Search

Статья посвящена семантическому и сопоставительному анализу фразеологических единиц с компонентом карак «глаз» в сравниваемых языках. Если фразеологизмы с компонентом карак «глаз» в русском языке изучены достаточно, то в сопоставительном аспекте с тувинским языком они не исследованы. Цель исследования – выявление сходства и различия в семантическом аспекте ФЕ с компонентом карак «глаз» в тувинском и русском языках. Для достижения цели ставятся следующие задачи: выписать из словарей тувинского и русского языков фразеологические единицы с компонентом карак «глаз»; распределить их по семантическим группам; выявить сходства и различия ФЕ с компонентом карак «глаз» в исследуемых языках. Источниками для сбора материала послужили «Тувинско-русский фразеологический словарь» Я.Ш. Хертека и «Большой фразеологический словарь русского языка» В.Н. Телия. На основе проведенного исследования в тувинском и русском языках рассмотрено 157 фразеологических единиц с компонентом карак «глаз», среди них 52 примера из тувинского языка, а 105 – из русского. Фразеологизмы сравниваемых языков карак «глаз» разделены на 43 лексико-семантическую группу. Со сходным значением по семантике фразеологизмы с компонентом карак «глаз» обнаружены в 16 группах, а различающиеся по семантике ФЕ с компонентом карак «глаз» в тувинском языке выявлены восьми, а в русском – 22 группах., The article presents a semantic and comparative analysis of phraseological units with the component karak “eye” in the compared languages. If phraseological units with the component karak “eye” in the Russian language have been studied sufficiently, then in a comparative aspect with the Tuvan language they have not been studied. The purpose of the study is to identify similarities and differences in the semantic aspect of the idioms with the component karak in Tuvan and Russian. To achieve the goal, the following tasks are set: to write out phraseological units with the component equivalent to the names of an eye from dictionaries of the Tuvan and Russian languages; to distribute them into semantic groups; to identify the similarities and differences of the idiom with these components in the studied languages. The researchers use a Tuvan-Russian Phraseological Dictionary by Ya.Sh. Hertek, from which 52 Tuvan units with the component karak are identified, as well as a “Large Phraseological Dictionary of the Russian language” by V.N. Telia – 105 phraseological units. The collected phraseological units are divided into 43 lexico-semantic groups. There are phraseological units with similar semantics are found in 16 groups, and with different semantics which are put into eight Tuvan groups and 22 Russian groups.

The article presents preliminary data on the intonation of the Tuvan folklore narration with specific focus to the relation between intonation and text structure. The analysis was carried out on the basis of four Tuvan folklore texts. Three hypothetical intonational correlates of the text structure were examined. First, we consider the difference in tempo of the main parts of the texts, following the idea of three-part structure of folklore texts proposed by V. Propp (beginning, complication and ending). The data obtained show no direct correspondence between the tempo of an utterance and its position in the text, as the tempo of the first and the last utterances and their ratio to the average tempo vary significantly from text to text. Secondly, it is shown that the texts contain a number of metatext markers, which are used quite often and are distinguished by the means of intonation (including changes in tone and intensity and separation by a pause). Thirdly, verbal forms with particle -tyr performing similar functions are examined. In contrast to metatext markers, they are not characterized by any intonational prominence, as the tone and intensity follow the general line of declination marking the end of an utterance. Thus, intonation plays an important role in forming the structure of Tuvan folklore texts, which, however, manifests itself only indirectly, in the way of emphasizing lexical means of structuring the text (metatext markers).

Язык как инструмент человеческого общения постоянно меняется в процессе своего развития, и одним из факторов влияния на него является взаимодействие людей, говорящих на разных языках, наличие прямого или косвенного контакта между разными языками. В данной статье с точки зрения социолингвистики рассматривается взаимосвязь между русскими заимствованиями и социальными изменениями в тувинском языке российской Республики Тува, региона Кобдо в Монголии и Алтайском регионе Китая. Проанализированы лексические заимствования из русского языка в тувинских языках разных регионов и в разные периоды времени для демонстрации существования связи между языком и социальными изменениями. Сделаны выводы о том, что русские заимствования в разных регионах тувинского языка происходили под влиянием социальных изменений, подтверждая социолингвистическую точку зрения о ковариации., Language, as a tool of human communication, is constantly changing in the process of its development, and one of the factors influencing the language is the interaction of people speaking different languages, the presence of direct or indirect contact between different languages. This article examines the relationship between Russian borrowings and social changes in the Tuvan language of the Russian Republic of Tuva, the Kobdo region in Mongolia and the Altai region of China from the point of view of sociolinguistics. Lexical borrowings from the Russian language in Tuvan languages of different regions and in different time periods are analyzed to demonstrate the existence of a link between language and social changes. Conclusions are drawn that Russian borrowings in different regions of the Tuvan language occurred under the influence of social changes, confirming the socio-linguistic point of view about “covariance”.

Статья посвящена дополнительному описанию лексико-семантических групп глаголов, обозначающих атмосферные явления в тувинском языке. Ранее некоторые из глаголов данной тематической группы были изучены. Однако вместе с тем до настоящего времени данная группа в лексике тувинского языка также остается одним из малоизученных актуальных пластов, в связи с тем, что многие глаголы, обозначающие природные явления, ждут своего всестороннего изучения. В статье авторами проведена классификация глаголов, обозначающих атмосферные явления, неразрывно связанные с хозяйственной деятельностью тувинцев. Авторы статьи выявили четыре основных семантических группы, среди которых функционируют глаголы, обозначающие смену времени суток; глаголы, обозначающие изменение температуры воздуха; глаголы, обозначающие выпадение осадков, а также глаголы, обозначающие действия ветра., The article is devoted to an additional description of lexical and semantic groups of verbs denoting atmospheric phenomena in the Tuvan language, since some of this thematic group were previously studied. But at the same time, to date, this group in the vocabulary of the Tuvan language also remains one of the little-studied topical layers, due to the fact that many verbs denoting natural phenomena are waiting for their comprehensive study. In the article, the authors classify verbs denoting atmospheric phenomena inextricably linked with the economic activity of Tuvinians. The authors of the article identified four main semantic groups, among which there are verbs denoting changes in the time of day, verbs denoting changes in air temperature, verbs denoting precipitation, as well as verbs denoting the actions of the wind.

Статья посвящена семантическому и сопоставительному анализу фразеологических единиц с компонентом «рот» в тувинском и русском языках. Фразеологизмы русского языка с компонентом «рот» широко изучены, но в сопоставлении с тувинским языком они не рассматривались. Целью исследования является выявление сходства и различия в семантике фразеологических единиц с компонентом «рот» в тувинском и русском языках. Для достижения цели ставятся следующие задачи: выявить из лексикографических работ тувинского и русского языков фразеологические единицы с компонентом «рот»; распределить фразеологические единицы по семантическим группам; выявить сходства и различия фразеологических единиц с компонентом «рот» в сравниваемых языках. Источниками для сбора материала послужили «Тувинско-русский фразеологический словарь» Я.Ш. Хертека, из которого выделены 74 тувинских фразеологических единиц с компонентом «рот», и «Большой фразеологический словарь русского языка» В.Н. Телия, из которого выписаны около 49 русских фразеологизмов с этим же компонентом. На основе проведенного исследования фразеологические единицы с компонентом «рот» в сопоставляемых языках были распределены по четырем семантическим группам со сходными значениями: фразеологические единицы, связанные с речевой деятельностью со значениями «говорить, болтун»; фразеологические единицы со значениями «молчать», «молчун»; фразеологические единицы со значениями «пища, питье; принимать пищу, пить»; фразеологические единицы со значением «слушать»; а также обнаружены фразеологизмы со значениями, характерными только для русского или только для тувинского языка. В тувинском языке это ФЕ со значениями «сожалеть», «достаточный для жизни», «молодой», «трусливый», «повадиться делать что-либо». Фразеологизмы, обнаруженные только в русском языке, имеют значения «жадность, алчность», «ловкий, хитрый», «улыбка и смех», «упустить», со значением «очень много дел»., The article presents a semantic and comparative analysis of phraseological units with the component for the word mouth in Tuvan and Russian. Phraseological units of the Russian language with the component for the word mouth is widely studied, but in comparison with the Tuvan language they haven’t been considered. The purpose of the study is to identify similarities and differences in the semantics of phraseological units with the component for the word mouth in the Tuvan and Russian. To achieve the goal, the following tasks are set: to identify phraseological units with the component for the word mouth from lexicographic works of Tuvan and Russian languages; to distribute phraseological units into semantic groups to reveal similarities and differences of the phraseological units in the compared languages. The sources for collecting material are the “Tuva-Russian Phraseological Dictionary” by J.Sh. Khertek, from which 74 Tuvan phraseological units are chosen, and “The Big Phraseological Dictionary of the Russian Language” by V.N. Telia, from which 49 Russian phraseological units are taken. On the basis of the research the phraseological units with the components for the word mouth in the comparable languages are distributed into four semantic groups with similar meanings “talk, talker”; phraseological units with the meanings “to be silent”, “silent”; phraseological units with the meanings “food, drink; eat, drink”; phraseological units with the meaning “listen”; and phraseological units with meanings characteristic only for Russian or only for Tuvan were found. In the Tuvan it is the phraseological phrase with meanings: “regret”, “sufficient for life”, “young”, “cowardly”, “like to do something”. The units form Russian mean “greed”, “clever, cunning”, “smile and laughter”, “to miss”, with meaning “a lot of things to do”.

Охота и рыболовство в жизни тувинцев играют важную роль. В каждом охотничьем и рыболовном сезоне есть свои виды и способы охоты, ловли рыбы. Человек, занимающийся данными видами хозяйственней деятельности, точно знает, когда, где и чем охотиться на того или иного зверя, где и как поймать ту либо иную рыбу. Для жителей некоторых районов Тувы, занимающихся охотой и рыболовством, данный вид хозяйственной деятельности считается профессиональным. Следовательно, данный пласт лексики становится специальным (профессиональным), в связи с этим перед исследователями стоит важная задача сбора и систематизации языковых единиц, относящихся к охотничьей и рыболовной лексике, как раздела хозяйственной культуры тувинцев. Основная цель данной статьи – анализ лексики охоты и рыболовства. Результаты исследования свидетельствуют о том, что некоторые орудия и способы охоты на зверей и ловли рыбы существовали в глубокой древности и сохранились до настоящего времени., Hunting and fishing play an important role in the life of Tuvans. Each hunting and fishing season has its own types and methods of hunting and fishing. A person engaged in these types of economic activities knows exactly when, where and how to hunt a particular animal, where and how to catch a particular fish. For residents of some areas of Tuva engaged in hunting and fishing, this type of economic activity is considered professional. Consequently, this layer becomes a special (professional) vocabulary. Thus, the researchers are faced with an important task of collecting and systematizing language units related to hunting and fishing vocabulary as a section of the economic culture of the Tuvans. The main purpose of this article is to analyze the vocabulary of hunting and fishing. The results of the study indicate that some tools and methods of hunting animals and catching fish existed in ancient times and have survived to the present day.

�� ������ ������ �������� ���������� ���������� ���������� ������������ �������������������� �� �������������������� ��������������������������, ������������������������, �������������������� �� �������������������� ������������ ���������� ���������������� �� ����������������. ������, �� ���������� XIX �� ������������ XX ���������������� ������������ �������������� �������� ������������������������ �� ���������������������� �� ������������-������������������ ������������ ��������. �� �������� �������������� ���� �������������������� ������������������ �������������������� ���������������� ������������-������������������ ���������������� ����������������, �������������� ������������������������������ ���������������������������������������� ������������������ ��������. ������������ �������������������������� ���� ���������������� ���������� �������������������������� ������������ ���������������������������������� ���� ������������������ ������������������������ ��������������: ���������������� ������������������, ������������ �� ����������, ���������������� ������������������ ��������������, �������� ���������� �� ��������, ���������������� ��������������, ������������������ ����������������������������. �� ������������������ ������������ ������������������������������ �������������� ��������������������������, �������������� ���������������������� ������������������ ���������� ������������ ��������, �� ���� �������������������������� �� ���������������������� ��������������, ���������������������� �������� ����������������. �� ������������ ���������������� ������������ �������������� ���������������� ������������������, �� ������������������������ �� ���������������� ������������������ ������������������������ ���������� ���������������������������� ���� ���������������� ���������� ��������. �� ���������������� ���������� ���������� �������������������������� �������������������������� �������������������������� �������� �� �������� ������ ���������������������� ����������������. ���������� �������������� ����������������, ������ �� ������������ ���������� ���������������� ���������� �������������������� ������������������ ������������������ ��������������������, �� �������������� �������� ���������������� ������������ �������������������������������� ��������������, �������������������������� ���� �������� ������������ ������������������������ ����������., In a particular language, new words usually appear as a result of economic, political, social and cultural ties between countries and peoples. So, since the end of the XIX and the beginning of the XX century, the first Russian people moved to the central and north-eastern regions of Tuva. Since that time, Russian-Tuvan language contacts have begun on the territory of these localities, which are characterized by the interpenetration of individual words. The first borrowings from the Russian language were grouped by predecessors into the following thematic groups: agriculture, clothing and footwear, household items, measures of length and weight, monetary units, hunting accessories. The paper examines Russian borrowings that were mastered by Tuvinians through oral speech and are not recorded in special works devoted to this problem. The article set the task to describe the sound changes, according to which the phonetic appearance of words borrowed from the Russian language changed. At the present time, the analyzed borrowings are used only in the speech of elderly people. It should also be noted that at this time the bulk of the Tuvan population are considered bilinguals and Russian is the language of interethnic communication, it functions in all spheres of public life.

�������������� ������������������������ �������������� �� ������������������ ���������� ������������������������ ���������� ������������������������ ������������������ ��������������-�������������������������� ������������, �������������� ������������������������ �� �������������� �������������������� ����������������. ���� ������������ ������������ ���������������������� ����, ������ ������������ ���������� �� �������������������� ���������������������������� ������������ ���� ������������������ �������������������� ������������ �������������������� ����������, �� ������������ ������������������������ ������ ���������������������� ������ ���������������������� ����������������������������������. ������������������������ ������������������������ ���������������������� ���������������������������� ���������������������������� �� �������������������������� �������������� ������������������������ �������������� �� ������������������ ����������. �� ������������ ������������������������ ������������������ ���� ���������� �������������������� ���������������� ��� ��������������������, ������������-���������������� (����������������) �� ������ �������������������� (����������), ������������������ ���������������������� ���� ������������������ �������� �� ������������������ ��������������., The article is written with the financial support of the RFBR grant ���Transformation processes in the onomastics of the peoples of Central Asia: history and modernity (on the example of Tuva, Tofalaria, Kalmykia and Mongolia��� (No. 19-012-00073). The vocabulary of postpartum rituals in the Tuvan language is a relatively closed lexical-semantic group that has evolved over several centuries. At the moment, it is observed that many words and stable phrases leave the active vocabulary of the Tuvan language, while others are used as dialectisms or are supplanted by new formations. The relevance of the study is due to the need to systematize and correct the vocabulary of postpartum rituals in the Tuvan language. The researcher uses materials from the language of ethnic Tuvans ��� Tsengel, Tsagaan-Nuur (Mongolia) and Kok Monchak (China), compactly living outside Tuva in the indicated countries.

В тувинском языкознании имя прилагательное как одна из именных частей речи не была объектом специального исследования. Целью настоящей работы является выявление специфики форм степеней сравнения качественных прилагательных в диалектах и говорах тувинского языка, описание синтетических и аналитических способов их образования. Научная новизна работы заключается в том, что в ней впервые описаны формы сравнительной степени прилагательных на материале разных диалектов тувинского языка, в научный оборот введены ранее нигде не зафиксированные грамматические формы слов. В результате исследования выявлено, что говоры и диалекты тувинского языка характеризуются богатой и разнообразной системой аффиксов, в том числе и архаичных, многообразием специфических наречий и препозитивных частиц. Предварительный анализ показывает, что степень сравнения имен прилагательных в тувинском языке и его диалектах разнообразная, уникальная и требует дальнейшего более глубокого исследования., In Tuvan linguistics, the adjective as one of the nominal parts of speech was not the object of special research. The task of the research is to identify the specifics of forms of degrees of comparison of qualitative adjectives in the dialects of the Tuvan language, and to describe the synthetic and analytical methods of their form-building. The scientific novelty of the work lies in the fact that it describes forms of comparative degree of adjectives based on the material of different dialects of the Tuvan language for the first time the. The work introduces previously unknown grammatical forms of words into the general research of adjectives. The study reveals that the dialects of the Tuvan language are characterized by a rich and diverse system of affixes, including archaic ones, a variety of specific adverbs and prepositive particles. Preliminary analysis shows that the degree of comparison of Tuvan adjectives is diverse, unique, and requires further in-depth research.

Статья посвящена семантическому и сопоставительному анализу фразеологических единиц с компонентом «язык» в тувинском и русском языках. Фразеологизмы русского языка с компонентом «язык» широко изучены, но в сопоставлении с тувинским языком они не рассматривались. Целью исследования является выявление сходства и различия в семантике фразеологических единиц с компонентом «язык» в тувинском и русском языках. Для достижения цели ставятся следующие задачи: выявить из лексикографических работ тувинского и русского языков фразеологические единицы с компонентом «язык»; распределить фразеологические единицы по семантическим группам; выявить сходства и различия фразеологических единиц с компонентом «язык» в сравниваемых языках. Источниками для сбора материала послужили «Тувинско-русский фразеологический словарь» Я.Ш. Хертека, из которого выявлены 60 тувинских фразеологических единиц с компонентом «язык», и «Большой фразеологический словарь русского языка» В.Н. Телия, из которого выписаны около 90 русских фразеологизмов с этим же компонентом. На основе проведенного исследования фразеологические единицы с компонентом «язык» в сопоставляемых языках были распределены по четырем семантическим группам со сходными значениями: фразеологические единицы, связанные с речевой деятельностью; фразеологические единицы, обозначающие характер человека, а также вкусовые свойства пищи; фразеологические единицы со значениями пожелания, клятвы, проклятия; фразеологические единицы со значениями, не связанными с речевой деятельностью. При анализе уже изученных, казалось бы, фразеологизмов, выявляются особенности картины мира двух народов., The article presents a semantic and comparative analysis of phraseological units with the component “language” in Tuvan and Russian languages. Phraseological units of the Russian language with this component have been widely studied, but they have not been considered in comparison with the Tuvan language. The objective of the research is to identify similarities and differences in the semantics of phraseological units with the component “language” in Tuvan and Russian. To achieve this goal, the following tasks are set: to identify phraseological units with the “language” component from lexicographic works of Tuvan and Russian; to distribute phraseological units into semantic groups; to identify similarities and differences of phraseological units with the component “language” in the compared languages. Materials of the research are Tuvan-Russian phraseological dictionary by Ya. Sh. Hertek, from which 60 Tuvan units are picked out, and V. N. Telia’s “Large phraseological dictionary of the Russian language”, in which about 90 Russian units are found. The phraseological units in the compared languages are divided into four semantic groups with similar meanings: phraseological units associated with speech activity, denoting the character of a person, as well as the taste properties of food, with meanings of wishes, oaths, curses, with meanings not related to speech activity. The analysis reveals the peculiarities of the world picture of the two peoples.

В статье рассматривается функционирование слова башкы в тувинском языке. Выявлены экстралингвистические факторы оказывающие значительное влияние на функционирование слова башкы в современном тувинском языке. Его функционирование в тувинском языке имеет абсолютные временные рамки. Будучи заимствованным из монгольского языка, где оно является тюркизмом, вновь вошел в тувинский язык в связи с распространением буддизма в Туве в древнеуйгурский период. В текстах тувинского героического эпоса в его дистрибуцию входят слова, словосочетания, обозначающие определенные понятия в буддизме. В начале XX века слово башкы меняет своё основное значение и практически его теряет на определенный исторический период. Причиной послужили исторические события, изменившие привычный уклад жизни, условия существования носителей тувинского языка. Демократические преобразования, произошедшие в России в конце XX века, вновь вернули в активную жизнь первоначальное значение слова башкы. Вместе с ним появились вопросы орфографирования, соблюдения языковых норм в устной и письменной речи при его использовании., In this article is considered function of the word bashky in Tuvan language. It is turn up extra linguistic factors significant influencing to functioning word bashky in modern tuvans. It’s functioning in Tuvan language has absolute time frame. As adopted from Mongolian which it is a Turkism its again using in Tuvan connected with spreading of Buddhism in the ancient Uigur period. In tuvan epic texts its distribution includes words of Buddhist concepts. In the beginning of XX century the word bashky changes its main meaning and lost it to certain historical period. The reasons are historical events which changed routine life, living conditions of native speakers. Democratic transformations in Russia in the end of XX century regain to active life the original meaning the word bashky. Then it appeared spelling issues, compliance with language standards in oral and written language when using it.

В данной работе рассматривается структура зачина и концовки текстов тувинского героического эпоса в сравнении со структурой зачина и концовки эпических произведений южно-сибирских тюркских народов. Сравнительный анализ показывает, что особенностями структуры зачина и концовки в текстах тувинского эпоса являются: 1) междометие шыяан, шыяан ам, сигнализирующее о начале; 2) ответная реплика слушателя шыята; 3) междометие оо в концовке, сигнализирующее о завершении сказания. Предваряющим зачин текстом хвалы Алтаю отличается алтайский язык от других южносибирских тюркских языков, в то же время объединяет его с традицией тувинцев Цэнгэла и урянхайцев Западной Монголии. Пространным обращением к товшууру (музыкальному инструменту кайжы) и слушателям в начале и конце текста отличаются тексты алтайского героического эпоса от тувинских, хакасских и шорских текстов. В тувинских же текстах могут встретиться небольшие ремарки сказателя. В целом, представленный материал позволяет рассмотреть своеобразие этнолингвистической картины героического эпоса тувинского народа на фоне эпосов других тюркских народов Южной Сибири., The paper examines the structure of the beginning and ending of the texts of the Tuvan heroic epic in comparison with the structure of the beginning and ending of the texts of the epics of the South Siberian Turkic peoples. Comparative analysis shows that the peculiarities of the structure of the beginning and ending texts in Tuvan epics are 1) attitudinal Shiyan, Shiyan am, signaling the beginning; 2) the response replica listener syata; 3) attitudinal OO at the end, signaling the end of the tale. The Altaic language differs from other South Siberian Turkic languages by the text of praise of Altai, which precedes the beginning, and at the same time unites it with the tradition of Tuvan Tsengel and uriankhai of Western Mongolia. The texts of the Altai legends differ from the Tuvan, Khakass and Shor legends by a lengthy appeal to the toshuur (musical instrument of kayzha) and listeners at the beginning and end of the text. In Tuvan texts there may be small remarks of the storyteller. In General, the presented material allows us to consider the originality of the ethno-linguistic picture of the heroic epic of the Tuvan people.

В статье рассматриваются заимствования монгольского происхождения, выявленные в тувинских сказках. Монголизмы определены в отдельные лексические группы, а также анализируются семантические изменения, произошедшие в них при проникновении в язык тувинских сказок. Самые многочисленные монголизмы обнаружены в лексических группах, связанных с религией, с животноводством, выражающих родственные связи, в названиях украшений и предметах личного пользования, домашней утвари, что обусловлено общностью многовековой истории, интенсивными культурно-политическими и хозяйственно-экономическими контактами. Выявленные семантические сдвиги в монголизмах, рассмотренных в статье, в основном можно охарактеризовать как сужение значения, также отмечены случаи заимствования не в основном прямом значении, а в переносном. Встречаются монголизмы, которые в тувинском языке обозначают один из видов, в то время как их монгольские соответствия обозначают родовое понятие. Также наблюдаются лексемы, которые проникнув в язык тувинских сказок, приобрели значение «героического» т. е. обозначают только то, что имеет отношение лишь к богатырю – герою сказки., The article deals with borrowings of Mongolian origin, revealed in Tuvan tales. Mongolisms are defined in separate lexical groups, and semantic changes that have occurred in them in Tuvan tales are analyzed. The most numerous Mongolisms are found in lexical groups related to religion, animal husbandry, expressing kinship ties, in the names of jewelry and personal items, household utensils, which is due to the common history of the centuries, intensive cultural, political and economic contacts. The revealed semantic shifts in the Mongolisms can be basically characterized as a narrowing of the meaning, the cases of borrowing are not mainly in the direct meaning, but in the figurative. There are Mongolisms, which in Tuvan language denote one of the species, while their Mongolian correspondences denote a generic concept. There are lexemes that penetrated into the language of Tuvan fairy tales, acquired the meaning of ‘heroic’, denote only what is relevant to the hero – the hero of the fairy tale.

Tuva Cumhuriyeti, Moğolistan ve Çin'de kullanılan Tuva Türkçesi, diğerTürk dilleri arasında önemli bir yere sahiptir. Bu önem, Eski Türkçe ilekarşılaştırıldığında aralarındaki kimi eskicil benzerliklerin bulunmasındanve Lamaizm-Şamanizm'i birlikte benimsemelerinden kaynaklanır.Çalışmada, Tuva Türkçesindeki Lamaizm ve Şamanizm'e ait terimler tespitedilmiştir. Terimlerin sözlük anlamları verilmiş ardından örneklerlegenişletilmiştir. Tuva Turkish, which is used in Tuva Republic, Mongolia and China, has animportant place among other Turkish languages. This importance stemsfrom the fact that there are some old similarities between them and theadoption of Lamaism and Shamanism together.In this study, the terms of Lamaism and Shamanism in Tuva Turkish weredetermined. The dictionary meanings of the terms are given and thenexpanded with examples. 178

It is considered the borrowings of Mongolian origin, revealed in Tuvan tales. Mongolisms are defined in separate lexical groups, and semantic changes that have occurred in them during the penetration into the language of Tuvan tales are analyzed. The most numerous Mongolisms are found in lexical groups related to religion, animal husbandry, expressing kinship ties, in the names of jewelry and personal items, household utensils, which is due to the common history of the centuries, intensive cultural, political and economic contacts. The revealed semantic shifts in the Mongolisms can be basically characterized as a narrowing of the meaning, the cases of borrowing are not mainly in the direct meaning, but in the figurative. There are mongolisms, which in Tuvan language denote one of the species, while their Mongolian correspondences denote a generic concept. Also, there are lexemes that penetrated into the language of Tuvan fairy tales, acquired the meaning of "heroic", denote only what is relevant only to the character – the character of the fairy tale.

SILAMU, Shanati, Kazakh-Tuvan Language Contact in China, Master Degree Thesis, Ankara, 2018 Tuvan is a member of the Northeast (Siberia) group of the Turkic language family and constitutes the South Siberian Turkic which is the lower branch of this group together with Karagas, Khakas, Shor, Altay Turkic and Chulym Turkic. The Tuvans, a Turkic people in South Siberia, live mainly in the Tuva Autonomous Republic of the Russian Federation. There are also some small Tuvan groups in Mongolia and China. The Tuvans, who live in China’s Xinjiang Uygur Autonomous region are called Jungar Tuvans, and their total population is about 2.000. This Tuvan group lives on the edge of the Kanas Lake in the Jungar-Altay region. This region is a place inhabited by 36 different people, mainly Chinese, Kazakh, Uyghur, Dungan and Tuvan. The total population of the region is 660.000, where 50% of the population are Kazakhs. In this study, language contact between two Kazakh and Jungar Tuvan language, the two Turkic varieties spoken in China, have been discussed. The relationship of the Jungar Tuvan with Kazakh has been examined from a simultaneous point of view on the basis of Lars Johanson’s Code Copy Pattern. In this context, global copying, selective copying, and mixed copying are depicted in the Jungar Tuvan (A-language) which is socially low language by comparison with Kazakh (B-language), a socially dominant language in the region. For example, many elements (mostly names) of Arabic and Persian origins have been copied to the Jungar Tuvan, which are from A-language Kazakh. Whereas Standard Tuvan, which is spoken in the South Siberia, copying words from the Islamic languages are almost absent. In addition to its vocabulary, certain elements have been copied from Kazakh to Jungar Tuvan on a phonetic and morphological basis. In order to study this thesis, I have been in the region and had taken voice recordings from the Jungar Tuvans of different age groups living there, and then I have transcribed the transcriptive manuscript by analyzing those records. Some of the materials assessed in this study constitute the materials I have collected in this field research. As well as this, I have used the descriptions in the figures that Talant Mawkanuli and Monika Rind-Pawlowski had previously compiled and published in this area. İÇİNDEKİLER KABUL VE ONAY YAZISI i BİLDİRİM ii TEŞEKKÜR v ÖZET vi ABSTRACT vii İÇİNDEKİLER viii GİRİŞ 1 1. BÖLÜM TUVACA İLE JUNGAR TUVACASI 3 1.1 Jungar Tuvacası Hakkında Yapılan Çalışmalar 3 1.2 Tuvalar ve Tuvaca 4 1.3 Jungar Tuvaları ve Jungar Tuvacası 8 2. BÖLÜM JUNGAR TUVACASINA İLİŞKİN İSTATİSTİKİ BİLGİLER 13 2.1 Jungar Tuvacasının Kullanım Alanları 13 2.2 Jungar Tuvalarının Eğitim Durumu 15 2.3 Bölgede Hakim Olan Çokdillilik 16 2.4 Ulusal Bayramlar 17 2.5 Jungar Tuvacasının Köylere Göre Gösterdiği Farklılıklar 18 2.6 Akkaba Bölgesindeki Sosyolinguistik Durum 19 2.7 Akkaba Bölgesinde Jungar Tuvalarının Kazakçayı Kullanma Durumu 25 2.8 Bölgede Yürütülen Alan Araştırması 28 3. BÖLÜM TEORİK ARKAPLAN VE TERMİNOLOJİYE DAİR 30 3.1 Dil İlişkisi 30 3.2 Kod Kopyalama Modeli 30 4. BÖLÜM ÇİN’DE KAZAKÇA-TUVACA DİL İLİŞKİSİ 32 4.1 Fonetik Temelde Yapılan Kopyalamalar 33 4.1.1 ç- > j- Değişimi 33 4.1.2 Yuvarlaklaşma 33 4.1.3 Düzleşme 34 4.2 Morfolojik Temelde Yapılan Kopyalamalar 34 4.2.1 İsim-Fiil eki -Uw 34 4.2.2 Sıra Sayı Sıfatları 34 4.2.3 Şahıs Zamirleri 35 4.2.4 Yüklemlerde Şahıs Eklerinin Kullanımı 35 4.2.5 Yoksunluk Eki -sXz 36 4.2.6 Fiil Köklerinin Kopyalanması 36 4.2.7 İsimden İsim Yapma Eki -çA 36 4.2.8 Fiilden İsim Yapma Eki -(X)ş 37 4.2.9 Bağlaçlar 37 4.2.10 Emir-İstek Kipi 39 4.2.11 Matematikte Dört İşlem 40 4.2.12 Zamirler 40 4.3 Sözdimsel Temelde Yapılan Kopyalamalar 41 4.3.1 İsim Tamlamalarında İyelik Eki İşaretlemesi 41 4.3.2 -XrGA Zarf-Fiil Ekinin Amaç İşlevli Kullanımı 42 4.3.3 Olumsuz Zarf-Fiil Eki -BAy 42 4.4 Sözvarlığı Temelinde Yapılan Kopyalamalar 42 4.4.1 Arapça ve Farsça Kökenli Kelimelerin Kopyalanması 43 4.4.2 Kazakça Kelimelerin Kopyalanması 43 4.4.3 Çince ve Rusçadan Yapılan Kopyalamalar 45 4.4.4 Moğolcadan Gelen Kelimeler 47 5. BÖLÜM JUNGAR TUVACASI METİNLER VE SÖZLÜKÇE 50 SONUÇ 77 KAYNAKÇA 79 EK 1. ORJİNALLİK RAPORU 83 EK 2. ETİK KURUL MUAFİYET 84 SILAMU, Shanati, Çin’de Kazakça-Tuvaca Dil İlişkisi, Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2018. Tuvaca, Türk dilleri ailesinin Kuzeydoğu (Sibirya) grubuna mensup olup Karagasça, Hakasça, Şorca, Altay Türkçesi ve Çulım Türkçesiyle birlikte bu grubun alt kolu olan Güney Sibirya Türkçesini oluşturmaktadır. Güney Sibirya Türk halklarından biri olan Tuvalar, ağırlıklı olarak Rusya Federasyonu’na bağlı Tuva Özerk Cumhuriyeti’nde yaşamaktadır. Ayrıca Moğolistan’da ve Çin’de de bazı küçük Tuva grupları vardır. Çin’in Xinjiang Uygur Özerk Bölgesi’nde yaşayan Tuvalar, Jungar Tuvaları olarak adlandırılmakta ve toplam nüfusları yaklaşık 2.000’dir. Bu Tuva grubu, Jungar-Altay Bölgesinde, Kanas Gölü’nün kenarında yaşamaktadır. Bu bölge, Çinli, Kazak, Uygur, Dungan, Tuvalı başta olmak üzere 36 farklı halkın bir arada yaşadığı bir bölgedir. Bölgenin toplam nüfusu 660.000’dir ve bu nüfusun yüzde 50’sini Kazaklar oluşturmaktadır. Bu çalışmada, Çin’de konuşulan iki Türkçe varyant olan Kazakça ve Jungar Tuvacası arasındaki dil ilişkisi ele alınmıştır. Burada Kazakça-Jungar Tuvacası dil ilişkisi, Lars Johanson’un Kod Kopyalama Modeli temelinde eşzamanlı bakış açısıyla incelenmiştir. Bu bağlamda bölgede sosyal açıdan baskın dil olan Kazakçadan (B dili) sosyal açıdan zayıf dil olan Jungar Tuvacasına (A dili) yapılan genel kopyalar (global copying), seçilmiş kopyalar (selective copying) ve karışık kopyalar (mixed copying) betimlenmiştir. Örneğin Kazakçadan A dili konumundaki Jungar Tuvacasına Arapça ve Farsça kökenli birçok öge (çoğu isim) kopyalanmıştır. Hâlbuki Güney Sibirya’da konuşulan Standart Tuvacada ise İslami dillerden kopya kelimeler neredeyse yok gibidir. Sözvarlığının yanı sıra fonetik, morfolojik ve sentaktik temelde de Kazakçadan Jungar Tuvacasına birçok unsur kopyalanmıştır. Bu Tez çalışması için, bizzat bölgeye giderek orada yaşayan değişik yaş grubundaki Jungar Tuvalarından ses kayıtları aldım ve daha sonra bu kayıtları çözümleyerek transkripsiyonlu metne dönüştürdüm. Bu çalışmada değerlendirilen malzemenin bir kısmını, işte bu alan araştırmasında derlediğim malzemeler oluşturmaktadır. Bunun dışında, Talant Mawkanuli ve Monika Rind-Pawlowski’nin bölgede yürüttükleri alan araştırmalarında derledikleri ve daha sonra yayınladıkları dilsel veriler de buradaki betimlemelerde kullanılmıştır.

Bu çalışmada, ölçünlü Tuva Türkçesi ile ölçünlü Türkiye Türkçesi ve ölçünlü Tuva Türkçesi ile Türkiye Türkçesi ağızları arasındaki yalancı eş değerli sözcükler tespit edilip sınıflandırılmıştır. Yalancı eş değerli sözcükler; iki ayrı dil yahut lehçede, ses ve şekil yönünden birbirine benzeyen ancak anlamsal açıdan farklılık gösteren sözcüklerdir. Bu sözcükler lehçeler arası aktarmalarda, aktarıcıların hatalar yapmasına sebep olmaktadır. Bu çalışmayı, Tuva Türkçesi ve Türkiye Türkçesi arasındaki aktarmalarda, yalancı eş değerli sözcükler nedeniyle yapılan hataların önüne geçmek için hazırlamış bulunmaktayız. Çalışmamızın giriş bölümünde; konu, amaç, yöntem, önem ve literatür taraması ile kısıtlılıklar hakkında açıklama yer almıştır. Birinci bölümde; Tuva Türkleri ve Tuva Türkçesine dair bilgiler verilmiştir. Ardından Tuva Türkçesi ve Türkiye Türkçesini etkileyen dillere değinilmiştir. İkinci bölümde, yalancı eş değerlik konusu açıklanmış ve bu konu üzerinde yapılan çalışmalar hakkında bilgi verilmiştir. Üçüncü bölümde; ölçünlü Tuva Türkçesi ve ölçünlü Türkiye Türkçesi ile ölçünlü Tuva Türkçesi ve Türkiye Türkçesi ağızları arasındaki yalancı eş değerli sözcükler tasnif edilmiştir. Tasnifte sözcükler öncelikle türüne göre `isimler` ve `fiiller` olarak iki ana başlık altında verilmiştir. Türlerine göre ayrılan yalancı eş değerler, `tam yalancı eş değerli isimler`, `kısmî yalancı eş değerli isimler`, `tam yalancı eş değerli fiiller`, `kısmî yalancı eş değerli fiiller` olmak üzere dört alt başlıkta sınıflandırılmıştır. Ardından yalnızca Türkiye Türkçesi Ağızları ve ölçünlü Tuva Türkçesi arasındaki yalancı eş değerler tasnif edilmiştir. Sonuç kısmında ise tespit edilen yalancı eş değerli sözcükler ile ilgili istatiksel bilgiler verilmiş ve açıklamalarda bulunulmuştur. Anahtar Sözcükler: Tuva Türkçesi, Türkiye Türkçesi, Türkiye Türkçesi Ağızları, Yalancı Eş Değerler. In this study, the false equivalents between the standard Tuvan and the standard Turkish, the standard Tuvan and the Turkish dialects are identified and classified. The false equivalent words; words, in two different languages or dialects, which resemble each other in terms of phonologically and morphologically, but semantically include difference. These words are the expressions that cause the transponders to make mistakes in the transfer among the dialects. We have carried out this study to solve one of the transfer problems in the studies related to the Tuvan.In the introduction of our study; the explanation about the subject, purpose, method, importance, literature review and limitations is taken part in. In the first chapter; the languages which affect the Tuvan and the Turkish are mentioned after the information related to the Tuvan and the Turkish is given. In the second chapter, the subject of the false equivalence is explained and the studies on this subject are introduced. In the third chapter; the false equivalence between the standard Tuvan and the standard Turkısh, the standard Tuvan and the Turkısh dialects are classified. In the classification, the words are first examined as two main titles as `nouns` and `verbs` according to their type. The false equivalents are then categorized as four sub-headings: `full false equivalents nouns`, `partial false equivalents nouns`, `full false equivalents verbs`, `partial false equivalents verbs`. Then the words which indicate the feature of being the false equivalents between the Turkish Dialects and the standard Tuvan are classified in the same way. In the result part, statistical information related to the false equivalent words is given and explanations were made.Key Words: Tuvan, Turkish, Turkish dialects, false equivalents. 238

Destanlar, toplumların sözlü gelenek içerisinde oluşturup, yaydığı ve gelecek nesillere aktardığı kültür miraslarıdır. Destanlarda, kahramanlıklar, zaferler, başarılar, göçler, yenilgiler, ihanetler, dostluklar, düşmanlıklar, acılar ve sevinçler her yönüyle yer alır. Zengin bir kültür ve sanat hazinesi olan Türk destanları Türklerin kültürlerine çok yönlü olarak ışık tutar. Türk destanlarının vazgeçilmezleri kahramanlardır ve destanlar kahramanları etrafında şekillenir. Kahramanı kahraman yapan ise yüce değerler uğruna ortaya koyduğu mücadelelerdir. Zaman zaman olağanüstüyü de içerisine alan bu mücadeleler milletlerin kültür kodları hakkında önemli verileri barındırır. Kahramanın girdiği mücalelerde işini kolaylaştıran ve onu başarıya ulaştıran en önemli unsurlardan birisi `şekil değiştirme`dir. Şekil değiştirme, Türk kültürü içerisinde doğan ve gelişen destanlarda yaygın olarak görülebilen bir motiftir. Bugüne kadar Türk destanları şekil değiştirme motifi açısından tez ölçeğinde ele alınıp incelenmemiştir. Bu çalışma Türk destan ailesine mensup anlatmalarda yer alan şekil değiştirme motifi üzerine yapılan tez boyutunda ilk çalışma olma özelliği taşımaktadır.Tuva Cumhuriyeti, Sovyetler Birliği dağıldıktan sonra özerk cumhuriyet statüsü kazanan Türk topluluklarından biridir. Zengin bir kültüre sahip olan Tuvaların, tarihi, coğrafyası ve yaşayışları hakkında bilgi edinmek için başvurulacak en önemli kaynaklardan biri `maadırlıg tool` dedikleri destanlarıdır. 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Tuva destanları yazıya geçirilmeye ve incelenmeye başlanmıştır. Bu destanların önemli bir kısmı da Türkiye Türkçesine aktarılarak yayımlanmıştır.Bu çalışmada Metin Ergun-Mehmet Aça, Ekrem Arıkoğlu-Buyan Borbaanay ve Salih Mehmet Arçın tarafından, Tuvaca ve Türkiye Türkçesi çevirileriyle birlikte yayımlanmış olan toplam on yedi destan (Alday-Buuçu, Boktu-Kiriş, Bora-Şeeley, Kangıvay-Mergen (2), Aldın-Çaagay (2), Aldın-Kurgulday, Erelzey-Mergen, Haragalzay-Mergen Alkışlar, Han-Şilgi Attıg Han-Hülük, Arı-Haan, Arzılan Kara Attıg Çeçen Kara Möge, Şöögün Bora Attıg Şöögün-Köögün, Mögaa Şagaan-Toolay, Tanaa-Herel, Ton-Aralçın Haan, Bayan-Toolay, Haan Tögüldür) şekil değiştirme motifi açısından incelenmiş ve kimlerin, ne zaman, ne şartlar altında, hangi yerde, nasıl şekil değiştirdği tespit edilerek şekil değiştirmelerin destanın seyrini nasıl değiştirdiği belirlenmeye çalışılmıştır. Anahtar Kelimeler: Destan, Dönüşüm, Motif, Şekil Değiştirme, Tuva. Epics are the cultural heritages that societies create, broad cast and pass on to future generations in oral traditions. Heroisms, victories, successes, migrations, defeats, treacheries, friendships, antagosisms, pains and happinesses take part in epics in every aspect. Turkish epics which are rich in culture and art treasures enlighten Turkish cultures in versatility.Heroes are essential for (the indispensablenesses of) Turkish epics and the epics are formed around their heroes. What makes one a hero is the struggles he reveals for high values. These struggles which sometimes include the phenomenons have important information (data) about the cultural codes of nations. One of the most important facts that makes hero's job easier and lets him be successful during his struggles is transformation (shape changing). Transformation is a commonly seen motive in epics which rise and develop in Turkish culture. In order to analyze the fact of transformation, various studies have been done on the epics of Turks living in a large geography. This thesis is also one of these studies done on the epics of Tuva Turks.The Republic of Tuva is one of the Turkish societies among those which became a state and an autonomous Republic after the disintegration of the Soviet Union. At the present time, the Repulic of Tuva continues its existence as an autonomous republic dependent to Russian Federation. One of the most important sources to be applied to get information about the history, geography and living styles of Tuvas having a rich culture is their epic named `maadırlıg tool`.Tuva epics have been begun to be examined and put down on paper from the second half of the 19th century. Some important parts of these epics have been published by transfered(translated into) to Turkey Turkish.By means of this study, totally seventeen sagas (Alday-Buuçu, Boktu-Kiriş, Bora-Şeeley, Kangıvay-Mergen (2), Aldın-Çaagay (2), Aldın-Kurgulday, Erelzey-Mergen, Haragalzay-Mergen Alkışlar, Han-Şilgi Attıg Han-Hülük, Arı-Haan, Arzılan Kara Attıg Çeçen Kara Möge, Şöögün Bora Attıg Şöögün-Köögün, Mögaa Şagaan-Toolay, Tanaa-Herel, Ton-Aralçın Haan, Bayan-Toolay, Haan Tögüldür) published in Tuvan and Turkish languages by Metin Ergun-Mehmet Aça, Ekrem Arıkoğlu-Buyan Borbaanay and Salih Mehmet Arçın have been examined in terms of the motive of transformation and by detecting who changed the shape, when, where, under which conditions, and how they changed the shape have been tried to be determined how it changed the process of the epic.Key Words: Epic, Transformation, Pattern (ornament), Shape Change, Tuva. 168

Tuvan and Turkish are cognate languages. Although they haven't been in direct contact for thousands of years, they have preserved common features on all levels of linguistic structure. At the same time, a number of dissimilarities have accumulated over time, which makes it difficult and time-consuming for Turkish students to learn it. At the moment, a number of Turkish universities have departments of modern Turkic languages and literatures which offer courses and programs in various languages, including Tuvan. In this article, its author, who teaches Tuvan at the University of Pamukkale, shares her experience and examines the problems of teaching the language. Students begin studying Tuvan as a major in their second year, having mastered the general comparative grammar of Altai, Khakas, Tuvan and Yakut languages, as well as the language of Orkhon-Yenisei runic inscriptions. This helps students successfully master Tuvan grammar. The mistakes students make are due to phonetic peculiarities, morphology of Tuvan and other factors which are yet to be systematized and analyzed. Another problem is the lack of old Tuvan-Turkish and Turkish-Tuvan dictionaries. New dictionaries must also be made. In her teaching practice, the author has developed and used a number of “templates” on certain topics, such as getting acquainted, talking about family, engaging in a dialogue, etc. She also edited the Tuvan section of the book titled “Çağdaş Türk Lehçeleri Metin Aktarmalari” (“Translations from Contemporary Turkic Languages”, 2016). In this collection, intended as a didactic textbook, texts appear first in the original, then transcribed into Latin script, and finally, in Turkish translation. © 2018 New Reaearch of Tuva. All rights reserved.

Bu çalışmada Sibirya'da yaşayan Türk boylarından biri olan Tuva Türklerine ait destanlarda yer alan kadın karakterler incelenecektir. Tuva Türklerine ait on beş destan metni tahlil edilerek metinlerde yer alan kadın karakterler sınıflandırılacak ve özellikleri örneklerle ortaya konulacaktır. Bu karakterlerin destancılık geleneği içindeki yeri ve destana kattığı unsurlarda göz önünde bulundurulup yorumlanacaktır. Söz konusu olan destanların incelenmesi ile Türk düşünce, inanış ve muhayyilesinin oluşumuna katkı sağlayan unsurlardan biri olan destanlar eski sözlü gelenek ürünü olmaktan çıkarak varlığını gelecek kuşaklara da taşıyacaktır. Çok eski dönemlerde başlayan bu sözlü kültür unsurları bir taraftan geçmişimize ışık tutarken bir taraftan da Türk sözlü kültür varlığının kökenlerini anlamamıza yardımcı olacaktır. Destanlar incelenirken kadın karakterlerin kapsamı değerlendirilecek benzer çalışmalardan metot ve teknik olarak yararlanılacaktır. Metinler Tuva Türklerinin tarihi, edebiyatı ve kültürleri de araştırılarak değerlendirilecektir. Sibirya'da yaşayan diğer Türk boylarının ve bunlar içinde özel bir öneme sahip olan Tuvaların halk edebiyatı geleneği oldukça zengindir. Bu halk edebiyatı geleneği içinde özellikle sözlü kültür oldukça gelişmiştir. Bu sözlü kültür ürünleri içinde masallar, efsaneler, türküler, bilmeceler, atasözleri, tekerlemeler dikkat çeker. Bu türlerin hepsi başlı başına birer inceleme konusudur. Fakat biz çalışmada bu türlerin arasında daha çok dikkat çeken, Türklük özelliğini en iyi yansıtanlarından biri olan destanlar üzerinde duracağız. Bu destanlar Türk kültürünün en önemli belgelerinden biridir. Zaman içinde Moğol ve Rus kültürün den etkilenmiş olsalar bile bu etkilerin çok düşük seviyede olduğunu, bu destanların taşıdığı Türklük özelliklerini silmekten uzak olduğunu söylemeliyiz. In this study we aim to analyze the female characters in epics of Tuva Turks, one of Turkish tribes lived in Siberia. Our analysis cover fifteen epics belong to Tuva Turks. In this scope the female characters in epics are classified and their specific features are illustrated with certain examples. It's commentated by taking into account the role of female characters in epic literature and elements that put into epics. After having analyzed the epic, one of great contributors to Turkish thinking, beliefs and imagination is not only ancient way of oral tradition but also carrying traditions to new generations. Since its inception in prehistoric time, the epic as an oral culture enlightened the past and gave a hand us to dig the origin of Turkish oral culture at the same time. We will take an advantage of employing the methods and techniques used in similar studies in order to analyze a scope of female motives in epics. Moreover, the texts belong to history, literature and culture of Tuva Turks will be researched and analyzed as well. Folk literature that belong to Turkish tribes lived in Siberia, especially to those Tuva Turks among them is substantially abundant. An oral cultural tradition is the most developed among other folklore. More specifically, tales, myths, folk songs, conundrums, proverbs, rhymes are spectacular. Each one of them is worth to be studied individually. However, our study focuses on the epic that tends to represent Turk features at most. These epics are most significant cultural inherent for Turks. Although the epics had been affected by Russian and Mongolian cultural impacts in time, it remained more Turks' rather than any others, which means feature of Turks in epics was not vanished nor others influence is not remained dominant. Turkish scientist and researchers started to head for the oral cultural inherent since 1990s and interpreted into Turkey Turkish, which opened up to study further in this field. In this regard, we decided to work on `Female characters/heroes in epics of Tuva Turks` when we drew conceptual framework. 172

Sözlü kültür ürünlerinden olan destanlar, oluştukları toplum ile ilgili önemli izler taşımaktadır. Özellikle kahramanlık destanlarında, olayın merkezinde bulunan kahraman ve kahramanlıkları ile birlikte bulunduğu çevre, koşullar, günlük yaşamı gibi konulara da değinilmektedir. İşte bu noktada insanların yaşantısı, kullandıkları eşyalar, hayat görüşleri, sosyal ve ekonomik durumlarını yansıtan maddi ve manevi kültür unsurları devreye girer.Güneyinde Moğolistan, kuzeyinde Krosnoyarks ve Hakas Cumhuriyeti, doğusunda Buryat Özerk Cumhuriyeti ve batısında Altay Özerk Cumhuriyeti bulunan Tuvalar, çok zengin bir sözlü geleneğe sahiptir. Bu sözlü gelenek içerisinde kahramanlık destanlarının ayrı bir yeri vardır. Tuvaların inanışlarını, gelenek ve göreneklerini, sosyal hayatını ve geçmişte vermiş oldukları mücadeleleri efsanevi bir hava içerisinde veren çok sayıda destanları mevcuttur. 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Tuva destanları incelenmeye ve yazıya geçirilmeye başlanmıştır. Bu destanların önemli bir kısmı da Türkiye Türkçesine aktarılarak yayımlanmıştır.Bu çalışma ile Metin Ergun-Mehmet Aça, Ekrem Arıkoğlu-Buyan Borbaanay ve Salih Mehmet Arçın tarafından, Tuvaca ve Türkiye Türkçesi çevirileriyle birlikte yayımlanmış olan toplam on yedi destan (Alday-Buuçu, Boktu-Kiriş, Bora-Şeeley, Kangıvay-Mergen (2), Aldın-Çaagay (2), Aldın-Kurgulday, Erelzey-Mergen, Haragalzay-Mergen Alkışlar, Han-Şilgi Attıg Han-Hülük, Arı-Haan, Arzılan Kara Attıg Çeçen Kara Möge, Şöögün Bora Attıg Şöögün-Köögün, Mögaa Şagaan-Toolay, Tanaa-Herel, Ton-Aralçın Haan, Bayan-Toolay, Haan Tögüldür) maddi kültür unsurları bakımından incelenerek eşyanın insan hayatındaki yeri tahlil edilmeye çalışılmıştır. Anahtar Kelimeler: Çadır, Eşya, Maddi Kültür, Ok-Yay, Tuva. As a product of oral culture, epics bear crucial traces of a society which they originate from. Not only the protagonists but also the environment, circumstances and everyday life are mentioned in heroic sagas in particular. Thereby debouch material and non-material cultural elements such as people's living, the things they use, their Weltanschauung and socio-economic status. The Tuvans who border Mongolia to the south, Krasnoyarks and the Republic of Khakassia to the north, the Republic of Buryatia to the east and the Altai Republic to the west have a highly rich oral tradition. Heroic sagas have a special place in their oral tradition. There are a great number of epics/sagas which legendarily reflect the beliefs, traditions, customs, social life and previous struggles of the Tuvan people. Tuvan sagas have been construed and written down since the second half of the 19. century. A good part of these sagas have been translated and published in Turkish. This study incorporates an analysis of material cultural elements and the place of wares in human life by examining 17 sagas (Alday-Buuçu, Boktu-Kiriş, Bora-Şeeley, Kangıvay-Mergen (2), Aldın-Çaagay (2), Aldın-Kurgulday, Erelzey-Mergen, Haragalzay-Mergen Alkışlar, Han-Şilgi Attıg Han-Hülük, Arı-Haan, Arzılan Kara Attıg Çeçen Kara Möge, Şöögün Bora Attıg Şöögün-Köögün, Mögaa Şagaan-Toolay, Tanaa-Herel, Ton-Aralçın Haan, Bayan-Toolay, Haan Tögüldür) published in Tuvan and Turkish languages by Metin Ergun-Mehmet Aça, Ekrem Arıkoğlu-Buyan Borbaanay and Salih Mehmet Arçın. Key Words: Tent, Object, Material Culture, Arrow-Bow, Tuva. 307

Tuvalar, Güney Sibirya bölgesinde Rusya Federasyonu'na bağlı Tuva Cumhuriyeti'nde yaşamakta olan Türk topluluklarından biridir. Bu çalışmada Tuva destanlarının söz varlığı üzerine bir inceleme yapılmıştır. Çalışmanın giriş bölümünde incelemede izlenen yöntem ayrıntılı olarak açıklanmıştır. İkinci bölümde Tuva Türkleri ve Tuva Türkçesi hakkında bilgi verilmiştir. Bu bölümde Tuva destanları üzerinde ayrıca durulmuş, tezde yer alan destanların özetleri verilmiştir. Üçüncü bölümde, tematik yöntem ve alıntı sözler bağlamında söz varlığı incelemesi yapılmıştır. Dördüncü ve beşinci bölümlerde, metinler ile metinlere ait gramtikal dizin-sözlük yer almaktadır. Altıncı bölümde incelemenin sonuçları sıralanmış, son bölümde tezde yararlanılan kaynakların listesi verilmiştir. Bu çalışma ile Tuva destanları ve Tuva Türkçesinin söz varlığı özellikleri ortaya konmaya çalışılmıştır. Tuva Türklerinin zengin bir sözlü geleneği vardır ve bu gelenek içerisinde destanlar önemli bir yer tutar. Bu tez kapsamında, Tuva destancılığını en iyi şekilde örneklediği düşünülen altı destan metni üzerinden hareket edilmiştir. Metinlerdeki söz varlığı ilkin tematik olarak incelenmiştir. Böylece Tuva destanları ve Tuva Türkçesinin kavram alanlarına göre söz varlığı özellikleri ortaya konmuştur. Bu yöntemin ayrıca, dil-düşünce-kültür ilişkisine dair verimli sonuçlar sağlayacağı düşüncesinden hareket edilmiştir. Tematik inceleme için, daha önceki çalışmalardan da yararlanılarak kapsamlı bir tasnif geliştirilmiştir. Söz varlığı incelemesinin ikinci bölümü alıntı sözler bakımından incelemedir. Tuva Türkçesinde tarihî ve coğrafi özelliklere paralel olarak Moğolca alıntı oranı yüksektir. Bu bölümde, alıntı sözler yapı özelliklerine göre ayrıntılı olarak gösterilmiştir. Tezde tematik inceleme ile alıntı sözler bölümündeki sonuçlar karşılaştırılarak bulguların anlamlandırılması sağlanmıştır. Genel olarak; evren, zaman, tabiat ve yaşama dair sözlerin yer aldığı bölümde alıntı oranı daha düşük, toplum yaşamıyla ilgili sözlerin yer aldığı bölümde alıntı oranı daha yüksektir. Sonuç bölümünde elde edilen veriler yorumlanmış, ayrıca tüm sözlerin sıklık sıralı listesi verilmiştir., Tuvans, who live in southern Siberia, in the Tuva Republic of the Russian Federation, is one of the Turkic peoples. In this study, the vocabulary of the Tuvan epics is analysed. The method used in the research is described in detail in the introduction part of the study. Information about Tuvan people and Tuvan language is given in the second part of the study. Additionally, the Tuvan epics are emphasized and the summaries of the epics in the study are given in this section. In the third section, the vocabulary analyse is done in terms of thematic method and loan words. In the fourth and fifth sections, there are texts and grammatical index-dictionary belonging to texts. The results of the study are ranked in the sixth section and the list of references are given in the last section. The aim of this study is to reveal the vocabulary features of the Tuvan epics and Tuvan Turkish. Tuvan people has got a rich oral tradition and epics has an important role among this tradition. The starting point of this thesis is the six epic texts which is considered as the best examples of Tuvan epic literature. The vocabulary in the texts is examined thematically at first. Thus, the vocabulary features has been revealed according to conceptual fields of Tuvan epics and Tuvan language. Besides, it has been moved through the idea that this method would support useful results in terms of the language-idea-culture relation. An extensive and new classification has been improved for the thematic review by using the previous studies as well. In the second part of the vocabulary research, an examination is made in terms of loan words. The Mongolian citation rate is high in Tuvan language in parallel with historical and geographical features. In this section, the loan words has been showed in detail according to its structural features. The findings of the thesis have been made sense of by comparing the results in thematic review and loan words sections. The findings generally shows that the citation rate of the section, which includes words about universe, time, nature and life, is lower and the citation rate of the section, which includes words about society's life, is higher. In the result section, the findings of the research are commented and also the word frequency list is presented., Bu çalışma Balıkesir Üniversitesi Rektörlüğü Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi tarafından BAP 2013/15 kodlu proje ile desteklenmiştir.

Bu çalışmada, Güney Sibirya bölgesinde Tuva Cumhuriyeti'nde yaşayan Tuva Türkleri tarafından konuşulan Tuva Türkçesindeki tabu ve örtmece sözler ele alınmıştır. Tezin Giriş bölümünde Tuva Türklerinin tarihi, dili ve edebiyatı hakkında genel bilgi verildikten sonra tezin konusu olan tabu ve örtmece kavramları açıklanmış, tezin amacı ve yöntemleri belirtilmiştir. Çalışmamızda tabu ve örtmece sözlerin kökeni, türleri ve nasıl ortaya çıktığını anlattıktan sonra çeşitli araştırmacıların bu konudaki düşüncelerine değindik. Çalışmamızda amaç, Tuva Türkçesine ait Tabu ve Örtmece sözlerin nasıl ve niçin kullandıklarını belirterek, bunların ortaya çıkış sebepleri arasında gelenek, görenek, inançla ilişkili olduğunu göstermek, anlamsal özelliklerini ortaya koymak ve Türkoloji dalına katkıda bulunmak amaçlanmaktadır.Araştırmamızın sözlük kısmında Tuva Türkçesinde var olan Tabu ve Örtmece sözlerin listesi çıkarılmış ve sözcüklerin ekleri gösterilmeye çalışılmıştır. Konuyla ilgili araştırmamızı yaparken alan çalışması da yapılmıştır, kaynak kişilerin isimleri tezin içinde ve son kısmında listesi verilmiştir. Sonuç olarak Tuva Türklerinin son zamanlarda Tabu ve Örtmece sözleri nasıl kullandıklarına değindik. In this thesis, taboo and euphemism words in Tuvan Turkish that spoken by the Tuvan Turks living Tuvan Republic in the Southern Sibiria region is discussed. In the first chapter of the study are mentioned about history, language and literature of Tuvan Turks, than are informed about taboo and euphemism concepts, the purpose and methods of thesis are determined.In our study, the origin and types of taboo and euphemism words how emerged is described and than we mentioned about this issue of the views of various researchers. The aims of our study are how and why used taboo and euphemism words in Tuvan Turkish specifying, shows that reasons of the emergene of these associated with traditions and beliefs, determines the semantic features and contributes to Turkology. In glossary of the our reasearch, issued the list of taboo and euphemism words in Tuvan Turkish and tried to explain the suffixes of words. While doing research on the subject, the field work was also carried out. In the thesis, the names of resource persons is mentioned and than list of their names are given in last part of the thesis. Finally, we mentioned about how Tuvan Turks using taboo and euphemism words recently. 105

Tuva'nın çocuk edebiyatını oluşturması 1930'lu yıllara denk gelir. Sosyo-politik değişimler, Tuva'nın Sovyetler Birliği'ne katılması, basın ve yayın organlarının katkısı Tuva çocuk edebiyatının gelişiminde önemli rol oynamıştır.Yüksek lisans tezi olarak hazırlanan bu çalışmada, Şaŋgır-ool Suvaŋ'ın yazmış olduğu Kiji-Bürüs adlı hikaye incelenmiştir. Türkçesi `Kocaayak` olan eser 2010 yılında basılmış olup Sibirya dillerinden olan Tuvacaya ait bir çocuk hikayesidir. Bu çalışma; Giriş, Metin, Çeviri, Sözlük-Dizin olmak üzere dört bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde Tuva Cumhuriyeti, Tuva edebiyatı ve Tuva çocuk edebiyatı hakkında bilgi verilmiştir. Metin ve Çeviri bölümünde hikayenin Kiril alfabesinden Latin alfabesine yazı çevirimi yapılmış ve hikaye Türkçeye çevrilmiştir. Sözlük ve Dizin bölümünde ise hikayede geçen kelimelerin anlamları verilmiştir. Ayrıca kelimelerin birçoğunun etimolojisi üzerinde durulmuştur.Anahtar Kelimeler: Tuvaca, Kiji-Bürüs, Çocuk Edebiyatı, Hikaye Creating Tuva children's literature corresponds to the 1930s. Socio-political changes, participating in Soviet Union, aids of press and publication has played an important rolein the development of Tuva children's literature.In this thesis preparing for master, it has been investigated Kiji Bürüs story which is written by Şaŋgır-ool Suvaŋ. The book `Big Foot` was published in 2010 in Tuvan Language.This work consists four parts `Introduction, Text, Translation, Glossary-Index` It has been informed Tuvan Republic, Tuvan Literature and Tuvan children's literature in first part. The text has been transcribed from Cyrillic alphabet to Latin alphabet and translated to Turkish in second and third part. In Glossary-Index part, it has been given meaning of words of the story, also focused etymology of the words.Key Words: Tuvan, Kiji-Bürüs, Children's Literature, Story 235

Dil, bireyin kendini daha iyi ifade etme ihtiyacından doğan yeni kavramları ve biçimleri karşılamak amacıyla çeşitli unsurlar kullanır. Söz varlığını geliştirmek ve zenginleştirmek adına kullanılan bu unsurlardan biri de birleşik fiiller ve onun bir alt ulamı olan tasvir fiilleridir. Tasvir fiilleri, eylemleri çeşitli açılardan tasvir ederek anlamı tamamlayan, betimleyen yapılardır. Bu çalışmanın amacı Eski Türkçe dönemine ait arkaik özellikler gösteren dillerinden biri olan Tuva Türkçesindeki tasvir fiillerinin durumunu ortaya koyarak alana katkıda bulunmaktır.Çalışmanın birinci bölümünde; tezin amacı, kapsamı, tasvir fiillerinin ne olduğu ve bu konudaki çeşitli araştırmacıların görüşleri yer almaktadır. Çalışmanın yönteminin anlatıldığı ikinci bölümde; örneklem, veri toplama ve inceleme yöntemleri anlatılmıştır. Çalışmanın üçüncü bölümünde çalışma sonucu ortaya çıkan fiiller ve Tuva Türkçesindeki kullanımları örneklendirilmiştir. Sonuç bölümünde ise Tuvacada tasvir fiillerinin durumu, kullanım sıklığı bakımından nasıl bir görünüm sergilendiği değerlendirilmektedir.Anahtar kelimeler: Tuvalar, Tuvaca, Tuva Türkçesi, birleşik fiiller, tasvir fiilleri Language, individuals use various elements of nature to express itself better to meet the needs of new concepts and formats. Develop vocabulary and used one of these elements in order to enrich and verbs are verbs who has his portrayal reach a bottom. Descriptive verbs, actions completed by portraying various aspects of meaning, depicting structures. The purpose of this study is to make Old Turkish, one of the period showing archaic characteristics in Tuva language the status of descriptive verbs in Turkish contribution to the field by putting forward.In the first part of the study; the aim of the thesis, scope, what is the descriptive verbs and located the opinions of various researchers in this field. The method described in the second part of the study; sampling, data collection and analysis methods are described. The acts resulting from work on the third part of the study and use of Tuva Turkish exemplified. In the conclusion of the Tuvan state descriptive verbs are considered to display a view in terms of how the frequency of use.Keywords: Tuvans, Tuvan , Tuvan Turkish, compound verbs, descriptive verbs 103

Sibirya Türk Lehçelerinde Bitki Adları (Saha-Tuva) başlıklı tezimizde Saha ve Tuva Türk lehçelerinde bulunan bitki adları tespit edilmiştir. Tespit edilen bitki adlarının Türkiye Türkçesine aktarımının en doğru şekilde sağlanabilmesi ve diğer Sibirya Türk Lehçeleri ile ortaklıklarının belirlenebilmesi için Rusça, Latince, Altayca ve Hakasça karşılıklarına da yer verilmiştir. Bitkilerin adlandırma yolları ile bitki adlarının etimolojik ve morfolojik yapıları konu edilmiştir. Bitkilerin adlandırma yolları belirlenirken kimi zaman bitkilerin görsellerine ihtiyaç duyulmuştur ve bu görseller ek olarak teze konmuştur. Bu tezde `Giriş, İnceleme, Sonuç, Kaynakça, Ekler` bölümleri yer almaktadır. Plant names in the Sakha and Tuvan dialects were identified in dissertation titled `Plant names (Sakha and Tuvan) in Siberian Turkish dialects`. Russian, Latin, Altai and Khakas equivalents of plant names were also given so as to transfer in the most accurate way to Turkish and to determine their association with other Siberian Turkish dialects. Etymological and morphological structure of plant names were mentioned with naming ways of plants. Images of plants were needed while determining naming ways of plants and these images were attached to the dissertation. This dissertation includes the sections `Prologue, Thesis, Conclusion, Bibliography, Attachments`. 561

Tuva Türkçesinde türetme yoluyla yapılan fiil söz yapımının ele alındığı bu tez altı bölümden oluşmaktadır. Çalışmanın birinci bölümünde Tuva Türklerinin tarihi, nüfusu, coğrafyası, Tuva Türkçesi ve Tuva Türklerinin dil durumları hakkında genel bilgi verilmiştir.İkinci bölümde söz yapımının teorik kısmı ele alınmış, fiil ve söz yapımıyla ilgili genel tanımlara yer verilmiştir. Tartışmalı bir konu olan fiilde çatı, görünüş/kılınış ve olumsuzluk hakkındaki görüşlere yer verilmiş ve bu kategoriler eş zamanlı sözcükleşme işlevinde kullanıldığından söz yapımının bir süreci olarak değerlendirilmiştir.Üçüncü ve dördüncü bölümde Tuva Türkçesinde isimden fiil ve fiilden fiil yapan ekler biçim ve işlev açısından ele alınmıştır. Tuva Türkçesinde fiil söz yapım eklerinin öncelikle yapısal özellikleri ilgili açıklamalar yapılmış, daha sonra işlevleri açıklanmaya çalışılmıştır. Eklerin Eski Türkçedeki ve çağdaş Türk lehçelerindeki örnekleri de incelenmiş, örtüşen ve değişen yapılar tespit edilmeye çalışılmıştır. Ayrıca fiil söz yapımında Moğolca etkisinin olduğu durumlarda, eklerin Moğolcadaki yapı ve işlevleri de ele alınmış ve Tuva Türkçesinde Moğolcadan ödünçlenen ekler, bu eklerin Tuva Türkçesinde yol açtığı biçim-sesbilgisel ve işlevsel değişmeler ortaya konulmaya çalışılmıştır. Tuva Türkçesinde aldığı eklere göre sınıflandırılmış fiil bütüncesi altıncı bölümde dizin olarak verilmiştir. In this thesis discussed derived by suffixes of txe verb formation in Tuvan Turkish consists of six chapters. In the first chapter of the study are mentioned about history, population, geography of Tuvans, Tuvan Turkish and are informed about language situation of Tuvans.In the second chapter are discussed in the knowledge of theoretical of word formation and general definitions dealt with verb and word formation. Voice, aspect and manner of action, negation of verb are controversial issue. For using these categories in function of simultaneous lexicalization are considered to be a process of word formation.In the third and fourth chapter denominal and deverbal suffixes in Tuvan Turkish is examined in terms of structure and function. Primarily, structural characteristics of word formation suffixes in Tuvan Turkish are discussed, and then tried to explain their functions. The examples of suffixes in the Old Turkish and modern Turkish dialects are examined too and tried to determine the changing and overlapping structures. Also the suffixes which the Mongolian influence on verb formation and the situations of them in Mongolian are discussed. Borrrowed suffixes from Mongolian in Tuvan Turkish and caused by these suffixes the functional and morphophonological variations are tried to determined. The verb corpus classified by suffixes in Tuvan Turkish is given as index in the sixth chapter. 473

Tuva Türkçesini tüm yönleriyle ele almaya çalıştığımız tezimiz, beş ana bölümden oluşmaktadır.Tuva Türkleri hakkında (Tuva Türklerinin tarihi, Tuva adı, Tuva Türkçesinin edebî dil olma süreci, kullandıkları alfabeler vb.) kısa, tanıtıcı bilgiler sunduğumuz girişten sonra, günümüz Tuva edebî dilini yansıtan, çeşitli kaynaklardan oluşturduğumuz 27 metin üzerinde dil incelemesi yapılmıştır. Dil özellikleri tespit edilirken, metinlerimizden oluşturduğumuz fişler kullanılmış, böylece şekil bilgisinde, işlevler tespit edilerek, bunlar ön plana çıkarılmıştır. Metinlerimizdeki tüm sözcükler kullanıldığı cümledeki anlamlarına göre fişlenmiş ve sözlükte bu anlam farklılığı dikkate alınarak gösterilmiştir. Ayrıca tüm kelimeler, dizinde gösterilmiştir. Sonuç olarak ise, Tuva Türkçesinin, Türk lehçeleri arasında onu farklı kılan özellikleri üzerinde durulmuştur. The dissertation regarding all aspects of Tuvan Turkish consists of five main parts. First, short and introductory information about Tuvans (history of Tuvans, the name of Tuva, process of becoming a literary language, their alphabets etc.) has been given and then the characteristics of Tuvan Turkish has been determined through investigation of 27 texts selected from various texts in Tuvan Turkish. The notes we create from texts have been used when determining the characteristics of the language, so the functions of suffixes have been determined and their functions have been emphasized.All words in our texts have been devided considering their meanings and these words have been shown in the dictionary and index.Finally, the features and deferences of Tuvan Turkish have been focused in the last part. 1224

Türk dili, dünya dilleri arasında önemli bir yere sahiptir. Bu dil, Kuzeydoğu Sibirya'dan Avrupa'nın iç bölgelerine kadar uzanan çok geniş bir coğrafyada anadil olarak konuşulmaktadır. Bu kadar geniş bir coğrafyada konuşulan bir dilin birtakım lehçelere ayrılması kaçınılmazdır. Tuva Türkçesi de, Türk dilinin Güney Sibirya'da konuşulan bir lehçesidir. Bu tezin amacı, Tuva Türkçesinin şekil bilgisi özelliklerini incelemektir. Bu özellikler Türk dilinin tarihi dönemleri ve çağdaş Türk lehçeleri ile kıyaslanmıştır. Tez, ?Giriş?, ?İsimler?, ?Sıfatlar?, ?Zamirler?, ?Zarflar?, ?Fiiller?, ?Edatlar?, ?Sonuç? ve ?Kaynakça? bölümlerinden oluşmaktadır. The Turkish language has an important place among the world's languages. This language is spoken in a very wide geographic area which extends from the northeastern Siberia to the inner parts of Europe. The such a language which is spoken in a very wide geographic area, is inevitable to divide into the some dialects. Tuva Turkish is spoken in the South Siberia. The aim of this thesis, to examine the morphology of Tuvan Turkish. In this thesis, morphology of Tuvan compared Old Turkic and other modern Turkish dialects. This thesis has, ?Introduction?, ?Nouns?, ?Adjectives?, ?Pronouns?, ?Adverbials?, ?Verbs?, ?Prepositions?, ?Result? and ?References? capters. 642

Haan-Tögüldür destanı Tuva Türklerinin tarihini, inaçlarını, kültürünü ve dilini yansıtan önemli bir eserdir. Bu çalışma, Türk halkları arasında Türkiye'de az bilinen ve coğrafya olarak bizden çok uzak Tuvalıların bir destanını ve bu destandan hareketle ayrıntılı bir dil incelemesini (giriş-metin-çeviri-dizin) içermektedir. Bu destanın kayda geçirilmiş tek nüshası bulunmaktadır.?Önsöz?, ?Transkripsiyon Alfabesi?, ?Kısaltmalar ve İşaretler?den sonra yer alan ?Giriş? bölümünde Tuvalar ve Tuva Türkçesinin edebî dilinin kısa tarihçesi ve Tuvacanın ağızları ele alınmıştır.?Gramer İncelemesi? adlı bölüm sırasıyla Ses Bilgisi, Şekil Bilgisi, İsim Çekimi, Ad Soylu Sözcükler; Fiil, Fiil Çekimi, Fiillerin Birleşik Çekimleri, Yardımcı Fiiller, Fiilimsiler başlıklarını taşımaktadır.?Gramer İncelemesi? bölümünden sonra ?Metin? ve ?Çeviri? bölümü gelmektedir. Tuva Türkçesinden Türkiye Türkçesine aktarmada, metnin akıcı ve kolay anlaşılır olmasına, bunun yanı sıra, asıl metne bağlı kalmaya özen gösterilmiştir.Son olarak ayrıntılı bir dizin bölümü hazırlanmıştır. Bu bölümde ödünç kelimeler, kelimeden hemen sonra, alındıkları dilin kısaltmasıyla gösterilmiştir.Bu çalışma, Türkiye Türkçesi ile Tuva Türkçesi arasındaki benzerliklerin yanı sıra farklılıkları ortaya koymaktadır; Eski Türkçenin ses özelliklerini günümüze en iyi taşıyan lehçenin Tuvaca olduğunu ve özellikle kelime hazinesi yönünden Moğolcanın bu lehçe üzerindeki etkisini belirlemektedir. The epic of the Haan-Tögüldür is an important source for the history, language and beliefs of Tuvan Turks. This study is an edition of this epic.Tuva is geographically far from Turkey and contacts with Tuvinians have been scarce. Tuvinian is linguistically not so close to Turkey Turkish. One reason why I chose to work on Tuvinian was to provide a closer cultural acquaintance with Tuvinian.The study gives the text of the epic; there is only one recorded version of the epic. A translation into Turkish is given, followed by a word index with etymological explanations, a grammar and notes on a comparison with Old Turkish, Mongolian lexic influence and commentary on Tuvinian dialects. 204

Simtchit, Kyzyl-Maadyr, Tuva Türkçesinin Şekilbilgisi (Türkçenin tarihsel dönemleri karşılaştırılmalı olarak)`, Yüksek Lisans Tem, Danışman: Prof. Dr. Mustafa Canpolat, İli +180 s. ÖZET Bu araştırmada Tuva Türkçesinin şekilbilgisinden yapım ve çekim biçimleri, Genel Türk dilinin tarihsel dönem metinlerinde ve çağdaş kollarında bulunan yapım ve çekim biçimleri ile karşılaştırılmalı olarak incelenmiştir. Çağdaş Tuva Türkçesinin çekim ve yapım biçimlerinin Türkçenin tarihsel metinlerde ve çağdaş kollarındaki geçen karşılıktan tespit edilmeye çalışılmıştır. Bununla birlikte Türkçenin eski ve çağdaş kollarında bulunmayan ancak Tuva Türkçesinde özgü biçimler de gösterilmiştir. Tezimiz, toplam 180 sayfadan olan iki büyük bölümden oluşmaktadır. I. Bölüm, Tuva Türkçesinde kullanılan ad ve fiil soylulardaki yapım biçimleri incelenmiştir. II. Bölüm, Tuva Türkçesinde kullanılan ad ve fıillerdeki çekim biçimleri incelenmiştir. Sonunda araştırmada kullanılan Genel Türk dilinin tarihsel dönemleri ve çağdaş kollarına göre yapılmış olan çalışmalar listesi 'Kaynakça* eklenmiştir. Simtchit, Kyzyl-Maadyr, `The Morphology of Tuvait Turkic (comparatively with ancient and modem Turkic languages)`, Master's Thesis, Advisor Prof. Dr. Mustafa Canpolat, III +180 p. SUMMARY In this thesis have done a comparative research on derivational and inflexional affixes of Tuvan Turkic morphology with General Turkic languages' derivational and inflexional affixes during historical texts and in comprehensive Turkic dialects. It was tried to explain modern Tuvan Turkic language's derivational and inflexional affixes and its equivalent in ancient and modern Turkic dialects. In addition, here was showed affixes peculiar to Tuvan Turkic language that doesn't exist in ancient and modem Turkic languages. The thesis consists of two chapters and 180 pages in total. In I. Chapter had researched derivational affixes of used nominal and verbal stem of Tuvan Turkic. in II. Chapter had researched nominal and verbal inflexional affixes used in Tuvan Turkic. Finally, it added a list of reference used in the research according to historical period and modem dialects of General Turkic language. 185

(Killi, Gülsüm, `Kuzeydoğu Türk Lehçelerinin Karşılaştırmalı Ses Bilgisi`, Yüksek Lisans Tezi, Dan. Doç. Dr. F. Sema Barutçu Özönder, 518 sayfa) ÖZET Bu çalışmanın konusu, Genel Türk dili alanının Kuzeydoğu ve Güneydoğu Sibirya bölgesinde konuşulan Saha, Tuva, Hakas, Sor ve Altay Türkçelerinin karşılaştırmalı ses bilgisini içermektedir. Bu çalışma ile, bu lehçelerin birbiri ile olan yakınlıkları, lehçeler arası geçişler tespit edilmeye ve böylece hem kendi aralarındaki fonetik bağlar, hem de Genel Türk dili içindeki yerleri tayin edilmeye çalışılmıştır. 518 sayfa olan çalışmanın `Giriş` kısmında kısaca konunun sınırları belirtilmiş, çalışmaya temel olan malzeme ele alınmış, bu tür çalışmalarda ve bu çalıuşmada kullanılan metod üzerinde durulmuştur. Bu bölümün sonunda çalışmada kullanılan kısaltmalar ve işaretlere de yer verilmiştir. Birinci Bölümde Türk dilinin Kuzeydoğu alanında bulunan Türk boylarının adları, tarihleri, coğrafyaları üzerinde durulmuş, atrıca bu boyların konuştukları ağızların bir yazı dili olarak ortaya çıkışından bahsedilmiştir. Çalışmanın İkinci Bölümünde Ortak Türkçe ile Kuzeydoğu Türk lehçelerinin ünlü ve ünsüz düzenleri incelenmiştir. Üçüncü bölümde Ortak Türkçe ve Kuzeydoğu Türk lehçelerinin ses düzeni karşılaştırılmıştır. Bu bölümün sonunda ses gruplarında görülen gelişmeler ve ses olayları değerlendirilmiştir. 519 (Killi, Gülsüm, `Kuzeydoğu Türk Lehçelerinin Karşılaştırmalı Ses Bilgisi`, Yüksek Lisans Tezi, Dan. Doç. Dr. F. Sema Barutçu Özönder,518 sayfa) SUMMARY The topic of the this thesis comprises of the historical comparative phonetics of the Turkish dialects spoken in the North-East and the South-East of Sybaria, ie. Sakha, Tuva, Khakas, Shor and Altay etc. In this dissertation, the interaction among these ldialects, the influence upon each other, the phonetic relations among these dialects, have been discussed in detail. Moreover efforts have been made to determine their linguistic situations in the General Turkish language. In the preface of this thesis, which comprises of 518 pages, the skope of the topic, the suitability of the basic material and the possibilities of its depth, have been scrutinized at length. The method of its presentation has also been examined in this very chapter. In the last part of this chapter a list of the abbrevations, used in the thesis, has been provided as well. In the first chapter, the names, a brief and the geografical conditions of the Turkish communities, living in the North-Eastern Siberia, have been putforth briefly. Moreover the dialects spoken in these communities and the stages of their development from the spoken languages to the written languages, have also been discussed in this chapter. In the second chapter of the thesis the vowel and consanant systems of the North-Eastern Turkish dialects and the Common Turkish have been discussed at length. In the third and the last chapter, the phonetic system of the North-Eastern Turkish dialects have been compared with the phonetic system of Common Turkish. In the end of this chapter the diffiernt stages of the development of phonetic groups have been elucidated as well. 520 t£. ÎÜKSEKİİ^ETlil KİMLİ 518