Search

Bu tezde Türk ve Sırp resmi tarih ders kitapları, ortak tarih ve Türk-Sırp ilişkileri açısından kıyaslanmıştır. İki devletin okullarında öğrencilere okutulan tarih kitaplarının ortak tarih, ikili ilişkiler ve öbür taraf hakkındaki anlatımı incelenirken, kitapların yansıttığı tarih versiyonlarını belirlemek ve bu iki tarih versiyonunun aynı mı, farklı mı, farklı ise ne kadar farklı olduğunu belirlemek tezin ana konusudur.Sadece güncel resmi tarih ders kitaplarını analiz eden bu tezde Türk ve Sırp öğrencilere okutulan tarih kitaplarının dayandığı tarih anlatımlarının tamamen farklı olduğu ispat edilmişti. Türk kitapları Türklerin Balkanlara kurtarıcı olarak geldiklerini, Balkan uluslarının Osmanlı İmparatorluğu'nun egemenliği altına isteyerek girdiklerini ve Osmanlı İmparatorluğu'nda barış, refah ve Türk komşularla dostluk içinde yaşadıklarını anlatırlar. Yine bu anlatıma göre, Sırplar istedikleri için değil, Rusya'nın kışkırtması nedeniyle Osmanlı İmparatorluğu'ndan ayrılmak istediler. Sırp kitapları ise Türklerin Balkanlara `vahşi işgalciler` olarak geldiklerini, Sırbistan'ı zorla fethettiklerini ve Sırpları `karanlıkta ikinci sınıf teba` olarak tuttuğunu ileri sürerler. Fakat, kurtuluştan sonra anlatım değişir ve Sırp kitapları, Yugoslavya iç savaşına kadar olan dönemde Sırbistan'ın ve sonra Yugoslavya'nın Osmanlı İmparatorluğu ve sonrasında Türkiye Cumhuriyeti ile ilişkilerini olumlu bir çerçevede ele alırlar. 1990'larda ortaya çıkan savaş ve bugünkü Balkan politikası hususunda iki ülkenin kitapları yine anlaşmazlıklara ve farklı bakış açılarına dönerler.Söz konusu farklı tarih versiyonları iki devletin öğrencilerine sistematik olarak benimsetilirler ve bu iki devletin kamuoyları arasında anlaşmazlıklara neden olur. Bu sebeple söz konusu farklılıklar önemlidir ve hem Türk-Sırp ilişkilerini hem de genel Balkanlar politikasını anlamak isteyen birinin bu çalışmanın bulgularını göz önünde tutması faydalı olacaktır. This work compares Turkish and Serbian official history textbooks over the topic of Turkish-Serbian relations and two countries' common history. Through the analysis of two countries' official school history textbooks, in particular their narrative of relations between two countries, the `other` country and their common history, the aim of this research is to identify the historical narrative and projected `version of history` each set of books is trying to reflect and determine whether the two versions of history are same or not, and if different, how different they are.In this work, which encompasses only contemporary school textbooks currently in use in two respective countries' schools, it is proven that two versions of history offered by the two sets of textbooks are very different. We can find the biggest differences in two sets of books' naratives about arrival Ottomans to the Balkans, conquering of Serbia, life of Serbs in Ottoman Empire, reasons for Serbian fight for liberation, reasons and flow of Balkan wars and ultimately, reasons and nature of Yugoslav civil war in l990's and role of modern day Turkey in Balkans in late XX and early XXI century.Two different versions of history discussed above are systematically thought to the students of two countries, creating as a consequence misunderstanding and luck of trust between two publics. Therefore, the aforementioned differences are of significant importance and it would be useful for one trying to understand Turkish-Serbian relations, as well as Balkan politics in general, to consider findings of this work. 165

Bu araştırma, 1880-1912 yılları arasında Sırbistan ve Osmanlı Devleti'nde askerîistihbarat faaliyetleriyle uğraşmış olan kurumların ne zaman ortaya çıktığı, nasıl geliştirildiği,birbirlerine dair nasıl istihbarat bilgilerini topladıkları ve nihayet, istihbarat şebekesinin nasılçalıştırıldığını konu almaktadır. 1878'den sonra her iki devletin ters siyasî stratejik hedefleri varolmuş ve farklı niyetlerle istihbarat faaliyetlerine girişilmiştir. Eski Sırbistan ve Makedonyanedeniyle Sırbistan'da, Bulgaristan ile Osmanlı Devleti ana düşman olarak algılanıpdeğerlendirilirken, Osmanlı Devleti nezdinde İstanbul ve Boğaz Meselesi nedeniyle Bulgaristan,Rusya ve Yunanistan orduları ana tehditler olarak farz edilirken Sırbistanbaşlıca düşman olarakgörülmemiştir. Bu yüzden de Sırbistan ordusu ile ilgili derin ve detaylı bilgilerin toplamasıyoluna gidilmediğianlaşılmaktadır. Öte yandan Sırbistan, Osmanlı Devleti'ndeki diplomatikmisyonları vasıtasıyla Osmanlı Devleti ve ordusu ile ilgili detaylı bilgiler elde ediyordu.Araştırmada, Osmanlı Devleti ile Sırbistan arasında karşılıklı istihbarat faaliyetlerininnasıl başladığı, iki devletin sefiri/ortaelçisi, şehbenderi/konsolosu ve ataşemiliterlerinin nasıl işgördükleri, iki devletin istihbarat belgeleri ve ülkelerinde yayımlanmış askerî, coğrafi,topoğrafik, etnoğrafi ve beşeri coğrafya kitapları üzerinde birbirlerini nasıl gördükleri, hangibilgilerielde etmeyi tercih ettikleri ve özellikle, hangi kaynaklardan istifade ettikleri üzerindedurulmuştur. Ayrıca, iki devletin resmî ve gayriresmî askerî gazeteciliği de ele alınarak, grafikve tablolar yardımıylaher iki devletin resmî ve gayriresmî askerî gazeteciliğinin 1880-1912yılları arasındakiperformansı da değelerlendirilmiştir. Bunun sonucunda, 1880-1912 yıllarıarasında Sırbistan'ın ana düşmanlarından biri olarak gördüğü Osmanlı Devleti'ni tanımak, takipetmek hakkında, derin ve detaylı bilgiler toplamak hususunda daha başarılı olduğu sonucunaulaşılmıştır. Öte yandan, Osmanlı Devleti'nin Sırbistan'ı yakın ve büyük bir tehdit olarakgörmediği için, istihbarat faaliyetleriniBulgaristan ve Düvel-i Muazzama ordularınayönlendirdiği söylenebilmektedir.Anahtar kelimeler: Osmanlı Devleti, Sırbistan, Genelkurmay Başkanlığı,konsolosluk/şehbenderlik, ataşemiliter, konsolos/şehbender, askerî murahhas, askerî istihbarat,istikşafat The purpose of this study is to show when the intelligence departments of the OttomanState and Serbia were established,how they collected and analyzed intelligence informationabout each other and finally, how the intelligence networks of the Ottoman State and Serbiafunctioned between 1880 and 1912. After the 1878, both state had different political strategicobjectives. While Serbia evaluated the Ottoman State among its main enemies with Bulgaria,the Ottoman State did not perceive Serbia as one of her local and global scale rivals such asBulgaria, Greece and Russia threatening Istanbul and the Turkish straits. Accordingly, theOttoman military intelligence did not feel a need to collect deep and detailed informationabout Serbian Army. On the other hand, since the Ottoman State has been evaluated as one ofthe main enemies, Serbia obtained detailed information about the Ottoman State and OttomanArmy through its own diplomatic missions.In this research, it has been studied carefully how the intelligence activities of theOttoman State and Serbia began, how the ambassadors, consuls and military attachés worked,and how both sides had pictured each other in official country studies and militaryintelligence reports. In addition to this, the study also considers the methods of obtainingintelligence information. Finally, official and unofficial military newspapers and magazines ofboth states from the period 1880-1912 were analyzed in the context of diffusion ofknowledge.As a result, it seems that Serbia was more successful than the Ottoman State inmilitary intelligence efforts such as information obtaining, surveilling and enemyreconnaissance. On the other hand, the Ottoman State did not regard Serbia as its main enemyand rather focused on the Bulgarian Army as the main local threat in the region.Keywords: Ottoman State, Serbia, General Staff, consulat,military attaché, consul,military delegate, military intelligence, reconnaissance 255

Balkan Yarımadası'nın ortasında yer alan Sırbistan'a ilk yerleşenler İlliryalı ve Trakyalı çoban kavimlerdi. Bölge Roma, Got, Hun, Avar, Bulgar ve Bizans egemenliğine girmiş ve VII.yüzyılda Sırplar bu topraklara yerleşmişlerdir. XII.yüzyılda Bizans hakimiyetinden kurtulan Sırplar, bağımsız bir devlet kurmuşlardır.1459'da Osmanlı Devleti'nin Sırp Despotluğu'na son vermesiyle Osmanlı hakimiyetine giren Sırbistan, 1804 Sırp İsyanı ile Osmanlı Devleti'ne baş kaldırmıştır. 1830'da Osmanlı Devleti'ne bağlı muhtar bir knezlik olan Sırbistan'da 1878'deki bağımsızlığa kadar Miloş Obrenoviç, Mihail Obrenoviç, Aleksandr Karacorceviç ve Milan Obrenoviç başknezlik yapmışlardır.Politikacı kimliğiyle ön plana çıkan Miloş Obrenoviç döneminde Sırp Knezliği'nin sınırları genişletilmiştir. Aleksandr Karacorceviç döneminde Sırbistan, 1856 Paris Antlaşması ile Avrupa devletlerinin korumasına girmiştir. Mihail Obrenoviç döneminde Osmanlı Devleti, Sırbistan'dan 1862'de kısmen, 1867'de tamamen çekilmiştir. Milan Obrenoviç döneminde ise Sırbistan, Osmanlı Devleti'ne savaş açmış ve yenilmiştir. Daha sonra ise 1877-1878 Osmanlı- Rus Savaşı'nda Rusya tarafında yer alarak yine Osmanlı Devleti'ne savaş açmıştır.1877-1878 Osmanlı- Rus Savaşı sonucunda imzalanan Berlin Antlaşması ile muhtariyetinden beri Osmanlı Devleti ile bağlarını tamamen koparmak ve bağımsız olmak için çabalayan Sırbistan, amacına ulaşmıştır. 13 Temmuz 1878 tarihli Berlin Antlaşması ile Sırbistan bağımsız olmuştur. Those first to settle in Serbia located in the Middle of Balkan Peninsula were Illyrian and Thracian herdsmen. The region became the dominion of Rome, Goths, Huns, Avar, Bulgarians, and Byzantines and Serbs settled in these lands in the VIIth century. The Serbs who escaped the domination of the Byzantines in XIIth century established an independent state.Serbia becoming to be dominated by the Ottomans as the Ottomans brought an end to the Serbian Despotism in 1459, revolted against the Ottoman State with the Serbian Insurrection of 1830. In Serbia which was an autonomous princedom under the Ottoman State in 1830, Milos Obrenovich, Mihail Obrenovich, Alexander Karacorcevich and Milan Obrenovich acted respectively as prince until the independency achieved in 1878.During the period of Milos Obrenovich who was famous with his identity as politician, the borders of the Serbian princedom were enlarged. During the period of Alexander Karacorcevich, Serbia came to be protected by the European States with the Paris Treaty of 1856. During the period of Mihail Obrenovich, the Ottoman State withdrew from Serbia partially in 1862 and fully in 1867. During the period of Milan Obrenovich, Serbia declared war on the Ottoman State and it was defeated. In the later years, during the Ottoman-Russian War of 1877-1878, it declared war on the Ottoman State once again by standing on the side of Russia.Serbia, which had been endeavoring to fully break its ties with the Ottoman State and become independent since its autonomy, achieved its goal with the Treaty of Berlin signed as a result of Ottoman-Russian War of 1877-1878. Serbia became independent with the Treaty of Berlin dated 13 July 1878. 398