holland, provincie Zeeland, Provincie Groningen, Coalitie Natuurlijke Klimaatbuffers en Waterschap Noorderzijlvest samen. Het project duurt vier jaar (2021-2025) en is mogelijk door subsidie voor Publieke-Private Samenwerkingsinitiatieven (PPS) van de Rijksdienst voorOndernemend Nederland voor Topconsortia voor Kennis en Innovatie (TKI).

This study aims to identify and evaluate mechanisms for realize payment for ecosystem services provided by mussels, oyster and seaweed. The economic feasibility of farming of these marine lower trophic species is often a critical issue. In addition to efforts made to innovate and reduce costs of production, it is argued that valuing the ecosystem services provided by the production of these lower trophic species can benefit the business case. The Delphi method was applied to identify and evaluate mechanisms for payment for ecosystem services with experts across the world in various sectors, including industry, NGO, science and government. Three rounds of consultation were organized in the period June-September 2020. The Delphi method was applied remotely; all participants received the questionnaires and submitted the response per e-mail, and the study team merged all replies, to be shared in subsequent rounds., This study aims to identify and evaluate mechanisms for realize payment for ecosystem services provided by mussels, oyster and seaweed. The economic feasibility of farming of these marine lower trophic species is often a critical issue. In addition to efforts made to innovate and reduce costs of production, it is argued that valuing the ecosystem services provided by the production of these lower trophic species can benefit the business case. The Delphi method was applied to identify and evaluate mechanisms for payment for ecosystem services with experts across the world in various sectors, including industry, NGO, science and government. Three rounds of consultation were organized in the period June-September 2020. The Delphi method was applied remotely; all participants received the questionnaires and submitted the response per e-mail, and the study team merged all replies, to be shared in subsequent rounds.

In november 2016 is het LIFE IP-programma Deltanatuur van start gegaan. Dit programma heeft als doel de natuur van het Nederlandse deltagebied te beschermen en ontwikkelen. De focus ligt hierbij op natuur in en rondom de grote wateren (hoofdwatersysteem) in Nederland. Het programma heeft een vijftal doelstellingen:1. Verbeteren van de samenwerking tussen de betrokkenen bij het beheer van de grote wateren;2. Verbeteren van de samenhang en creëren van synergie tussen Natura2000 en de uitvoeringsprogramma’s voor de grote wateren;3. Aangaan van nieuwe samenwerkingen op het gebied van ontwikkeling van deltanatuur;4. Ontsluiten van kennis over natuurontwikkeling in de grote wateren;5. Ontwikkelen van een strategie voor robuuste natuur in de grote wateren.Deze memo richt zich op de betekenis van economische waarden in de besluitvorming over natuurherstel en -ontwikkelingsprojecten.

Deze Deltafact behandelt de hoofdlijnen met betrekking tot de nieuwe Omgevingswet (Ow) en zijn relevantie voor het waterbeheer. De inwerkingtreding van de Ow staat nu (i.c. oktober 2021) gepland op 1 juli 2022.

In het project Marker Wadden komen ambities voor ecologisch herstel, ruimtelijke ontwikkeling en kennisontwikkeling samen. Dat is niet vanzelfsprekend; het project kenmerkt zich dan ook door een innovatieve samenwerking tussen het Rijk en Natuurmonumenten, tussen verschillende overheidslagen en tussen het projectteam en het kennisprogramma KIMA. Eind 2020 is de aanleg van de eerste vijf eilanden afgerond en wegens de succesvolle resultaten is besloten om Marker Wadden uit te breiden met twee extra eilanden. Dit is het moment om lessen te trekken uit de gevolgde governance-aanpak voor toekomstige projecten, waaronder Marker Wadden fase II.

Het LNV-onderzoeksprogramma Natuurambitie Grote Wateren (BO-NAGW) werd in 2015 gestart mede uit zorg dat natuuropgaven onvoldoende een plek kregen in het waterbeleid. Het antwoord was de Programmatische Aanpak Grote Wateren (PAGW), waarbij het uitgangspunt was om herstel van natuurlijke dynamiek in harmonie te brengen met economisch medegebruik. Wat kunnen we leren van de resultaten van dit programma voor toekomstig onderzoek?

In de afgelopen eeuw is er flink gesleuteld aan de Nederlandse Rijkswateren. De rivierlopen zijn aangepast om het water zo snel mogelijk naar zee af te voeren, een deel van de voormalige Zuiderzee is ingepolderd en in de mondingen van de IJssel, Rijn en Maas is de invloed van de zee teruggedrongen. Alleen de Schelde, de Nieuwe Waterweg en de Eems staan nog in directe verbinding met de zee. De dynamiek in het systeem is daarmee afgenomen. Er zijn en worden allerlei maatregelen genomen in het waterbeheer, gericht op de verbetering van de waterkwaliteit, waterveiligheid, zoetwatervoorziening en natuurwaarden.

The Netherlands is increasingly confronted with periods of drought, heat and extreme rainfall due to climate change. Nature based solutions are areas where natural processes are the basis for adaptation to climate change. Nature based solutions have great potential, but are not yet always used in spatial planning and water management. This evaluation investigated what is needed to embed nature based solutions as a standard option in spatial policy and in water and nature management., Het klimaat verandert en Nederland krijgt steeds vaker te maken met periodes van droogte, hitte en extreme neerslag. Dat is nu al actueel. Natuurlijke klimaatbuffers zijn gebieden waar natuurlijke processen de ruimte krijgen, op deze wijze is aanpassing aan klimaatverandering voor Nederland mogelijk. Het concept ‘natuurlijke klimaatbuffer’ heeft een groot potentieel, maar wordt nog niet altijd meegenomen in planvorming. In deze evaluatie is uitgezocht wat er nodig is om de klimaatbuffer-aanpak als standaard optie in te bedden in ruimtelijk beleid en in water- en natuurbeheer.

This report describes the development of a series of Infographics which were developed as an instrument to discuss the concept of ecological resilience with stakeholders and experts at the interface between water management and nature conservation. The Infographics were developed in dialogue with Rijkswaterstaat, knowledge institutes, regional authorities (Provinces, water boards) and nature conservation organizations. These stakeholders were all involved in the National Knowledge Programme Water and Climate (NKWK) and LIFE-IP Delta Nature., Dit project heeft zich gericht op het formuleren van een eerste handreiking voor waterbeheerders, Provinciaal bevoegd gezag en natuurterreinbeheerders in en rondom de Rijkswateren voor het realiseren van extra ruimte voor natuurlijke dynamiek, in combinatie met de uitvoering van de Natura 2000-beheerplannen (soortbeschermingsdoelen) en KRW-maatregelen in de Rijkswateren. Deze eerste handreiking is vormgegeven in een serie Infographics, ontwikkeld in dialoog met het ministerie van Economische Zaken, Rijkswaterstaat, kennisinstellingen, natuurterreinbeheerders en verschillende stakeholders betrokken in het NKWK-programma en LIFE IP Delta Natuur. In dit rapport worden de ontwikkeling van de Infographics en de onderliggende analyse omschreven.

Bodemvocht gestuurd beregenen is een middel om de vraag naar beregeningswater te verminderen door de gebruiker inzicht te geven in de actuele vochttoestand.

Bodemvochtgestuurd beregenen is een middel om de vraag naar beregeningswater te verminderen. Doordat de watergift beter is afgestemd op de actuele waterbehoefte van het gewas zal er ook minder uit- of afspoeling plaatsvinden van bestrijdingsmiddelen en nutriënten naar grond- en oppervlaktewater. Achtereenvolgens komen in deze Deltafact aan de orde: de strategie, de schematische weergave, de werking, kosten en baten, randvoorwaarden en kansrijke locaties, governance aspecten, praktijkervaringen, kennisleemtes, literatuur en links.

Het IJsselmeer, het Markermeer en de Veluwerandmeren worden sterk beïnvloed door regionale economische ontwikkelingen. Bovendien verandert het klimaat en is het effect van de Zuiderzeewerken nog steeds merkbaar. Extra maatregelen worden nu in overweging genomen om het water- en natuurbeheer toekomst- en klimaatbestendig te krijgen. In het oog springende voorbeelden zijn de aanleg van de Marker Wadden en de Vismigratierivier bij de Afsluitdijk. Wageningen University & Research doet in het IJsselmeergebied onderzoek naar o.a. de ecologische draagkracht, ontwikkelingen in de visserij en hoe het water- en natuurbeheer kan inspelen op langetermijn maatschappelijke opgaven.