Search

Importance has always been attached to birds in every period of Turkish culture. During pre-Islamic periods, various meanings were attributed to birds in ritual sacrifices, the epics of creation and shamanic traditions. It is seen that bird descriptions were included in objects extracted from various castles. Along with the acceptance of Islam by Turkish people, the importance given to the birds continued incrementally, and this was also reflected in the sense of art. During Anatolian Seljuk and Beyliks period, various bird descriptions are seen on architectural works and small handicrafts. In the Ottoman period, birdhouses were added on various structures as a concrete indication of bird love. Birdhouses, which were very rarely seen in previous periods, became widespread in the Ottoman period and geography. The early examples of birdhouses emerged as simple hollows. During and after the 18th century, elegant examples began to be constructed with building-depicted facade designs. In particular, the birdhouses, the most remarkable examples of which are seen in Istanbul, the capital of the period, appear in different centers in Anatolia and the Balkans. Tokat is one of the cities where birdhouses are seen in Anatolia. In the city center, there are birdhouses in Ulu Camii (o.1678/79), Ali Paşa Camii (16.. yy), Ali Paşa Türbesi (16. yy), Ali Paşa Hamamı (16. yy), Sulu Han, Paşa Hanı (1752-53) and Zile Yeni Hamam (15-16. yy). Among the birdhouses in Tokat, the examples in Ulu Cami and Zile Yeni Hamam are remarkable with their sandstone-dressed building-depicted facades. Other examples in the city appear as a part of the

Kütahya’nın en önemli mabedi olan Ulu Cami; ilk yapıldığı dönem itibariyle Anadolu’nun ahşap direkli camilerinden biridir. Fakat daha sonradan geçirdiği pek çok onarım sonucunda caminin bu hali değişmiş ve şehirdeki en önemli Osmanlı eseri olan cami, günümüzde iki kubbeli ve boylamasına plana sahip bir yapı haline gelmiştir. Bu cami içerisinde yer alan kitâbeler ile hüsn-i hat yazıları; bu makalenin esas konusudur. Kitâbelerin Arapça harflerle yazılışları ile Türkçe okunuşları, daha evvelki çalışmalarda fark edilen eksik ve yanlışlardan dolayı tekrar ele alınmıştır. Ayrıca cami içindeki yazıların; ne manaya geldiği, caminin neresinde, hangi tarzda, hangi hattat tarafından yazıldığı tek tek belirtilmiştir. Zira kaynakların çoğunda camideki yazılarla alakalı sadece tek bir hattat ismi geçmektedir. Hâlbuki yazılarda ketebesi bulunan dört hattat ismi tespit edilmiştir. Tüm bu bilgiler neticesinde, Kütahya Ulu Cami’ndeki sıva veya ahşap üzerine boya ile kalem işi olarak yapılmış hüsn-i hat yazılarının Osmanlı camilerindeki hat geleneğini ne kadar yansıttığı, yazıların hüsn-i hat sanat tarihindeki yeri ile hattatların yazı ve istif hususundaki başarıları değerlendirilmiştir. Ayrıca cami içindeki bazı yazıların silinip, başka yazılar yazıldığı fark edilmiş ve bu durumun caminin son restorasyon çalışmalarından sonra yapıldığı tahmin edilmektedir., The Grand Mosque, the most significant temple of Kütahya, was one of the Anatolian mosques with wooden posts when it was first built. However, due to the repairs it has undergone later, today it became a two-domed and longitudinally organized plan structure. The inscriptions and calligraphy inside the mosque form the topic of this article. The Arabic spellings and Turkish pronunciations of the inscriptions have been reconsidered because of the incomplete and incorrect data in earlier studies. Moreover, the meanings, locations, styles and calligraphers of the writings inside the mosque have been specified. Although most resources include one calligrapher’s name regarding the inscriptions, four calligrapher signatures have been detected in them. Based on all this information, this study has evaluated to what extent the hand-drawn calligraphy inscribed with paint on the plaster or wood in the Grand Mosque of Kütahya reflect the calligraphy tradition in the Ottoman mosques, the place of these inscriptions in the calligraphy art history and the calligraphers’ skills in writing and design. Furthermore, it has been realized that some inscriptions in the mosque were deleted and replaced by others. It is estimated that this situation occured following the last restoration of the mosque.

Lisansüstü tezlerin elektronik ortamda toplanması, düzenlenmesi ve erişime açılması konusuna ilişkin yök'ün 18.06.2018 tarihli yönergesine istinaden artık bu tarihten sonra gizlilik şartı aranmayan bütün tezler erişime açılacaktır. Diyarbakır ilinin merkez dört ilçesi hariç 13 ilçesi bulunmaktadır. Bu ilçelerin bir kısmı ilk çağlardan günümüze kesintisiz olarak yerleşime sahne olmuştur. Özellikle Meyyafarikin (Silvan), Antak (Lice), Eğil, Çermik, Hani ve Ergani ilçeleri Ortaçağın önemli yerleşimlerindendir. Etrafı surlarla çevrili olan bu ilçelerin kalelerinin de Ortaçağ İslam dönemi kaleleri arasında isimleri zikr edilmektedir. Silvan ilçesi Diyarbakır (Amid) – Bitlis kervan yollarının üzerinde bulunmasından dolayı dolayı önemli bir yere sahip olmuş ve birçok devlete başkentlik yapmıştır. Ergani ve Eğil ilçeleri Diyarbakır (Amid) Harput Kervanyolu güzergahında yer almaktadır. Tez konusu olan ilçelerde günümüze kadar birçok medeniyete ait izler görülmektedir. Bu izlerden İslam medeniyetine ait en önemli anıtlar ulu camilerdir. Yüksek Lisans Tez çalışmam olan Diyarbakır İlçelerindeki Ulu Camiler adlı çalışmada Diyarbakır'ın merkez ilçeleri dışında kalan ilçelerdeki ulu camiler çalışılmıştır. Çalışmanın ilk aşamasına, doküman ve kaynak toplamakla başlanılmıştır. Bu çerçeve de bölge ile ilgili bugüne kadar yayınlanan tüm eserlere ulaşılmaya çalışılmıştır. Ardından 2016 yılının Temmuz ve Ağustos aylarında bölgede arazi çalışmalarına başlanılmış, bu çalışmalara 2017 yılının Temmuz ve Ağustos aylarında devam edilmiştir. Araştırmalar sonucunda Diyarbakır ilçelerinde tespit edilen ulu camilerin fotoğrafları çekilmiştir. Yapılan çalışmanın neticesinde Diyarbakır ilçelerinde toplam 10 ilçede ulu cami olduğu tespit edilmiştir. Diyarbakır ilçelerinden Lice (Antak), Çermik (Cermug), Çüngüş (Çünkuş), Dicle (Piran), Eğil (Egil), Ergani (Osmaniye), Hani (Hini), Hazro (Tercil), Kocaköy (Karaz) ve Silvan (Meyyafarikin) ilçelerinde ulu cami bulunmaktadır. Bismil, Çınar ve Kulp (Kulb) ilçelerinde ise günümüzde herhangi bir ulu caminin olmadığı tespit edilmiştir. Diyarbakır ilçelerindeki ulu camilerde plan düzenlemesi bakımından yeni denemeler uygulanmamıştır. İslam sanatında sevilerek uygulanan enine dikdörtgen plan şeması ağırlıklı olarak uygulanmıştır. Bunun yanında bazilikal plan şeması ve kare planlı, tek kubbeli plan şeması da Diyarbakır ilçelerindeki ulu camilerde uygulanmıştır. Antak Ulu Camii, Çermik Ulu Camii, Dicle Ulu Camii, Kocaköy Ulu Camii, Eğil Ulu Camii, Hani Ulu Camii ve Silvan Ulu Camii'nde enine dikdörtgen plan şeması uygulanmış olup mihraba paralel uzanan sahın düzenlemesi göstermektedir. Bu camilerin sahın sayısı birbirinden farklıdır. Çüngüş Ulu Camii ve Ergani Ulu Camii'nde bazilikal plan şeması uygulanmıştır. Bu camilerde sahınlar mihraba dik uzanmaktadır. Hazro Ulu Camii'nde ise kare planlı, tek kubbeli plan şeması tercih edilmiştir. İncelediğimiz ulu camilerde genellikle beşik tonoz kullanılmıştır. Silvan Ulu Camii ve Eğil Ulu Camii'nin mihrap önü bölümü ve Hazro Ulu Camii'nin harim mekanı kubbe ile örtülmüştür. Hani, Çüngüş ve Ergani ulu camilerinin örtü sisteminde ahşap merteklerin taşıdığı düz tavan tercih edilmiştir. Tez konusu olan ulu camilerde en çok taş malzeme kullanılmıştır. Taş malzeme genelde kesme taş veya moloz taş malzeme olarak kullanılmıştır. Tuğla malzeme sadece Eğil Ulu Camii'nde kullanılmıştır. Ahşap malzeme daha çok yapıların iç örtüsünde, mahfillerinde, kapı ve pencere doğramalarında tercih edilmiştir. Diyarbakır'ın ilçelerindeki ulu camiler süsleme bakımında fakir yapılardır. Süslemeler taş süslemeler olup, geometrik, bitkisel, mukarnas ve yazı karakterlidir. İlçelerdeki ulu camilerde genelde bölgesel ve yöresel özellikler ağır basmaktadır. Silvan Ulu Camii gibi anıtsal eserlerde bu özellikler pek görülmez. Silvan Ulu Camii plan ve mekan anlayışı bakımından kendinden sonraki cami plan şemasını etkilemiştir. Şimdiye kadar Diyarbakır ilçelerindeki ulu camileri bir bütün olarak ele alan herhangi bir çalışma bulunmamaktadır. Daha önceki çalışmalarda daha çok bir iki yapı ele alınarak çalışılmıştır. Bu çalışma Diyarbakır ilçelerindeki ulu camileri bir bütün ve kapsamlı bir şekilde ele alan ilk çalışma olacaktır. Diyarbakır has 13 districts beside four main districts. Some of the districts have been inhabited since early ages till today. Especially Meyyafarikin (Silvan), Antak (Lice), Eğil, Çermik, Hani and Ergani districts are the outstanding settlements of the Middle Ages. The fortresses of these districts being surrounded by walls are mentioned among the Medieval Islamic Period fortresses. For instance, Silvan district has an important place because of its location. It is on the main caravan route of Diyarbakir (Amid)- Bitlis. Silvan has been also the capital of many states. The districts of Ergani and Eğil are located on the Diyarbakir (Amid)- Harput Caravan route. The focus of the thesis is these districts and the traces of many civilizations. The most important traces among many monuments are the monuments of Islamic Civilization with its Great Mosques. The scope of my thesis is the Great Moques of Diyarbakır main districts and also the outlying districts. The first step of study started with getting the datas, documents and resources together. Concordantly, all the works being published about the region has been tried to attaint. Afterwards in 2016 July- August surveys started in the region, and continued in 2017 July- August. Consequentially, the great mosques found in Diyarbakır districts are photographed. And as the result of the study 10 Great Mosques are determined in the districts of Diyarbakır. The districts with Great Mosques are; Lice (Antak), Lice (Antak), Çermik (Cermug), Çüngüş (Çünkuş), Dicle (Piran), Eğil (Egil), Ergani (Osmaniye), Hani (Hini), Hazro (Tercil), Kocaköy (Karaz) and Silvan (Meyyafarikin). But the disticts of Bismil, Çınar and Kulp (Kulb) lack of Great Mosques. In terms of plan arrangement no new trials have been detected at the great mosques of Diyarbakır districts. The most common plan of İslamic art; the cross- sectional rectangular plan scheme is predominantly used. In addition to this, the basilical paln scheme and square plan, the single domed plan scheme has been used too. Antak Ulu Mosque, Çermik Ulu Mosque, Dicle Ulu Mosque, Kocaköy Ulu Mosque, Eğil Ulu Mosque, Hani Ulu Mosque and Silvan Ulu Mosque have a transverse rectangular plan scheme and show the arrangement of the area extending parallel to the nave. The nımber of the naves of these mosques are different. For instance at the great mosques of Çüngüş and Ergani the basilica plan scheme has been used. The naves of these mosques extend perpendicular to the mihrab. But at great mosque of Hazro the square plan- single domed scheme was preferred. As a result of our investigation of the great mosques the usage of barrel vault has been observed. The mihrabs front part of Silvan Ulu Mosque and Eğil Great Mosque and the sanctuary of Hazro Great Mosque are covered with a dome. But on the other hand we see that at Hani, Çüngüş and Ergani Great Mosques the cover system is carried by wooden rafters. Stone materials were used mostly in the large mosques which are the subject of the thesis. Stone material was generally used as cut stone or rubble material. Brick material was used only in Eğil Ulu Mosque. Wood material is preferred mostly in the inner covering of the buildings, at the gathering- place, door and window joinery. The large mosques in the districts of Diyarbakır are poor structures in ornamental care. The ornaments are stone ornaments and have geometric, vegetative, muqarnas and script characters. Local and regional features predominate the great mosques in the districts. Monumental monuments such as the Great Mosque of Silvan are not seen in these features. The Silvan Ulu Mosque influenced the subsequent mosque plan scheme in terms of plan and space understanding. Up to now, there are no studies dealing with large mosques in Diyarbakır districts as a whole. In the previous studies, one or more structures were studied. This study will be the first study to examine the large mosques in Diyarbakır districts in a whole and comprehensive way.

Yapı, İzmir’in yaklaşık 113 kilometre güneydoğusunda yer alan Ödemiş ilçesinde, çarşı içindedir. Kareye yakın dikdörtgen bir alan üzerine oturan yapı ahşap desteklerin taşıdığı ahşap tavanlı bir harim ve önünde, kuzeyde ve batıda toplam 11 ahşap destek tarafından taşınan bir son cemaat yerinden oluşmaktadır. Duvarları içte ve dışta sıvalı olduğu için inşa malzemesi anlaşılamamaktadır. Kuzey cephe önünde, yapıyı üç yönden çevreleyen avlu duvarı yakın zamanda inşa edilmiştir. Harimin güney duvarı üzerinde yer alan, yarım daire şekilli mihrap nişinin iki yanına, yarısı duvara gömülü birer sütunce yerleştirilmiştir. Üzerleri diğer destekler gibi boyalı olan sütuncelerin başlıkları da kenger yapraklarından oluşmaktadır. Ana niş kemeri üzerinde kalemişi olarak işlenmiş bitkisel süslemeli bir pano, tepeliğin merkezinde ayna perspektifiyle yazılmış bir besmele panosu ve bunu çevreleyen yine kenger yapraklarının işlendiği kalemişi bitkisel bir tepelik yer almaktadır. İnşa kitabesi bulunmayan yapının girişi üzerinde yer alan onarım kitabesi 1856 tarihlidir. Çeşitli yayınlarda yapının, 1665 yılında, Tireli Kabasakal oğlu Mehmed Ağa tarafından küçük bir mescid olarak inşa edildiği, halk tarafından “Bani Camii” adıyla anıldığı, 1856’da onarıldığı belirtilmektedir. EN: The structure is situated in the bazaar of Odemis, 113 km southeast of Izmir Built on a foundation of rectangle, very close to a squre, it consists of a prayer hall (harim) with a wooden roof supported by wooden structures preceded by nartex supported by 11 wooden columns on nothern and western sides. Since the walls are plastered on both the exterior and interior, the construction material is not understood. The courtyard wall surrounding the structure on three side was built recently on the northern side. On the southern wall of the prayer hall, on both side of the semi circle shaped prayer nich (mihrap), two columns -pilaster shaped - semi buried are added as decoration. These pilasters surfaces are painted the same as other wooden structures and they have capitals decorated with thistle (kenger) leaves. On the arch of central niche, there is a panel with stenciled floral motif. Above the arch at the center, in another panel there is symetrical double alternating Arabic calligraphy of “besmele” - by the name of god, this inscription is, also, surrounded by thistle leaves stenciled reliefs. The structure which does not have built inscription has a panel on the top of the entrance indicating a construction in 1665 by Mehmet Aga- son of Kabasakal from Tire, as small mosque -masjid-, and mentioning that it was known as “Banii Mosque” and that it was restored in 1856.

[Özet Yok]

Bu makalede Bursa kadı defterlerinin sayısı, numaralandırılması, günümüze ulaşması ve defterler üzerinde yapılan çalışmalar ele alınmıştır. Osmanlılara ait en eski tarihli defterin Bursa kadı defterleri arşivinde olması ve yine bu arşivin 1062 adet sicil ile İstanbul’dan sonra en fazla sayıda kadı defterini bulundurması Bursa’yı kadı defterleri açısından önemli kılmaktadır. 19. yüzyıla kadar mahkemelerde veya bizzat kadıların yanında muhafaza edilen kadı defterleri, ilk defa 1834 yılında Şeyh Süleyman Efendi Mektebi’nde bir araya getirilmiştir. 1868 yılında İstanbul’a gönderilen defterler, bir müddet sonra Bursa’ya geri getirilmiş ve sırasıyla Çendik Medresesi, Evkaf Dairesi ve Ulu Cami’de korunmuştur. 1945 yılında Bursa Arkeoloji Müzesi’ne devredilen siciller son olarak 1991 yılında Millî Kütüphaneye gönderilmiştir. Sicillere yönelik çalışmalar defter merkezli ve konu merkezli olmak üzere iki şekilde gerçekleşmiştir. This article investigates on Bursa court records in terms of their number, ordering method, history, and the studies on the records. Court records are the books that record the decisions of the judges in shariah courts and cases. Bursa is regarded as very important in terms of court records because of the fact that the oldest Ottoman court records are located in Bursa archives, and with its 1062 records, Bursa archive contains the most number of records after Istanbul archives. The court records, which had been kept in the courts or under the mandate of the judges until the 19th century, were brought together for the first time in Seyh Suleyman Efendi Mektep (Shaikh Suleyman Efendi School) in 1834. The records which were sent to Istanbul in 1868, were brought back to Bursa after some time, and kept in Cendik Medresesi (Madrasa of Cendik), Evkaf Dairesi (Department for Foundations) and Ulu Cami, respectively. The records were then tranferred to Bursa Museum of Archeology in 1945 and finally sent to Milli Kutuphane (National Library) in Ankara. The studies that examined the records have been conducted in two forms as record-centered or subjectcentered.