Search

Door de concentratie van kwetsbare huishoudens staat het samenleven in sommige buurten steeds meer onder druk. Of dit tot grote problemen leidt hangt af van de veerkracht in een buurt. Er is echter nog te weinig aandacht voor het dagelijks samenleven in een straat, een wooncomplex en een portiek. Dit zijn de ruimten waar buren direct met elkaar te maken hebben. Wat zijn op dit schaalniveau sociale en fysiek-ruimtelijke handvatten om harmonieus samenleven, alledaagse attentheid en onderlinge zorgzaamheid te bevorderen?

Samenleven staat in de eenentwintigste eeuw vooral te boek als bron van zorg. Sinds de eeuwwisseling zijn Nederlanders tevredener met zichzelf, maar ontevredener over de nabijheid en de omgang met anderen. Zoals het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) het in 2004 verwoordde: ‘Met mij gaat het goed, met ons gaat het slecht.’ In het Continu Onderzoek Burgerperspectieven van het SCP tonen Nederlanders zich sindsdien telkens bezorgd over de ‘manier waarop we samenleven’. Mensen ‘ervaren dat het individualisme toeneemt, normen en waarden vervagen en hebben het idee dat tegenstellingen toenemen, onder andere op en door sociale media’ (SCP, 2021). Ze benoemen problemen als tweedeling, verharding, vereenzaming en ‘ieder voor zich’.

Sociaal schaduwwerk heeft betrekking op een variant van informeel sociaal werk. Het gaat om het werk van actoren die geen deel uitmaken van het formele sociale landschap, maar die in de praktijk wel degelijk activiteiten ontwikkelen die overeenkomen met sociaal werk zoals dat internationaal is gedefinieerd. De toevoeging van de term ‘schaduw’ maakt dat het hier niet gaat om informele praktijken in brede zin. Het gaat specifiek om informeel sociaal werk dat buiten beeld van veel professionele instanties en de lokale overheid plaatsvindt. In het professionele– en overheidsdomein bestaat vaak onbekendheid met deze vorm van informeel sociaal werk. Dat komt omdat sociaal schaduwwerk wordt verricht door spelers waarvan de buitenwereld dit niet direct verwacht, omdat zij primair bekend staan om andere foci en functies. Spelers in het sociaal schaduwwerk zijn bijvoorbeeld burgerinitiatieven, etnisch/culturele zelforganisaties, levensbeschouwelijke organisaties of sociaal sportieve praktijken. In het formele domein is vaak sprake van wantrouwen en vooroordelen over de ondersteuning die in dit soort particuliere of informele settings wordt verleend. Vooral levensbeschouwelijke organisaties worden vanuit het formele domein en de bredere samenleving nogal eens door een integratielens beoordeeld. De vrees voor zogenaamde ‘parallelle samenlevingen’ of ‘gesloten bolwerken’ voedt het wantrouwen. Empirisch onderzoek – zowel in Nederland als daarbuiten- toont aan dat die vrees veelal ongegrond is.

In dit lemma wordt uiteengezet wat het principe van wederkerigheid inhoudt, waarom wederkerigheid zo'n krachtig principe is en welke empowerende werking ervan kan uitgaan voor mensen in een kwetsbare positie. Ook komt aan de orde waarom het belangrijk is om dit principe te doorgronden, zodat relaties versterkt in plaats van verstoord worden. Ten slotte worden enkele bedenkingen tegen het principe besproken.

Het lexicon is een staalkaart van de kennis van diverse auteurs die bij het sociaal domein betrokken zijn. Betrokken in de meervoudige betekenis van het woord. Ieder lemma is met de nodige kritische afstand geschreven, maar tegelijkertijd vanuit een betrokken nabijheid. Als redactie zijn we zeer vergenoegd met het enthousiasme en de inspirerende bijdragen van de vele auteurs uit Nederland en Vlaanderen van hogescholen, universiteiten, kennisorganisaties, van zelfstandig onderzoekers én met de reflectie en bijdragen vanuit het sociaal werk.

Wie verdere gezondheidswinst wil boeken, moet vooral ook inzetten op het verbeteren van het sociaal functioneren van mensen. Bij steeds meer zorgpartijen vindt deze stelregel aanhang. Zij richten een deel van hun eigen activiteiten op welzijn of zoeken de samenwerking met het sociaal domein. Een groeiend aantal evaluaties wijst uit dat de inzet op preventie van het Nederlandse welzijnswerk positieve effecten heeft op iemands gezondheid of goedkoper is dan een alternatieve inzet. Er is echter veel variatie in de effectiviteit. De vraag is dan ook: wat werkt?

Terwijl we aan de vooravond lijken te staan van een nieuwe wijkaanpak en diverse gemeenten bezig zijn met het smeden van masterplannen om probleembuurten aan te pakken, vragen Jeroen Frissen en Lex Veldboer zich af of ‘we’ wel voldoende weten om een nieuwe aanpak te laten slagen. Ze bevragen en spreken elkaar en pleiten daarbij niet alleen voor meer geld voor de gemangelde professionals en organisaties bij wie het wijkgerichte nu is belegd, maar ook voor minder kopieergedrag onder gemeenten en een herwaardering van de rol van expertkennis.

Er wordt veel verwacht van sociale preventie. Door bijvoorbeeld sociale wijkteams, collectieve interventies, schuldhulpverlening, sociaal ondernemerschap en preventies gericht op ouderen en jongeren zal veel gezondheidswinst kunnen worden geboekt en latere zorgkosten worden vermeden. Maar werkt sociale preventie? En zo ja, welke vormen dan en onder welke condities?

Stedelijke sociale ongelijkheid staat al jaren hoog op de stedelijke agenda, maar het is eigenlijk zelden of nooit het nummer 1 probleem geweest van Amsterdam. Andere kwesties zoals het samenleven tussen verschillende bewonersgroepen golden in de stedelijke arena vaak als urgenter. Het is ogenschijnlijk ook geen heel omstreden kwestie. Zelfs werkgeversorganisatie VNO wijst al jaren op de risico’s van een te grote tweedeling naar inkomen, vermogen en opleiding. We zien het, niemand wil het, maar toch gebeurt het, bijna als een ‘autonoom’ proces, ook nu tijdens de coronacrisis.

In Amsterdamse ontwikkelbuurten is de sociale fragmentatie vaak groot. In het onderzoek “Toegankelijkheid in divers perspectief” hebben onderzoekers van de HvA kwetsbare bewoners, sleutelfiguren en sociale professionals in de wijk Geuzenveld bevraagd op hun denkbeelden over het belang van ontmoetingsplekken-en voorzieningen in deze wijken. Een opmerkelijke bevinding is dat er een groot verschil is tussen de hooggestemde beleidsidealen over sociale inclusie en de alledaagse praktijken die vooral wijzen op zeer voorzichtige en bescheiden vormen van overbrugging tussen groepen in de ‘sociale basis’.

Wie goed kijkt ziet in Amsterdamse wijken een web van laagdrempelige activiteiten,voorzieningen en ontmoetingsruimten. Denk bijvoorbeeld aan wandelclubs, culturele voorzieningen, sportgelegenheden, buurtbarbecues, bibliotheken en Huizen van de Wijk. De gemeente Amsterdam wil stimuleren dat deze wijkgerichte voorzieningen en activiteiten samen door bewoners, vrijwilligers en professionals in de ‘sociale basis’ worden opgezet en onderhouden. Met name laagdrempelige activiteiten en diensten in wijken die het gevoel van onderlinge verbondenheid en betrokkenheid tussen bewoners versterken, komen in aanmerking voor subsidie van de gemeente. Verbondenheid en betrokkenheid tussen bewoners gelden daarbij als een belangrijk doel in zichzelf, maar ook bijvoorbeeld als voorwaarde voor ‘samenredzaamheid’ (collectieve vormen van informele ondersteuning).

Background In 2015, Amsterdam became part of the WHO Age Friendly City community, thereby accepting the responsibility to work towards a more age friendly Amsterdam. To study senior citizens’ needs and wishes concerning the age friendliness of their neighbourhood, the municipality asked the Amsterdam University of Applied Science to set up two pilot projects in two neighbourhoods. Aim was to 1) gain insight in seniors’ views and wishes regarding an age friendly city, and 2) reflect on the experiences with working with senior co-researchers. Methodology The study followed a Participatory Action Research approach with research teams consisting of seniors as co-researchers and professional researchers. We chose two neighbourhoods with distinct characteristics: the Indische Buurt which is centrally located, vibrant, multicultural, and strongly gentrifying, and Buitenveldert, a suburban and spacious neighbourhood, with less facilities and a dominance of well-to-do senior citizens. In both areas, we recruited senior co-researchers to form the research teams. They generally lived in, or close to, the pilot neighbourhood, and varied in age and ethnical background. The aim was to put the co-researchers in the lead during the entire research process. However, it differed between the neighbourhoods which type of researcher was in the lead. As a team, they formulated the main research question, constructed a topic list for interviews with older citizens, convened the interviews, analysed the data, wrote the report, and presented the results. During the entire process, they were supported by professional researchers. Both research teams interviewed 40 senior citizens, who were recruited through the co-researchers’ networks, professional care organisations, neighbourhood communities, and local media. We intended to gather a sample representative for the neighbourhood population. In the Indische Buurt, this proved to be difficult, since the relatively large Turkish and Moroccan communities were difficult to get into contact with, and it was hard to find co-researchers from those communities who could have provided a way in. Process and outcomes We will share some of the results, but we will mainly reflect on the research process. Process Regarding the process, we found some differences between the two neighbourhoods. In the Indische Buurt, it took much effort to find co-researchers, since the seniors we encountered said to be too busy with other neighbourhood activities. We did recruit a small group of four co-researchers of different ethnical background, but sadly lacking Turkish and Moroccan seniors. They started with a very limited research experience and experienced ownership, which greatly increased during the process. At the finalisation of the project, the group ceased to be, but the outcomes were followed up by existing groups and organisations in the neighbourhood. In Buitenveldert, a large group of co-researchers was recruited in no-time, bearing more resemblance to an action group than a research group. They were generally highly educated and some already had research experience. The group proved to be pro-active, had a strong feeling of ownership, and worked in constant collaboration with the ‘professional’ researchers, respecting each other’s knowledge and skills. At the finalisation of the project, the group remained active as partner of the local government. Outcomes Concerning the content of the outcomes, we found some expected differences and unexpected similarities. For instance, we expected to find different outcomes concerning housing and facilities between the neighbourhoods. Indeed, in Buitenveldert, housing was already age friendly whereas facilities were scarce and geographically far apart. Yet, in the Indische Buurt, housing was poorly equipped for physically impaired seniors, but facilities were abundant and close by. We also found that, in both neighbourhoods, senior citizens were reluctant to share their limitations and ask for support, despite differences in neighbourhood, ethnicity, age etc. Of course, this can be expected of seniors from the ‘silent generation’. However, they seemingly shared these emotions more easily with their peers than with professional researchers. Conclusion The social-cultural context of the neighbourhood impacts the research process. Overall, co-research appears to be a fruitful method to involve senior citizens in decisions concerning the improvement of their neighbourhood. Aims and content of the workshop We aim to: • present our reflections on the participative process of working with senior co-researchers in Amsterdam • exchange and discuss with the participants of the workshop the lessons learned on how to facilitate citizens’ participation in the community • discuss similar and future projects and possibilities for collaboration among the participants of the workshop Content of the workshop • Presentation • Exchange and discussion in small groups • Plenary discussion on possible collaboration projects aiming to enhance citizens’ participation in the community

Gebiedsgericht werken is momenteel de dominante trend in de Nederlandse zorg. Zo’n tachtig procent van de gemeenten kiest voor het model van wijkteams. Ook in Amsterdam zien we dat steeds meer wijkteams worden gevormd.

De Wet Maatschappelijke Ondersteuning zet vol in op het inschakelen van informele sociale verbanden bij het ondersteunen van burgers in kwetsbare posities. Hoewel professionals in wijkteams door de gemeente worden aangesproken op ‘productie’(aantal casussen, aantal verwijzingen naar specialistische hulp et cetera) krijgen ze ook de opdracht om samen met mantelzorgers, vrijwilligers en buurtgenoten de zelfregie van huishoudens met meervoudige problemen te versterken.

This small exploratory study aims to reveal the perceptions of female participants in mandatory volunteering programmes and to formulate directions for further research. We analyse how in Rotterdam the transition from labour market re-integration policies to a mandatory reciprocity approach is viewed by long-term unemployed women who were already volunteering. Modern welfare policies are increasingly based on notions of reciprocity. Citizens on welfare benefits have to do something in return, e.g. volunteer work. Notwithstanding general public support, social philosophers have been critical on ‘mandatory’ activities in community programmes. So far, the participants themselves have scarcely been asked about the (un)fairness of ‘mandatory volunteering’. Surprisingly, the participants in this study claim that the new approach better recognises their contribution to ‘society’. They also view the policy as necessary and fair to other benefit claimants who are perceived to lack any motivation to give something back to society. An agenda for further research is presented.

Met de decentralisaties in het sociaal domein wil de overheid ruimte maken voor meer zelfredzaamheid in de samenleving. De gedachte achter de participatiesamenleving is dat als de overheid zich terugtrekt, de civil society deze ruimte zal opvullen. Of dat echt zo werkt, is nog nauwelijks door onderzoek gestaafd.

The aging population of European cities raises enormous challenges with regard to employment, pensions, health care and other age-related services. The housing preferences of the aging population are changing rapidly where more and more people want to live independent lives for as long as possible. At the same time governments need to reduce the costs of expensive institutionalized care. A precondition for 'ageing in place' is that elderly people perceive their neighbourhoods as familiar and safe places. In the Netherlands, many neighbourhoods with a rapidly ageing population have been subject to urban regeneration policies. Hence, an important question is to what extent these policies affect the housing situation, social support networks and socioeconomic position of elderly people, because these factors strongly assist the ability of elderly people to live independently. We answer this question through the analysis of a small but unique panel data set with 2007 and 2012 measurements from Hoogvliet, a district of Rotterdam. Contrary to claims about large, disrupting impacts of urban regeneration, the results show that – even in times of economic crisis – regeneration in Hoogvliet has enabled 'ageing in place'. There appears no relationship between the Hoogvliet policies and changes in income of elderly people and their ability to get by financially. Those who have moved home often report regeneration benefits, mostly related to accessing better quality housing in the same area. Finally, we found no clear evidence of decreased social support or increased loneliness through regeneration-induced disruption of social networks.