Search

ÖZETBu çalışmamız Son Dönem Osmanlı ulema ve mütefekkirlerinin irade meselesietrafındaki görüşlerini ele almaktadır. Devir olarak II. Meşrutiyet’le sınırlı tutulan bir zamandiliminde Kelam ilminin önemli konularından biri olan irade meselesinin modernleşmeyleberaber değişimi ve dönüşümü ele alınmaktadır.Tanzimat sonrasında Avrupa’yla gelişen münasebetler, bizzat oryantalistlerin İslamdünyasına ve Müslümanlığa yönelik iddia ve suçlamaları, Tanzimat’la birlikte siyasi yapıdameydana gelen değişiklikler yeni bir toplum yapısı ve insan tipi arayışına hız vermiştir. Yenibir insan tipi arayışına girişen Osmanlı ulema ve aydınlarının bu çerçevede irade meselesiniele alışları incelenmiştir.İtikâdî Mezheplerin bu arayışlardaki rolleri ve irade meselesi altında incelenenkonuların modernleşmeyle irtibatları tezin ana mihverini teşkil etmektedir. Yeni İlm-i Kelamdönemi olarak da isimlendirilen bu dönemde hürriyet kavramıyla da ilgili olarak irade, kazave kader meseleleri ve bunların tariflerinde yapılan değişiklikler din ve modernleşme ilişkilerizaviyesinden ehemmiyetlidir.İrade meselesinin içtimâî-ahlâkî-siyasî tezahürleri, Allah-insan ilişkilerini ifade edenkavramların seyri üzerinden incelenmiş ve kelâm-ahlâk ilişkisinin tezahürü olan bu konularınşahsî ve içtimâî izleri sürülmüştür. Bütün bu tartışma ve arayışların tarihî mirasla benzeşen vefarklılaşan yönlerine işaret edilmiştir.ABSTRACTThe Freedom of Will in The Last Period of Ottoman Thought (1908-1918)This study deals the ideas of scholars and thinkers of the last Ottoman period on theproblem of irada (will), which is one of the most important subject in Islamic theology. Thechange and transformation of the concept of will with the Ottoman modernisation is handledin the work.The relations developed with Europe after Tanzimat, some accusing arguments directedby some orientalists to Muslim world and the changes in political structure due to Tanzimathad accelerated search for a new social structure and human type. In this scope, our thesisfocuses on the approaches of Ottoman scholars and intellectuals with the problem of will inthis period.The status of theological sects as well as their roles in the above-mentioned searchendeavor and the relations of the subjects with modernisation, which are examened under theproblem of will, are the main themes of this thesis. The problems of irada (will) and qadar(predestination) and the changes occured in their definitons in this period, which is also called“Yeni İlm-i Kelâm” period, are highly important from the aspect of relationship betweenreligion and modernisation.The social, ethical and political reflections of the problem of will are analysed throughthe journey of concepts that express god-human relations. Additionally, personal and socialsides of these topics that are at the same time the appearance of theology-ethic relation areexamined. It is also indicated that the aspects of all these discussions and pursuits even differfrom or resemble to the historical heritage.

Kelâm ilminin, günümüz meselelerine tatminkâr çözümler üretebilmesi için hiç şüphesiz kelam tarihinin iyi okunması, kelâm ilminin doğuşundan bu güne geçen süreçte ele alınan konuların, kullanılan yöntem ve argümanların iyi anlaşılması lazımdır.Çalışmamızın birinci bölümünde, üzerinde yaşadığımız topraklarda asırlarca hüküm süren, medeniyetler kuran, her dalda mustesnâ sanat eserleri bırakan Osmanlı Devleti'nin hâkimiyeti döneminde yetişen ulemânın kazâ-kader konularındaki düşünce ve inançlarından hareketle, o dönemde konuşulan ve tartışılan konuların neler olduğunu anlamaya çalıştık. Kazâ-kader ve irâde konusunu çalışacak araştırmacılara, geçmişte yazılan eserler hakkında bir fikir verecek, en kısa yoldan hangi konuların nerede bulunabileceği konusunda kendilerine rehberlik edecek üslupta, eserler ve müellifleri hakkında kısa bilgiler verdik.Tezin ikinci bölümünde ise, günümüze kadar ulaşan başucu eserleriyle Osmanlı müellifleri içerisinde saygın bir yeri olan Taşköprîzâde'nin kazâ ve kader hakkında yazmış olduğu kıymetli eserinin tahkîkini yaptık. It is necessary to understand kelam scıence well, ways and argumants used,cases searched sınce born of kelam scıence and undoubtfully readıng well hıstory ofkelam scıence for productıng splutıons satısfactıonıng regardng recent ıssues.On thıs chapter of our survey , we trıed to understand the cases dıscussed andspoken destıny for past and future scholars lıvıng the tımes fo Ottoman Empıre whıchhas dominated land we have lıved centuries , established civilization and heritageduniquearts in every cases on it.We have given some information briefly regarding books and writers of themguide them to fınf fasily which subject is where in a smaller way and give an idea aboutxibooks written past for researche studyng regharding destiny for past and future andwillpower cases.On the second part of thesis we have search the books of Taşköprîzâde who hasa respectful place between otoman writers by arriving bedside books. 298

19. asır fikir ve edebiyat hayatının mühim bir ismi olan Ziyâ Paşa, 1829-1880 yılları arasında yaşamıştır. Yaşadığı devrin problemlerini şiirlerine taşıyan şâir, bu yönüyle edebiyat tarihinde özel bir yere sâhiptir.Felsefî meselelerle yakından ilgilenen Ziyâ Paşa, şiirlerinde insan hürriyeti konusunu genişçe ele alır. Şâir, insan hürriyetini insan-Allah ve insan-cemiyet ilişkisi çerçevesinde değerlendirir.Ziyâ Paşa, akıl sahibi olması dolayısıyla insanın irâde yönünden sınırlı bir hürriyete sahip olduğunu dile getirir. Yâni insan, Allah'ın bahşettiği kadar hürdür ve ilahî irâdenin emirleri dışında hareket edemez. İnsanın sadece kendine ait sahalarda, seçme hürriyeti vardır.Bunun yanı sıra şâirin, yaşadığı olumsuzluklar sebebiyle; Allah'ın her şeyi ezelde takdîr etmiş olduğunu dolayısıyla da insanın fiillerinde hür olmadığını dile getirerek kötümserliğe kapıldığı da görülür. Fakat bu durum geçicidir. Ziyâ Paşa, iyimserlik ile kötümserlik arsında gidip gelir.Ziyâ Paşa, sosyal ve siyasî yönden insanın hür olduğu savunur. Fakat meseleyi, daha çok adalet fikri etrafında değerlendirir. Şâir hürriyeti, ferdî tarafıyla değil toplumsal tarafıyla düşünür. Ziya Paşa, who is an important name of thought and literature life of 19th century, lived between 1829 and 1880, the poet who portreyed the problems of the era he lived to his poems was appreciated greatly in the literature history.Ziya paşa, who was interested in philosophical matters closely, handles the freedom of humanitiy widely. The poet evaluates the freedom of humanity in terms of human-God and human-society.Because human has wisdom, Ziya Paşa says that human has restricted freedom in terms of divine will. That?s to say, human is free as much as God lets and can?t move out of divine will. Human has selection freedom only in the field he owns.However he sometimes seems to be pessimistic as he had some bad experiences, by expressing that since God had determined everthing beforehand, human is not free in his activities. But this situation is temporary. Ziya Paşa goes between pessimism and optimism.Ziya Paşa claims that human is free socially and politically. But he mostly evaluates the matter around justice. The poet thinks freedom in terms of society not individual. 99

180