Search

Aim: Verbal fluency test (VFT) is a simple tool used to diagnose language functions. Verbal fluency assessment is often used in the detection of cognitive disorders in people from various clinical groups, including patients with dementia syndromes. In clinical practice, various VFT variants are used, even within one language area. The aim of our own research was to assess the usefulness of VFT variants in Poland in the neuropsychological diagnosis of dementia. Material and methods: The study involved 60 people diagnosed with dementia in Alzheimer’s disease and a total of 80 people from the control group (in two age groups: 30–60 years and 65–90 years). Three phonetic variants of the test were applied: FAS, KPM, WZL as well as two semantic variants: Animals and Sharp Objects. The analysis covered the level of test performance by the respondents (the number of correctly updated words in each of the 11 separate categories) and the diagnostic values of the tool’s individual variants. Results: People diagnosed with dementia have worse results than healthy people in all tasks related to verbal fluency. Between the components of the VFT (11 categories) there are no statistically significant differences (p = 0.500) within the studied groups. Each of the 11 elements of VFT differentiates a person diagnosed with dementia from people without a recognised disorder to a highly statistically significant degree (p < 0.001). Conclusions: The applied VFT variant has no impact on the diagnostic values of the tool in people aged 65–90. The results of the study confirm the high usefulness of VFT in the neuropsychological diagnosis of dementia.

Introduction: People over the age of 65 are at a significant risk of vitamin D deficiency. This a result of many factors. Based on the studies conducted so far, it can be concluded that there is a relationship between vitamin D deficiency and the elderly age as well as the cognitive efficiency of people in this age group. The aim of the study was to assess the levels of vitamin D, the extent of its deficiency and cognitive performance in people over the age of 65. Material and methods: The study was carried out in 2014–2015 at the Clinic of Old Age Psychiatry and Psychotic Disorders of the Central Clinical Hospital of the Medical University of Lodz, as part of the DemNutr research project. One hundred eighty-seven people were qualified for the study. Among the research methods used, there were: interview, physical examination, clinical-demographic questionnaire and vitamin D [25(OH) D] concentration in blood serum. Results: The mean age of the subjects was 71.3 ± 5.9 years. The majority of the respondents were women – 78.6% (n = 147), men were only 21.4% (n = 40). The mean vitamin D concentrations in the groups of men and women were respectively 23.9 ± 7.46 ng/mL and 24.9 ± 7.21 ng/mL, and were below the norm in both groups. There was a statistically significant difference in the distribution of vitamin D concentration depending on the age of the subjects (p < 0.05). It turned out that in all people aged 85 or more the concentration of vitamin D was below 30 ng/mL vs. 78.7% of those surveyed aged 65–74 vs. 61.4% of people aged 75–84. A statistically significant difference in the average vitamin D concentration was also found in people who were examined in the summer (July – August) compared to the subjects in the period from September to June (p < 0.01). Significantly higher concentrations of vitamin D3 were observed in the summer (July – August) than in the remaining months of the year. The respective averages were: 27.2 ± 6.78 ng/mL vs. 23.9 ± 7.24 ng/mL. The mean values in Mini-Mental State Examination (MMSE) were 28.5 ± 1.71 points. There was a statistically significant difference between the number of points obtained in MMSE and age (rank = −0.227, p = 0.0009). There was no statistically significant relationship between the MMSE score the sex of the subjects and the vitamin D concentration (p > 0.05). Conclusions: Among the people over the age of 65, vitamin D deficiency is a common phenomenon. In the study, however, there was no correlation between the vitamin D concentration and the results achieved in MMSE.

Aim: Thyroid-stimulating hormone (thyrotropin, TSH) stimulates the thyroid gland to produce metabolism-stimulating hormones (thyroxine and triiodothyronine). Changes in thyroid function can affect mood and trigger mood swings, anxiety or depressive symptoms. The aim of the study was to determine the differences in serum TSH level between elderly patients with unipolar depression and non-depressed elderly patients based on a case–control analysis. Methods: Serum level of TSH was measured in depressed Caucasian in-patients aged ≥60 and age- and sex-matched healthy controls. Results: In depressed patients mean serum TSH levels in the study groups were higher (1.44 ± 1.23 vs. 2.00 ± 1.70 μIU/mL, p < 0.001). TSH levels were lower in depressed than non-depressed women (1.45 ± 1.19 vs. 2.06 ± 1.70 μIU/mL, p < 0.001). The overall rate of being below the low level of TSH (set at 0.8 μIU/mL) was 12.0% for depressed patients and 8.8% for healthy controls. No correlations were found between TSH level and age. Conclusions: Elderly patients (especially women) with depression have decreased TSH levels, and hyperthyroidism may be more frequent in this clinical subpopulation.

Objawy psychiatryczne wydają się immanentną częścią choroby Parkinsona. U pacjentów mogą wystąpić objawy psychotyczne, zaburzenia funkcji poznawczych, zaburzenia snu (związane przede wszystkim ze snem REM), zespół otępienny, objawy zespołu depresyjnego i zaburzenia lękowe. Depresja i lęk są najczęstszymi zaburzeniami psychiatrycznymi, obecnymi u prawie połowy osób z chorobą Parkinsona. U podstaw objawów depresyjnych i lękowych leżą zarówno zmiany neurochemiczne, jak i zmiany neuroanatomiczne występujące w tej chorobie. Obniżają one jakość życia, istotnie wpływają na funkcjonowanie pacjenta, a ich pojawienie się często nie jest właściwie rozpoznawane. Na podstawie licznych badań wiadomo, że najczęściej stosowane są leki z grupy selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny. Brakuje niestety mocnych dowodów na ich dużą skuteczność. Z uwagi na wielomediatorowy mechanizm działania dobrym wyborem – bardziej efektywnym, ale też związanym z większą liczbą działań niepożądanych – mogą być selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego noradrenaliny i trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne. Jak wynika z codziennej praktyki i licznych publikacji, alternatywą dla leków przeciwdepresyjnych są nieergolinowi agoniści dopaminy, tacy jak ropinirol czy pramipeksol.

Duloksetyna, inhibitor zwrotnego wychwytu serotoniny i noradrenaliny, jest zarejestrowana w Polsce w leczeniu zaburzeń depresyjnych, zaburzenia lękowego uogólnionego i obwodowej neuropatii cukrzycowej. Badania potwierdziły też skuteczność leku w innych zaburzeniach związanych z obecnością bólu neuropatycznego, w fibromialgii, nietrzymaniu moczu oraz łagodzeniu objawów towarzyszących menopauzie. Duloksetyna podawana jest doustnie w formie kapsułek dojelitowych (30, 60, 90 i 120 mg). Stężenie leku w osoczu wykazuje dużą zmienność osobniczą. Bezwzględna dostępność biologiczna wynosi średnio 50%, może się jednak wahać od 32 do 80%. Duloksetyna wiąże się u ludzi z białkami osocza w 96%, jest intensywnie metabolizowana przez CYP1A2 i CYP2D6. Z uwagi na intensywny metabolizm przez CYP1A2 substancje hamujące ten enzym – fluwoksamina, ciprofloksacyna czy enoksacyna – zdecydowanie zwiększają stężenie duloksetyny i mogą spowodować wystąpienie objawów toksycznych. W zarejestrowanych wskazaniach duloksetyna wykazuje co najmniej taką samą skuteczność jak inne leki zalecane w terapii pierwszego rzutu. Jest dobrze tolerowana i bezpieczna – również pod względem wpływu na układ krążenia. Wśród najczęstszych działań niepożądanych należy wymienić nudności, suchość w ustach, zaparcia, bezsenność, zawroty głowy, uczucie zmęczenia i nadmiernej senności, wzmożone pocenie się i obniżony apetyt. U osób przyjmujących duloksetynę obserwuje się dysfunkcje seksualne podobne do tych związanych z przyjmowaniem leków serotoninowych. W razie nagłego przerwania leczenia duloksetyną, tak jak w przypadku wenlafaksyny czy paroksetyny, pojawiają się objawy dyskontynuacyjne. W artykule przedstawiono podstawowe właściwości farmakologiczne i profil kliniczny duloksetyny.

Aim: While the effect of antidepressants on platelet functions is relatively well studied, there are few studies comparing platelet parameters, such as platelet count, between elderly patients with unipolar depression and non-depressed elderly subjects. Therefore, the aim of the study was to determine if there are differences in platelet count in elderly patients with unipolar depression (DEP) compared with non-depressed elderly patients (nonDEP) using case-control analysis. Methods: We measured platelet count in 582 (DEP: n = 291, nonDEP: n = 291) Caucasian in-patients aged ≥60. The mean age of the study subjects was 77.2 years, there were 243 (83.5%) women in both study groups. Results: The mean platelet count was significantly (p = 0.02) lower in the DEP group (241.6 ± 82.0) compared with the nonDEP group (263.6 ± 107.2). We also found that platelet count was not correlated with age. Conclusions: Compared with non-depressed controls, elderly patients with depression have decreased number of platelet cells. This, combined with the known effect of antidepressants on platelet agreeability, may translate into an increased risk of bleeding complications in the course of antidepressive treatment in elderly patients. Careful monitoring of platelet parameters is therefore recommended in the clinical population of elderly depressed patients.

This paper is aimed at investigating the potential connection between the prevalence of eating disorders and sexual orientation, as well as to exploring the nature of the possible relationship. For that purpose, results of studies found in digital databases were searched and analysed. Such a link has been found to exist, yet its character is difficult to determine due to limited data, problems in classifying patients’ sexual orientation, or collecting honest answers to sensitive but crucial questions. Most studies on the subject have been conducted in the USA and, rather predictably, mainly among women. Higher incidence rates were found in non-heterosexual men and bisexual women. It is not clear if homosexual women are more susceptible as well. It may be a result of being exposed to unique risk factors, such as common body image dissatisfaction, fear of coming out, or falling a victim to bullying. The lack of family support among sexual minorities also seems to be a significant factor – not only regarding the development of eating disorders but their effective treatment as well. This knowledge may be helpful in the prevention of eating disorders, making clinical examination more accurate and facilitating adjustments of therapy for people with eating disorders. Further research is needed, including more eating disorders and sexual orientation groups.

Chloroquine is a prototype antimalarial drug, widely used in several branches of medicine. Antimalarial drugs are used in the treatment of various dermatological, immunological, rheumatological and infectious diseases. Examples of off-labelled indications for chloroquine analogues use include dermatomyositis, sarcoidosis, polymorphous light eruption, disseminated granuloma annulare and porfiria cutanea tarda. There is a relatively small number of adverse effects related to chloroquine analogues used in standard doses, such as gastrointestinal disturbances, headaches, skin reactions, hypotension, convulsions, extrapyramidal symptoms and visual disturbances. Psychiatric side effects of chloroquine seem to be rare, but may manifest in a wide range of symptoms, such as confusion, disorientation, ideas of persecution, agitation, outbursts of violence, loss of interest, feeling sad, suicidal ideas and impaired insight. There is also a report of a manic episode with psychotic features in the course of bipolar disorder, and another case report of persecutory delusions, anxiety, derealisation and visual illusions triggered by chloroquine. The duration of psychiatric symptoms usually ranges from one to two weeks, and symptoms usually disappear within several days following cessation of chloroquine usage and starting psychiatric treatment where indicated. This article reviews the case studies of patients diagnosed with mental disorders resulting from the use of chloroquine, and discusses the management in such cases.

Późne dyskinezy definiowane są jako zespół mimowolnych, nieregularnych, hiperkinetycznych ruchów obejmujący mieszane zaburzenia ruchowe w obrębie twarzy i ust oraz ruchy choreoatetotyczne w obrębie tułowia i kończyn. Stanowią one poważny i zwykle nieodwracalny niepożądany efekt przewlekłego leczenia neuroleptykami, występujący u około 15–20% pacjentów. Podejmowano próby leczenia amantadyną, lewetiracetamem, piracetamem, klonazepamem, propranololem, witaminą B6, witaminą E, ondansetronem, toksyną botulinową oraz preparatami Ginkgo biloba, jednak skuteczność terapii w wielu przypadkach nie ma potwierdzenia w długoterminowych badaniach na liczniejszych grupach chorych. Jedną z dostępnych opcji terapeutycznych jest tetrabenazyna, zarejestrowana w Polsce w leczeniu hiperkinetycznych zaburzeń motorycznych w chorobie Huntingtona. W artykule przedstawiamy przebieg i efekty leczenia tetrabenazyną u czterech pacjentów z późnymi dyskinezami wywołanymi przez leki przeciwpsychotyczne. Na podstawie doświadczenia zdobytego w czasie prowadzenia programu badawczego z użyciem tetrabenazyny uważamy, że stosowanie tego leku należy ograniczyć do pacjentów będących w stabilnym stanie psychicznym, bez objawów zespołu depresyjnego i bez aktywnych objawów psychotycznych. Za bezwzględne przeciwwskazania uznajemy obecność wyraźnych skłonności, myśli i tendencji suicydalnych oraz obecność w wywiadzie złośliwego zespołu poneuroleptycznego. Podejmując decyzję o włączeniu tetrabenazyny, należy pamiętać o uzyskaniu zgody pacjenta na zastosowanie leku poza zarejestrowanymi wskazaniami, a także o wnikliwym monitorowaniu stanu psychicznego i neurologicznego.

Introduction: Inappropriate sinus tachycardia is generally defined as an elevated resting heart rate (>90–100 bpm) with an exaggerated response to physical or emotional stress and a clearly sinus mechanism which is not secondary to a diagnosed somatic disease. Anxiety, a significant risk factor for cardiovascular disease, is recently recognized as a crucial issue in younger and older adults, with a causal relation to other risk factors, such as depression, substance use, overweight, sleep difficulties, or a sedentary life style. The aim of the study was to evaluate a possible relation between the level of anxiety, control of emotions in patients with manifestation of inappropriate sinus tachycardia and diagnosis of this syndrome. Material and methods: The study included 33 female patients with inappropriate sinus tachycardia (age range 31.8 ± 8.72) and 33 women (28.7 ± 4.4) without any cardiac diseases. The diagnosis of inappropriate sinus tachycardia was given by a cardiologist during hospitalisation of the patients in the 2nd Department of Cardiology and Department of Electrocardiology, Medical University of Lodz, Lodz, Poland. For psychological assessment the State-Trait Anxiety Inventory and Courtauld Emotional Control Scale both self-report, paper and pencil inventories were used. Results: A statistically significant difference was found between the group of women with inappropriate sinus tachycardia and the group of healthy women regarding the Anxiety-Trait. The results of the study have shown no other statistically significant differences between tested groups. Conclusions: Inappropriate sinus tachycardia is related to increased anxiety. More clinical trials are needed to confirm its psychogenic basis.

Efektywne, nastawione na możliwie kompletną poprawę objawową i funkcjonalną leczenie schizofrenii i choroby afektywnej dwubiegunowej pozostaje w dzisiejszym stanie wiedzy zadaniem trudnym. Uważa się, że kluczowe jest kompleksowe podejście do problemów pacjenta, a zastosowanie odpowiedniego leku przeciwpsychotycznego ma ten proces skutecznie wspomagać. Powszechnie obecnie stosowane nowoczesne leki przeciwpsychotyczne są podobnie skuteczne w zwalczaniu pozytywnych objawów psychozy schizofrenicznej oraz manii, natomiast znacznie różnią się w zakresie wpływu na pozostałe objawy, jak również pod względem tolerancji, akceptacji leczenia i szeroko rozumianej współpracy lekarz – pacjent. Aripiprazol wyróżnia się unikalnym mechanizmem działania – inaczej niż pozostałe leki przeciwpsychotyczne, jest częściowym antagonistą D2/D3 (oraz niektórych receptorów serotoninowych). Taki profil farmakologiczny pozwala na uzyskanie nie tylko znacznej, porównywalnej do innych leków przeciwpsychotycznych II generacji, skuteczności w leczeniu ostrej psychozy, ale także korzystnego wpływu na objawy afektywne, poznawcze i negatywne schizofrenii. Dodatkowymi korzyściami wynikającymi z profilu farmakologicznego leku są niskie ryzyko wywoływania parkinsonizmu, korzystny profil w zakresie wpływu na stan metaboliczny (praktycznie brak wpływu na masę ciała) oraz niewywoływanie hiperprolaktynemii. Te korzystne cechy farmakologiczne powodują, że aripiprazol może być stosowany nie tylko w preferowanej monoterapii, ale także jako leczenie dodane, w tym w celu poprawy tolerancji innych leków. Nowsze badania wskazują na możliwości poszerzenia panelu wskazań, między innymi o depresję oporną na standardową farmakoterapię oraz zaburzenia zachowania u chorych z otępieniem.

Zaburzenie lękowe uogólnione jest przewlekłym zaburzeniem psychicznym, przebiegającym z okrasami zaostrzeń i popraw. W jego przebiegu pojawiają się objawy emocjonalne, poznawcze i fizjologiczne (somatyczne objawy lęku), zaburzające codzienne funkcjonowanie chorych w życiu osobistym i zawodowym. Osiowym objawem jest „lęk wolnopłynący”, który znacząco nasila się w różnych sytuacjach związanych z niepewnością. Podstawowy cel leczenia stanowi uzyskanie remisji. Wykorzystuje się zarówno metody niefarmakologiczne (np. psychoterapię behawioralno-poznawczą), jak i farmakoterapię. Lekami o najlepiej udowodnionej skuteczności w zaburzeniu lękowym uogólnionym, zalecanymi do stosowania w pierwszym rzucie, są inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny, inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny i noradrenaliny oraz pregabalina. W Polsce pregabalina, choć zarejestrowana, przez wiele lat była praktycznie nieobecna w receptariuszu psychiatrycznym – ze względu na wysoką cenę i brak refundacji we wskazaniu „zaburzenie lękowe uogólnione”. Obecnie ta sytuacja się zmieniła. Pregabalina to pochodna kwasu gamma-aminomasłowego, która nie wykazuje działania podobnego do tego kwasu. Substancja ta jest ligandem pomocniczej podjednostki (białko α2-δ) otwieranego przez zmianę napięcia błonowego kanału wapniowego, który występuje na zakończeniach presynaptycznych neuronów zlokalizowanych w mózgu i rdzeniu kręgowym. Łączenie się pregabaliny z podtypem 1 podjednostki α2-δ (α2-δ-1) odpowiada za działanie przeciwlękowe, modulujące impulsację bólową i działanie przeciwpadaczkowe. Istnieje oczywiście możliwość, że lek działa jeszcze w innym, nieznanym dotychczas mechanizmie, lecz na razie jednak żadne dostępne dane na to nie wskazują. W pracy zebrano i omówiono dostępne w piśmiennictwie dane dotyczące zastosowania pregabaliny w praktyce klinicznej, jej szerokie wskazania, profil bezpieczeństwa i zalecenia dotyczące dawkowania.

Introduction: Autoantibodies may occur in the course of various diseases. In the case of systemic lupus erythematosus the presence of specific autoantibodies is included in the classification criteria of the disease. The aim of the study was to investigate whether the presence of the serologic markers of systemic lupus erythematosus, i.e. anti-dsDNA, anti-Sm and anticardiolipin antibodies of the class IgM and IgG are linked with the results of neuropsychological tests evaluating selected cognitive functions in patients without overt neuropsychiatric lupus and without antiphospholipid syndrome. Material and methods: The study included 22 patients with systemic lupus erythematosus. For the assessment of anti-dsDNA, anti-Sm and anticardiolipin antibodies the immunoenzymatic method was used. For neuropsychological estimation of the selected cognitive functions the attention switching test and the choice reaction time were applied, in which the results are expressed as the average delay i.e. mean correct latency, using the computer-based Cambridge Neuropsychological Test Automated Battery (CANTAB). Results: The results of attention switching test in patients with anti-Sm antibodies were lower, but not significantly different from those obtained by the patients without such antibodies: 75.0 (73.12–88.12) vs. 92.5 (85–95). Choice reaction time was significantly longer in patients with anti-Sm antibodies in comparison to the patients without antiSm antibodies: 614.9 (520.6–740.8) vs. 476.7 (396.6–540) (p = 0.01). No significant difference was demonstrated in the results of attention switching test and choice reaction time with regard to the presence of anti-dsDNA antibodies. The results of attention switching test and choice reaction time were not different between the groups of patients with and without anticardiolipin antibodies in the IgM and IgG class. Conclusions: Anti-Sm antibodies seem to contribute to the pathogenetic pathway involved in the deterioration of the results of the selected cognitive functions in systemic lupus erythematosus patients. The use of neuropsychological assessment as a screening procedure in systemic lupus erythematosus patients with anti-Sm antibodies appears to be reasonable.

Aim of the study: The prevalence of cognitive impairment increases with age and features lesions observed in Alzheimer’s disease, vascular dementia, Parkinson’s disease and dementia with Lewy bodies. The aim of the study was to determine whether individuals without diagnosed dementia are affected by any reduction of cognitive functioning and to what extent such reduction occurs. Material and methods: The study enrolled 156 individuals, including 110 aged

Depresja pozostaje jedną z najbardziej inwalidyzujących chorób przewlekłych, a skuteczność dostępnych leków przeciwdepresyjnych jest ograniczona. Jedynie około ⅓ pacjentów uzyskuje remisję po zastosowaniu pierwszego leku; również około ⅓ chorych cechuje się lekoopornością, czyli nie uzyskuje poprawy mimo zastosowania różnych leków. Coraz większą uwagę zwraca się na dysfunkcje poznawcze (zaburzenia uwagi, pamięci i funkcji wykonawczych, wolniejsze tempo przetwarzania informacji), należące do kluczowych objawów w przebiegu depresji. Są one częste u pacjentów z depresją (do 94% wszystkich chorych w trakcie epizodu depresji oraz do 44% osób w fazie remisji) i znacząco wpływają na jakość życia. Wortioksetyna jest nowym lekiem przeciwdepresyjnym o wielofunkcyjnym mechanizmie działania, który obejmuje hamowanie transportera serotoniny, częściowy agonizm wobec receptorów 5-HT1A i 5-HT1B oraz antagonizm wobec receptorów 5-HT3A i 5-HT7. Wortioksetyna ma dobrze udokumentowaną skuteczność przeciwdepresyjną – w leczeniu zarówno krótko-, jak i długoterminowym. Najwięcej danych wskazuje na skuteczność leku stosowanego w dawce dobowej 10 mg i wyższej, przy czym dawka 10 mg ma podobną skuteczność jak 15 i 20 mg. Profil działań ubocznych wortioksetyny może być lepszy niż w przypadku innych leków przeciwdepresyjnych (głównie duloksetyny i wenlafaksyny). Uwagę zwraca korzystny wpływ wortioksetyny na zaburzenia poznawcze, który może być niezależny od jej działania przeciwdepresyjnego. Ponadto w porównaniu z innymi lekami przeciwdepresyjnymi wortioksetyna cechuje się dobrym profilem tolerancji w zakresie dysfunkcji seksualnych oraz nie wpływa istotnie na masę ciała i inne parametry metaboliczne.

The aim: To investigate relations between selected neurocognitive parameters and echocardiographic variables in patients with systemic lupus erythematosus. Material and methods: The study included 24 female patients with systemic lupus erythematosus. In the neuropsychological assessment, the Cambridge Neuropsychological Test Automated Battery (CANTAB) was performed, using the following tests: Motor Screening Task, Big/Little Circle, Paired Associates Learning, Stockings of Cambridge and Graded Naming Test. A decrease in the cognitive function was defined as the value of results below two standard deviations. The function of the heart was examined with transthoracic echocardiography. The diastolic function of the left ventricle was estimated with the ratio of early to late ventricular filling velocities. Results: In 8.3% of patients, Mean Latency (Motor Screening Task) was lower than standard zero, whereas Mean Errors (Motor Screening Task) remained above the cut-off level. Paired Associates Learning, Subsequent Thinking Mean Time (Stockings of Cambridge), Problems Solved in Minimum Moves (Stockings of Cambridge) and Graded Naming Test were found to be lower than standard zero in 79.16%, 26.08%, 70.83%, and 87.5% of patients, respectively. Mean Initial Thinking Time (Stockings of Cambridge) was above the cut-off level. When the cut-off level was defined as results below two standard deviations from standard zero, a reduction in cognitive functions was found in 4% of patients in Paired Associates Learning and Graded Naming Test, and in 1% of patients in Mean Subsequent Thinking Time (Stockings of Cambridge) and Problems Solved in Minimum Moves (Stockings of Cambridge). Mean Latency (Motor Screening Task), Mean Errors (Motor Screening Task), Big/Little Circle, and Mean Initial Thinking Time (Stockings of Cambridge) remained above the cut-off level. Based on the evaluation of ejection fraction, no patient showed signs of systolic dysfunction of the left ventricle, defined as ejection fraction

Choroba Parkinsona to zaburzenie neurodegeneratywne, którego głównymi objawami są te z zakresu motoryki i tzw. pozamotoryczne. Obie grupy symptomów w znaczący sposób wpływają na poczucie jakości życia chorego. Zaburzenia pozamotoryczne często bywają pomijane, niewłaściwie diagnozowane i źle leczone, co prowadzi do komplikacji w leczeniu, gorszego funkcjonowania pacjentów i ich opiekunów. Jednym ze współwystępujących zaburzeń jest depresja. Dużo jej objawów pojawia się również w chorobie Parkinsona, co stawia przed klinicystą czy badaczem i używanymi przez nich narzędziami dodatkowe wymagania. Istnieje wiele skal klinicznych i kwestionariuszy samoopisowych z powodzeniem wykorzystywanych w przesiewie, rozpoznaniu czy sprawdzaniu postępów terapii depresji. Należą do nich: Center for Epidemiologic Studies Depression Scale (CES-D), Geriatric Depression Scale (GDS), Beck Depression Inventory (BDI), Inventory of Depressive Symptoms – Self-Rated (IDS-SR), Patient Health Questionnaire (PHQ), Unified Parkinson’s Disease Rating Scale (UPDRS-Part I), Hospital Anxiety and Depression Scale (HADS), Zung Self-Rating Depression Scale (SDS), Cornell Scale for the Assessment of Depression in Dementia (CSDD), Inventory of Depressive Symptoms – Clinician (IDS-C), Hamilton Depression Rating Scale (HAM-D), Montgomery–Åsberg Depression Rating Scale (MADRS). Z rozpoznawaniem depresji towarzyszącej chorobie Parkinsona najlepiej radzą sobie skale kliniczne, szczególnie skala Hamiltona oraz Montgomery–Åsberg. Ich przydatność i skuteczność jest duża zarówno w badaniach przesiewowych czy badaniu nasilenia objawów, jak i w stawianiu diagnozy. Podobne cechy ma kwestionariusz Becka. Nieco mniej badań w tym zakresie przeprowadzono na Inventory of Depressive Symptoms – Clinician, choć jest to narzędzie obiecujące. Wersja kwestionariuszowa tego narzędzia, Inventory of Depressive Symptoms – Self-Rated, nie spełnia oczekiwań w rozpoznawaniu depresji na odpowiednim poziomie w grupie osób z chorobą Parkinsona. Podobne wnioski należy wyciągnąć odnośnie do Unified Parkinson’s Disease Rating Scale – Part I oraz Center for Epidemiologic Studies Depression Rating Scale. Do celów przesiewowych dobrze nadają się zaś Geriatric Depression Scale, Hospital Anxiety and Depression Scale, Patient Health Questionnaire i Zung Self-Rating Depression Scale. Cornell Scale for the Assessment of Depression in Dementia może być obiecującym narzędziem do celów przesiewowych po przejściu większej liczby testów.

Jednym z najważniejszych zadań układu odpornościowego jest bez wątpienia obrona organizmu przed patogenami, w tym bakteriami, wirusami, grzybami i pasożytami. Jakiekolwiek zmiany aktywności tego układu prowadzą do zwiększenia zapadalności na choroby infekcyjne. Pojawiają się doniesienia, zgodnie z którymi u pacjentów cierpiących na choroby psychiczne, np. depresję, schizofrenię czy chorobę dwubiegunową, reaktywność układu odpornościowego jest zmieniona. W pracy przedstawiono informacje dotyczące wybranych elementów odporności nabytej – liczebności i cytotoksyczności komórek NK, aktywności układu dopełniacza, liczebności neutrofilów, aktywności monocytów/makrofagów, stężenia reaktywnych form tlenu, reaktywnych form azotu i białek ostrej fazy (białka C-reaktywnego, lektyny wiążącej mannozę) – u pacjentów z zaburzeniami psychicznymi. Ponadto zaprezentowano dane na temat stężenia cytokin i chemokin (IL-1β, IL-4, IL-6, IL-8, IL-10, IP-10, MCP-1, TNF, IFN-γ) u tych chorych. Omówiono także zmiany w odpowiedzi nabytej układu odpornościowego, w tym liczebność subpopulacji limfocytów B i limfocytów T oraz poziom immunoglobulin (IgG, IgM, IgA, IgE). Jako że dane z tego zakresu są bardzo nieliczne i niejednoznaczne, należy prowadzić dalsze badania dotyczące zależności między reaktywnością układu odpornościowego a zaburzeniami psychicznymi.

Duloksetyna jest lekiem z grupy selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny o bardziej zrównoważonym profilu farmakologicznego oddziaływania na transporter serotoninowy i noradrenergiczny niż powszechnie stosowana wenlafaksyna. W badaniach klinicznych udokumentowano jej skuteczność w leczeniu epizodów oraz zapobieganiu nawrotom depresji. Duloksetyna jest szczególnie interesującą opcją terapeutyczną u chorych depresyjnych z towarzyszącymi objawami bólowymi oraz lękowymi, została również przebadana w populacji chorych w wieku podeszłym. Poza leczeniem depresji lek może być stosowany w leczeniu uogólnionego zaburzenia lękowego, a poza psychiatrią także w leczeniu niektórych zaburzeń bólowych, zwłaszcza bolesnej neuropatii cukrzycowej. Choć w badaniach klinicznych weryfikowano kilka innych wskazań (takich jak fibromialgia, przewlekłe bóle pleców, bóle w przebiegu osteoarthritis czy wysiłkowe nietrzymanie moczu), nie mają one w Polsce statusu zarejestrowanych. Stosowanie duloksetyny nie wymaga podejmowania szczególnych środków ostrożności, z wyjątkiem pacjentów z chorobą alkoholową (lub innym uszkodzeniem wątroby), osób leczonych z powodu nadciśnienia tętniczego oraz chorych przyjmujących leki wpływające na hemostazę.

Farmakoterapia zaburzeń psychicznych u chorych w podeszłym wieku jest często trudna i ograniczona powszechniejszym niż u młodszych chorych występowaniem objawów niepożądanych, interakcji lekowych oraz koniecznością brania pod uwagę współchorobowości, nie tylko psychiatrycznej, ale przede wszystkim – somatycznej. Te aspekty, razem z wieloczynnikową patogenezą zaburzeń i znaczną w wielu badaniach odpowiedzią placebo, prowadzą do względnie niższych wskaźników efektywności klinicznej leczenia. Właściwy wybór leku, uwzględniający jego skuteczność i bezpieczeństwo, jest zatem kluczowy dla sukcesu terapii. Escitalopram to obiecujący lek dla starszych chorych. Jego znaczna selektywność farmakodynamiczna, korzystny profil farmakokinetyczny, w tym stosunkowo niewielki potencjał wchodzenia w interakcje lekowe, oraz dość rzadkie wywoływanie poważnych objawów ubocznych spowodowały – wraz z zadowalającymi wynikami badań klinicznych – częste i z korzyścią dla pacjentów stosowanie escitalopramu w zaburzeniach nastroju (także w tzw. organicznych) i zaburzeniach lękowych, a ostatnio jako leku korygującego zaburzenia zachowania towarzyszące otępieniu, takie jak pobudzenie, agresja czy psychoza. Dodatkowym ważnym aspektem stosowania escitalopramu jest łatwość podawania (jedna dawka na dobę) oraz dostępność postaci w kroplach, która może być szczególnie użyteczna dla chorych z problemami w połykaniu, przyjmujących wiele leków, karmionych poprzez gastrostomię czy z zaburzeniami funkcji poznawczych.

Klozapina, choć uważana za bardzo skuteczny lek przeciwpsychotyczny, jest stosowana rzadziej, niż wynikałoby z przesłanek klinicznych wspierających jej stosowanie. Co najmniej 1/3 chorych ze schizofrenią spełnia kliniczne kryteria lekooporności, charakteryzuje się wysokim ryzykiem samobójstwa lub reaguje nasilonymi objawami pozapiramidowymi na inne leki przeciwpsychotyczne. Możliwym powodem relatywnie rzadkiego sięgania po klozapinę w praktyce klinicznej jest postrzeganie leku jako obarczonego poważnymi objawami niepożądanymi. Agranulocytoza i inne dyskrazje krwi są dobrze znane, a zasady prewencji – uporządkowane zaleceniami. O innych objawach niepożądanych, również tych potencjalnie niebezpiecznych (kardiomiopatia, zapalenia mięśnia sercowego, niedrożność jelit czy drgawki) wiadomo mniej. Ryzyko wystąpienia groźnych powikłań kuracji klozapiną można jednak zminimalizować, a same powikłania – wykrywać i leczyć, pod warunkiem zachowania czujności diagnostycznej. Świadomość ryzyka i korzyści związanych ze stosowaniem klozapiny to warunek konieczny skutecznego i bezpiecznego użycia tego leku oraz pełnego wykorzystania jego niezwykłych właściwości.

Celem artykułu jest przedstawienie aktualnych badań dotyczących roli wskaźników prognostycznych EEG i QEEG (ilościowa elektroencefalografia) w przewidywaniu rezultatów leczenia przeciwdepresyjnego. Depresja należy do najczęstszych zaburzeń psychicznych; rozpowszechnienie w populacji to 7–25% w ciągu całego życia. Wybór leku przeciwdepresyjnego opiera się na metodzie prób i błędów, co często wiąże się z niepowodzeniami. Konieczne są dalsze badania zmierzające do ustalenia obiektywnych biomarkerów oraz ich kombinacji w celu przyspieszenia leczenia depresji i zwiększenia jego skuteczności. W badaniach z zastosowaniem QEEG różnice w pomiarach przed leczeniem korelowały z późniejszą poprawą kliniczną. W szczególności istotne klinicznie wydają się następujące zależności: niższa moc theta przed włączeniem leczenia, spadek wskaźnika kordancji theta w czasie od 48 godzin do 2 tygodni po rozpoczęciu farmakoterapii, wzrost mocy alfa, wzrost mocy theta nad zakrętem obręczy, większa moc alfa nad prawą półkulą. Z kolei wzrost mocy theta i delta wiąże się ze słabą odpowiedzią na leczenie przeciwdepresyjne.

Wielowymiarowe zależności między psychologią, psychiatrią a kardiologią mają coraz większe znaczenie w diagnozowaniu i leczeniu pacjentów oddziałów kardiochirurgicznych i elektrokardiologicznych oraz rehabilitacji kardiologicznej. Objawy związane z arytmią serca tworzą często bardzo złożony obraz, przez co stanowią istotny problem kliniczny. Nieprawidłowo zaplanowana diagnostyka może znacząco opóźnić właściwe rozpoznanie i wdrożenie leczenia. Nieadekwatna tachykardia zatokowa należy do zespołów z grupy zaburzeń regulacji autonomicznej. Skomplikowany obraz kliniczny i mnogość objawów sprawiają, że pacjenci – niekiedy przez wiele lat – mają poczucie poważnej choroby somatycznej, która istotnie obniża jakość życia. Wczesne rozpoznanie może ograniczyć dalsze, często zbędne badania, a także przywrócić pełną sprawność fizyczną i poczucie zdrowia. Jak wiadomo, czynniki psychologiczne i społeczne wpływają na większość chorób kardiologicznych; istnieje korelacja między stresującymi wydarzeniami a zaostrzeniem chorób serca. Innym istotnym problemem jest potrzeba wczesnego rozpoznawania i leczenia zaburzeń psychicznych współistniejących z kardiologicznymi – ze względu na częstość ich występowania oraz wpływ na jakość życia chorych. Mowa tu przede wszystkim o schorzeniach związanych z zaburzeniami rytmu serca. Odpowiednia diagnoza kardiologa i psychologa, a nierzadko również skorzystanie z konsultacji psychiatrycznej mogą zapobiec wzrostowi ryzyka pogorszenia zdrowia somatycznego i psychicznego pacjenta.

Otępienie – zespół zaburzeń funkcji poznawczych – negatywnie wpływa na codzienne funkcjonowanie pacjenta, uniemożliwia mu wykonywanie pracy, prowadzi do pełnej zależności od opieki ze strony bliskich lub instytucji. Zespoły otępienne zwykle są konsekwencją toczących się procesów neurodegeneracyjnych albo uszkodzeń naczyniopochodnych w obrębie ośrodkowego układu nerwowego. Najczęstszą przyczyną otępień jest choroba Alzheimera, nieuleczalna i postępująca. Współczesna medycyna dysponuje jedynie lekami, które działają objawowo i nie wpływają na przyczyny choroby. Leki zarejestrowane do leczenia otępienia w chorobie Alzheimera (inhibitory cholinesterazy i memantyna) są dostępne od wielu lat. Większość praktykujących lekarzy zajmujących się tematyką otępień uważa, że dość dobrze zna te preparaty, i często je stosuje. W badaniach klinicznych potwierdzono umiarkowaną skuteczność leków w zakresie wpływu na funkcje poznawcze, zaburzenia zachowania i objawy psychiatryczne towarzyszące otępieniu, a także funkcjonowanie pacjentów. Kontrowersyjna pozostaje kwestia wpływu leków na naturalny przebieg procesu chorobowego toczącego się w ośrodkowym układzie nerwowym. W artykule omówiono kliniczne zastosowania dostępnych w Polsce „leków przeciwotępiennych” i praktyczne zalecenia dotyczące ich wyboru w codziennej pracy klinicznej. Ponadto przedstawiono aktualne rekomendacje odnośnie do zasad zamiany terapii (na inny inhibitor) i leczenia skojarzonego (inhibitor i memantyna) oraz konieczne środki ostrożności (przeciwwskazania, interakcje lekowe).

Od lat pojawiają się kasandryczne wizje dotyczące epidemiologii otępień, a zwłaszcza choroby Alzheimera. Znaczne rozpowszechnienie otępień dzisiaj i prognozowane potrojenie liczby chorych otępiałych w najbliższych dekadach zmusza do poszukiwań skutecznych opcji leczniczych. Mimo wieloletnich badań nie udało się niestety opracować skutecznej terapii zespołów neurodegeneracyjnych, dlatego równolegle prowadzi się badania mające na celu opracowanie efektywnych strategii prewencyjnych. Oprócz wpływu aktywności umysłowej i fizycznej obszar intensywnych badań prewencyjnych stanowi dieta. Dostrzega się coraz więcej zależności między stanem odżywienia i dietą a funkcjami poznawczymi. Badania w tym zakresie można podzielić na trzy podstawowe obszary. Po pierwsze, na podstawie badań podstawowych analizowane jest znaczenie składników pochodzących z pożywienia dla funkcjonowania układu nerwowego. Po drugie, trwają projekty obserwacyjne i badania prowadzone w populacji. Wieloletnia obserwacja zachowań i nawyków żywieniowych w dużych populacjach i wskaźniki stosowania się do konkretnych wytycznych dietetycznych pozwalają na wyciąganie wniosków o protekcyjnym działaniu diety. Po trzecie, podejmuje się próby prospektywnych badań prewencyjnych (z interwencjami dietetycznymi, a także zaleceniami dotyczącymi aktywności umysłowej i fizycznej) oraz badania kliniczne oceniające efekty wdrożonej specyficznej diety lub wpływ produktów przemysłowych (np. środków spożywczych przeznaczenia medycznego). Na bazie dostępnej wiedzy sugeruje się, że interwencje dietetyczne, zwłaszcza w połączeniu z aktywnością umysłową i fizyczną, mogą przynieść najwięcej korzyści – o ile zostaną wdrożone odpowiednio wcześnie i będą stosowane przez praktycznie całe życie.

Celami artykułu są: prezentacja obecnych możliwości profilaktyki depresji poudarowej z zakresu interwencji psychologicznych oraz przybliżenie ich skuteczności. Opisywane zaburzenie afektywne z różnych przyczyn często bywa diagnozowane na niewystarczającym poziomie. Kolejnym problemem jest nieodpowiednie leczenie. Należy pamiętać, że depresja poudarowa wpływa na proces dochodzenia pacjenta do zdrowia, a więc jej szkodliwy wpływ nie ogranicza się do obniżenia nastroju. Wśród badań dotyczących metod prewencji depresji po udarze dominują te sprawdzające skuteczność farmakoterapii. Metaanalizy wskazują na niską skuteczność takich oddziaływań leczniczych i niespójność wyników. Wśród pozostałych metod znajdują się działania profilaktyczne o charakterze psychologicznym, które należałoby podzielić na kategorie, takie jak psychoterapia oraz inne, nieustrukturowane oddziaływanie (np. działania edukacyjne, wspierające czy multidyscyplinarne, ćwiczenia fizyczne) i dialog motywacyjny. Najskuteczniejszą ze sprawdzanych metod okazał się dialog motywacyjny. Kolejne narzędzie przynoszące rezultaty w prewencji depresji poudarowej to psychoterapia skoncentrowana na rozwiązaniu problemów. Do efektywnych zalicza się również krótkoterminową terapię psychosocjalno-behawioralną. Zdecydowanie potrzeba większej liczby badań naukowych na ten temat, by można było zalecać odpowiednią formę profilaktyki. Większość opisanych prób cechuje stosunkowo niewielka liczebność. Warte sprawdzenia są zwłaszcza rozmaite metody psychoterapeutyczne stawiające indywidualne potrzeby chorego na pierwszym miejscu; jak się wydaje, nurty związane z podejściem behawioralnym dają nadzieję na większą skuteczność.

Aim: The verbal fluency test is one of the best known and useful neuropsychological tools based on the language functions diagnosis. The study was aimed at analysis and evaluation of adaptation and use of this test in the world, with a special emphasis on the situation in Poland. Material and methods: The research material was completed due to a survey of electronic databases. Some of the studies were singled out manually. Among other, the following key words were used: verbal fluency, adaptation of verbal fluency test, FAS, COWAT (Controlled Oral Word Association Test). Finally, included into the basic analysis were 33 research articles from 23 countries. Additionally, the detailed evaluation included 18 Polish tests, using the verbal fluency test. Results: The greatest group among the analysed studies was that of standardization studies. Far less frequently included is complete linguistic adaptation. A high freedom is observed within selection of the phonetic variant letters, even among researchers from one country. Conclusions: Basically, the use of the verbal fluency test in Poland does not diverge from international tendencies. There is a considerable diversity as regards the way of adaptation of the tool for the demand of a given population and within it. Because of too few comparative data within the applied phonetic variants of the test, we cannot explicitly indicate a predominance of original version of the tool or simultaneously applied lists of letters.

Memantyna, niekompetycyjny antagonista receptora NMDA, jest obecnie zarejestrowana do leczenia choroby Alzheimera, w otępieniu o nasileniu umiarkowanym do znacznego, w monoterapii lub połączeniu z inhibitorem cholinesterazy. Badania kliniczne udokumentowały jej skuteczność w zakresie funkcji poznawczych, zachowania oraz codziennego funkcjonowania. Efekt kliniczny jest zwykle tym bardziej widoczny, im większe jest nasilenie otępienia. Dodanie memantyny do uprzednio stosowanego inhibitora cholinesterazy wzmacnia efekt objawowy. Skuteczność memantyny w mniej nasilonych stadiach otępienia stanowi przedmiot kontrowersji. Dostępne dane kliniczne sugerują brak widocznego efektu objawowego u większości pacjentów z wyjściowym MMSE >20. Wczesne włączenie leku może mieć długoterminowe konsekwencje w postaci modyfikacji naturalnej progresji dysfunkcji poznawczych. Dostępne dane wspierające taki pogląd (i wczesne stosowanie memantyny) oparte są jednak tylko na badaniach klinicznych i wymagają potwierdzenia w analizach z wykorzystaniem neurobiologicznych markerów choroby Alzheimera. Niewątpliwie racjonalne, pomimo prawdopodobnie niewielkiego wpływu objawowego, jest włączenie memantyny u chorych z lekkim otępieniem, którzy nie mogą być leczeni inhibitorem cholinesterazy. Przesłanki, aby stosować memantynę w stadium łagodnych zaburzeń poznawczych, należy obecnie uznać za niewystarczające.

Otępienie z ciałami Lewy’ego (DLB) to druga (po chorobie Alzheimera) przyczyna otępień pierwotnie zwyrodnieniowych. Objawy psychotyczne należą do typowych symptomów DLB, a omamy wzrokowe, najczęstsze w tej grupie objawów, uznano za kluczowy objaw i umieszczono w klinicznych kryteriach diagnostycznych. Jak wynika z piśmiennictwa, u chorych z DLB można zaobserwować całe spektrum treści urojeniowych. Podkreśla się również ryzyko postawienia błędnej diagnozy z powodu treści urojeniowych obecnych u chorych z DLB. Współwystępowanie omamów wzrokowych i urojeń najczęściej skutkuje ustaleniem rozpoznania psychozy starczej. Co więcej, urojeniowa parazytoza (psychoza monosymptomatyczna zwana zespołem Ekboma) powinna być brana pod uwagę w trakcie diagnostyki różnicowej. Ze względu na specyfikę objawów chorzy z urojeniami zakażenia parazytami często zasięgają opinii różnych specjalistów (dermatologów, internistów, alergologów), a odrzucają rozpoznanie psychiatryczne i odmawiają leczenia psychotropowego. Niestety, istnieją jedynie ograniczone dane na temat skuteczności specyficznych interwencji farmakologicznych, a po zastosowaniu neuroleptyku u około 50% chorych z DLB odnotowuje się poważne reakcje nadwrażliwości. Poprawy w zakresie omamów wzrokowych można się spodziewać po włączeniu do leczenia inhibitorów cholinesterazy. W pracy przedstawiono dwa przypadki pacjentek z DLB doświadczających urojeń choroby pasożytniczej (urojeniowa parazytoza). Zaprezentowano obraz kliniczny psychozy oraz przydatność inhibitorów cholinesterazy i małych dawek leków przeciwpsychotycznych w leczeniu psychozy u chorych z DLB.

Obecnie dostępne metody farmakologicznego leczenia zaburzeń funkcji poznawczych w chorobie Alzheimera (Alzheimer’s disease, AD) opierają się na potencjalizacji przekaźnictwa cholinergicznego (inhibitory cholinesteraz) oraz modulowaniu przekaźnictwa glutaminianergicznego (memantyna). Leki te wywierają zauważalny efekt objawowy w zakresie nie tylko funkcji poznawczych, lecz także zachowania i codziennej aktywności. Ich wpływ na naturalny przebieg choroby nie został jak dotąd jednoznacznie potwierdzony i ze względu na mechanizm działania jest uwa- żany za mało prawdopodobny. Wraz z rozwojem badań genetycznych i molekularnych nad patogenezą AD do prób klinicznych wchodzą leki, które mają bezpośrednio oddziaływać na procesy odpowiedzialne za neurodegenerację i prowadzące do neurotoksycznego działania oligomerów i odkładania się w mózgu złogów białkowych. Niestety, przeprowadzone dotąd badania kliniczne zawiodły oczekiwania – nie potwierdziły skuteczności klinicznej i/lub wskazały na problemy z bezpieczeństwem leczenia. Najczęściej wymienianymi przyczynami tych niepowodzeń mają być podawanie leków w zbyt późnym stadium choroby i/lub niewystarczająco selektywne strategie doboru pacjentów, skutkujące włączaniem do badań chorych cierpiących na inne niż AD przyczyny zaburzeń poznawczych. Proponowaną odpowiedzią na niepowodzenia prób klinicznych ma być inkorporowanie biomarkerów procesu chorobowego do nowych badań.

Otępienie z ciałami Lewy’ego (dementia with Lewy bodies, DLB) jest uważane za drugą co do częstości, po chorobie Alzheimera, przyczynę otępień pierwotnie zwyrodnieniowych. Mimo że w badaniach epidemiologicznych i kliniczno-neuropatologicznych potwierdzono jego znaczne rozpowszechnienie, pozostaje względnie rzadko rozpoznawane. Najczęściej mylnie wskazuje się na choroby Alzheimera lub Parkinsona, rzadziej psychozę (zwykle wiązaną z zaawansowanym wiekiem chorych). Nieprawidłowa diagnoza skutkuje leczeniem nieskutecznym, a z powodu nadwrażliwości na nawet niewielkie dawki leków przeciwpsychotycznych u chorych z DLB – często skrajnie niebezpiecznym. Diagnostyka różnicowa obejmuje w głównej mierze różnicowanie z innymi zespołami pierwotnie zwyrodnieniowymi, w tym z najbardziej zbliżonymi fenotypowo – chorobą Alzheimera z parkinsonizmem i otępieniem w chorobie Parkinsona. Różnicowanie i ustalenie poprawnego rozpoznania ułatwia stosowanie klinicznych kryteriów diagnostycznych oraz badań dodatkowych. Najważniejszą kwestią pozostaje stwierdzenie charakterystycznego obrazu klinicznego psychiatrycznego i neurologicznego oraz sekwencja wystąpienia otępienia i parkinsonizmu. Prawidłowe rozpoznanie i posługiwanie się strategiami terapeutycznymi z pogranicza neurologii i psychiatrii pozwala na uzyskanie optymalnych popraw u większości pacjentów. Kluczowe pozostaje dziś zastosowanie inhibitorów cholinesteraz (leków wpływających korzystnie na funkcje poznawcze, ale także na niektóre objawy behawioralne, w tym psychotyczne) oraz lewodopy (w celu kontroli objawów ruchowych). Leki przeciwpsychotyczne należy co do zasady stosować bardzo ostrożnie, a lekiem z wyboru jest obecnie kwetiapina. Istotny problem stanowi także terapia współistniejących zaburzeń snu związanych z fazą REM oraz zaburzeń autonomicznych.

Zaburzenia zachowania i objawy psychotyczne dotyczą większości chorych otępiałych i stanowią poważny problem nie tylko z powodu trudności związanych z opieką i cierpienia opiekunów, ale także niekorzystnych następstw dla chorych, takich jak szybsza progresja dysfunkcji poznawczych, zwiększona potrzeba opieki i wcze- śniejsza instytucjonalizacja, ryzyko upadków i urazów oraz wyższa śmiertelność. Powszechnie stosowane leki (przeciwpsychotyczne, przeciwdepresyjne, przeciwpadaczkowe) cechuje ograniczona skuteczność, występują również problemy z tolerancją, a w przypadku leków przeciwpsychotycznych dodatkowe ryzyko powikłań ze strony układu krążenia i przedwczesnych zgonów. Alternatywą mogą być interwencje niefarmakologiczne, które są względnie dobrze przebadane, cechują się zadowalającą efektywnością wobec przynajmniej niektórych objawów behawioralnych (zwłaszcza pobudzenia, zaburzeń nastroju, zaburzeń snu i apatii) oraz zdecydowanie lepszym bezpieczeństwem stosowania niż jakiekolwiek leki. Stosowane podejścia opierają się na czterech modelach teoretycznych (genetyczno-biologiczny, behawioralny, nadwrażliwości na stres i niezaspokojonych potrzeb), z których wywodzi się specyficzne interwencje, dostosowane do potrzeb chorych z demencją. Do najlepiej przebadanych należą interwencje sensoryczne, ustrukturowane aktywności i metody potencjalizowania kontaktów społecznych. Powszechnie stosowane są także różne interwencje behawioralne, które są jednak niewystarczająco dokładnie przebadane. Wdrożenie metod niefarmakologicznych utrudniają przyzwyczajenia i przekonania oraz inne bariery mentalne, niewiedza personelu fachowego i opiekunów, a także bariery związane z systemem ochrony zdrowia i wysokimi kosztami opieki.

Farmakoterapia zaburzeń zachowania i objawów neuropsychiatrycznych u chorych otępiałych (behavioural and psychological symptoms of dementia, BPSD) była przedmiotem wielu badań klinicznych. Ich wyniki nie pozwalają niestety na sformułowanie prostych zaleceń. Leki przeciwpsychotyczne (zwłaszcza II generacji) okazały się względnie skuteczne w zwalczaniu pobudzenia i agresji, ale ich działanie na objawy psychotyczne jest wątpliwe. Poważne obawy dotyczące bezpieczeństwa stosowania leków przeciwpsychotycznych (zwłaszcza ryzyko ostrych zdarzeń sercowo-mózgowych i związanej z nimi śmiertelności) w znaczący sposób ograniczają ich wykorzystanie. Leki przeciwdepresyjne, szczególnie z grupy selektywnych inhibitorów zwrotnego wychwytu serotoniny (selective serotonin reuptake inhibitor, SSRI), wykazują podobną skuteczność w zwalczaniu pobudzenia i objawów psychotycznych jak leki przeciwpsychotyczne, co wobec lepszej tolerancji zachęca do ich szerszego stosowania. Inne grupy leków (w tym przeciwdrgawkowe i benzodiazepiny), pomimo teoretycznych przesłanek sugerujących możliwą skuteczność, w randomizowanych badaniach nie zostały ocenione jako wystarczająco efektywne (i bezpieczne), aby rekomendować ich szersze wykorzystanie. Rutynowe stosowanie zasady hierarchicznego postępowania w BPSD (najpierw staranna diagnostyka, w tym wykluczenie majaczenia, następnie interwencje niefarmakologiczne i optymalizacja leczenia inhibitorami cholinesterazy i/lub memantyną, a dopiero w trzeciej kolejności zastosowanie leków psychotropowych) pozwala na ograniczenie farmakoterapii w tej szczególnie wrażliwej grupie pacjentów.

Nieprawidłowy stan odżywienia (malnutrition) należy do najważniejszych problemów klinicznych w populacji ogólnej, a jeszcze większego znaczenia nabiera w populacjach szczególnych (dzieci, osoby w wieku podeszłym). Niestety, rozpowszechnienie nieprawidłowego stanu odżywienia zazwyczaj jest niedoszacowane, znaczenie często minimalizowane, a ocena pomijana w rutynowym badaniu chorych. Od niedawna zalecenia dotyczące konieczności badania stopnia odżywienia chorych hospitalizowanych obowiązują również w Polsce. Jedną ze szczególnych populacji zagrożonych wystąpieniem zaburzeń odżywienia jest grupa osób w wieku podeszłym. Wśród seniorów obserwuje się występowanie zjawiska niedoboru białka i energii (protein-energy malnutrition, PEM). Częste występowanie niedożywienia wśród seniorów wynika z wielu czynników ogólnych, ale również typowych dla wieku, zarówno biologicznych, jak i psychospołecznych. Jako wiodące wymieniane są: procesy starzenia organizmu, utrata apetytu, pogorszenie odczuwania smaku i/lub zapachu, zaburzenia wchłaniania, zaburzenia stomatologiczne i protetyczne, choroby przewodu pokarmowego, choroby ogólnoustrojowe, przyjmowane leki, deficyty zmysłów, zmieniony poziom aktywności własnej i społecznej, zmiany w preferencji pokarmów, stan materialny oraz stan psychiczny. Nieprawidłowy stan odżywienia dotyczy również chorych z otępieniem i skutkuje nasileniem objawów neuropsychiatrycznych (omamy, apatia, zaburzenia zachowania, zaburzenia snu), pogorszeniem rokowania, wzrostem ryzyka umieszczenia w placówce opiekuńczej, a w konsekwencji wzrostem śmiertelności. W tej sytuacji zasadniczą sprawą jest konieczność wykrycia osób nieprawidłowo odżywionych. Panel dostępnych metod diagnostycznych jest rozbudowany, począwszy od prostych narzędzi ankietowych, poprzez bardzo rozbudowane kwestionariusze, aż do metod z użyciem specjalistycznej i kosztownej aparatury (analiza bioimpedancji, densytometria podwójnej energii).

Toczeń rumieniowaty układowy (systemic lupus erythematosus, SLE) jest chorobą tkanki łącznej, rozwijającą się na podłożu autoimmunizacji. Objawy kliniczne SLE są związane z występowaniem nie tylko wykwitów skórnych, ale również dolegliwości ze strony narządów wewnętrznych, a także zaburzeń hematologicznych oraz o charakterze neuropsychiatrycznym. Patogeneza NPSLE (neuropsychiatric systemic lupus erythematosus) jest złożona, próbuje się ją wyjaśniać wytwarzaniem autoprzeciwciał oraz odkładaniem się kompleksów immunologicznych, czego następstwem jest cytotoksyczne uszkodzenie neuronów, jak również nieprawidłową ekspresją mediatorów zapalnych i napływem komórek zapalnych, zaburzeniami naczyniowymi i skłonnością do zakrzepów. Całkowita częstość występowania NPSLE jest szacowana na 56,3% pacjentów z SLE. Najczęściej występującymi zaburzeniami psychicznymi u chorych na toczeń rumieniowaty są zaburzenia nastroju, lękowe, poznawcze oraz świadomości. Istotnym aspektem są także polekowe zaburzenia psychiczne. W podejściu terapeutycznym wobec pacjentów z NPSLE o nieznacznej aktywności choroby i/lub nieznacznym stopniu zmian narządowych stosuje się glikokortykosteroidy w niskich dawkach oraz – w zależności od potrzeb – leki przeciwlękowe, przeciwdepresyjne, niekiedy kwas walproinowy, karbamazepinę, lamotryginę i preparaty przeciwpsychotyczne. W profilaktyce przeciwzakrzepowej u chorych z grupy ryzyka stosuje się kwas acetylosalicylowy.

Zaburzenia psychiczne (psychozy, depresje, zaburzenia lękowe) oraz inne objawy behawioralne i psychologiczne (behavioural and psychological symptoms of dementia, BPSD) są powszechne u chorych z otępieniami, niezależnie od ich domniemanej etiologii. Spotyka się je nawet w fazach prodromalnych otępień, a nasilenie i rozpowszechnienie wielu z nich narasta wraz z progresją dysfunkcji poznawczych. Występowanie BPSD wiąże się z szeregiem negatywnych konsekwencji zarówno dla pacjenta, jak i jego opiekunów. Obecność objawów psychotycznych pogarsza naturalny przebieg demencji, powodując szybsze narastanie deficytów poznawczych, wzrost liczby hospitalizacji oraz ryzyka umieszczenia w placówce opiekuńczej i śmiertelności, większe nasilenie funkcjonalnej niesprawności, jak również jednoznacznie udokumentowane pogorszenie funkcjonowania opiekunów i wzrost ryzyka wystąpienia u nich zaburzeń psychicznych, zwłaszcza depresyjnych. Leczenie BPSD jest trudne, nie opracowano dotąd powszechnie akceptowanego standardu, skutecznego u większości pacjentów. Zaleca się wdrożenie metod niefarmakologicznych praktycznie u wszystkich pacjentów, istotną rolę odgrywa także edukacja opiekunów. Kluczowe dla powodzenia terapii jest optymalne dawkowanie leków prokognitywnych, inhibitorów cholinesterazy i memantyny. Leki psychotropowe mają ograniczoną skuteczność i mogą powodować poważne objawy niepożądane. Szczególnej ostrożności wymaga stosowanie leków przeciwpsychotycznych, które, choć czasami niezbędne, zwiększają ryzyko przedwczesnego zgonu – mogą wywoływać incydenty sercowo-mózgowe. Leki przeciwdepresyjne są relatywnie mało skuteczne w leczeniu depresji i zaburzeń lękowych, natomiast mogą być pomocne w leczeniu pobudzenia, agresji i psychozy, co udokumentowano zwłaszcza w przypadku citalopramu i trazodonu.

Introduction: The pattern of clinical symptoms and cognitive impairment in dementia with Lewy bodies (DLB) is different from Alzheimer’s disease (AD). The aim of this study was to determine which clinical or neuropsychological features most accurately predicted the diagnosis of DLB or AD in the early stage of dementia.Material and methods: Sixty-two subjects were included, 20 of those with clinically diagnosed DLB, 23 with AD and 19 cognitively intact controls. An elaborated battery of clinical and neuropsychological tools was applied.Results: There were significant differences in clinical variables between the dementia groups despite similar duration of disease. In comparison to AD patients, the subjects with probable DLB achieved significantly worse scores in the NPI, HIS, UPDRS and ADL scales. The presence/recent history of apathy and visual hallucinations were significantly more frequent in DLB. The onset of neuropsychiatric symptoms was earlier in DLB and the symptoms were more severe in this group. The DLB cases had an increased prevalence of a positive history of REM sleep behaviour disorder and anosmia as well. The DLB group was more impaired in category fluency (animals), visuoperceptual, constructional, and attention tasks.Conclusions: DLB patients have a different profile of clinical symptoms and neuropsychological deficits early in the course of dementia compared to the AD group. Neuropsychological evaluation in AD and DLB reveals multiple cognitive deficits even in early and moderate dementia.

Leczenie zaburzeń zachowania i objawów psychotycznych w otępieniach to jeden z najtrudniejszych problemów w codziennej praktyce klinicznej psychiatrów.